• „Integracja oferty bankowej z produktami i usługami oferowanymi przez inne podmioty rynku finansowego”

Rynek finansowy to miejsce, gdzie dokonuje się transakcji środkami pieniężnymi. Należy on do najszybciej rozwijających się branż w gospodarce. Dominującą rolę w strukturze sektora finansowego w Polsce odgrywają banki komercyjne i spółdzielcze. Do podmiotów rynku finansowego, oprócz banków, należą także m. in. Skarb Państwa, instytucje ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne i inwestycyjne.

Podmioty występujące na rynku finansowym oferują różnorodne produkty i usługi. Usługa finansowa to zbiór określonych wartości. Jej istotą jest dostarczanie nabywcom zestawu korzyści, które zaspokoją ich potrzeby. Produkt bankowy, ze względu na pełnione funkcje oraz cechy jakie posiada, nazywany jest usługą. Usługi bankowe charakteryzują się względnie długim cyklem życia. Jego długość zależy od rodzaju produktu i zaspokajanych potrzeb. Do świadczenia usługi bankowej mogą być włączane również inne podmioty.

Do najbardziej popularnych przykładów integracji banków z innymi podmiotami rynku finansowego należy łączenie tradycyjnych produktów ubezpieczeniowych z ofertą banków. Powiązania bankowo - ubezpieczeniowe występują na całym świecie. W Polsce proces ten rozpoczął się w latach 90-tych XX wieku i staje się on coraz bardziej popularnym rozwiązaniem stosowanym przez banki komercyjne. Brakuje jednego, powszechnie akceptowanego terminu na określenie procesu integracji banków oraz instytucji ubezpieczeniowych. Najczęściej używa się różnych określeń: allfinanz, assurfinance czy bancassurance. Ich wspólną cechą jest m.in. dystrybucja produktów finansowych z sektora ubezpieczeń i bankowości. W najszerszym ujęciu usługa bancassurance obejmuje te produkty i czynności z nimi związane, których potrzebuje klient indywidualny lub instytucjonalny w celu stworzenia, zagospodarowania, zabezpieczenia swojego majątku, zdrowia lub życia. Bancassurance można zdefiniować także jako połączenie, powiązanie instytucji bankowej z instytucją ubezpieczeniową, które ma na celu oferowanie produktów bankowych i ubezpieczeniowych w ramach istniejących struktur bankowych. Definicje powyższe mają raczej charakter umowny. Termin bancassurance wywodzi się z Francji i w szerokim ujęciu oznacza powiązanie między bankiem a firmami ubezpieczeniowymi, w wyniku których powstają grupy bankowo - ubezpieczeniowe oferujące produkty zarówno stricte bankowe jak i z dziedziny ubezpieczeń.

Rodzaje powiązań bankowo - ubezpieczeniowych można podzielić na bezkapitałowe i kapitałowe. Powiązania bezkapitałowe polegają na tym, że firma ubezpieczeniowa uzyskuje dostęp do bazy klientów banku, a także na porozumieniu dystrybucyjnym, na podstawie którego bank działa jako pośrednik firmy ubezpieczeniowej. Form działalności bancassurance o charakterze kapitałowym jest bardzo wiele. Wśród nich wyróżnia się:

• przejęcie przez bank mniejszościowych lub większościowych udziałów zakładu ubezpieczeń,

• związek bankowo - ubezpieczeniowy w drodze powołania nowej instytucji ubezpieczeniowej,

• związek bankowo - ubezpieczeniowy o wzajemnych udziałach kapitałowych.

Podstawą prawną powiązań kapitałowych jest Kodeks Spółek Handlowych. Każda z wymienionych form współpracy banków z firmami ubezpieczeniowymi gwarantuje kompleksową usługę finansową, jakiej poszukują klienci. Współpraca bancassurance w jednej z wyżej wymienionych form przynosi korzyści zarówno dla banku, jak i dla klienta, a także zakładu ubezpieczeniowego.

