Antropologia Wizualna
11 III 2009
Metody ikonograficzne od początku istnienia etnografii.
Dominujący w doświadczeniu zmysł wzroku.
Benedyktowicz
Świat wizualny. Nieustanne doświadczanie obrazu
Multiplikujemy obrazy
Susan Sontag - banalnie dostępna reprodukcja osłabia moc obrazu. Ich przekaz staje się słabszy. Istnieje z tym poglądem polemika.
[ograniczenie pola wizualnego]
Nicholas [?] - rozwój techniki poszerza pole wizualne (Mircew?).
Poszerzenie pola wizualnego.
Wizualność rozbudowana (możemy zobaczyć dziś w zasadzie wszystko).
Stefan Pattison: „Seeing things” - pogłębianie relacji pomiędzy wizualnymi artefaktami (teolog z wykształcenia).
(socjologia obrazu a antropologia wizualności)
David Freedberg: „Power of Images” - związki między ludźmi a wizerunkami na przestrzeni dziejów. Nie ma to być książka o historii sztuki (książka jest pionierska, ma zacięcie antropologiczne).
Karykatury Mahometa - Dania 2006 - zderzenie rożnych dwóch dyskursów.
Andrzej Rzepacki (Kraków) - cytując przeróbkę Mona Lisy, domalował wąsy Matce Boskiej Częstochowskiej.
Co robią obrazy? W jakich pojawiają się kontekstach? - historycznie, folklorystycznie, etnograficznie
David Morgan, Sally M. Promey: „The Visual Culture of American Religions”. University of California Press, 2001.
J. Tokarska - Bakir: Debata Fundacji im. Stefana Batorego związana z filmem „Polak w szafie”. Badanie wizualności zazębia się z badaniem innych aspektów kultury.
Porębski - ikonosfera.
(zestaw doświadczeń o charakterze sensorycznym) [na co nakładają się także różnorakie doświadczenia psychiczne].
Obraz wizualny przynosi szereg konotacji już na poziomie sensorycznym. Odwołuje do szeregu doświadczeń.
„mimesis”
pamięć realizm zmysłowy
18 III 2009
egzamin pisemny (3 pytania opisowe)
film: „Story Without Staying”.
Teoria obrazu:
Obraz jako zjawisko graniczne:
rozszerzenie doświadczenia; poszerzenie rzeczywistości
D. Freedberg: „Potęga Wizerunków”.
Za ikonoklazją ma kryć się lęk przed wrażeniem zmysłowym, oddziaływaniem sztuki. Obrazy mają więc mieć nad człowiekiem pewną moc.
„Wydrap wizerunkowi oczy, a pozbędziesz się problemu obecności”.
Najczęstsza i podstawowa forma niszczenia wizerunków, to usuwanie twarzy i oczu.
Ciało ludzkie, stające się dziś w kulturze wizerunkiem.
Hiro Yamagata (artysta).
Moc obrazów ma się brać z ich struktury, szczególnej formy bytowania wizerunków.
Czym są obrazy?
Natura obrazu włącza to, co wizualne w specyficzne relacje z ludźmi.
Obraz - wizualna re-prezentacja (obraz - wizerunek - ikona).
imago (łac.) = obraz (image, Bild)
imaginatio (łac.) = wyobrażenie
pictura (łac.) = obraz, obrazowanie, malowidło (picture)
visio (łac.) = widzenie, zjawisko, wyobrażenie, idea
visum (łac.) = widziadło, zjawisko, wyobrażenie
eikon (gr.) = obraz, wizerunek
Definicja słownikowa - deska lub kawałek płótna, pobrudzony.
Obraz jako przywołanie. Odniesienie materialne i do materialności.
Hans Belting - nie ma całkowicie odmaterializowanego, niefizycznego przedstawienia rzeczywistości. Waga wizualności w doświadczeniu fizycznym.
