Antropologia- jest tą nauką, która w szczególny sposób interesuje się człowiekiem, jako istotą tworzącą i
tworzoną przez kulturę.

Kultura- łac. - uprawa ziemi. W czasach starożytnych w innym kontekście - cyceron – kultura animi - na
opisanie aktywności duchowej człowieka tej która się ukierunkowała na uprawę ducha. To rozumienie w 17-18
wieku upowszechniło się. Impuls do rozwoju antropologii kulturowej daje daję zetknięcie się europejczyków
kulturami odmiennymi – też przez podróże.

Europa kolonialna - bardziej systematyczne badanie innych kultur przełom 18-19 wiek -czas kontaktów. To
refleksja antropologiczna rodzi się z refleksji, że w ogóle istnieją odmienne kultury, a później, co sprawiło, że na
świecie istnieje różnorodność kulturowa, jak się ukształtowały -z tego pytania wyrasta orientacja
antropologiczna ewolucjonizmu.

Ewolucjonizm – ukształtował się w opozycji do natury człowieka(natura człowieka - wszystko to co wynika z
biologicznego (z genetycznego) wyposażenia człowieka co jest nam wspólne ze światem, co jest przekazywane
genetycznie.) W przeciwieństwie do tego kulturą nazwano to co nas odróżnia od zwierząt i jest przekazywane
przez transmisję kulturową - transmisja dziedzictwa społecznego następnym pokoleniom, oparta jest na
założeniach teorii uczenia się.

Cywilizacja- łać. Obywatel- używana zamiennie z pojęciem kultury przez niektórych antropologów. Odmiennie
natomiast jest to pewien etap kultury. Podział –dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja.

Kultura- ujęcie wąskie- działalność kulturowa z działalnością artysty styczną.

Kultura-szerokie ujęcie- (antonina kozłowska) względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi
przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznych wzorów wykształconych i przyswajanych w toku
interakcji oraz zawierającą wytwory takich zachowań.

Cechy kultury:

1. Kultura- jest związana z człowiekiem, jednocześnie trzeba pamiętać, że kultura jest zjawiskiem
ponadjednostkowym (istnieje tylko dzięki życiu zbiorowości).

2. Kultura obejmuje całe nasze życie (nawet podstawowe czynności).

3. Kultura jest regularna - tworzą ją względnie trwałe wytwory materialne i niematerialne i zachowania
kulturowe ukształtowane historycznie, zaakceptowane i przyswojone. Powinna być świadomość danego
zachowania.

4. Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych (przekazywana w sposób poza genetyczny). Kultura ma swoisty
sposób adaptacji do warunków środowiskowych.

5. Kultura ma wymiar czasowy i przestrzenny. Kultura w sensie atrybutywnym-o kulturze, która jest tą
właściwością człowieka jako gatunku. Dystrybutywnym- o kulturze określonej zbiorowości, określone ludy.

Atrybutywna czasowa- od momentu, kiedy istnieje człowiek -jak pojawia się człowiek jest kultura.
Dystrybutywna czasowa - kultura pojawia się wraz z danymi zbiorowościami, które są ich nośnikiem, kultura
trwa wraz z ta zbiorowością, może rodzić się, rozwijać, upadać i ginąć(przykład kultura grecka lub rzymska-
pozostały tylko wytwory).

Przestrzenna atrybutywna - rozprzestrzenianie się wraz z człowiekiem (pojawia się człowiek , pojawia się
kultura).

Przestrzenna dystrybutywna - jest ograniczony przestrzennie (istnieje na określonym obszarze, a mianowicie
na tym, na którym istnieje dana zbiorowość).

6. Kultura- jest systemem oznacza, że jest złożona z elementów funkcjonalnie ze sobą powiązanych tworzący
pewną zintegrowana całość. Istotne ta całość to pod względem jakościowym to coś więcej niż tylko zbiór
elementów-tworzy się nowa, jakość.

Płaszczyzny zjawisk kulturowych. Każde zjawisko kulturowe występuję w 3 aspektach, płaszczyznach.

1.

Materialna- bada materialne wytwory człowieka.

2.

Behawioralna- ogromna większość zjawisk kultury związana jest z zachowania mi, motoryczne i

werbalne (mowa i język).
3.

Psychologiczna- cecha ludzi u podstaw tego co wykonują, ich zachowań leżą pewne procesy

psychologiczne. Aby zrozumieć ich zachowania i te wytwory trzeba do tych procesów dotrzeć do wewnętrznej
warstwy norm, wartości, poglądów, motywów.
4.