Korzyści dla banku wynikające z bancassurance:

• zwiększenie potencjału kapitałowego,

• wdrażanie nowoczesnych technologii,

• zwiększenie kwalifikacji personelu,

• uzyskanie dodatkowe źródła dochodu,

• zmniejszenie kosztów i ryzyka wprowadzania nowej usługi,

• utrzymywanie pozycji konkurencyjnej na globalizującym się rynku,

• poprawa wizerunku banku.

Korzyści dla klienta:

• niski koszt;

• kompleksowość i oszczędność czasu - dostępność usług bankowych i ubezpieczeniowych w jednym miejscu.

Korzyści instytucji ubezpieczeniowych:

• nowe kanały dystrybucji produktów,

• obniżenie kosztów dystrybucji i sprzedaży,

• zwiększenie obrotów,

• nowi klienci.

Do typowych produktów bancassurance należą ubezpieczenia finansowe powiązane z usługą bankową. Ubezpieczenia finansowe dotyczą ochrony procesów związanych z zarządzaniem finansami. Do ubezpieczeń finansowych zalicza się ubezpieczenia, w których ochronie podlega ryzyko poniesienia straty w wyniku niewykonania przez kontrahenta zobowiązania umownego oraz ryzyko poniesienia straty w wyniku zdarzeń nieobjętych innymi umowami ubezpieczenia. Są to m. in.:

• Ubezpieczenia transakcji kredytowych - ubezpieczenie ryzyka kredytowego; powoduje przeniesienie ryzyka na ubezpieczyciela,

• Gwarancje ubezpieczeniowe - to umowa łącząca gwaranta i dłużnika. Stanowi pisemne zobowiązanie zakładu ubezpieczeń (gwaranta) do wypłaty na rzecz beneficjenta gwarancji (gwarantariusza) określonej sumy pieniężnej, na wypadek wystąpienia określonego w umowie gwarancyjnej zdarzenia losowego. Kredytobiorca jest zobowiązany do dostarczenia bankowi gwarancji ubezpieczeniowej w przypadku, gdy w ocenie banku może nie wypełniać zobowiązania spłaty kredytu. Z punktu widzenia klienta jest to dobry sposób zabezpieczenia się przed ryzykiem. Zakłady ubezpieczeń jednak starają się unikać wystawiania gwarancji ubezpieczeniowych.

• Ubezpieczenia kredytobiorcy od utraty pracy - mogą je wykupić osoby, które mają umowę o pracę na czas określony lub nieokreślony lub prowadzą działalność gospodarczą, a chcą np. Zaciągnąć kredyt hipoteczny, samochodowy, konsumpcyjny. Jego funkcją podstawową jest ochrona ubezpieczonych przed skutkami utraty pracy, a więc utratą źródeł dochodów.

• Ubezpieczenie kart płatniczych od różnych rodzajów ryzyka - ochrona ubezpieczeniowa dotyczy m.in. skutków zgubienia lub kradzieży karty oraz rabunku gotówki pobranej z bankomatu, następstw nieszczęśliwych wypadków w kraju i za granicą. Tego typu ubezpieczenie stanowi dodatek dla posiadaczy kart płatniczych w bankach.

Cechą charakterystyczną polskich związków bankowo-ubezpieczeniowych jest mały udział banków krajowych w kapitałach podstawowych firm ubezpieczeniowych (i na odwrót). W 1999 r. banki krajowe miały jedynie 8,42% kapitałów firm ubezpieczeniowych. Wyjątkiem jest Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji CIGNA SA (całkowicie kontrolowane przez krajowy kapitał bankowy), jednocześnie właściciele Banku Współpracy Europejskiej SA, Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji WARTA SA kontrolowane przez Holding Kulczyk SA oraz Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa kontrolowana przez Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych SA.

Przykładami produktów bankowo - ubezpieczeniowych w Polsce są:

1. Ubezpieczenie nieruchomości przez TUW będących zabezpieczeniem kredytów hipotecznych zaciągniętych w Banku Pocztowym - Pocztowe Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnychzapewnia ochronę na rzecz osób fizycznych, które zawarły z Bankiem Pocztowym umowy kredytu lub pożyczki, a ich zabezpieczenie stanowi hipoteka. Ubezpieczenie nieruchomości będących zabezpieczeniem kredytów i pożyczek hipotecznych dostępne jest w dwóch wariantach:

• podstawowym, obejmującym ubezpieczenie nieruchomości (mieszkania, domu) oraz elementów stałych wyposażenia od ognia i innych zdarzeń losowych i assistance;

• pełnym, obejmującym ubezpieczenie: nieruchomości (mieszkania, domu), elementów stałych wyposażenia oraz ruchomości domowych od ognia i innych zdarzeń losowych, assistance, stałych elementów wyposażenia oraz ruchomości domowych od kradzieży z włamaniem, rabunku i dewastacji oraz OC w życiu prywatnym.

