Rzeki meandrujące.

W przebiegu rzeki wyróżniamy odcinki o biegu, prostym, krętym, meandrowym i anastomozującym. Rzeki o biegu prostym występują bardzo rzadko. W rzekach takich nurt powinien znajdować się po środku i powinno być koryto o przekroju symetrycznym. Jednakże badania wykazują że nawet w tym odcinku rzeki nurt jest kręty a dno nierówne.

(Teoria deflekcji)Jest to związane z występowaniem odcinków płytszych zwanych BYSTRZA i odcinków głębszych zwanych PLOSA.

BYSTRZA i PLOSA występują na przemian mniej lub bardziej regularnych odstępach.

Odległości między bystrzami stanowią 5-7 szerokości koryta rzeki.

-Bystrza powstają w odcinkach deponowania rumowiska, formowania ławic piaszczystych, żwirowych.

Ławice składane w obrębie koryta wymuszają zmiany w przebiegu nurtu. Nurt omijając taką ławicę płynie blisko brzegu, a nawet o niego uderza (EROZJA BOCZNA). Uderzenie w jeden brzeg powoduje odrzucenie nurtu pod brzeg przeciwny i tak łańcuchowo się to powtarza. Nurt przy brzegu powoduje rozmywanie i podcinanie, tworzenie BRZEGU WKLĘSŁEGO. Temu towarzyszy deponowanie osadów po przeciwnej str koryta- BRZEG WYPUKŁY. Wskutek podciania brzeg rzeki staje się kręty.

Od czego zależy krętość rzek?

- wód dopływów, które spychają nurt w rzece głównej pod brzeg przeciwny, im większy kąt dopływu tym napór hydrodynamiczny jest większy,

- stożków napływowych usypywanych przez dopływy w korycie rzeki głównej,

- obrywów i osuwisk skalnych o jęzorach wnikających w koryto rzeczne.

- zróżnicowania budowy podłoża skalnego, naprzemianległych wychodni skalnych o większej i mniejszej odporności zmusza nurt do przebiegu krętego.

W obrębie pokryw aluwialnych proces podcinania i cofania brzegów wklęsłych postępuje aż koryto uzyska spadek odpowiadający danej prędkości i wielkości przepływu. W tym stadium rzeka meandruje.

Wskaźnik rozwinięcia rzeki (stosunek dł. rzeki do długości doliny) rozdziela nam rzeki: kręte (wsk. <1,5) i meandrujące (>1,5)

Nazwa rzek meandrujących pochodzi od rzeki Maiandros w Azji Mniejszej.

Cechy rzek meandrujących:

- ustabilizowany reżim hydrogeologiczny,

- stosunkowo głębokie koryto,

- wyrównany spadek i niedociążenie materiałem rumowiskowym.

Meander:

-składa się z dwóch zakoli; prawego i lewego, zakola mają przebieg zbliżony do podkowy,

zakole prawe i lewe łączy odcinek prosty, gdzie znajduje się pkt. Przegięcia lub przemiał, zaznaczający się jako brody.

W odcinkach z brodami koryto jest szersze, płytsze i symetryczne. Przy niskim stanie wód brody powst z nagromadzenia osadów rzecznych, gdy są rozmywane - tworzą Bystrza.

Przy stanach wysokich są nadbudowywane.

W obrębie meandru nurt towarzyszy brzegom wklęsłym (AMFITEATROM) przerzuca się w odcinku brodu spod jednego brzegu wklęsłego do przeciwnego wklęsłego. Podcinanie i przegłębienie jest najsilniejsze za wierzchołkiem krzywizny brzeg wklęsłego, a najsłabsze za wierzchołkiem krzywizny brzegu wypukłego (OSTROGI). Wskutek tego zakola są przemieszczane nie tylko wszerz ale ale także w dół, z biegem rzeki.

Obustronne podcinanie ostróg meandrowych prowadzi do zwężenia nasady i powst. SZYI MEANDRU. Jest ona przerywana przez obustronne podcinanie lub przelew w czasie powodzi. Mogą być też przekopywane podczas robót regulacyjnych. Po przerwaniu szyi meandru rzeka uzyskuje przebieg prosty i większy spadek. Następuje pogłębienie koryta i zawieszenie odciętego zakola. Jest ono oddzielone groblą (z osadów transportowanych przez rzekę) od koryta. Powstaje STARORZECZE. Początkowo jest ono wypełnione wodą, potem coraz bardziej zamulane i zasypywane.

AWULSJA- proces powstawania nowego koryta rzeki, omijającego pierwotnie istniejące meandry.

W obrębie zakola wyróżniamy:

- brzeg wklęsły (amfiteatr) - brzeg jest podcinany a dno pogłębiane, jest stromy ,nawet urwisty. Podcinanie w zależności od budowy geologicznej polega na rozmywaniu, czyli odprowadzaniu cząstek powodującym obsuwanie skib i pakietów.

Wskutek podcinania brzeg się cofa, najszybciej najszybciej czasie wezbrań. W niszczeniu biorą udział prądy zstępujące oraz wiry pionowe. Tempo zależy od wielkości przepływu, stabilności brzegów, frakcji materiału rumowiskowego.

- brzeg wypukły (OSTROGA)- jest słabo nachylony w kierunku osi koryta, jest zbudowany z materiału rumowiskowego, dostarczanego przez prądy helikoidalne spod brzegu przeciwnego. Może być brzegiem ześlizgowym, jest stopniowo odsłaniany w miarę podcinania brzegu wklęsłego i przesuwania rzeki w tym kierunku.

Podział meandrów:

- regularne- wyst. W rzekach wciętych w osady jednorodne, homogeniczne.

- nieregularne - powst, przez rozcinanie pokrywy aluwialnej o budowie niejednorodnej, heterogenicznej. Soczewki osadów o odmiennej spoistości wpływają odkształcająco. Mówi to nam o zróżnicowanej budowie pokrywy aluwialnej.

Parametry meandrów:

- długość fali meandru (L) długość długość linii prostej pomiędzy pkt przegięcia (brodami) całego meandru,

- szerokość zakola (λ) - odległość w linii prostej pomiędzy pkt. Przegięcia jednego zakola,

- amplituda (rozpiętość meandru) (A) - odległość między kulminacjami przeciwległych zakoli,

- promień zakola (R) - wielkość krzywizny zakola,

- szerokość szyi meandru (b) - odległość pomiędzy najbliższymi pkt. dwóch ramion zakola,

- strefa meandrowania - pas pomiędzy liniami przebiegającymi przez wierzchołki wszystkich zakoli prawych i wszystkich lewych.

Analiza starorzeczy umożliwia rekonstruowanie zarówno przebiegu rzeki meandrującej w dawnych okresach czasu, zarówno na określenie(w oparciu o pramatery geometryczne) wielkości przepływów. O mniejszych przepływach świadczą małe szerokości koryt, mały promień krzywizn meandrów. O większych duże szer. Koryt i duże promienie krzywizn. Różnice w wielkości przepływów informują o zmianach warunków klimatycznych.

---