ETYKA - dział filozofii. Od początku refleksji człowieka nad światem towarzyszyła człowiekowi myśl etyczna (Sokrates, szkoła stoików).
ETYKA - teoria dobra (nauka o dobru i złu) pochodzi od greckiego „ethos” - stały obyczaj, charakter, obyczajowość.
Rozwija się na dwóch płaszczyznach:
Etyka opisowa - stara się wyjaśnić „jak jest, opisuje zastany kształt obyczajów. Nazywa się ją moralnością. Nie ma oceny, jest tylko opis.
Etyka normatywna - odpowiada na pytanie „jak powinno być”. Odwołuje się do norm i powinności a nie do tego, co jest. Jej rozwinięciem jest etyka biznesu.
KLASYFIKACJA ETYKI NORMATYWNEJ
Systemy naturalistyczne - systemy religijne.
Odpowiedź na pytanie „kto jest ostatecznym gwarantem norm?”, „od kogo te normy pochodzą?”. Gdy jest to człowiek to są to systemy naturalne np.: etyka marksistowska. Gdy etyka zachowania pochodzi od Boga, to jest to system religijny.
Etyka intencji i skutków.
Jeżeli ktoś miał dobre intencje, a mu nie wyszło, to czy znaczy to, ze jego czyn był dobry? Np.: etyka Ghanta (liczą się intencje), etyka utylitarystów (liczy się tylko skuteczność”).
W XX w. ze względu na rozwój gospodarki rynkowej, powstawały szczegółowe etyki, które są znane z działalności szczegółowej np. etyka lekarska, etyka biznesu.
ETYKA szczegółowa jest ograniczona do pewnej sfery działań, ale jest rozwinięciem etyki ogólnej - normatywnej.
ETYKA BIZNESU - jako etyka normatywna zajmuje się oceną i określeniem standardów moralnych przystających do konkretnej sfery działalności człowieka, jaką jest działalność gospodarcza. Jest to konkretyzacja etyki ogólnej - normatywnej.
GŁÓWNE STANOWISKA METAETYCZNE (TYPY TEORII ETYCZNEJ)
Rozróżniamy 3 podstawowe typy teorii etycznej - metaetycznej („meta” - ponad), sa one wzajemnie uzupełniające się, można je połączyć.
TYPY TEORII ETYCZNEJ
Systemy deontologiczne (etyka deontologiczna) deon - obowiązek. To etyka obowiązku, cnót, zasad np. etyka kantowska. Z podstawowego postępowania etycznego i jego uzasadniania przyjmuje zakazy i nakazy jako zasadnicze formy regulowania ludzkich dążeń. Stawia na zbiór zakazów i nakazów. Widoczna jest rola kodeksów etycznych, które są mniej lub bardziej wyraźnie sformułowane. Współcześnie przejawia się to jako deontologie zawodowe np.: deontologii biznesu.
Zalety: - uchwycenie sytuacji typowych, powtarzalnych w danej dziedzinie (dlatego są dobre do wstępnej szkoły biznesmena).
Wady: - jest cały obszar zachowań nietypowych, niestandardowych, gdzie nie można się odwołać do żadnego zachowania. Nie jest w stanie przewidzieć zmiennych warunków i konkretnej sytuacji, w której przyjdzie stosować ogólne zasady postępowania. Nakazy i zakazy w realnym życiu mogą być tylko postulatami (punktami odniesienia), ale nie mogą jednoznacznie wpływać na konkretne postawy moralne.
Zgodnie z etyką deontologiczną być moralnym w biznesie, znaczy przestrzegać podstawowych zasad zawodu uchodzących za cnoty przemysłowca (kupca).
Cnoty: - pracowitość, wytrwałość, oszczędność, cierpliwość.
Etyka ta reprezentuje tylko minimum moralności zawodowej wyrażającej fundamentalne potrzeby funkcjonowania w zawodzie.