Ochrona działa na terytorium Polski. Maksymalna suma ubezpieczenia w przypadku ubezpieczenia nieruchomości i stałych elementów od ognia i innych zdarzeń losowych wynosi 5 mln zł. Dla ruchomości domowych, w zależności od wariantu suma ubezpieczenia wynosi:

• ruchomości od ognia i innych zdarzeń - 20-80 tys. zł;

• ruchomości i stałe elementy od kradzieży z włamaniem, rabunku i dewastacji - 10-40 tys. zł.

2. TUW oferuje ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW) dla osób zaciągających pożyczki i kredyty w Banku Pocztowym - Zakres ubezpieczenia NNW dla osób zaciągających pożyczki gotówkowe w Banku Pocztowym, obejmuje:

• śmierć ubezpieczonego (kredytobiorcy) w następstwie nieszczęśliwego wypadku lub w wypadku w ruchu drogowym;

• trwałe inwalidztwo całkowite lub częściowe kredytobiorcy w wyniku nieszczęśliwego wypadku;

• świadczenie pieniężne za każdy dzień pobytu w szpitalu wyniku nieszczęśliwego wypadku.

Ochrona z tytułu ubezpieczenia NNW dla kredytobiorców Banku Pocztowego działa na terytorium Polski, jak i poza jej granicami. Ubezpieczenie dostępne jest w trzech wariantach i kosztuje już od 8 zł miesięcznie (składkę pobiera Bank Pocztowy). Umowa zawierana jest maksymalnie na 5 lat (60 miesięcy). W zależności od wariantu suma ubezpieczenia wynosi od 30 tys. do 150 tys. zł. Świadczenie uzyskane z tytułu ubezpieczenia NNW umożliwia spłatę rat kredytu zaciągniętego w Banku Pocztowym w sytuacji, gdy kredytobiorca w wyniku nieszczęśliwego wypadku jest trwale lub częściowo niezdolny do wykonywania pracy zarobkowej. Pozwala też na uregulowanie zobowiązań wobec banku przez spadkobierców (gdyby doszło do śmierci kredytobiorcy).

3. Europ Assistance Polska wraz z PKO BP oferują pakiet assistance medycznego i domowego dla klientów banku, którzy posiadają rachunek rozliczeniowo - oszczędnościowy. Pakiet „Senior Assistance” dostępny jest dla osób, które ukończyły 60 rok życia.

Assistance medyczny zapewni osobom starszym pomoc w razie wypadku bądź nagłego zachorowania. Klienci mogą liczyć na darmową wizytę lekarza lub pielęgniarki, transport medyczny do szpitala i transport powrotny, organizację procesu rehabilitacji, a także na opiekę domową po hospitalizacji. Ponadto Europ Assistance Polska zorganizuje klientom dostawę artykułów spożywczych, leków lub sprzętu medycznego i rehabilitacyjnego do domu. Jeżeli stan chorobowy wymagać będzie konsultacji u lekarza specjalisty, klienci mogą liczyć na organizację takiej wizyty.

W ramach pakietu „Senior Assistance” dostępne są również usługi assistance domowego. Obejmuje on nieodpłatną pomoc w razie nagłego zdarzenia w miejscu zamieszkania klienta banku (włamanie, pożar, zalanie, awaria sprzętu RTV/AGD). W takiej sytuacjach, pakiet „Senior Assistance” zapewnia nieodpłatną pomoc specjalisty (ślusarz, elektryk, hydraulik, specjalista w zakresie naprawa sprzętu domowego). Ponadto, oferta obejmuje dozór mienia, jego transport lub przechowanie, transport klienta do osób bliskich a także opiekę nad zwierzętami domowymi. Klienci liczyć mogą również na nieodpłatną organizację pomocy sprzątającej. Mają również do dyspozycji szereg infolinii: medyczną, rodzinną, komputerową oraz ogólną.

