Referat - Zajęcia nr 9 Tomasz Gomoradzki

Claude Levi - Strauss - Antropologia Strukturalna

Analiza Strukturalna w Językoznawstwie i Antropologii

Według C. Levi - Straussa językoznawstwo należy niezaprzeczalnie do zbioru nauk społecznych, choć nie jest nauka społeczną. Jest jedyną, która zdołała sformułować pozytywną metodę. Badacze takich dziedzin jak socjologia czy psychologia powinni ściśle współpracować z językoznawcami i stosować analogiczne do nich metody.

Językoznawstwo dostarcza socjologii danych etymologicznych pozwalających ustanowić między pewnymi terminami pokrewieństwa związki, które nie były dostrzeżone bezpośrednio. Julian Bonfante ilustrował ten pogląd przypominając etymologię nazwy wuja w różnych językach europejskich i zawarte w nich sugestie np. „wuj-nudziarz czy „boski wuj.

Istotnym przełomem odnawiającym perspektywy językoznawstwa było powstanie fonologii. Powinna ona również mieć decydujące znaczenie dla nauk społecznych. Fonologia to nauka o systemach dźwiękowych języków.

Metoda fonologiczna (sprowadzona do 4 podstawowych kroków przez N. Trubieckoja):

1. Przechodzi ona od badania uświadamianych zjawisk językowych do badania ich nieuświadamianej infrastruktury.

2. Podstawą analizy są relacje między członkami

3. Wprowadza się pojęcie systemu - systemów fonologicznych i ich struktur

4. Odkrywane są ogólne prawa o charakterze absolutnym

Przy badaniu zagadnień pokrewieństwa, terminy pokrewieństwa są jak fonemy, elementami znaczenia, jak fonemy zyskują znaczenie, gdy są scalone w system, wypracowane na poziomie myślenia nieuświadamianego, przejawiane w oddalonych od siebie regionach i różnych społeczeństwach w postaci form pokrewieństwa, reguł zawierania małżeństw, postaw narzucanych pewnym typom krewnych itd.

Nie należy jednak formalnie przyrównywać terminów pokrewieństwa i fonemów języka jak wskazywałaby powierzchowna analogia. Przy badaniu systemu należy pytać, jakie stosunki znajdują w nim wyraz, a każdy termin systemu, rozpatrywać z uwagi na konotację - pozytywna czy negatywną - względem każdego z tych stosunków: pokolenia, zakresu, płci, względnego wieku, powinowactwa itp.

Charakter stosunków łączących metody socjologii słownictwa i językoznawstwa jest dwuznaczny. To co określa się mianem „systemu pokrewieństwa”, obejmuje w istocie dwa zupełnie różne porządki rzeczywistości (to w czym wyraża się pokrewieństwo):

System nazw - terminy, w których wyrażają się rozmaite typy stosunków rodzinnych, system słownictwa

System postaw - zobowiązania do określonego zachowania się względem siebie, szacunku bądź familiarności, prawa bądź obowiązku, przywiązania bądź wrogości

Byłoby błędem jednak przypuszczenie, że w każdym społeczeństwie system pokrewieństwa stanowi podstawowe narzędzie regulowania stosunków między jednostkami, gdyż zwykle występują dwa typy postaw: płynne, czyli pozbawione charakteru instytucjonalnego oraz ujęte w styl, obowiązkowe.

Postawy i nazwy nie są wzajemnie autonomiczne, jednak zaznaczyć należy, że stosunek ich współzależności nie zasadza się na korespondencji jedno-jednoznacznej. System postaw stanowi raczej dynamiczną integrację systemu nazw.

Problem wuja, brata matki - Awankulat - formalne przeniesienie metody stosowanej przez fonologów

Przez pewien czas role przypisywana wujowi interpretowano chętnie jako przeżytek systemu matrylinearnego, teza ta nie znalazła uzasadnienia.

Analogia

W dziedzinie stosunków między jednostkowych różnorodność możliwych postaw jest praktycznie nieograniczona. Podobnie jest z różnorodnością dźwięków, które aparat głosowy może artykułować i które rzeczywiści wytwarza w pierwszych miesiącach życia ludzkiego. Każdy język zachowuje jednak tylko bardzo małą cześć zbioru wszystkich możliwych dźwięków. Podobnie grupa społeczna, która ma do dyspozycji bardzo bogaty materiał psychofizjologiczny i zachowuje z niego nieliczne elementy łącząc je w struktury.

Radcliffe-Brown w artykule o wuju w Ameryce Południowej analizuje przejawy „ogólnej zasady kwalifikowania postaw”. W jednym systemie postaw wuj reprezentuje autorytet rodziny, budzi lęk, żąda posłuszeństwa i ma prawa do swojego siostrzeńca. W drugim siostrzeniec ma wobec swojego wuja przywilej reprezentowania rodziny i traktuje go mniej lub bardziej jako swoją ofiarę. Równocześnie do tych, odwrotnie kształtują się relacje z ojcami w obu systemach. Oto dwie pary opozycyjne:

Ojciec (swobodny stosunek) Syn (rygorystyczny stosunek) Wuj

Ojciec (rygorystyczny stosunek) Syn (swobodny stosunek) Wuj

Radcliffe-Brown proponuje interpretacje określoną przez filiacje:

W systemie patrylinearnym ojciec i lineaż ojcowski reprezentują tradycyjny autorytet, wuj uważany za „matkującego mężczyznę” traktowany jest jak matka, a niekiedy nawet nazywany tak samo jak ona. Dokładnie odwrotnie w systemie matrylinearnym. Wyjaśnienie to jest jednak nie wystarczające chociażby dlatego, że awankulat nie występuje we wszystkich społeczeństwach matry i patrylinearnych. Znajdowany jest on czasem w systemach, które nie należą do żadnej z tych dwóch kategorii. Ponadto kolejne analizy dowodzą, że stosunek wujostwa zachodzi nie między dwoma, ale między czterema członami, wymaga on brata, siostry, szwagra i siostrzeńca.

Kilka przykładów na schematach poniżej:

(+) - stosunki swobodne, familiarne, serdeczne, czuła intymność (w przypadku męża i żony)

(-) - stosunki obłożone przez wzajemne tabu, antagonizmy, wrogość, zagrożenie, przemoc fizyczna

Widać, że korelacja między formami awankulatu, a typami filiacji nie wyczerpuje problemu. Co widać na poniższych schematach, zawsze znajdujemy fundamentalną relację między czterema parami opozycji, niezbędnymi dla zbudowania systemu. System awankulatu należy rozpatrywać jako całość, aby dostrzec jego strukturę. W każdym z dwóch pokoleń wchodzących w grę występuje zawsze jeden stosunek pozytywny I jeden negatywny. Struktura ta jest najprostszą zdolna do istnienia strukturą pokrewieństwa jaka daje się pomyśleć - jest elementem pokrewieństwa na którego podstawie budowane są bardziej złożone systemy. Aby mogła istnieć musza występować 3 typy stosunków rodzinnych:

pokrewieństwa - między rodzeństwem

więzi - między małżonkami

filiacji - między rodzicami, a dzieckiem

System pokrewieństwa nie posiada jednakowej doniosłości we wszystkich kulturach

---