Etyka aksjologiczno - teologiczna (ausjo - wartość, teos - cele)
Związana z wartościami i osiągnięciem optymalnego celu, nie mówi się o nakazach tylko o określonych wartościach, zgodnie z którymi osiąga się optymalne cele (oraz wyznacza drogę dla osiągnięcia tych celów). Np.: koncepcja ludzkiego powołania zawarta w Biblii „czyńcie sobie ziemię poddaną”. Powołania do: - samorealizacji, - autokreacji poprzez pracę, - realizowania się w zawodzie.
Etyka protestancka (Max Webber opisywał ją) jest przykładem etyki aksjo-teologicznej. Identyfikuje ona zawód z powołaniem. Cechy etyki protestanckiej to: oszczędność, pracowitość - tak powstał kapitalizm.
Aksjologiczny utylitaryzm i aksjologiczna oszczędność.
Utylitaryzm - kalkulacja zmierzająca do optymalnych zmian biznesu dobra i zła. Użyteczność, utylitarny rachunek.
Etyka aksjo-teologiczna dąży do posługiwania się utylitarnym rachunkiem, który mówi jak osiągnąć dobro. Z punktu widzenia etyki biznesu nurt aksjologiczno-teologiczny dąży do tego, aby działalność gospodarcza była rozważana jako sposób osobowej samorealizacji i powołania człowieka uwzględniającego przy tym sztukę osiągnięcia celów, czyli rachunek użyteczności.
Wady: - moralność jest ujmowana jako narzedzie do osiagania pewnych celów gospodarczych. Rachunek uzyteczności ma nakazywać, że opłaca się być uczciwym.
Zalety: - gdy osiągnę wyznaczone cele, spełnię się zawodowo.
Etyka odpowiedzialności i sumienia.
Jest najmocniej broniona i zalecana z punktu widzenia biznesu związana jest z humanizacja życia gospodarczego, spojrzenie na człowieka jako „świadomy podmiot”. Pojawia się świadomość humanizacji pracy - to nie człowiek jest dla pracy, to praca jest dla człowieka. Jest to etyka personalistyczna - „persona” osoba, czyli nastawiona na człowieka, opiera się na doświadczeniu, godności cudzej i własnej, na czułym, sumiennym stosunku do każdego partnera jako człowieka i do pracy jako relacji między ludzkiej.
W perspektywie etyki biznesu odpowiedzialność to zdolności odpowiadania na zapotrzebowanie, czyli producent, menedżer to ktoś pracujący dla klientów, odpowiadający na ich zapotrzebowanie. Ale, aby odpowiadać na zapotrzebowanie należy założyć, że posiada się sumienie. Tylko sumienny człowiek może być odporny. Dlatego zgodnie z tą koncepcją, kompetencja w zawodzie musi iść w parze z kompetencją moralną tzn., że istnieje związek między kompetencją w zawodzie a moralnością.
Etyka odpowiedzialności i moralności sumienia znajduje podstawę w sensie ostatecznym kryterium w sumieniu, która jest podstawa odpowiedniego zachowania w biznesie.
Apelowanie do menedżera, aby przestrzegał zasad moralnych z obawy przed sankcją (tak jak w etykach deontologicznych) to nie moralność, ale dyscyplina i prawda.
Argumentowanie, że działalność opłaca się w firmie czy menedżer, osobiście jest pożyteczna (w etyce ascel-teologicznej) moralnie poniża adresata tego działania. Odbierają one człowiekowi podmiotowość moralną i godność zawodu. Nie ma tych wad w etyce odpowiedzialności i sumienności.
Zalety: - człowiek jest traktowany jako godny i odpowiedzialny cel działania.
Wady; - mała skuteczność praktyczna, zakłada się dojrzałość osobową (wysoką) uczestników życia gospodarczego.
Systemy etyczne wpisują się w 3 nurt etyczny (sumienności). Jest to system odpowiedzialności.