Ochroną „Senior Assistance” objęci są klienci rachunków oszczędnościowo - rozliczeniowych wraz ze współwłaścicielem. Klienci PKO BP zakładający rachunek otrzymują numer telefonu do całodobowego Centrum Alarmowego, które zorganizuje niezbędną pomoc.

4. Kredyt Bank oferuje konto dla młodzieży Ekstrakonto Junior, które oprócz klasycznych opcji bankowych zawiera również różnego rodzaju ubezpieczenia.

Konto dla młodzieży Kredyt Banku można otworzyć dla dziecka pomiędzy 13 a 18 rokiem. Do rachunku dołączana jest bezpłatnie międzynarodowa karta Visa Electron Junior, którą można płacić także w internecie. Do karty bank oferuje ubezpieczenie nieuprawnionego użycia karty, czy rabunku gotówki pobranej z bankomatu (pakiet kosztuje 2 zł). Ponadto, posiadacz konta może skorzystać z oferty ubezpieczeniowej Warty: ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW) czy ubezpieczenie assistance.

5. FM Bank, we współpracy z firmą ubezpieczeniową Amplico Life, wprowadził do oferty długoterminowy program oszczędnościowy „FM na Przyszłość” (w formie umowy grupowego ubezpieczenia na dożycie) - z zagwarantowaną wysokością sumy ubezpieczenia na dożycie, wypłacaną ubezpieczonemu na koniec trwania programu. Program przeznaczony jest dla klientów zainteresowanych długoletnim i systematycznym pomnażaniem oszczędności - szczególności w celu uzupełnienia środków dostępnych po przejściu na emeryturę.

„FM na Przyszłość” jest produktem oszczędnościowo - ochronnym i umożliwia klientom FM Banku gromadzenie kapitału na przyszłość oraz ochronę od następstw nieszczęśliwych wypadków. Częstotliwość oszczędzania jest zależna od preferencji klienta i może odbywać się poprzez wpłacanie regularnej składki w cyklach miesięcznych, kwartalnych, półrocznych lub rocznych. W przypadku śmierci ubezpieczonego wskutek nieszczęśliwego wypadku uposażonym zostanie wypłacona, wskazana w Certyfikacie Ubezpieczenia, kwota stanowiąca trzykrotność gwarantowanej sumy ubezpieczenia na dożycie. Sytuacja na rynkach finansowych nie ma wpływu na wypłatę oraz wysokość kwoty gwarantowanej, wypłacanej klientom na koniec okresu oszczędzania.

Oprócz gwarantowanych środków wypłacanych ubezpieczonemu w ramach umowy podstawowej na koniec okresu ubezpieczenia, klienci FM Banku będą mieli możliwość zwiększenia wysokości świadczeń o dodatkowe benefity wynikające z konstrukcji produktu.

Pierwszy z nich to tzw. premia nadzwyczajna - co roku Amplico Life inwestuje część wpłacanych składek, aby wypracować dodatkowy zysk, który jest wypłacany ubezpieczonemu razem z gwarantowaną sumą na koniec okresu ubezpieczenia. Drugi z nich to tzw. mechanizm indeksacji, czyli możliwość urealnienia wartości sumy otrzymywanej na koniec okresu oszczędzania, poprzez coroczne zwiększenie wysokości składki o wskaźnik indeksacji i gromadzenie środków na Rachunku Inwestycyjnym Indeksacji. Środki z tego rachunku zostaną wypłacone wraz z kwotą gwarantowaną na koniec okresu oszczędzania. Indeksacja jest dobrowolna.

„FM na Przyszłość” jest programem oszczędnościowo - ochronnym o długim horyzoncie czasowym - do umowy można przystąpić np. na okres 10, 15, 20 lat, do 65. roku życia. Program jest skierowany do przedsiębiorców i klientów indywidualnych i mogą wziąć w nim udział zarówno obecni, jak i przyszli klienci FM Banku.

