Zespół Szkół Elektrycznych Nr 1
Manowce współczesnego wychowania
Materiały przeznaczone dla wychowawców klas do opracowania lekcji wychowawczych oraz pogadanek na zebrania z rodzicami.
Materiały zebrała i opracowała mgr inż. Anna Kotas
Manowce współczesnego wychowania
Obecnie można stwierdzić, że mamy do czynienia z wyraźnym kryzysem wychowawców i wychowania.
Wynika on z:
gwałtownych przemian społecznych, kulturowych i cywilizacyjnych, które często propagują odrzucenie autorytetów, zasad moralnych i norm obyczajowych;
samej pedagogiki, z błędnych i naiwnych koncepcji wychowania np. akceptacja spontaniczności i samorealizacji oraz ze strony wychowanka i wychowawcy
Efektem tego kryzysu jest dramatyczne cierpienie setek tysięcy młodych ludzi, są miliony wychowanków agresywnych, przestępczych, chorych psychicznie, alkoholików, narkomanów, samobójców.
Symbolem sytuacji współczesnych wychowanków mogą być dwie opowieści biblijne: historia Józefa sprzedanego przez braci do Egiptu oraz historia syna marnotrawnego, który opuszcza kochającego go ojca. Józef - młody i szlachetny syn Jakuba jest zagrożony z zewnątrz od ludzi, którzy mu zazdroszczą i chcą go skrzywdzić. Niektórzy z nich są naiwni i ulegają namowom gorszych od siebie. Inni okazują się okrutni i bezwzględni. Nie zabijają Józefa tylko dlatego, że chcą zarobić pieniądze sprzedając go do niewoli. Wiele współczesnych dzieci i młodzieży znajduje się w podobnej sytuacji.
Są krzywdzeni przez:
niedojrzałych lub naiwnych rodziców,
przez niekompetentnych, powierzchownych nauczycieli,
przez cynicznych dorosłych pragnących ich wykorzystać i wzbogacić się ich kosztem.
Wielu spośród współczesnych dziewcząt i chłopców są sprzedani w niewolę agresji, trujących programów telewizyjnych i radiowych, toksycznych czasopism i obyczajów.
Marnotrawny syn i jego losy to historia człowieka zagrożonego także od wewnątrz. Kieruje się on fałszywymi wartościami. Potrafił utracić wszystko: miłość, prawdę, radość życia, nadzieję na przyszłość. Kierował się szukaniem doraźnej przyjemności. Nie został on oszukany przez złych ludzi. Miał kochającego go ojca. Ale nawet w takiej szczęśliwej sytuacji jest on wewnętrznie zraniony. Łatwiej jest mu wybierać życiową drogę zła niż drogę dobra. Integruje się dobrowolnie z ludźmi prymitywnymi, złymi.
W obecnej sytuacji istnieje potrzeba radykalnego odrodzenia wychowania w polskich rodzinach i szkołach. Szansą jest odwołanie się do chrześcijańskich wartości. Antropologia biblijna ukazuje, że człowiek jest stworzony na obraz Boga, który jest Miłością, ale jednocześnie jest on tak poraniony, że potrafi jednocześnie krzywdzić nie tylko innych ludzi, ale nawet samego siebie.
Z tego wynika, że rozwój dziecka nie może być spontaniczny, lecz wymaga odpowiedzialnej pomocy wychowawczej ze strony dorosłych oraz wewnętrznej czujności i dyscypliny ze strony wychowanków. Wychowywanie to pomaganie wychowankowi, by coraz lepiej rozumiał siebie i innych i coraz dojrzalej kochał siebie i innych. Dojrzały człowiek musi być świadomy i wolny. Korzystanie z wolności musi być właściwe. Nie można jej używać by czynić to co wygodne, lecz to, co wartościowe i dojrzałe.
Kryterium integralności i realizmu
Integralność oznacza korzystanie, z różnych metod wychowawczych a realizm to uwzględnianie rzeczywistych możliwości wychowanka. Należy przypomnieć jeszcze raz, że być człowiekiem, to być kimś zagrożonym zewnętrznie i wewnętrznie. Mimo rosnących zasobów wiedzy wielu ludzi nie rozumie siebie i własnej tajemnicy. Ważne jest więc wychowanie umysłu. Kształtowanie dojrzałego myślenia to trudne zadanie. Każdy człowiek posługuje się dwoma, zupełnie odmiennymi strategiami myślenia. Potrafi myśleć logicznie, precyzyjnie i naukowo, umie obiektywnie obserwować i analizować rzeczywistość, opisywać fakty, wyciągać prawidłowe wnioski z określonych doświadczeń. Myśleniem tego (typu nazwijmy je typem A) posługujemy się z reguły wtedy, gdy myślimy o zjawiskach, osobach czy wydarzeniach, które nie mają związku z naszym życiem, czy postępowaniem. Kiedy natomiast myślimy o rzeczach, zjawiskach, sytuacjach czy osobach, które mają bezpośredni związek z nami samymi, z naszą sytuacją życiową, czy z naszym postępowaniem - stosujemy myślenie typu B. Wtedy często tracimy logikę i precyzję myślenia, myślimy w sposób magiczny, zaburzony, emocjonalny, życzeniowy, naiwny często wręcz śmieszny czy absurdalny.