System odpowiedzialności (etyczna)
Kto? (podmiot odpowiedzialności) ⇒ za co? (przedmiot odpowiedzialności) ⇒ przed kim? (instancja odpowiedzialności).
nie ma zbiorowego podmiotu odpowiedzialności, tylko zywy jednostkowy podmiot.
przedmioty odpowiedzialności - są różne,
instancję odpowiedzialności (ostateczną) jest sumienie.
Dwie sytuacje zaburzenia odpowiedzialności.
Są związane z naruszeniem, modyfikacją pola odpowiedzialności czyli zakresu tego, za co czuję się odpowiedzialny.
Odpowiedzialność przesadna - ludzie to tzw. zbawiciele świata. Odpowiedzialność, która należy do wielu ludzi staje się odpowiedzialnością indywidualną. Człowiek taki przecenia się, przejmuje odpowiedzialność innych osób, więcej chce niż może. Wiąże się z tym nerwica dyrektorska.
Odpowiedzialność zawężona - gdy odpowiedzialność indywidualna zostaje przełożona na innych. Człowiek się nie docenia, więcej może niż chce - marnuje się. Konieczna jest tu kontrola własnego pola odpowiedzialności, znalezienie złotego środka.
Aksjomaty współczesnej etyki
Da się ustalić wspólne punkty, aksjomaty - każda organizacja we współczesnej etyce jest w stanie się zgodzić.
W etyce współczesnej występuje:
Po pierwsze tendencja do wyznaczania ogólnych zasad i kierunków działania przez pozostawienie obszaru wolności w obrębie ogólnych zasad. W tej tendencji widzi się ucieczkę od kazwistyki.
Kazwistyka - czas - przypadek - formułowanie szczegółowych przepisów postępowania zamiast ogólnych zasad. Przykładem jest judyjska Tora (wyliczenie max. liczba sytuacji, w których mogłoby dojść do konfliktu etycznego i rozwiązania go za ludzi nakazując określone zachowania, o jakiej porze). Należy uciekać od filozofii kazoistycznej, bo pozbawia to człowieka wolnego wyrobu.
Aksjomaty współczesnej etyki:
czyn wolny jest czynem etycznym i może być określony jako dobry lub zły. W sytuacji przymuszania etyka nie może ingerować, jaki czyn jest etycznie neutralny. Tylko za wolny czyn człowiek ponosi odpowiedzialność.
człowiek jest przede wszystkim odpowiedzialny za siebie i przed sobą i na tym polega jego godność, a dopiero wtórnie jest odpowiedzialny przed jakimiś nakazami czy autorytetami.
ostateczną instancją moralności wyborów moralnych jest indywidualne sumienie w związku z tym zasady etyki biznesu mają wspomagać sumienie ale nie zastąpić go.
Geneza powstania etyki biznesu
Przełom lat 60/70 w USA pojawiają się pierwsze podręczniki, zajęcia akademickie. Świadomość środowiska biznesu była na tyle rozwinięta, że chciała reprezentować to środowisko od strony zasad etycznych. Problemy tegoż środowiska domagały się etycznej orientacji, potrzeba podniesienia prestiżu. Wpływ też miała humanizacja rynku właśnie w latach 60, 70 (ruch hippisowski).
Przedmiot etyki biznesu jej działania.
Obszary zainteresowań, które składają się na przedmiot etyki biznesu.
Etyczne problemy pracy:
zjawisko wyzysku jako niesprawiedliwa zapłata za prace. Płaca powinna być odpowiednia do wartości pracy, czyli sprawiedliwa
Wyzysk między współpracownikami, gdy niektórzy pracownicy korzystaja z osiagnięć innych pracowników.
zagadnienie człowieka jako podmiotu pracy.
cnoty osobowe odpowiednie do danej pracy
Reklama i promocja
Konflikt między skutecznością kłamliwej i manipulacyjnej reklamy obliczonej głównie na emocje z postulatem uczciwego, kierowanego do rozumu informowania.
Etyczne problemy konkurencji.