Historia współpracy bankowo-ubezpieczeniowej ma swoje początki już w tzw. pożyczce morskiej z okresu starożytności. Spłata jej następowała tylko w przypadku pomyślnego zakończenia wyprawy morskiej, natomiast w przeciwnym przypadku kwota pożyczki lub jej część stanowiła formę odszkodowania za poniesioną stratę.

Pierwszym nowożytnym przykładem bancassurance było rozpoczęcie sprzedaży ubezpieczeń przez niemiecką kasę oszczędnościową Sparkasse w roku 1778. Dopiero jednak koniec lat 80. i początek lat 90. XX wieku to okres niezwykle dynamicznego rozwoju działalności bancassurance. Wpływ bancassurance na pozycję konkurencyjną banków w poszczególnych krajach jest różny. Najbardziej rozwinięte formy działalności bancassurance występują we Francji, gdzie banki głównie zakładają własne firmy ubezpieczeniowe. Udział bancassurance w zbiorze nowych składek ubezpieczeń życiowych przekroczył w 1996 r. poziom 60% (w 1984 r. wynosił 23%, w 1988 r. - 37%). Nominalna dynamika przychodów składkowych brutto francuskich firm ubezpieczeniowych w latach 1985-1988 kształtowała się na poziomie od kilku do kilkunastu procent.

Działalność bancassurance w Wielkiej Brytanii nabrała dynamiki dopiero pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku, kiedy to w 1986 r. ustawa Building Societes Act zniosła wszelkie ograniczenia w nabywaniu przez banki firm ubezpieczeniowych. W 1987 r. udział banków i spółdzielni budowlanych w przychodach składkowych brutto brytyjskich firm ubezpieczeniowych w 1990 r. wynosił 8%, w 1993 r. 10%, a w 1995 r. już 13%.

Niemiecki rynek usług finansowych dość długo charakteryzował się dużym konserwatyzmem klientów indywidualnych w zakresie preferencji wśród instytucji finansowych, tzn. zdecydowana większość klientów wybierała specjalizację wśród instytucji finansowych polegającą na przykład na korzystaniu z usług ubezpieczeniowych w firmach ubezpieczeniowych, a z usług bankowych w bankach. Dopiero drastyczny spadek oszczędności klientów w bankach z 41% do 28% w latach 1980-1987 i wzrost składek ubezpieczeniowych w strukturze wydatków ludności z 35% w 1981 r. do 44% w 1989 r. zmusił banki do znacznego rozwinięcia działalności bancassurance. Szczególną aktywność wykazały tu trzy banki, tj. Dresdner Bank AG, Deutsche Bnak AG oraz Commerzbank AG. Każdy z tych banków znacznie odczuł spadek marż depozytowo-kredytowych, nastąpił natomiast znaczny wzrost przychodów prowizyjnych netto z tytułu działalności bancassurance. W świecie głośno o bancassurance zrobiło się przy okazji rozbudowy francuskiej firmy ubezpieczeniowej AXA. Założyła ona swój własny bank (m.in. do płatniczej obsługi roszczeń ubezpieczeniowych), zaś w USA - własne towarzystwo funduszy inwestycyjnych. Niemiecka firma ubezpieczeniowa Aachener und Münchener nabyła bank BfG, lecz natknęła się na pewne problemy związane z jego działalnością i rychło zmniejszyła swoje zaangażowanie do 25%; we Francji po załamaniu rynku nieruchomości firma GAN nabawiła się niemałych kłopotów z bankiem CIC; w Wielkiej Brytanii do połowy 1997 r. w bankowość zaangażowana była większość największych ubezpieczycieli; w Skandynawii „ubezpieczeniowe” banki tworzone są głównie w celu zagospodarowania środków z wypłat przeróżnych świadczeń i odszkodowań.

Rozwój działalności bancassurance w Polsce z udziałem największych polskich i europejskich (a nawet światowych) banków i firm ubezpieczeniowych mógłby prowadzić do budowy wielkich holdingów bankowo-ubezpieczeniowych. Następny etap konsolidacji powinien dotyczyć holdingów finansowych. Wzmocnienie kapitałowe, jako jeden z pozytywnych rezultatów powstania tych holdingów, może okazać się zasadniczym elementem strategii rozwojowej wielu polskich banków i firm ubezpieczeniowych w ramach ich przygotowań do pełnej integracji z rynkiem Unii Europejskiej.