To oszukiwanie samego siebie nie jest zjawiskiem przypadkowym. Zwykle jego celem jest próba usprawiedliwienia własnych błędów.
Zatem życie w błędach prowadzić może do błędnego myślenia. Kryzys myślenia przybiera chorobliwe rozmiary, gdyż człowiek posiada całkowitą władzę nad własnym myśleniem i może sobie wmówić wszystko to, co przyjmuje za swoją „prawdę”. W oszukiwaniu samego siebie nie ma granic.
Przykładem mogą być alkoholicy, którzy łudzą się, że nie mają problemu z alkoholem i że w każdej chwili mogą przestać pić. Gdyby alkoholik uznał fakt, że stracił kontrolę nad alkoholem, to powinien podjąć decyzję o całkowitej abstynencji do końca życia, co jest bardzo trudne. Pijak stwarza sobie więc system iluzji.
Najgroźniejszą iluzją, jakiej może ulec człowiek jest przekonanie, że istnieje łatwe szczęście, bez wysiłku, bez dyscypliny bez prawdy i miłości, bez przestrzegania przykazań Dekalogu. Część ludzi ucieka od prawdy po to, by nie stawiać sobie wymagań. Wówczas, jednak szybko wchodzą na drogę nieszczęścia.
Gdyby istniało łatwe szczęście, to wszyscy ludzie byliby szczęśliwi. Nie byłoby ani, jednego człowieka uzależnionego, chorego psychicznie, załamanego, przeżywającego stany samobójcze. Analiza ludzkiej rzeczywistości prowadzi do wniosku, że człowiek stoi w obliczu wyboru między trudnym szczęściem a łatwym nieszczęściem.
Pułapka naiwnego myślenia
Syndromem naszej cywilizacji jest ucieczka od faktów w świat naiwnej subiektywności. Nawet niektórzy naukowcy zajęli się jedynie subiektywnymi przekonaniami pewnych osób i grup społecznych, przestając badać obiektywną rzeczywistość. Przykładem może być zjawisko, że często poważne autorytety w dziedzinie profilaktyki i terapii uzależnień wypowiadają się, że dzieci uzależniają się z czystej ciekawości, lub dla integracji z rówieśnikami.
Zaś prawdą jest, że po alkohol i narkotyki sięgają ludzie, którzy cierpią na brak miłości, wiary w Boga, na samotność, na różne kompleksy, nie widzą sensu własnego życia. Po alkohol lub narkotyki sięgają ci młodzi, którzy chcą o czymś zapomnieć, poprawić sobie nastrój nie poprawiając własnego postępowania. Nie jest przypadkiem, że takich młodych ciekawi alkohol a nie np. matematyka, geografia, sport czy komputery. Nie jest przypadkiem, że szukają akceptacji właśnie u rówieśników sięgających po alkohol czy narkotyki.
Zadaniem wychowawcy jest pomagać młodemu człowiekowi, by myślał o sobie całościowo i realistycznie.
Całościowo - tzn. uwzględniać całe bogactwo swej natury (a nie np. tylko swoje ciało lub emocje). Bogactwo ludzkiej natury to strefa fizyczna, psychiczna, moralna, duchowa, religijna, społeczna.
Realistycznie to mieć świadomość różnych zagrożeń: wewnętrznych słabości zewnętrznych nacisków. Zdawać sobie sprawę z potrzeby wsparcia ze strony ludzi i Boga, potrzeby dyscypliny wewnętrznej, czujności i poznania hierarchii przyjętych wartości
Wychowawca powinien pomagać wychowankowi w rozumieniu związku naturalnych konsekwencji od własnych zachowań i czynów; np.
Życie w czystości i wierności małżeńskiej chroni przed AIDS.
Cierpienie jest często skutkiem wyrządzania krzywdy sobie i innym ludziom.
Kierowanie się miłością i prawdą, respektowanie własnego powołania prowadzi do szczęścia.
W przeciwnym wypadku nie uchronią człowieka od kryzysu życia i od cierpienia ani alkohol, ani narkotyki, rzeczy, pieniądze, czy ludzie
Nasz sposób myślenia o rzeczach zależy głównie od inteligencji, natomiast nasz sposób myślenia o człowieku zależy głównie od jakości naszego życia. Ludziom łatwiej jest rozumieć świat rzeczy i przewidywać zjawiska przyrodnicze niż rozumieć własną tajemnicę i przewidywać konsekwencję własnego postępowania.