Aksonormatywna – to są normy i wartości,

Analizując zjawiska kulturowe można rozpatrywać stronę materialna i treść(znaczenie jakie przypisują
członkowie danej zbiorowości).

Pojęcia:

Kanon- pewien wzór, zestaw takich elementów, które przez daną zbiorowość są uznawane za obowiązujące,
prawomocne i uniwersalne. To oznacza, że odejście od kanonu danej zbiorowości wiąże się z pewnymi
restrykcjami, nie jest pożądane. Powstanie jest związane z obowiązywaniem pewnych norm i wartości, jakie
obowiązują taki kanon jest uznany za obowiązujący.

Zwyczaj- sposób postępowania wynikający z nabytej dyspozycji ( przyzwyczajenia).forma społecznego uznania
danego zachowania. Charakter trwały i przejściowy(moda). Trwały zwyczaj może się przekształcić w obyczaj.
Istnienie zwyczajów i obyczajów oparte jest na tradycji przekazywanej z pokolenia na pokolenie i mają
charakter mniej lub bardziej naśladownictwa.

Obyczaj- jest to taki zwyczaj utrwalony, który jest uprawomocniony, powszechnie uznany. Jego naruszenie jest
obwarowane sankcjami społecznymi.

Obrzęd-usankcjonowane tradycja zespoły czynności, praktyk towarzyszące określonym sytuacją, mające
znaczenie symboliczne. Obrzędy inicjacji(chrzest), afirmacyjne(jubileusze), przejścia (ślub). Niektórym
obrzędom towarzyszą przepisy, są sformalizowane(ślub, chrzest). Na formę afirmacyjną różna w różnych
kulturach.

Rytuał jest to zespół specyficznych dla danej kultury czynności symbolicznych wykorzystywany w celu
osiągnięcia pożądanego skutku. Przy czym skutek ten może być oderwany od pozornie oczekiwanego celu
funkcjonalnego tych czynności.

Mit-jest to opowieść, która ma pewne funkcje sakralne o wydarzeniach religijnych sankcjonująca elementy
wierzeń. Podobnie jak nauka objaśnia rzeczywistość obraz świata, ale nie ma podstaw naukowych jak nauka.

Mit szerzej-wszelkie konstrukcje światopoglądowe i artystyczne zbliżone formą zewnętrzna struktura i funkcją
do mitów w węższym znaczeniu.

Symbol- jest to znak umowny odnoszący się do innego systemu znaczeń niż ten, do którego bezpośrednio się
odnosi. Dzieje się tak, że każdy symbol ma 2 wymiary konkretny i przenośny.

Lew –zwierze lew siłę, władze, odwagę w kulturze europejskiej,targowica miejsce-konkretny,targowica zdrada-
przenośny,rejtan osoba- konkretny, rejtan patriotyzm- przenośny, znaczenie symboli może się zmieniać w czasie
przykład krzyża .

Pojęcie kultury w ujęciu ewy nowickiej.

Kultura jest zjawiskiem ponadjednostkowym (społecznym) kultura związana jest przede wszystkim z
człowiekiem, jako istotą prowadzącą społeczny tryb życia. Wprawdzie kształtuje indywidualne życie ludzi, a
poszczególne jednostki mogą wnosić do jej skarbnicy poważny wkład, ale istnieje tylko dzięki życiu
zbiorowości. W ramach zbiorowości jest przekazywana w przestrzeni i w czasie, może też być kumulowana na
drodze gromadzenia doświadczeń w procesie przekazu pokoleniowego.

Cechy zjawisk kulturowych:

Kultura ma wymiar czasowy charakteryzuje się rozciągłością w czasie. W sensie atrybutywnym jako cecha
ludzkości zmieniała się i rozwijała w miarę upływu czasu. W sensie dystrybutywnym- jako zbiór cech określonej
zbiorowości rozwija się przeżywa rozkwit i upada.
Kultura ma wymiar przestrzenny zarówno w sensie atrybutywnym jak i dystrybutywnym. Charakteryzuje się
rozciągłością w przestrzeni.

Kultura jest systemem zarówno w sensie atr. Jak i dystr. Jest zjawiskiem złożonym z elementów tworzących
całość. Między jej elementami zachodzi proces integracji.
Kultura jest prawidłowa- trwa i zmienia się według pewnych praw i regularności. Można ją opisywać i szukać
zasad jej działania.

Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka- jest pośrednikiem między człowiekiem a środowiskiem
przyrodniczym w którym on żyje. Jako cecha ludzkości bywa traktowana jako mechanizm adaptacyjny
człowieka

1.

