UPRAWNIENIA ZAWODOWE RATOWNIKA MEDYCZNEGO
Zawód ratownika medycznego w Polsce jest wyszczególniony w wykazie zawodów i specjalności zawartych w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania ( Dz. U. Nr 265, poz. 2644; zawód ratownik medyczny pozycja 322905).
Prawo wykonywania tego zawodu posiada osoba, która ukończyła studia wyższe na kierunku ratownictwo medyczne ( studia I stopnia) lub szkołę policealną- w obu przypadkach dotyczy placówek zarówno publicznych jak niepublicznych, zyskując tym samym dyplom potwierdzający uzyskanie tytułu zawodowego ,, ratownik medyczny” . Uprawnienia te nie muszą być zdobyte w Polsce. Polskie dokumenty zezwalające na pracę na tym stanowisku mogą być zastąpione dokumentami udowadniającymi kwalifikacje ratownika medycznego pozyskanymi w państwach członkowskich Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu ( EFTA), a także wszystkimi zagranicznymi dyplomami, które zostaną potraktowane równoważnie z tymi zdobytymi w RP.
Ponadto do pracy na stanowisku ratownika medycznego może być dopuszczona osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, wykazująca dobry stan zdrowia psychicznego jak i fizycznego pozwalający w pełni sprostać wymaganiom zawodowym. Oprócz tego obowiązkowa jest znajomość języka polskiego w stopniu zapewniającym dostateczną komunikację interpersonalną podczas wykonywania pracy.
Praca ratownika medycznego jako jednostki działającej w systemie Państwowego Ratownictwa Medycznego( PRM) została określona między innymi w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 grudnia 2006 r. ( załącznik nr 1) , a także w zmodyfikowanym stanie tego dokumentu o szczegółowym zakresie medycznych czynności ratunkowych, które mogą być podejmowane przez ratownika medycznego. Zmienione rozporządzenie zawiera poszerzony wykaz leków, które mogą być podane w stanach zagrożenia życia przez osoby uprawnione - ratowników medycznych bez nadzoru lekarza.
Tak więc obostrzenie to zobowiązuje ratownika medycznego do podjęcia natychmiastowych działań w stanach zagrożenia życia osób poszkodowanych- wymagających niezwłocznej interwencji ratunkowej. Do podstawowych, a zarazem obowiązkowych czynności podejmowanych przez ratownika medycznego należą w ogólnym zarysie wszystkie czynności, które zmniejszają, przeciwdziałają lub neutralizują skutki danego zdarzenia. Priorytetem dla ratownika medycznego działającego na miejscu zdarzenia powinno być zabezpieczenie otoczenia, w którym wykonuje swoją pracę, a co za tym idzie rozpoznanie zagrożenia wpływającego zarówno na zespół ratowniczy jak i na poszkodowanych. Ważnym punktem jest także zabezpieczenie osób biorących udział w wypadku- szybkie, zdecydowane działania mające na celu zmniejszenie liczby potencjalnych ofiar. Bezpieczne ,, tło” dla działań ratunkowych pozwala na wstępnie przeprowadzone badania- ocena stanu zdrowia, a także podjęcie medycznych czynności ratunkowych u pacjentów . Kolejnym obowiązkiem jest zabezpieczenie funkcji życiowych oraz możliwie jak najszybszy transport. Powinnością osoby pracującej na wyżej opisanym stanowisku jest także zapewnienie odpowiedniego wsparcia psychicznego osobie, która ucierpiała w wypadku.
Obok licznych obowiązków i wymagań, które musi spełnić ratownik medyczny należy wymienić szereg uprawnień bezpośrednio związanych z działaniem na miejscu zdarzenia, tzw. zakres medycznych czynności ratunkowych. Członek zespołu ratowniczego ma prawo podjąć decyzje o rozpoczęciu, bądź odroczeniu czynności ratunkowych, po uprzednim badaniu mającym na celu określenie stanu poszkodowanego, a także może: transportować pacjenta, zmieniać ułożenie jego ciała, prowadzić podstawową lub zaawansowaną resuscytacje, udrażniać drogi oddechowe, wykonać dojście szpikowe, kaniulację żył obwodowych kończyn oraz żyły szyjnej zewnętrznej, nakłuć jamę opłucnową, pobrać krew do badań, wykonać EKG, monitorować czynność układu: oddechowego, krążenia, podjąć tlenoterapie, oznaczać parametry krytyczne, np.: poziomu glukozy, elektrolitów, a także tamować krwotoki, opatrywać rany, unieruchamiać złamania, zwichnięcia, skręcenia, kręgosłup (głównie odcinek szyjny), odebrać poród w warunkach pozaszpitalnych. Oprócz tego jest zobowiązany do zapewnienia odpowiedniej opieki podczas transportu chorego. Zgodnie ze swoimi kwalifikacjami jest uprawniony do korzystania ze specjalistycznego sprzętu lekarskiego. W wykonywaniu czynności ratunkowych pomocnych jest wiele urządzeń medycznych, pozwalających na szybsze oraz pewniejsze działanie mające na celu ochronę życia i zdrowia pacjenta. Otóż ratownik medyczny może korzystać z przyrządów przywracania i zabezpieczania drożności dróg oddechowych , tj.: rurki ustno- gardłowej, rurki nosowo- gardłowej, maski krtaniowej, rurki krtaniowej; maski twarzowej, zastawki jednokierunkowej, worka oddechowego, respiratora, defibrylatora.