Bancassurance jako możliwy sposób budowania konglomeratów bankowo-ubezpieczeniowych staje się realną perspektywą w Polsce, szczególnie w chwili wejścia Polski do Unii Europejskiej. Dokonujący się w Europie i na świecie proces integracji banków i firm ubezpieczeniowych jest odpowiedzią tych firm m.in. na proces globalizacji rynków narodowych, na potrzeby konsolidacji kapitałów w związku z nasilaniem się konkurencji oraz na konieczność tworzenia preferencji dla korzyści skali i zakresu świadczenia usług finansowych. Biorąc pod uwagę prognozy dotyczące dynamiki przychodów składkowych brutto firm ubezpieczeń życiowych w Europie i na świecie, należy spodziewać się dalszego rozwoju działalności bancassurance. Również badania opinii klientów banków i firm ubezpieczeniowych potwierdzają, że klienci doceniają korzyści z możliwości większego wyboru, dostępu i wartości usług finansowych.

Bibliografia

1. Generali Ubezpieczenia http://www.generali.pl/

2. Grzebieniak A.: Bancassurance jako możliwy sposób budowania konglomeratów bankowo-ubezpieczeniowych, w: Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 13 grudnia 2005 r.

3. Innowacje na rynkach finansowych, pod red. M. Kalinowski, M. Pronobis; Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2010

4. Innowacyjne usługi banku, pod red. naukową D. Korenik, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006

5. Krzemiński M.: Strategie rozwoju bancassurance, w: Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 25 stycznia 2005r.

6. Portal Gazety Ubezpieczeniowej http://www.gu.com.pl

7. Swacha - Lech M.: Bancassurance. Sprzedaż produktów bankowo - ubezpieczeniowych, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2008

8. Śliperski M.: Bancassurance: związki bankowo-ubezpieczeniowe, Difin, Warszawa 2002

9. Wikipedia, wolna encyklopedia http://wikipedia.pl

http://wikipedia.pl; hasło: Rynek finansowy; dostęp dnia 09.04.2011

„Innowacje na rynkach finansowych” pod red. M. Kalinowski, M. Pronobis; Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2010

Magdalena Swacha - Lech „Bancassurance. Sprzedaż produktów bankowo - ubezpieczeniowych”, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2008

Marcin Krzemiński „Strategie rozwoju bancassurance” w: Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 25 stycznia 2005r.

„Innowacyjne usługi banku” pod red. naukową D. Korenik, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006

Marcin Krzemiński „Strategie rozwoju bancassurance” w: Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 25 stycznia 2005r.

http://wikipedia.pl; hasło: bancassurance; dostęp dnia 09.04.2011

„Innowacyjne usługi banku” pod red. naukową D. Korenik, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006

Marek Śliperski „Bancassurance: związki bankowo-ubezpieczeniowe”, Difin, Warszawa 2002

http://www.generali.pl/klienci-biznesowi/bancassurance, dostęp dnia 09.04.2011

„Innowacyjne usługi banku” pod red. naukową D. Korenik, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006

http://wikipedia.pl; hasło: Gwarancja ubezpieczeniowa; dostęp dnia 09.04.2011

„Innowacyjne usługi banku” op. cit.

Andrzej Grzebieniak „Bancassurance jako możliwy sposób budowania konglomeratów bankowo-ubezpieczeniowych” w: Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 13 grudnia 2005 r.

Portal Gazety Ubezpieczeniowej http://www.gu.com.pl, dostęp dnia 13.04.2011

Andrzej Grzebieniak „Bancassurance jako możliwy sposób budowania konglomeratów bankowo-ubezpieczeniowych” w: Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 13 grudnia 2005 r.

Portal Gazety Ubezpieczeniowej http://www.gu.com.pl, dostęp dnia 13.04.2011

Andrzej Grzebieniak „Bancassurance jako możliwy sposób budowania konglomeratów bankowo-ubezpieczeniowych” w: Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 13 grudnia 2005 r.

---