Podaj definicje kultury w miarę współczesna.

Definicja kultury r. Lintona i a. Kłoskowskiej - kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca
zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i
przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.

2.

Wyjaśnij że kultura jest faktem poza genetycznym.

Kultura jest zjawiskiem symbolicznym, tzn. jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z
pokolenia na pokolenie drogą tradycji i poprzez różne formy symboliczne (najważniejszą formą symboliczną jest
język). Nie jest przekazywana genetycznie

3.

Wyjaśnij że kultura jest systemem(4-5zdan konkret).

Jest zjawiskiem złożonym z elementów tworzących całość. Między jej elementami zachodzi proces integracji,
często bardzo skomplikowany. Poszczególne elementy kultury pozostają ze sobą w związku, co oznacza, że nie
można mówić o kulturze, jako zbiorze czy agregacie, ale jako o systemie. Integracja kultury jest czasem
pojmowana, jako organizacja lub struktura całościowa kultury. Zawsze podkreśla się, że kultura ma własną,
wewnętrzną logikę. Różne orientacje kładły w badaniach kultury nacisk na kulturową integrację, a i dziś nie ma
już chyba badacza, który nie przypisywałby kulturze pewnego stopnia zintegrowania. Nie do pomyślenia jest
traktowanie kultury, jako agregatu, a siła i charakter związków między elementami kultury są ustalone z większą
niż dawniej precyzją.

Płaszczyzny zjawisk kulturowych (krótko scharakteryzuj).

1.

Materialna- bada materialne wytwory człowieka.

2.

Behawioralna- ogromna większość zjawisk kultury związana jest z zachowaniami. Motoryczne i

werbalne (mowa i język).

3.

Psychologiczna- cecha ludzi u podstaw tego co wykonują , ich zachowań leżą pewne procesy

psychologiczne. Aby zrozumieć ich zachowania i te wytwory trzeba do tych procesów dotrzeć do wewnętrznej
warstwy norm, wartości, poglądów, motywów.

Forma i treść zjawiska kulturowego.

Forma stanowi warstwę bardziej konkretną, treść natomiast bardziej abstrakcyjną. Forma jest to łatwo dostępna
dla obserwatora zewnętrznego powierzchniowa strona zjawisk kulturowych. Formy to struktury wyższego rzędu,
wzajemne stosunki między elementami.
Treść to sens, istota, znaczenie które w sposób bezpośredni dane jest tylko samym uczestnikom kultury. Treści
to konkretne elementy.

Antropologia jako nauka.

Przedmiot-osobliwość przedmiotu.

Osobliwości antropologii, odróżniające ją od innych dyscyplin
1. Badanie określonego typu społeczeństw: przedpiśmiennych, prostych

Społeczeństwa pierwotne są zamknięte, przekazy kulturowe są ograniczone lub niemożliwe.

Zbiorowości pierwotne są naturalnymi laboratoriami. Mogą one dostarczyć informacji, których nie dostarczają
społeczności europejskie. Prostota społeczeństw pierwotnych w dobitny sposób uwypukla ich cechy- jest mniej

ludzi nie dotkniętych inną kulturą. Łatwo jest dotrzeć o wiedzy o tych społecznościach poprzez obserwację bądź
wywiady, bo stopień uczestnictwa kulturowego członków zbiorowości jest całkowity.
2. Istotą badań antropologicznych jest zapisywanie wiedzy o zanikających bądź zanikłych kulturach.
3. Nastawienie na subiektywny aspekt w badaniu zjawisk kultury
Subiektywne badanie to świadomościowy aspekt kultury, w antropologii bada się wiedzę i wyobrażenia ludzi na
temat grupy, do której należą. Dociera się do subiektywnych wyobrażeń członków społeczności pierwotnych o
ich kulturze
4. Całościowe ujęcie człowieka i kultury
5. Integracja ustaleń i wyników badań dostarczonych przez inne dziedziny

Wymień przyczyny, dla których interesuje się przedpiśmienniczymi cywilizacjami.

