POLITYKA REGIONALNA
I wymiar- polityka regionalna UE
II wymiar - polityka regionalna krajów UE
Rządu
Samorządu
Polityka regionalna wiąże się z odbudową infrastruktury
Po 1989 - 2000 - 340 km odcinków autostrad w PL
Łącznie mamy ich więc ponad 550 km, nie tworzą one jednak zwartych odcinków komunikacyjnych
Europa, lata 1990 - 2002:
Hiszpania: 5217 km
Francja 3399 km
Portugalia: 1919 km
Niemcy: 1228
W okresie minionych 15 lat kolejne rządy i ministrowie odpowiedzialni za transport układali nowe lub modyfikowali już istniejące plany i programy oraz powoływali do ich realizacji odpowiednio nowe urzędy. Administracja drogowa, która była odpowiedzialna za budowę autostrad nie miała niezbędnej stabilizacji oraz ciągłości administracyjnej i była narażona na zmiany organizacyjne i kadrowe.
60% dróg obecnie w Polsce jest w złym stanie technicznym i wymaga pilnych remontów. Wg stanu na rok 2006 na prawie 37% dróg występowały koleiny, około 16% miało nierówna powierzchnię, 16 % miało pęknięcia nawierzchni, 21% miało złe właściwości przeciwpoślizgowe. Na drogach krajowych co czwarty most był w złym stanie technicznym. O niedorozwoju infrastruktury drogowej świadczy również znikomy udział dróg o najwyższej jakości, tj. autostrad oraz dróg ekspresowych. Na koniec 2008 r. autostrady o łącznej długości 522 km stanowiły tylko 0,21 % ogólnej długości dróg publicznych o twardej nawierzchni.
Kulczyk - autostrada A2 - budowa na zasadach czysto komercyjnych, autostrada jest zarządzana przez spółkę.
NIK - kontrolował budowę dróg przez Spółki drogi Wielkopolski. Zamiast 15 cm Położono 5 cm autostrady. W związku z tym Kulczyk sprzedał akcje spółki i przestał się tym zajmować.
Budowa dróg „prywatnych”- np. gierkówka, droga prezesa NBP do Warszawy, stacja we Włoszczowie.
Polityka regionalna UE- działania podejmowane przez określone instytucje, np. KE, które zmierzają do zmniejszenia dysproporcji w poziomie życia i rozwoju społeczno- gospodarczym pomiędzy najbiedniejszymi a najbogatszymi regionami p.czł.
Nadmierne różnice w rozwoju społeczno gospodarczym są istotną barierą dla procesów integracji europejskiej.
Inna definicja to Polityka regionalna w skali danego kraju- jest to świadoma i celowa działalność organów władzy publicznej zmierzająca do rozwoju regionalnego. W literaturze przedmiotu wyróżnia się:
Politykę interregionalną- prowadzona przez organy władzy publicznej, centralnej wobec regionów, np. wojewoda w województwie.
Politykę intraregionalną- prowadzona przez organy regionalnej władzy publicznej dla realizacji własnych celów na bazie własnych środków i na własną odpowiedzialność, np. sejmik wojewódzki.
Dla uniknięcia nieporozumień terminologicznych używa się określenia polityka rozwoju regionalnego, która obejmuje polityke interregionalną i intraregionalną.
Region- pojęcie to zostało zdefiniowane przez UE i posłużono się przy tym ustanowioną przez biuro statystyczne WE tzw. Nomenklaturą jednostek terytorialnych dla celów statystycznych określoną przez angielski termin jako NUTS.
Nomenklatura NUTS dzieli każde państwo na pewną liczbę regionów na poziomie 1, następnie na pewną liczbę regionów na poziomie 2, 3, 4, i 5. Na poziomie 1 istnieje 71 regionów, pod względem wielkości, powierzchni oraz liczby ludności kategoria ta odpowiada w przybliżeniu niemieckim krajom związkowym. Natomiast na poziomie 5 istnieje ponad 25000 regionów- są to gminy we wszystkich państwach członkowskich.
