18

Część I. Podstawy finansów

• 
  
  akcje - instrumenty udziałowe, dzięki którym akcjonariusze stają się
  właścicielami firmy;

• oprócz instrumentów pierwotnych (bazowych), jak akcje i obligacje,
  na rynku funkcjonują zbudowane na ich bazte instrumenty pochodne (dery­
  waty, derivatives).

Akcja to papier wartościowy będący świadectwem współwłasności ma­jątku spółki akcyjnej -jest ułamkiem kapitału akcyjnego spółki. Daje prawo do udziału w zyskach firmy (dywidendzie), do części majątku przy podziale lub likwidacji spółki i przede wszystkim prawo głosu na Walnym Zgroma­dzeniu Akcjonariuszy. Z posiadaniem akcji może być związane prawo pobo­ru, czyli pierwszeństwa w nowych emisjach. Posiadacz akcji ponosi ryzyko związane z działalnością firmy i jest odpowiedzialny za jej straty do wyso­kości posiadanego udziału. Akcja jest więc instrumentem o wysokim pozio­mie ryzyka. Akcje mogą być zwykłe - na okaziciela i imienne, które są za­zwyczaj uprzywilejowane, gwarantując np. prawo do stałej dywidendy, pierwszeństwo w podziale majątku spółki czy większą ilość głosów na Wal­nym Zgromadzeniu. Mogą być też emitowane akcje imienne nieuprzywile-jowane, w celu ograniczenia obrotu takimi akcjami.

Do ciekawych i ważnych instrumentów hybrydowych, reprezentujących prawa z akcji zdeponowanych u pośrednika, należą kwity depozytowe ADR i GDR (American lub Global Depository Receipts), czyli instrumenty po­mocne w szukaniu kapitału za granicą. Za ich pomocą spółka może być no­towana równocześnie na dwóch giełdach: w kraju (akcje) i za granicą (GDR lub ADR), a inwestorzy mogą inwestować w akcje spółek zagranicznych bez konieczności opuszczania kraju i w sposób ograniczający ryzyko. ADR są emitowane przez banki amerykańskie pod zastaw zdeponowanych w nich akcji spółek zagranicznych. Dają nabywcy prawa finansowe z tych akcji, upraszczając przy tym transakcje - np. dywidenda przekazywana jest auto­matycznie. Ale np. w Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy uczestniczy depozytariusz. Notowane są na giełdzie nowojorskiej NYSĘ. Podobnie GDR wymagają pośrednika — banku i notowane są w Londynie lub Frankfurcie. Instrumentami tymi posługuje się coraz więcej polskich spółek, pragnących pozyskać kapitał na rynkach zagranicznych.

Obligacje to papier wartościowy wierzycielski (dłużny) o terminie wyku­pu powyżej jednego roku, o stosunkowo niskim ryzyku i zysku. Emitowane mogą być przez Skarb Państwa, organy administracji lokalnej (obligacje komunalne) lub przedsiębiorstwa. Emisja obligacji jest formą zaciągnięcia kredytu, nabywca obligacji ma więc prawo do zwrotu pożyczonej sumy wraz z odsetkami, niezależnie od sytuacji finansowej firmy i przed wypłatą dywi­dendy dla akcjonariuszy. W wypadku bankructwa ma prawo do udziału w majątku firmy przed posiadaczami akcji. Obligacje mogą być wielokrotnie

---