Badanie określonego typu społeczeństw: przedpiśmiennych, prostych
Społeczeństwa pierwotne są zamknięte, przekazy kulturowe są ograniczone lub niemożliwe. Zbiorowości
pierwotne są naturalnymi laboratoriami. Mogą one dostarczyć informacji, których nie dostarczają społeczności
europejskie. Prostota społeczeństw pierwotnych w dobitny sposób uwypukla ich cechy- jest mniej ludzi
niedotkniętych inną kulturą. Łatwo jest dotrzeć o wiedzy o tych społecznościach poprzez obserwację bądź
wywiady, bo stopień uczestnictwa kulturowego członków zbiorowości jest całkowity.
Istotą badań antropologicznych jest zapisywanie wiedzy o zanikających bądź zanikłych kulturach

Wyjaśnij, co to znaczy, że antropologia bada jednostkowy wymiar kultury

Zajmuje się badaniem człowieka, jako jednostki, bada się wiedzę i wyobrażenia ludzi na temat grupy, do której
należą. Dociera się do subiektywnych wyobrażeń członków społeczności pierwotnych o ich kulturze. Jednostka
jest badana z perspektywy uczestnictwa w grupie

Wyjaśnij, co to znaczy że antropologia bada ponadjednostkowy wymiar kultury
Zajmuje się badaniem człowieka, jako członka społeczności. Bada i opisuje całościowy wymiar kultury oraz
człowieka, jako jednostki żyjącej społeczeństwie. Kultura jest zjawiskiem ponadjednostkowym. Kultura
związana jest przede wszystkim z człowiekiem, jako istotą prowadzącą społeczny tryb życia. Wprawdzie
kształtuje indywidualne życie ludzi, a poszczególne jednostki mogą wnosić do jej skarbnicy poważny wkład, ale
istnieje tylko dzięki życiu zbiorowości. Kultura jest sposobem organizacji życia zbiorowego, choć zarazem
organizuje życie jednostki w zbiorowości oraz tworzy jej profil psychiczny.

6.

Główne założenia orientacji scjentystycznej i historycznej.

Nurt scjentystyczny: badacze z tego nurtu poszukują szukają prawidłowości, praw rządzących zachowaniami.
- wszystkie monograficzne badania szczegółowe zmierzają lub powinny zmierzać ku nadrzędnemu celowi,
którym jest tworzenie teorii ogólnych.

- tylko dążenie do praw i uogólnień usprawiedliwia zbieranie danych szczegółowych

- fascynacja badaniami nauk przyrodniczych z xix wieku

- początkowo nurt scjentystyczny charakteryzował dyletancki sposób zbierania danych: brak troski o
reprezentatywność prób, badania opierał się o intuicję badaczy, co sprawiło że badaczom łatwo przychodziły
uogólnienia.

- charakterystyczne jest prowadzenie badań porównawczych + tendencja do ograniczania aspiracji do
konkretnych aspektów , sięganie do rozmaitych kultur, stosowanie jak najszerszej indukcji w celu w celu
uzyskania w miarę pełnego materiału do uogólnień.

- próba odpowiedzi na pytanie „jak możliwa jest teoria w antropologii i czy w ogóle jest możliwa?”:
antropologia orientuje się raczej na zespoły generalizacji niż teorie, które opisywałyby przebieg zdarzeń w
różnych społecznościach

Nurt historyczny): większość rozważań antropologicznych podlega nurtowi historycznemu.
- obecne są w nich elementy historii naturalnej: zainteresowanie konkretnymi zjawiskami, procesami i
kontekstem
-badanie, z jakim natężeniem występuje dane zjawisko + badanie przyczyn występowania danego zjawiska-
elementy odnoszą się również do badań historycznych

- cele opisowe antropologii wynikają z kilku względów: zanikanie kultur pierwotnych (skoncentrowanie na
kulturach, których istnienie wymaga dokumentacji) + aspekt antykwaryczny antropologii (gromadzenie
artefaktów, wiedzy o obcych kulturach) + relacjonowanie zróżnicowania kulturowego

- należy skoncentrować się na konkretnym przypadku i go opisać, tylko szczegółowe badania są podstawą
zrozumienia konkretnych zjawisk, procesów i zdarzeń.

- jak najgłębsze wniknięcie w życie i kulturę badanej zbiorowości.

7.

Metoda badan porównawczych, terenowych wyjaśnij.

8.

