Nadwaga i otyłość stanowią w Polsce i na świecie bardzo poważny problem zdrowotny, a także ekonomiczny. W badaniach ogólnopolskich stwierdzono, że występują one u około 50-60% populacji ludzi dorosłych. Niepokój również budzi nadwaga i otyłość występująca wśród dzieci i młodzieży.
Otyłość jest przyczyną rozwoju wielu schorzeń, m.in.: cukrzycy typu II, nadciśnienia tętniczego, chorób niedokrwiennych serca, zawałów i udarów mózgu, nowotworów złośliwych.
Jedną z najważniejszych przyczyn powstawania otyłości jest siedzący tryb życia - zmniejszenie aktywności fizycznej. Innymi czynnikami wpływającymi na wzrastającą częstość występowania otyłości jest coraz bardziej powszechny tzw. zachodni styl diety charakteryzujący się nie tylko wysokim spożyciem tłuszczów nasyconych, ale także wysoką zawartością białka, cukrów rafinowanych w stosunku do pełnoziarnistych produktów zbożowych, a niską zawartością włókna pokarmowego.
Częstotliwość posiłków ma również istotny wpływ na występowanie problemu otyłości - osoby nieregularnie spożywające posiłki mają mniejszą termogenezę, a tym samym narażone są na dodatni bilans energetyczny i w konsekwencji wzrost masy ciała. Inne czynniki to nieświadome spożywanie dodatkowych kalorii, sposób przyrządzania posiłków, zaburzenia odżywiania (zespół gwałtownego objadania się, czy zespół jedzenia nocnego), czynniki genetyczne, zaburzenia endokrynologiczne, spożywanie niektórych leków.
Najczęstsze stosowane wskaźniki pozwalające określić stopień i typ otyłości to:
I. Wskaźnik masy ciała (BMI - ang. Body Mass Index). Aby go obliczyć, należy masę ciała podaną w (kg) podzielić przez wzrost podany w metrach podniesiony do kwadratu (m2).
BMI = masa ciała (kg) / wzrost do kwadratu (m2)
Stan odżywienia BMI [kg/m2]
Niedożywienie 18,5-24,9
Nadwaga 25,0-29,9
Otyłość - klasa I 30,0-34,9
- klasa II 35,0-39,9
- klasa II ≥ 40
Prawidłową masa ciała stwierdzamy, gdy wskaźnik masy ciała BMI mieści się w granicach 18,5-24,9 kg/m2. BMI utrzymujący się w granicach 25-29,9 wskazuje na występowanie nadwagi, natomiast otyłość rozpoznajemy, gdy wskaźnik ten wynosi ≥ 30 kg/m2 .
Im wyższy wskaźnik BMI, tym większe zagrożenie zawałem serca, udarem mózgu, cukrzycą typu II. Wskaźnik BMI ≥ 40 kg/m2 wiąże się bezpośrednio z zagrożeniem życia.
II. Wskaźnik stosunku talii do bioder (WHR - ang. Waist to Hip Circumference Ratio) - pozwala ocenić rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, czyli typ otyłości. Pomiarów dokonujemy w centymetrach.
Na podstawie tego wskaźnika można wyróżnić dwie grupy otyłości:
brzuszna (androidalna, typ „jabłko”), występująca przeważnie u mężczyzn, jest rozpoznawana, gdy wskaźnik WHR jest ? 0,85 u kobiet, lub ? 1,0 u mężczyzn;
pośladkowo-udowa (gynoidalna, typ „gruszka”), powszechna u kobiet, rozpoznawana gdy wskaźnik WHR jest < 0,85 u kobiet, lub < 1,0 u mężczyzn
II. Obwód talii
Otyłość brzuszną możemy rozpoznać, mierząc obwód pasa. Wartości wynoszące u kobiet więcej niż 88 cm, a u mężczyzn powyżej 102 cm wskazują na otyłość brzuszną, która stwarza bardzo duże zagrożenie powikłań metabolicznych
Tab 1. Ryzyko powikłań metabolicznych w otyłości brzusznej (wg NCEP/ATP III, 2001 r)
Ryzyko powikłań Obwód pasa (cm)
Kobiety Mężczyźni
Znaczne ≥ 80 ≥ 94
Bardzo wysokie ≥ 88 ≥ 102
Zapobieganie nadwadze i otyłości stało się wyzwaniem dla większości krajów na świecie.
Utrzymanie prawidłowej masy ciała zmniejsza ryzyko rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych, takich jak: choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i nowotwory złośliwe. Podstawowym narzędziem walki z problemem nadwagi i otyłości jest zmiana stylu życia obejmująca sposób żywienia i aktywność fizyczną.
Poniżej przedstawione są podstawowe zasady prawidłowego żywienia rozpowszechniane przez Instytut Żywności i Żywienia, sprzyjające zapobieganiu chorób cywilizacyjnych, w tym również nadwadze i otyłości. Oto one:
Jedz regularnie co najmniej 3 posiłki dziennie (najlepiej 5 posiłków), każdy dzień rozpoczynając od śniadania;
Postaraj się o to, aby Twoje codzienne pożywienie zawierało różnorodną żywność pochodzenia roślinnego i zwierzęcego;
Spożywaj codziennie produkty zbożowe oraz warzywa i owoce. Warzywa najlepiej jeść na surowo lub krótko gotowane;
2, a najlepiej 3 razy dziennie spożywaj mleko, biały ser lub jogurty i kefiry. Osoby dorosłe powinny spożywać mleko o obniżonej zawartości tłuszczu;
Mięso jedz w ilościach umiarkowanych 3-4 razy w tygodniu. Wybieraj mięso chude. W twoim jadłospisie w pozostałe dni powinny się znaleźć dania z ryb i roślin strączkowych (fasola, groch, soja);
Ogranicz ilość spożywanego tłuszczu zwierzęcego. Przy przyrządzaniu potraw, tłuszcze zwierzęce zastępuj olejami lub oliwą z oliwek (w umiarkowanych ilościach);
Ograniczaj spożycie soli kuchennej. Nie dosalaj;
Zachowaj umiar w jedzeniu słodyczy i cukru. Zamiast słodyczy jadaj więcej warzyw i owoców;
Bądź aktywny ruchowo. Pomoże Ci to zgubić nadmiar dostarczonej z pożywieniem energii (kalorii). Pamiętaj, że ruch może często zastąpić lekarstwo, lecz żadne lekarstwo nie zastąpi ruchu.