Dojrzałe wychowanie to pomaganie wychowankowi w rozumieniu własnego siebie i konsekwencji własnego postępowania.
Miłość i uczucie
Uczenie się miłości nie jest procesem spontanicznym ani łatwym.
Miłość jest:
Najtrudniejszym sposobem korzystania z wolności;
Stawia największe wymagania
Podstawowe fazy miłości to:
Więź emocjonalna z rodzicami;
Zakochanie, czyli intensywne zauroczenie emocjonalne drugą osobą. Fazie tej towarzyszą: radosne przeżycia, poczucie szczęścia, ale z czasem wyłania się jej bolesne oblicze: nieporozumienia, rozczarowania, łzy, sprzeczki, zazdrość. Z tego wynika, że więzi oparte tylko na silnej potrzebie emocjonalnej i zauroczeniach nie przyniosą nigdy pełnego szczęścia. Człowiek tęskni za miłością, która jest czymś więcej niż uczuciem, czy fascynacją emocjonalną.
Zadaniem wychowawców jest wyjaśnianie istoty dojrzałej miłości a mianowicie, że miłość nie jest uczuciem. Gdyby była uczuciem, nie można by jej ślubować, ponieważ uczuć nie można sobie nakazać. Nie można się zmuszać np. do radości, entuzjazmu, wzruszenia, smutku, rozpaczy, rozgoryczenia. Miłość nie jest uczuciem, ale zawsze towarzyszy jej jakieś uczucie. Często są to bardzo różne uczucia:
lub
radość, smutek,
entuzjazm, lęk,
satysfakcja, rozgoryczenie,
poczucie bezpieczeństwa przerażenie,
bo wszelkie uczucia i przeżycia emocjonalne są spontaniczną reakcją organizmu na to, co dzieje się w nas samych i w naszych kontaktach ze światem zewnętrznym. A ponieważ w nas i wokół nas dzieją się różne rzeczy, to też nasze emocje zmieniają się nieustannie.
Przykładem mogą być kochający rodzice, którzy martwią się o dziecko schodzące na złą drogę, martwią się, denerwują i złoszczą, bo je kochają. Gdyby go nie kochali, byliby spokojni. Tak samo zachowuje się dwoje ludzi kochający się prawdziwą miłością. Czasami ich miłości towarzyszy radość i szczęście, a w niektórych sytuacjach niepokój, smutek, czy nawet rozpacz. Tak się dzieje, właśnie dlatego, że łączy ich miłość.
Zrozumieć istotę miłości
Miłość jest decyzją, jest decydowaniem o konkretnym działaniu. Kochać to znaczy podjąć decyzję, by:
troszczyć się o drugiego człowieka, o jego dobro;
być obecnym w życiu drugiego człowieka, aby mógł on żyć łatwiej i piękniej, by mógł rosnąć. Być obecnym w życiu drugiego człowieka także w sytuacjach ciężkich, trudnych. Miłość jest troską o los kochanej osoby, a nie romantycznym tworzeniem nastrojów.
Realizacja miłości dokonuje się przez konkretne słowa i czyny. Kochać to znaczy tak postępować z kochanym człowiekiem, by pomóc mu wchodzić w świat Dobra, Prawdy i Piękna.
Miłość jest widzialna. Chociaż rodzi się we wnętrzu człowieka, w tajemnicy jego serca i ducha, widać ją w sposobie postępowania. Jest więc wcielona. Jest widzialna w służeniu drugiej osobie pracą, zdrowiem, czasem, siłą, wytrwałością. Jeśli tego nie ma jest ona pustą teorią, utopią, złudzeniem.
Najwymowniejszym przykładem miłości wcielonej jest miłość macierzyńska, rodzicielska. Rodzice ofiarują dziecku nieraz przez wiele lat, a nawet do końca życia swoje siły zdrowie, czas, aby ono czuło się bezpieczne, kochane i aby mogło się rozwijać.
Również nauczycielom, wychowawcom pedagogom i różnym opiekunom młodych ludzi potrzebna jest prawdziwa miłość do swoich podopiecznych. Wyraża się ona życzliwością, przyjaźnią, cierpliwością, zrozumieniem, zatroskaniem ale także krytyką naganą, zdenerwowaniem, czy karą. Młodzież wyczuwa dobrego kochającego nauczyciela, nawet jeśli jest on bardzo wymagający i ostry. Mówi się często, że do zawodu nauczycielskiego potrzebne jest powołanie.
Powyższe materiały mogą służyć do opracowania różnych lekcji wychowawczych, pogadanek z rodzinami, czy referatów na zebrania komisji wychowawców.
Wybór i opracowanie:
Anna Kotas
Bibliografia:
Cykl artykułów ks. Marka Dziewieckiego zamieszczonych w tygodniku „Źródło” numery od 45/2000 do 50/2000.
4