Badania porównawcze – Polega na porównywaniu materiałów pochodzących z różnych , odmiennych

kulturowo społeczeństw. Badania porównawcze polegają na analizie cech badanych przedmiotów i zjawisk pod
kątem ustalenia podobieństw i różnic (odmienności). Warunkiem ich stosowania jest porównywalność
przedmiotów badań ze względu na ich istotę, gatunek, kategorię lub formę (nie można porównywać na przykład
przedmiotów w skali mikro i w skali makro). 2 funkcje – pierwszą jest poszerzenie horyzontów poznawczych
badacza, umożliwia to obserwowanie badanego zjawiska w dużej jego odmienności, co ułatwia wychwycenie
cech stałych. Druga jest korygowanie lu zaostrzanie w procesie weryfikacji hipotez ogólnych

Badania terenowe- polega na długotrwałym i bezpośrednim kontakcie badacza z przedmiotem badań. Polega
ona na zbieraniu danych w ściśle określonym środowisku. W tym przypadku układ społeczny jest traktowany,
jako pewna całość, a przeprowadzający badania dąży do zanalizowania tej całości, zasad jej funkcjonowania
oraz dynamiki. Badacz musi, więc wejść w określone środowisko, zdobyć zaufanie jego członków oraz dążyć do
akceptacji. Obserwacja jest niezbędnym elementem, gdyż przedmiotem badań są zbiorowości obce kulturowo.
Tylko dzięki obserwacji możliwe jest zdobycie w miarę rzetelnych informacji. Ważnymi aspektami sa
asymilacja z badana społeczności, akceptacja ze strony społeczności, znajomość języka, oraz obiektywizm
badacza.

9.

Pojęcie dyfuzji.

Dyfuzja kulturowa służy do opisu i konceptualizacji zmian zachodzących w kulturze. Słowo dyfuzja oznacza
przestrzenne rozchodzenie się lub przenoszenie się elementów kultury (cech, instytucji, wzorów, wątków,
tematów) w drodze zapożyczania. Jest dziś pojmowane jako zjawisko oczywiste wynikające z faktu uczenia się
kultury i przekazywania jej na drodze pozabiologicznej. Uczenie się może przebiegać zarówno między
pokoleniami jak i miedzy grupami w obrębie zasadniczo jednolitego kulturowo społeczeństwa.

Pojęcie ewolucji.

Ewolucja kulturowa pojecie to pojawiło się w związku z badaniem zmiany kulturowej a więc zmiany
obyczajów, przekonań, sposobów postępowania, gustów. Zmiana ewolucyjna jest zawsze kierunkowana,
prowadzi do bardziej lub mniej określonego celu, polega na ciągłej kumulacji, wzroście dorobku form
kulturowych. Jest to proces od woli ludzkiej niezależny rozgrywa się zgodnie z wewnętrznymi prawami kultury.

10.

Co to jest przeżytek?

Przeżytek – kategoria wprowadzona do antropologii przez szkołę ewolucjonistyczną stanowiąca jedną z
podstaw metodologicznych tej szkoły. Oznacza jakiś zwyczaj, przekonanie czy praktykę kulturową, którą trudno
uzasadnić w kategoriach obecnie charakterystycznych dla danej kultury. Antropolodzy ewolucjonistyczni
zakładają, że jest to niezbity dowód, że ta praktyka, przekonanie czy zwyczaj, jest pozostałością sposobu
myślenia, kategorii i założeń tej kultury w odległej przeszłości.w istocie bowiem często niezrozumiałe
przekonania i zwyczaje kwalifikowane potocznie jako zabobon lub przesąd są właśnie przeżytkami, czyli
pozostałościami zamierzchłego już systemu kultury.

11.

Co to jest kryteria zapożyczeń?

Podstawowym krokiem jest ustalenie powiązań między podstawowymi elementami kultury, jak i pomiędzy
całymi kompleksami kulturowymi. Służą temu 2 kryteria: ilości i jakości. Kryterium jakości mówi, że jeśli
podobieństwo między elementami kultury nie wynika z ich istoty, przeznaczenia, wykorzystanego materiału,
można przyjąć istnienie związków genetycznych (chodzi o podobieństwa drugorzędne). Kryterium ilości mówi,
że im większa liczba podobnych elementów kulturowych, które nie są funkcjonalnie współzależne, tym większe
prawdopodobieństwo historycznych powiązań (jeżeli elementy byłyby funkcjonalnie współzależne, to
prawdopodobnie byłby to wynik procesu wynalazczości, a nie dyfuzji).

+ kryterium ciągłości: jeżeli podobieństwa występują między dwoma odseparowanymi od siebie kompleksami
kultury, to zaszła dyfuzja
+ kryterium stopnia pokrewieństwa: jeśli odseparowane, podobne obszary kulturowe mają najwięcej
podobnych cech na obszarach najbardziej do siebie zbliżonych, wówczas mogła zajść dyfuzja
12.

Koncepcja kręgów kulturowych schmidta.