Region na poziomie państwa - występuje jako pośrednie ogniwo zarządzania pomiędzy samorządem lokalnym a administracją centralną. W literaturze przedmiotu wyróżnia się kilka cech regionu:
jest to największa jednostka podziału terytorialno- administracyjnego danego kraju,
jest to jednostka, która posiada własny budżet,
jest to jednostka, która posiada władze pochodzące z demokratycznych wyborów.
Najwięcej funduszy idzie na NUTS I, najmniej na NUTS V.
W Polsce NUTS I- kraj. Pieniądze z UE są dzielone z centrum.
W Niemczech NUTS I- landy
NUTS w Polsce (pomysł Balcerowicza, aby uniknąć korupcji):
Kraj- 1
Województwa - 16
Podregiony- 44
Powiaty i miasta na prawach powiatu- 308 + 65
Gminy- 2489
Charakterystyka wewnętrzna ustroju terytorialnego państwa w rozróżnieniu na podstawy ustroju terytorialnego państwa dzieli państwa na unitarne i federalne z pionowym podziałem kompetencji władczych. Dzięki takiemu podziałowi możemy wyróżnić w Europie Wspólnotowej państwa federalne: Niemcy, Austria, Belgia oraz pozostałe kraje unitarne, gdzie centralizacja władzy jest bardziej lub mniej zaakcentowana. Należy jednak pamiętać, że czasami państwa unitarne nadają regionom znaczny stopień autonomii politycznej, jak pokazują przykłady Włoch czy Hiszpanii. Stąd pojawił się postulat by stworzyć dodatkową kategorię analityczną w stosunku do tych państw, tzn. państwo regionalne. Pozwoliło by to w większym stopniu uwzględnić fakt istnienia jednostek terytorialnych o znacznej samodzielności aczkolwiek niezbierających się w izbę federalną jak ma to miejsce w niemieckim Bundestagu. Jednostki federalne w ramach państw federalnych nie dysponują większymi kompetencjami aniżeli jednostki terytorialne krajów regionalnych, np. autonomiczny region hiszpański ma dużo więcej kompetencji prawnych niż land austriacki. Z drugiej strony biorąc pod uwagę pozycję tych jednostek w prawie wspólnotowym zauważymy, że rola regionu państwa federalnego jest o wiele większa niż regionów takich państw jak Włochy czy Hiszpania.
Podstawy prawne polityki regionalnej UE:
Polityka prawna w UE została zapisana w:
prawie międzynarodowym publicznym,
prawie wspólnotowym,
krajowych regulacjach pranych p. czł.
Polityka regionalna w prawie międzynarodowym publicznym - tu zalicza się europejskie akty prawne, które określają normy formalno- prawne oraz formy uczestnictwa społeczności lokalnych państw niebędących członkami WE w kontaktach międzynarodowych w oparciu o standardy europejskie.
Tu wlicza się:
Europejska Konwencja Ramowa o współpracy trans granicznej pomiędzy wspólnotami a władztwem terytorialnym państw członkowskich z 1980 r.
Europejska Karta Samorządu Lokalnego z 1985 r.
Europejka Karta Samorządu Regionalnego z 1997 r.
W zakresie prawa wspólnotowego - regulacje dotyczące polityki regionalnej odnoszą się zarówno do prawa pierwotnego jak również do prawa wtórnego. W zakresie prawa pierwotnego traktaty założycielskie nie formułowały zasad, celów i środków polityki regionalnej, jedynie w Traktatach Rzymskich w niektórych artykułach znalazły się odniesienia do polityki regionalnej, np. art. 130.
Traktaty modyfikujące odegrały ważną rolę w zakresie polityki strukturalnej (regionalnej).