Antropologia obrazu? Antropologia wizualna: Problem nazwy. Belting upiera się przy antropologii obrazu. Wyodrębnia obraz jako jednostkę symboliczną: Element zarówno zewnętrzny, jak i wewnętrzny. Jest czymś więcej, niż tylko obiektem percepcji. Zakorzenienie każdego obrazu w samym człowieku. Obrazy wewnętrzne zawsze są pierwsze (Belting).
Samo słowo: „wy-obrażenie”, „przed-stawienie”.
Ida i Victor Turner: „Obraz i pielgrzymka”.
Wizualizacja jako technika terapeutyczna oraz metoda medytacji.
Teologia ikony - doświadczenie wizualne pociągające doświadczenie duchowe.
Roman Ingarden:
„Budowa obrazu” według Romana Ingardena:
Obraz
Malowidło -------- | -------- Konkretyzacja estetyczna
(materialny fundament) | (odbiorca)
|
|
|
Przedmiot naocznie ------------------------ Wygląd przedstawiający
przedstawiony w obrazie przedmiot
Poprzez odbiorcę obraz staje się strukturą dynamiczną, choć ugruntowaną na materialnym fundamencie. To, co powie nam wizerunek zależy od tego, kim jesteśmy (i co wiemy).
Obraz jako moment reprezentacji:
Obraz
|
|
------------------------------------------------------------
| | |
Pierwowzór Prezentacja Podobizna
Emanacja
Reprezentacja
Zastępowanie. Reprezentowanie to uzupełnianie (czyli dalsze rozważania o dziwnej naturze obrazu).
Człowiek to byt cielesno - duchowy. W ikonie istnieje paralela z naturą ludzką. Dogmat o wcieleniu Chrystusa jest precedensem do zaistnienia i funkcjonowania ikon.
Von Hagens (ciało staje się obrazem, dosłownie :] ).
22 IV 09
(prezentacja nr 7).
Co się dzieje, kiedy obraz staje się ciałem?
Obraz w powiązaniu z żywym ciałem - [Orlen] (francuska)
spreparowane głowy ludzkie
[?]
Magdalena Sztandara! [Szulc - Rogoziński] [kolekcja
fotografia antropologiczna afrykańska Romana Stopy]
[(Afryka) Zdjęcia Stanisława Miecielskiego]
Obraz w fotografii jako udokumentowanie rzeczywistości [„pamięć fotograficzna”]
Fotografie Indian Ameryki Północnej Edwarda S. Curtisa.
Kreacja fotograficzna.
W fotografii historycznej już zdjęcia jako opowieść o kulturze, w której fotografia była utworzona.
Metody ikonograficzne w antropologii.
Krzysztof Olechnicki
Eliot Weinenberg - „Dobrzy Indianie to sfilmowani Indianie”.
Uatrakcyjnienie odczytów i publikacji. Odświeżanie pamięci, wizualne notatki.
Okazuje się, że w zależności od kultury fotografia nie zawsze jest uznawana za przezroczystą.
[Afryka - dowody osobiste z tym samym zdjęciem].
29 IV 09
Edward S. Curtis (1862 - 1952).
Wieloletni projekt fotografowania rdzennych...
[…]
Początkowo własne studio w Seattle. [„The Vanishing Race - Navaho”, 1904]
Moment zwrotny - przypadkowo spotkana na wyprawie górskiej ekipa naukowców. Zaproszenie do ekspedycji na Zachodnim Wybrzeżu. Pomysł użycia fotografii w dokumentacjach.
Indianie ukazywani w ujęciu ewolucjonistycznym, jako przodkowie. W tej perspektywie zostali włączeni w „narodową przeszłość”.
Romantyczny obraz Indianina. Konstruowany sielankowy obraz życia. Nie pokazywano konfliktów związanych z działaniem rezerwatów.
Lata 1914 - 1920 - zmiana myślenia na artystyczne. Odkrycie sztuki prymitywnej. Wizerunki wojowników i wodzów indiańskich (zwłaszcza w latach 1917 - 1918) [element propagandy, Indianie także wstępowali do armii].