Myśl f. Graebnera, b. Ankelmanna i l. Frobeniusa rozwinął wilhelm schmidt. To on ostatecznie sformułował
schemat rozwoju kultury na drodze dyfuzji. Jego teoria kręgów kulturowych zakładała, że pierwotnie istniało
kilka kultur tzw. Zasadniczych, które dały początek wielu kulturom wtórnym. Aby uchwycić chronologię kultur
wypracował kryterium następczości ich występowania. Kultury świata zostały przez nich podzielone na
podstawie kilku kryteriów. Podzielił je według typu gospodarki, typu organizacji społecznej, formy wierzeń,
praktyk religijnych oraz narzędzi i przedmiotów materialnych. Stąd podział na: prakultury (kultury pierwotne),
kultury prymarne (podstawowe), sekondarne (drugorzędne) i tercjalne (wyższe cywilizacje).schemat rozwoju
morf

13.

Instytucja jej składniki.

Kultura u malinowskiego to zespół instytucji. Instytucje są podstawowym elementem kultury. Komponenty
struktury instytucji:

zasada naczelna – system wartości, ze względu na które ludzie organizują się, cele;

personel;

reguły i normy – zwyczaje dotyczące sposobów zorganizowanego zachowania się, wska-zują pewien ideał,

który jednak wcale nie musi być przestrzegany;

substrat materialny – urządzenia i dobra materialne, jakimi dysponuje grupa;

działalność – wyraża się w rzeczywistym postępowaniu członków instytucji;

funkcje – całościowy wynik zorganizowanej działalności instytucji, to nie to samo co za-miary i cele.

Taki model instytucji pozwala na uchwycenie sieci zależności między instytucjami a potrzebami.

14.

Przedstaw typologie potrzeb malinowskiego. 3 grupy potrzeb:

Potrzeby podstawowe (i-go rzędu) – potrzeby biologiczne – te które decydują o przetrwaniu organizmu –
metabolizm; reakcja kulturowa – zapewnienie organizmowi środków do metabolizmu; reprodukcja gatunków;
Potrzeby pochodne – społeczne (funkcjonowanie ludzi w grupie społecznej) – produkcja narzędzi i dóbr
konsumpcyjnych, reakcja kulturowa – system gospodarczy; potrzeba kodyfikacji i regulacji zachowań, reakcja
kultury – system kontroli społecznej; transmisja kultury, reakcja kultury – socjalizacja (kulturowo
uwarunkowany sposób wprowadzania człowieka w kulturę), organizacja zbiorowego działania, organizacja
polityczna danej grupy.
Potrzeby integratywne – potrzeby intelektualne, które realizują następujące reakcje kulturowe: wiedza, religia,
magia, etyka, moralność i sztuka – kultura symboliczna (ma realizować nasze potrzeby).
Te potrzeby są uniwersalne i wszystkie muszą być spełnione aby człowiek poprawnie rozwijał się.
15.

Wzór kultury wyjaśnij.

Wzór kulturowy, wzorzec kulturowy, pewien standard osobowy (wzór osobowy), obyczajowy, etyczny,
estetyczny itp. Uznany za godny naśladowania w danej społeczności. Jest zmienny w czasie i przestrzeni. Pełni
istotną rolę m.in. W kształtowaniu się tradycji danej grupy społecznej i w procesie wychowawczym.

Konfiguracja?????

16.

Wyjaśnij pojęcie osobowość podstawowa, modalna.

Osobowość podstawowa to część powiązanych ze sobą elementów osobowości występujących u przedstawicieli
danej kultury i zharmonizowanych z jej instytucjami. Jest ona podłożem postaw uczuciowych i systemów
wartości wspólnych dla członków danej grupy. Stanowi rodzaj kanwy, na której tworzą się zindywidualizowane
formy osobowości. Twórcy tego pojęcia uważali, że najważniejsze znaczenie dla kształtowania się osobowości
mają doświadczenia dzieciństwa, występowanie odmiennych osobowości podstawowych w poszczególnych
kulturach wiązali w sposobach wychowywania dzieci. Inny bywa stopień rygoryzmu, zakres dyscypliny i

intensywność okazywania uczuć. Zwracali uwagę, że sama organizacja rodziny różni się w poszczególnych
kulturach.
Osobowość modalna nawiązuje do wartości występującej najczęściej w zbiorowości. To typ osobowości
występujący najczęściej w danej populacji. Badając osobowość modalną skupia się uwagę na częstości
występowania w danej zbiorowości pewnych cech psychicznych i ich powiązań. Pojęcie osobowości modalnej
może odnosić się do każdej zbiorowości a nie tylko do takiej, która ma wspólną kulturę.
17.

Inkulturacja akulturacja wyjaśnij.