Próby wyeliminowania konkurencji z rynku za pomocą nieetycznych strategii np.: przekupstwo, rozpowszechnianie fałszywych informacji o konkurencie, tworzenie złej opinii w masmediach, kopiowanie produktów, naruszanie znaków firmowych
Interakcje ludzi biznesu.
Dotrzymywanie umów i kontaktów z klientami (partnerami).
Relacje z współpracownikami, klientami, podwładnymi.
Stosunek do środowiska naturalnego
Funkcjonowanie firm w relacji do środowiska naturalnego szeroko rozumianego tzw. etyka proekologiczna.
Def: Etyki biznesu wg Porembskiego - zajmuje się ona zakresem odpowiedzialności właściciela przedsiębiorstwa za skutki działalności firmy, prawami i obowiązkami pracowników, dopuszczalnymi formami reklamy i obowiązkami firm w stosunku do bliższego i dalszego otoczenia.
Kierunki krytyczne wskazujące na słabość w etyce biznesu.
Potocznie występuje przekonanie o relatywizmie kulturowo-etycznym tzn. że normy etyczne są różne w zależności w jakiej kulturze żyje człowiek.
Etyka odróżnia normy od wartości.
Normy - konkretne oczekiwania co do określonego zachowania
Wartości - bardziej ogólne, głęboko zakorzenione oczekiwania i przedstawienia dotyczące ludzkich zachowań to kolektywny obraz tego, co ludzie uważają za sprawiedliwe, dobre i warte zabiegu.
Normy mogą wynikać z relatywizmu, ale wartości są ogólne, dlatego ważne jest tu, odróżnienie norm od wartości.
Innymi zagrożeniami w potocznym myśleniu jest także :
nieuwzględnianie tego, że jak myślimy tak działamy, tzn. myślenie określa byt, a nie jak stwierdził Marks „byt dla świadomości”.
tworzenie stereotypów
fałszywe metafory np. „Pierwszy milion musi być skradziony”, „Wszyscy oszukują”, „Świat biznesu to dżungla”, „Biznes to kasyno”
Nurty - kierunki krytyczne wobec biznesu:
Zwolennicy wystarczalności etyki ogólnej - twierdzą, że etyki partykularne są przejawem kryzysu moralności, poszukiwanie środków zastępczych przez zdemoralizowane społeczeństwo, które odwróciło się od tradycyjnej moralności. Ta grupa powstała zaraz, gdy wydzieliła się osobna dziedzina etyki - etyka biznesu, uważa bowiem, że jest jedna etyka - ludzie albo są etyczni, albo nie, nie ma sensu wyróżniać, dzielić tej etyki.
Obrona etyki: Etyka ogólna reguluje zestaw podstawowych wymiarów etycznego funkcjonowania człowiek, ale jest niewystarczająca ze względu na pojawienie się nowych form działalności człowieka i ogólna, tradycyjna etyka jest ślepa na nie. Etyka biznesu jest jednak uzupełnieniem ogólnej etyki nie zastępuje jej. Pod takim hasłem startowała etyka biznesu w USA: „ Etyka się opłaca „. Krytycy uważają, że w tym haśle nie chodzi o etykę, ale jak najlepiej robić z niej użytek finansowy np. reklamując przyjazne dla środowiska produkty.
Zwolennicy wolnego rynku - wolnorynkowcy. - Między wymogami działalności gospodarczej a etyką zachodzi nie usuwalna sprzeczność czyli, że są to odrębne dziedziny i należy się zdecydować, czy zajmować się etyką, czy biznesem. Friedman stwierdził, że jedynym zainteresowaniem biznesu jest biznes, a jeśli etykę można wykorzystać do zysku to OK. jeśli nie to jest ona nie potrzebna. Wg. niego jedyną wytyczną dla biznesmena powinna być zasada racjonalności ekonomicznej czyli maksymalizacja zysku i minimalizacja nakładu.