Wyżej wymienione działania należą do kompetencji ratownika medycznego. Jest on przeszkolony z tego zakresu i przy wykonywanych czynnościach nie potrzebuje nadzoru lekarza. Jednakże wielorakie działania jakie podejmuje stawiają go przed odpowiedzialnością zarówno karną jak i cywilną, dlatego też w trakcie trwania dyżuru nie może podejmować się rzeczy, do których nie jest uprawniony.
W zespole ratowniczym nad przeprowadzanymi działaniami nadzór ma lekarz. Określa to załącznik nr 2 do wyżej wymienionego Rozporządzenia Ministra Zdrowia. Zawiera on rozszerzony wykaz leków, które mogą być podawane po zaleceniu lekarza. Do czynności, które wymagają nadzoru osoby trzeciej- lekarza systemu - można zaliczyć: cewnikowanie pęcherza moczowego, zakładanie sondy żołądkowej, płukanie żołądka, intubacja dotchawiczna w laryngoskopii bezpośredniej, zastosowanie środków zwiotczających. Ratownik medyczny może uczestniczyć także w drobnych zabiegach chirurgicznych( zszywanie ran, zakładanie drenów), a także przy kardiowersji elektrycznej i elektrostymulacji zewnętrznej.
Ponadto ratownik medyczny jest uprawniony do prowadzenia szkoleń z zakresu udzielania pierwszej pomocy w ośrodkach edukacyjnych, zakładach pracy, itd. Jest to poparte Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 21 stycznia 2005r. w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach; asystentka stomatologiczna, dietetyk, higienistka stomatologiczna, opiekunka dziecięca, ortoptystka, protetyk słuchu, ratownik medyczny, technik dentystyczny, technik elektroniki medycznej, technik elektrokardiolog, technik farmaceutyczny, technik masażysta, technik ortopeda i terapeuta zajęciowy ( Dz. U. Nr 26, poz. 217 ). Jego prawem, a zarówno obowiązkiem jest uczestniczenie w szkoleniach etc. , mających na celu doskonalenie wiedzy oraz praktyki medycznej.
Kompetencje ratownika medycznego w zespole ratunkowym często mylone są z kompetencjami pielęgniarki systemu- pielęgniarki ratunkowej. Błędne jest założenie o równowadze uprawnieniowej i zawodowej tych paramedycznych specjalności. Choć czynności przez nich wykonywane w zespole ratunkowym zbytnio się nie różnią. Jest wiele podobieństw w prawach i obowiązkach ratownika i pielęgniarki, a różnice leżą między innymi w formie kształcenia i zakresie odpowiedzialności. Mianowicie podjęcie pracy przez ratownika medycznego po ukończeniu tego kierunku studiów daje mu pracę bez konieczności odbywania dodatkowych kursów i szkoleń. Zagadnienia oraz czynności, z którymi musi być oswojony są objęte programem edukacyjnym. Oczywiście jak wcześniej wspomniałam możliwe, a nawet wskazane są pozaprogramowe szkolenia - w zależności od specyfiki i miejsca pracy. Natomiast jeśli chodzi o pielęgniarkę systemu jest ona także zobowiązana do ukończenia studiów I stopnia, z tym że nie uprawnia jej to do pracy w jednostce ratowniczej. By się tego podjąć musi dodatkowo odbyć szkolenie lub kurs w danej dziedzinie co da jej tytuł ,,pielęgniarki specjalisty”. Treści programowe wyżej wymienionych szkoleń obejmują uzyskanie specjalizacji w dziedzinie pielęgniarstwa ratunkowego, anestezjologii, intensywnej opieki, chirurgii, kardiologii, pediatrii- te same zagadnienia obejmują kursy kwalifikacyjne. To nie koniec różnic w pracy ratownika medycznego i pielęgniarki systemu. Jest ich o wiele więcej począwszy od toku kształcenia kandydatów do wykonywania opisywanych zawodów, przez uprawnienia medyczne( jak np.: podawanie leków- obecnie wykaz leków podawanych przez pielęgniarki bez nadzoru lekarza jest obszerniejszy od spisu leków samodzielnie podawanych przez ratowników medycznych), na zakresie obowiązków kończąc.
Reasumując praca ratownika medycznego pozwala na szeroki zakres samodzielnego działania, oceniania, decydowania w danych sytuacjach. Jednak liczne prawa pociągają za sobą wielką odpowiedzialność. Odpowiedzialność za życie innych ludzi, którzy pokładają zaufanie w stawianych diagnozach. Ponad to praca w tym zawodzie wiąże się też ze szczególnymi predyspozycjami psychofizycznymi. Składa się na nie wiele elementów, gdyż ratownik musi być w stanie - w sytuacji zagrożenia życia zapewnić bezpieczeństwo zarówno sobie jak i pacjentowi, poszkodowanemu. Praca ta zmusza do pracy w warunkach stresowych, gdzie często podjęcie natychmiastowej, trafnej decyzji ma wpływ na dalszy rozwój zdarzeń na miejscu wypadku. Bezzwłoczne reagowanie, refleks, a także swojego rodzaju odwaga składają się na komponenty cech ratownika medycznego. Ważne też jest opanowanie stresu - zachowanie ,,zimnej krwi” . Ponadto ratownik medyczny powinien wzbudzać zaufanie w szczególności tych, którym ma nieść pomoc, a co za tym idzie musi nawiązać kontakt z potencjalną ofiarą, np.: udzielić jej wsparcia psychicznego. Także w zależności od specyfiki zawodu musi być przygotowany do pracy w zmiennych, często niesprzyjających warunkach.