Proces akulturacji jest jedną z form dyfuzji kulturowej. Zachodzi wówczas, gdy w bliski a nawet żywiołowy
kontakt wchodzą dwa odmienne społeczeństwa które dzieli najczęściej znaczny dystans kulturowy społeczny i
gospodarczy. Proces ten polega na gwałtownym przeobrażeniu się jednej kultury pod wpływem innej kultury a
także pod wpływem zmienionych warunków społecznych i środowiskowych. Akulturacja jest procesem szybkim
zazwyczaj dokonuje się w ciągu życia jednego pokolenia lub kilku kolejnych pokoleń a jej skutkiem jest
powstanie kultury zupełnie odmiennej od dawnej.

Kolejnym procesem kulturowym jest inkulturacja, czyli proces oferowania i przekazywania nowych symboli
kulturowych przez podmiot zewnętrzny. Są one skierowane w stronę konkretnej społeczności, narodu. Jest to
także proces asymilowania tych symboli przez strukturę społeczną, która jest inkulturowana, jeżeli są one
akceptowane.

Cechy kultury kultura związana jest z człowiekiem. Człowiek jest jej twórcą i przez nią kształtowany. Za jej
pomocą wyraża swoje potrzeby emocje i wrażenia. Kultura jest zjawiskiem ponadjednostkowym (społecznym)
jest związana z człowiekiem jako istotą prowadzącą społeczny tryb życia. Kształtuje indywidualnie życie ludzi a
poszczególne jednostki mogą wnosić do jej skarbnicy poważny wkład lecz istnieje tylko dzięki życiu
zbiorowości. Jest sposobem organizacji życia zbiorowego. Kultura jest regularna. Kultura jest zbiorem zjawisk
wyuczonych oznacza to że kultura nie jest przekazywana na drodze biologicznej za pośrednictwem genów ale w
procesie uczenia się.

Wzór kulturowy to mniej lub bardziej ustalony w zbiorowości sposób zachowania lub myślenia ( w innym
znaczeniu to pewien znamienny dla danej zbiorowości układ cech kulturowych) antropologa interesują nie tyle
pojedyńcze elementy działania i myślenia jednostek ile stałe regularne zespoły działań i myśli ludzi na podstawie
których można odtworzyć pewne zasady i reguły. Antropolog bada indywidualne działanie jako przejaw
względnie stałych charakteryzujących daną zbiorowość układów zachowań przeżyć i wyobrażeń.

Krąg kulturowy (krąg cywilizacyjny) zbiór kultur spokrewnionych ze sobą genetycznie i historycznie lub
wykazujących wspólnotę zasadniczych cech. O kręgach kulturowych mówimy zazwyczaj w odniesieniu do
kultur mających pewne ramy terytorialne.

Synkretyzm kulturowy jest jednym z podstawowych następstw dyfuzji które dostrzeżono po zauważeniu i
nazwaniu zjawiska akulturacji. Synkretyzm polega na wiązaniu w jednorodne całości elementów pochodzących
z różnych genetycznie i historycznie odrębnych kultur. Można powiedzieć że wszystkie kultury są synkretyczne,
gdyż wszystkie zdradzają obecność elementów pochodzących z odmiennych tradycji zbiorowości często
odległych od siebie w przestrzeni

ewolucjonizm kulturowy pozytywistyczny kierunek i teoria powstałe w drugiej połowie xix w. W naukach
społecznych i filozofii uznające ewolucję kulturową i ewolucję społeczną za procesy decydujące o transformacji
społeczeństw i kultury. Przyjmując założenia o jedności świata i jedności natury ludzkiej, wszechobecności
dynamiki i postępu, który wyznacza kierunek ewolucji o globalnym charakterze zmian oraz istnieniu jednego
punktu wyjścia dla wszystkich społeczeństw, ewolucjoniści w duchu naturalizmu i ahistoryzmu stosując przede
wszystkim metodę porównawczą starali się odtworzyć dzieje rozwoju ludzkości oraz kultury a także określić
rządzące nim prawa. Twórcy kierunku to spencer, morgan, tylor

dyfuzjonizm kulturowy podejście badawcze w antropologii kulturowej obejmujące różne orientacje uznające,
że wszystkie kultury rozwinęły się z jednej bądź kilku tzw. Kultur zasadniczych które rozprzestrzeniły się dając
początek tzw. Kulturom wtórnym na które składają się różne elementy kultur zasadniczych. Za główny czynnik
procesu zmiany i rozwoju kultury dyfuzjonizm uznaje więc dyfuzję kulturową. Do przedstawicieli zalicza się
ratzela, frobeniusa,smitha


Struktura społeczna –trwałe uporządkowanie osób w obrębie sieci stosunków społecznych, określonych i
kontrolowanych przez instytucje, tj, społecznie ustanowione normy i wzory zachowania.