Obrona etyki: występuje tu idealizacja zasad funkcjonowania rynku jako doskonale konkurencyjnego, nie zauważa się rzeczywistości ekonomicznej. Adam Smith (klasyk ekonomiczny) zauważył, że funkcjonowanie wolnego rynku nie może odbyć się bez szerszego kontekstu społecznego w tym bez przestrzegania elementarnych norm etycznych. Żywe gospodarstwo nie może się rozwijać, gdy jego uczestnicy kierują się tylko maksymalizowaniem zysku. Ważne jest wzajemne zaufanie uczestników wymiany handlowej. Firma funkcjonująca dobrze tylko przy respektowaniu takich wartości, jak: lojalność wobec firmy, solidarność zespołu pracowników. Zaufanie podmiotów gospodarczych na rynku jest konieczna, żeby rynek dobrze funkcjonował co jest możliwe poprzez przestrzeganie zasad etycznych.
Legaliści - zwolennicy wystarczalności prawa jako regulatora życia gospodarczego. Uważają, że wszystko, co nie jest prawnie zabronione jest moralnie dopuszczalne.
Obrona etyki: Niektóre przepisy prawa stają na straży moralności, ale większość jest zupełnie odrębna od moralności. Czyli prawo nie wystarcza do regulowania moralności. Jeżeli tak miałoby być prawo miało by postać kazuistyczną. Jest zbyt wiele aspektów życia, żeby pozostawać tylko na regulacjach prawnych. Są to minimaliści etyczni. Ze względu na nieprecyzyjność regulacji prawnych, działa się często na granicy prawa.
Argumenty zwolenników etyki biznesu:
Powody cywilizacyjne - postęp naukowo - techniczny i związany z nim gwałtowny wzrost możliwości działania człowieka. Niesie ze sobą dylematy moralne, z którymi jako ludzie spotykamy się po raz pierwszy i nie od razu wiemy jak je rozstrzygać np. broń atomowa.
Szczególne zapotrzebowanie na etykę biznesu w krajach post komunistycznych, które dokonały transferu ustroju ale pozostały w nich relikty gospodarczo - socjalne, która wpływała na rozwój życia gospodarczego demoralizująco. W tych czasach poszły w zapomnienie elementarne zasady gospodarności. Tego nie da się nagle wykonać np. tylko poprzez napływ kapitału. Do rozwoju gospodarki potrzebny jest nie tylko kapitał finansowy, ale też kapitał ludzki, odrodzenie etosu biznesmena, którego nie było w gospodarce socjalnej (była mafia) i do tego potrzebna jest etyka biznesu.
Zmiana relacji między działaniem człowieka a jego naturalnym i kulturowym otoczeniem
następuje odwrócenie relacji między człowiekiem a naturą. Przez całe wieki natura zapewniała człowiekowi byt, teraz człowiek jest panem natury.
dziedzina przedsiębiorstwa nie może obyć się bez pojęcia odpowiedzialności. Następuje demokratyzacja życia społecznego, zmiana warunków pracy, która wymaga warunków porzucenia dawnej etyki posłuszeństwa na rzecz etyki odpowiedzialności. Pracownik odpowiedzialny ma zastąpić pracownika posłusznego, trzeba rozwijać takie formy pracy, które nie upokarzają i nie ubezwłasnowolniają pracowników ale rozszerzają zakres ich indywidualnej odpowiedzialności (dążenie do personalizacji stosunków między ludzkich w zakładzie pracy).
Podsumowanie etyka biznesu nie ma nic przeciwko zyskowi, ale niepokoi ja nadmiar krótkowzrocznego, czysto finansowego stylu myślenia, które na dłuższą metę prowadzi do zapaści gospodarczej. Celem przedsiębiorstwa nie jest jedynie podział możliwie najwyższych zysków, lecz innowacja, oferowanie podmiotów i usług, które są społeczeństwu potrzebne i służą jego rozwojowi. Punktem wyjścia etyki biznesu może być zatem imperatyw Kanta, który sprawdza się na świadomości człowieczeństwa drugiego człowiek.
