„Totemizm dzisiaj” Claude Lévi-Strauss
Teorie totemistyczne:
- Uniwersalistyczne ( ewolucjonizm)
- Partykularystyczne (funkcjonalizm)
Systemy totemistyczne mają skupiać uwagę na rośliny i przyrodę znaczącą dla danej kultury.
Totemizm - pojęcie pochodzi od Ojibwa (Indianie północnoamerykańscy), oznacza „on należy do mojej krwi”. |
Twórca pojęcia - John Fergusin McLennan, według niego totemizm to „fetyszyzm plus egzogamia i filiacja matrylinearna”.
Komentarz Claudea Lévi-Straussa:
Totemizm jest sztucznym wytworem etnologa. Jest projekcją poza świat chrześcijański Czymś co odrzucamy, gdyż potwierdza ciągłość między naturą a człowiekiem. T. nie jest odmianą religii, jest sposobem postawienia zagadnienia logicznego (zagadnienia systemu oznaczeń zapożyczonych ze świata natury). Uniwersalne cechy ludzkiego umysłu evergreeny. Połączenie systemu społecnego z przyrodą. CLS chciał rozróżnić człowieczeństwo (mowa) od zwierzęcości ( kultura- natura). Kategorie werbalne pozwalają włożyć cechy uniwersalne w daną kulturę. Występowanie pewnych elementów kultury w całym świecie ( Uniwersalia+ bricolage)
LOGIKA KONKRETNA: budowanie związków koniecznych woparciu o wiedzę zaczęrpniętą z przyrody.
Klasyfikujemy za pomocą metonimi ( przyległości) lub metafory ( czasem oparte na odległych związkach).
T. ustanawia równowagę. Zwierzęta wybierane sa nie dlatego, że mają znaczenie ekonomiczne ( funkcjonalizm), ale dlatego, że wchodza w relacje binarne. CLS- trzeba zbadać środowisko grupy, by móc ją zrozumieć.
Przykład Ojibwa:
Strauss - Związek między totemem a człowiekiem nie może być bezpośredni, musi być zamaskowany i metaforyczny. Tak np. nie zanotowano by Ojibowie wierzyli (naprawdę byli o tym przekonani) w swoje pochodzenie od zwierząt totemicznych lub jakoś szczególnie je czcili. Dzielili zwierzęta na wodne, powietrzne i ziemne.
Elkin wyodrębnia dwa podstawowe totemizmy australijskie:
indywidualny - czyli stosunek między czarownikiem a danym gatunkiem zwierząt (przeważnie gadów)
seksualny - czyli sytuowanie płci w stosunku do dwóch roślin, ewentualnie ptaków i nietoperzy. Totemizm ten ma podkreślać grupę kobiecą.
Totemizmy klanowe - klany mogą być matrylinearne, patrylinearne bądź „koncepcjonalne”. Klany totemiczne zwykle przestrzegają zakazów spożywania totemów i mają obowiązek odprawiania obrzędów pomocnych w rozmnożeniu gatunku totemicznego.
Możemy zatem wyodrębnić tu dwa stosunki wobec totemu:
genealogiczny - totem protoplastą klanu
lokalny - grupa związana jest z totemem poprzez miejsce, gdzie totemy mają siedzibę.
W klanach matrylinearnych (totemizm matrylinearny) - struktura społeczeństwa jest odtworzeniem struktury świata. Jest jeden totem główny i kilka pomniejszych. Związek z totemem jest cielesny - zakaz spożywania i kopulacji.
W klanach patrylinearnych (totemizm patrylinearny) - związek nie jest cielesny lecz lokalny i wypływa z występowania siedzib totemicznych na danym terytorium. Siedziba jest zawsze patrylokalna, a zakaz spożywania i kopulowania jest słabo zaznaczony (ale nie tak, że go całkiem nie ma).
Strauss sugeruje, że zauważalny dualizm (połowy, sekcje i podsekcje - zawsze podwójne, czyli dwie połowy, cztery sekcje i osiem podsekcji), nie może być uważany za stosunki społecznie pierwotne. Miały one być pomocne przy dzieleniu plemion podczas rytuałów i przy dobieraniu małżeństw. Ważne, że u niektórych grup danego plemienia terminologie pokrewieństwa mogą być różne, nazwy sekcji są zawsze jednakowe - czyli wykazują stosunek danego człowieka wobec kogoś nieznanego (nie musimy znać tu szczegółowego pokrewieństwa).
Czasem nazwy sekcji są typowo totemiczne (czyli pozbawione funkcjonalnego sensu), gdyż wynikają ze ślepych zapożyczeń od innych ludów bądź są czymś narzuconym przez lud dominujący w danej chwili. Strauss sugeruje też, że Australijczycy lubią skomplikowane systemy społeczne i gdy czegoś nie rozumieją, to tym bardziej im się to podoba. Niektóre ludy „bawią się w sekcje”, które później zaczynają żyć własnym życiem i stają się totemizmami.
Strauss uważa, że totemizm matrylinearny z patrylinearnym tworzą jedność i ustalają związek pomiędzy światem duchowym i cielesnym, diachronią i synchronią, strukturą i zdarzeniem. Ustalają zatem dwa sposoby wyrażania równoległych właściwości natury i społeczeństwa.
Strauss twierdzi, że żywotność instytucji zwyczajów, nie może mieć stałego źródła w uczuciach indywidualnych. Należy rozdzielić organizm od intelektu. Przyczyn związanych z organizmem powinna szukać biologia, a tych związanych z intelektem psychologia i etnologia. Krytykuje teorię instynktów - np. „instynkt świętości”, czyli wiarę w to, że człowiek musi czasem coś odbierać samo przez się za święte.
Teorie Fortesa i Firtha podobają się Straussowi, ponieważ:
bazują na podobieństwach
odrzucają empiryzm Malinowskiego
z płaszczyzny organicznej i emocjonalnej wchodzą w intelektualną warstwę spostrzeżeń i sądów.
Strauss jednak uparcie broni tej tezy, uważając, że autorzy ograniczają się do jednego terenu i traktują ją jedynie jako przesłankę swojego rozumowania. Teoria ogranicza się do społeczeństw o bardzo rozwiniętym kulcie przodków, o strukturze o charakterze totemicznym oraz o totemizmie typu zwierzęcego.
Strauss twierdzi, że podobieństwa wysuwane przez Firtha i Fortesa, powinny być rozpatrywane przez zestawienie różnic między zwierzętami totemicznymi a przodkami, ponieważ są one od nich różne - ważne jest odwrócenie.