Późniejszy okres - nieco szersza perspektywa, pojawia się otoczenie (ostatnia dekada).
2000 r. - film paradokumentalny, obraz wspomnieniowy.
Okazuje się, że dziś istnieje pozytywny stosunek do zdjęć - element budowania własnego dziedzictwa Indian.
Zarzut zbudowania hollywoodzkich typów Indianina.
Kolekcje zdjęć z Australii i Oceanii.
Zdjęcia Baldwina Spencera i Franka Gillena.
1898 - wyprawa do Cieśniny Torresa - użycie fotografii i filmu [!] (ledwie trzy lata po Lumiere). M. in. fotografie Aruntów (święte słupy). Spora doza naturalności na zdjęciach. Wpływ na Malinowskiego.
Fotografie B. Malinowskiego z Triobrandów. 1914 - 1918.
krajobraz, pejzaż, natura, przyroda
wioska - „krajobraz wioski” i jej mieszkańcy; „pejzaż wioski”
praca - ludzie przy pracy, ludzie wykonujący różne czynności
ceremonie
ludzie „na co dzień”
etnograf w terenie
1922 - pierwsza publikacja monografii.
Wpływy Billa Hancocka i Witkacego.
Zdjęcia jako pomoc w zapamiętywaniu i rodzaj zbierania informacji.
Sposób autokreacji: „byłem tu”.
13 V 09
Margaret Mead, Gregory Bateson: badania na Bali.
Taniec młodych kobiet z krisami (krisy - Indonezja).
Krisy męskie (mogły zastąpić wojownika na jego ceremonii zaślubin) i krisy kobiece.
Wcześniej na Bali tańczony był tylko taniec kobiet starych z krisami. Po ich badaniach praktyka rozpowszechniła się wśród dziewcząt. Gesty autodestrukcyjne.
Mead stawiała tezę o opresyjnym charakterze kultury Bali, co miało znajdywać nie do końca uświadomioną kompensację w kulturze i rytuałach.
1942 - publikacja „Balinese Character. A photographic analisys”.
1990 - w piśmie „Indonesia” - ostra krytyka Mead i Batesona - Tessel Polman.
Praca Mead i Batesona ważna jednak za prekursorskie wykorzystanie techniki fotograficznej w monograficznej narracji. Przywieźli ze sobą także ponad 1000 artefaktów. W późniejszych latach nakręcili też parę krótkich filmów, w których operatorowi towarzyszy narracja i objaśnienia.
Mead - interpretacja na poziomie montażu oraz bezpośredniego przekazu słownego.
Bateson mówi o zdjęciu i filmie jako o już analitycznych narzędziach. Mead uważała je głównie za metodę dokumentacji.
Córka Mead określiła ich metodę jako zdyscyplinowany subiektywizm. Obraz wywołuje u antropologa zaangażowanie emocjonalne. Rodzaj empatycznego odbioru zaś może okazać się bardzo cenny.
Obraz nie jest kopią świata, ale wypowiedzią na jego temat, swoistą interpretacją.
Wizualność w polskiej tradycji i praktyce etnograficznej:
XIX w. - 1802 r., Hugo Kołłątaj - nie wszystko da się udokumentalizować przy pomocy samego tekstu. Potrzeba zastosowania ikonografii w celu ukazania ducha narodowego - romantyzm - pozytywizm.
Rysunek, malarstwo i fotografia w końcu jako „wiedza prawdziwa”.
Ryciny z malarskich pierwowzorów wykorzystywane w prasie. Popularyzacja pewnych wizerunków i tematów:
obyczaje doroczne i rodzinne
postaci charakterystyczne i typy ludowe
grupy etniczne (chłopi z różnych stron, Żydzi, Cyganie, Górale pod koniec XIX wieku
Ukazywanie tajemniczego i egzotycznego świata i romantyzm. Ikonografia fotograficzna posługiwać się będzie podobnymi kanonami w ukazywaniu rzeczywistości ludowej.