Radclif bron twierdzi, że należy badać zachowania i produkty zachowań z przeszłości. Jednostki, które
uczestniczyły w życiu społecznym tworzyły stosunki społeczne między sobą, które prowadziły do powstania
struktur społecznych ( interpretacja relacji pomiędzy jednostkami ). Opis tych struktur jest możliwy dzięki
analizie zachowań ludzkich. Jeżeli dojdziemy do tego jak i dlaczego ludzie tak się zachowują to poznamy
strukturę społeczeństwa.

Rozwój wg morgana odbywa się drogą powolnego gromadzenia doświadczeń. Dokonuje się dzięki odkryciom
i wynalazkom, zapewniających zaspokojenie ludzkich potrzeb.
Najważniejsze są 3 czynniki rozwoju: i – umiejętność mówienia, ii – posługiwanie się narzędziami, iii –
powstanie i rozwój instytucji społecznych.
Postulował śledzenie dwóch linii rozwojowych – wynalazków i instytucji.

Wyróżnił 3 stadia rozwoju ludzkości:
1. Dzikość
2. Barbarzyństwo
3. Cywilizacja

Główne założenia ewolucjonizmu:

psychiczna jedność natury ludzkiej – jeżeli umysł ludzki zawsze funkcjonuje w ten sam sposób, to zawsze i

w każdej kulturze będą podobieństwa. Podstawowym mechanizmem rozwoju jest ludzka wynalazczość, która
prowadzi do podobnych rezultatów;

jedność świata przyrody i świata ludzkiego – rzeczywistość ludzka podlega tym samym prawom, co świat

przyrody (determinizm);

szeroka kategoria zmienności – własności zmiany:

– jest wywoływana przez czynniki wewnętrzne (np. ludzka wynalazczość),

– zmiana w jednej dziedzinie pociąga za sobą zmiany w innych dziedzinach,

– ma charakter jednokierunkowy oraz progresywny (od form niższych do złożonych, od

nieuporządkowanych do uporządkowanych), postęp stanowi podstawowy miernik czasu (starsze jest to co
prostsze i niższe),

– wszystkie elementy łagodnie przechodzą przez kolejne stadia, ale zmiana jest nieustająca, pomiędzy

każdym ze stadiów istnieje nieskończenie wiele momentów pośrednich,

– tempo zmian jest zróżnicowane w różnych społeczeństwach, wszędzie proces zmian przebiega

jednakowo, ale nierównomiernie, dzięki czemu powstają przeżytki kulturowe – niefunkcjonalne elementy
starszej kultury, które przetrwały w młodszej warstwie kulturowej i umożliwiają rekonstrukcję minionych
etapów rozwoju;

genetyzm – antropologia ewolucji ma badać następstwa dokonanych zmian, analizować rzeczywistość,

poszukiwać genezy zjawisk kulturowych;

metoda porównawcza – polega na zestawieniu maksymalnej liczby przykładów z różnych kultur świata po

to, aby odtworzyć drogę już przebytą przez kulturę w procesie jej rozwoju, opiera się na badaniach społeczeństw
pierwotnych;

Podstawowe założenia dyfuzjonizmu:
- rozwój dokonuje się przez powielanie wzorów kultury, o dynamice zmian decyduje przede wszystkim
intensywność kontaktów międzykulturowych, kultury izolowane skazane są na stagnację;
- przedmiotem badań antropologii jest wędrówka elementów kulturowych w czasie i przestrzeni – podobieństwo
kultur jest dowodem migracji elementów kultury, im częściej kultury się ze sobą kontaktują, tym stają się do
siebie bardziej podobne;
- odstąpienie od całościowego ujmowania kultury – przeniesienie uwagi ze społecznych całości na ich
poszczególne elementy, kultura jest zbiorem elementów, a nie „organiczną całością” czy wewnętrznie
powiązanym systemem;
- dystrybutywne rozumienie kultury – kultura jest nie tylko atrybutem ludzkości, ale stanowi własność
zbiorowości określonych czasowo i przestrzennie i różniących się od siebie;
- antropologia jest nauką idiograficzną – nauki społeczne zajmują się poznawaniem konkretnych procesów i
zdarzeń, stąd nastawienie na badania empiryczne i przejście od przyrodniczej nauki o kulturze do