Etic pays (etyka się opłaca) nie wyłącznie dlatego, że pozwala przedsiębiorstwom osiągnąć lepsze wyniki gospodarcze, ale dlatego, że długofalowo pozwala uwzględnić nie tylko ekonomiczne wartości, ale np. wartość czystego środowiska, wspólnoty lokalnej, w której przedsiębiorstwo działa, a szczególnie wartość pracownika i jego osoby.
Potrzeba rozszerzenia obszaru, w którym ujmuje się działalność przedsiębiorstwa. Etyka biznesu wprowadza szerszą perspektywę, gdzie uznaje się interesy nie tylko udziałowców ale też instytucjach na które te działanie ma wpływ. Mówimy więc o trzech podstawowych obszarach odpowiedzialności moralnej przedsiębiorstwa i biznesmena:
Samo przedsiębiorstwo - ci, którzy je współtworzą swoją pracą, wiedzą, kapitałem (pracownicy, kadra, kierownicy i właściciele)
Ci, którzy współtworzą najbliższe otoczenie przedsiębiorstwa; wchodzą w styczność z przejawami jego działania (klienci, dostawcy, kooperanci, konkurenci)
Dalsze otoczenie - różne wspólnoty lokalne, regionalne czy ogólnopaństwowe oraz środowisko naturalne.
Cechy osobowe wzorcowego menedżera
Kompetencja i profesjonalizm - polegać to ma na permanentnym dokształcaniu się (zarówno na kursach, szkołach jak i samokształcenie się) przeszkodą jest komplikacja czynników wpływ na funkcjonowanie firmy (aspekty prawne, polityczne) co do których menadżer nie musi czuć się kompetentny podejmuje więc on często decyzje obarczone ryzykiem z powodu … wszystkich danych przez jednego człowieka. Aby to ryzyko obniżyć jest zobligowany do powoływania ekspertów (prawnika itp.). każdy menadżer powinien przyznać się do braku wiedzy i korzystać w danej dziedzinie, a nie bezmyślnie podejmować decyzje, tj. element profesjonalizmu.
Umiejętności organizacyjne pozwalające kompetentnie kierować pracownikami.
Należy uciekać od wyobrażenia przedsiębiorstwa jako dobrze funkcjonującej maszyny, czyli przede wszystkim uwagę przywiązuje się w takim modelu do dyscypliny i posłuszeństwa, cała odpowiedzialność spoczywa na menedżerze. Sprawne zarządzanie polega jednak na wykorzystaniu zdolności odpowiedzialnego współdziałania pracowników. To znaczy, że menadżer powinien rozdzielać zadania tak, aby pozostawiał podwładnym pewną swobodę działania, wówczas można oczekiwać odpowiedniego wypełniania zadań. Istota nowego modelu polega na podziale i przeniesieniu odpowiedzialności (kategoria uprawniania w pracy = umiejętności organizacyjne, oddać więcej zadań w ręce pracowników zmuszając ich do kreatywnego ich wypełniania). Uprawnienie to nie całkowite przerzucenie odpowiedzialności, ale dopuszczenie do współodpowiedzialności. W umiejętności organizowania zespołu pracowniczego zaliczamy jeszcze:
Sztuka współdziałania z zespołem
Umiejętność łatwego nawiązywania kontaktów z podwładnym (ale w pewnych granicach)
Umiejętność budowania dobrej atmosfery w zespole (poczucie humoru) ma to wpływ też na likwidowanie konfliktów, a nie ich wywoływanie
Wzmacnianie lojalności pracowników w ich wzajemnych relacjach i w stosunku do przedsiębiorcy
Dbanie o podnoszenie umiejętności i kwalifikacji pracowników
Odpowiednia polityka kadrowa polega na:
Umiejętnej rekrutacji nowych pracowników
Docenienia zatrudnionych
Kulturalnego rozstawania się z odchodzącym
Umiejętność komunikowania się, sztuka perswazji, otwartość i elastyczność.
1