Lud jawi się jako element krajobrazu i jako element dziedzictwa.
10 VI 09
Wzrastająca popularność wysyłania pocztówek. Rodzenie się kultury typu masowego.
obyczaje rodzinne
wesela
obrzędy doroczne -
Nowy Rok, Boże Narodzenie
strój (krakowski, podhalański, huculski i łowicki)
Wydawnictwa pocztówkowe (np. Stella z Bochni, PTK wspierało wydawanie pocztówek).
Pocztówki - jako produkt kultury, a jednocześnie jej wizerunek.
Pocztówki antropologiczne - głównie w krajach kolonialnych. Przedstawiały mieszkańców kolonii.
Nagie ciała tubylców, „rodzaj ukrytej pornografii” (lata 20'te, 30'te).
S.L. Paulman - podróże erotyczne [Olechnicki!] na pocztówkach. Nagość dzikich nie jest tylko niewinna (choć tłumaczyło się nagością bliskość natury). Także egzotyczne skromne okrycia, ozdoby - również znaczyły bliskość przyrody. Podkreślały odmienność i inność. Pojawiał się też dyskurs nauk biologicznych i próba systematyzacji „innych”. Serie tematyczne z „dzikimi” - kolekcjonerskie.
1909 - 1910 - w UK wysłano 866 mln pocztówek [?!].
Nowa forma zarobku. Lawinowo rosnący druk. Ok. 3000 egzemplarzy na jeden obrazek. Pocztówki wysyłano i/lub kolekcjonowano.
Była to też pewna manifestacja wyższości i panowania nad dzikimi. Zdjęcia robione w atelier i w koloniach (głównie przez urzędników) oraz w terenie - często pozowane. Podpisy pod zdjęciami - próby typologizacji rzeczywistości pozaeuropejskiej.
Lata 60'te XIX wieku - związek z fotografią antropologiczną tamtych czasów z fotografią kryminalistyczną.
[Bayer?] - Francuz. Kolekcjoner. Początek od dwóch bardzo podobnych pocztówek z Murzynami. Z białym i bez białego.
[…] Jean - Francois [?]
Grupa pocztówek ze skaryfikacją ciała. Pocztówki autoportretowe. Pocztówki z parowozami.
Porządkowanie i klasyfikowanie świata na zewnątrz. Systematyka i oswojenie. Kalka wizualna, nawet dla najdziwniejszych zjawisk jak skaryfikacja. Podpisy: „Typowa kobieta zuluska", „typowy człowiek prymitywny”. Odrzucenie indywidualności obiektów. Postawienie granicy indywidualizacji na oddzieleniu grup symbolicznych, jak wojownicy, szamani itp.
inwentaryzacja plemion ludzkich - równorzędna z katalogizacją narzędzi, którymi się posługują (inspiracja metodyką nauk przyrodniczych)
Przyciągnięcie turystów:
pocztówki z Aborygenami
amerykańskie „Cannibal - Tour”
Film - pokazuje, czy mówi?
W pewnym momencie kryzys na temat naukowości obrazu.
Czy jest antropologia wizualna?
eksploracja, poszukiwanie wizualnego w procesie kulturowej reprodukcji
nurt: autorefleksja nad wizualnością
Gdzie jest film/zdjęcie antropologiczne i gdzie się ono kończy, zaczyna się działalność artystyczna?
Elizabeth Edwards
Elizabeth Williams
„gra pocztówkowa” - wymiana pomiędzy Oxfordem i Afryką:
- opuszczone obozowiska beduińskie
- szmaty i ubrania
To, co powstało jest trudne w interpretacji i określeniu dyskursu.
Andrzej Bieńkowski.
Są uniwersytety, gdzie można wykonać pracę licencjacką całkowicie w formie wizualnej (np. w Australii).