Traktat o fuzji nie obejmował polityki strukturalnej, natomiast JAE, najkrótszy z traktatów modyfikujących, odnosił się do polityki regionalnej w zakresie ochrony środowiska. Najważniejszym z traktatów modyfikujących w kontekście polityki regionalnej był TUE, który:
powołał instytucję będącą reprezentacją ogólnych interesów władz samorządowych szczebla lokalnego i regionalnego z poszczególnych państw członkowskich,
ponadto wprowadził do prawa wspólnotowego zasady prawne, które rozwijały procesy decentralizacji władz oraz budowały federalne struktury UE, np. zasadę subsydiarności.
Traktat Amsterdamski oraz Traktat z Nicei wzmocnił pozycję polityki regionalnej UE dokonując jej wewnętrznych reform, dzięki temu polityka regionalna stała się bardziej efektywna i wydajna.
Traktaty akcesyjne nie poruszały zagadnień z zakresu polityki regionalnej.
Instytucje realizujące politykę regionalną UE
Wzrastająca świadomość własnych interesów władz lokalnych i regionalnych w UE spowodowała w ostatnich latach dynamiczny rozwój dwustronnych i wielostronnych instytucji międzyrządowych i pozarządowych. Zasadniczą przyczyną motywującą władze terytorialne do zakładania tych organizacji jest istnienie wspólnych problemów i interesów w różnych obszarach, np. społecznych i ekonomicznych, z którymi stykają się te władze w Europie. W przypadku państw UE chodzi ponadto o wpływanie na kształt decyzji unijnych, które maja wpływ na kondycję społeczno- ekonomiczną jednostek. Jedną z ważniejszych instytucji międzynarodowych międzyrządowych, która zajmuje się polityka regionalną nie tylko w skali UE ale szerzej w skali Europy, jest Rada Europy. W jej ramach działa od 1994 r. Kongres władz lokalnych i regionalnych Rady Europy. Zasiadają w nim przedstawiciele władz lokalnych i regionalnych z poszczególnych p. czł., w łącznej liczbie ponad 300. Taka sama jest również liczba ich zastępców. Kongres pracuje w ramach dwóch izb:
Izby regionów,
Izby władz lokalnych.
Na rzecz tych dwóch izb pracują cztery grupy robocze:
Grupa robocza podległa Izbie Regionów,
Grupa robocza podległa Izbie władz lokalnych,
Grupa robocza podległa Izbie władz lokalnych i Izbie regionów,
Grupa robocza, to tzw. "bliźniacze grupy robocze”.
Zasady statutowe Kongresu sprowadzają się do następujących obszarów:
popieranie autonomii władz lokalnych i regionalnych w zakresie politycznym, administracyjnym i finansowym,
zapewnienie aktywnego udziału władz lokalnych i regionalnych w kształtowaniu jedności europejskiej,
umożliwienie przedstawicielom regionów i władz lokalnych uczestnictwa w kształtowaniu polityk europejskich w ramach Rady Europy,
wspieranie nowych demokracji w tworzeniu efektywnych struktur władz lokalnych,
stymulowanie współpracy trans granicznej i międzyregionalnej,
rozszerzenie zakresu inicjatyw mających na celu przybliżenie obywatelom demokracji lokalnej i regionalnej.
Realizacja tych zadań jest możliwa dzięki takim instrumentom jak: kierowanie zaleceń do zgromadzenia parlamentarnego Rady Europy oraz kierowanie bezpośrednich rezolucji do władz lokalnych i regionalnych krajów europejskich oraz doradzanie komitetowi ministrów Rady Europy.
Rola inicjatywy URBAN w polityce regionalnej UE
Potrzeba prowadzenia wewnątrz UE polityki regionalnej jest konsekwencją dużego zróżnicowania stopnia rozwoju społecznego i gospodarczego poszczególnych krajów UE. Oraz istnienia jeszcze większych dysproporcji rozwoju pomiędzy ich regionami. Dysproporcje często mają charakter strukturalny i wynikają z peryferyjnego położenia regionu.
Polityka regionalna jest wyrazem solidarności bogatych krajów członkowskich z biednymi członkami UE. Polityka regionalna UE realizowana jest poprzez inicjatywy wspólnotowe. Inicjatywy wspólnotowe mają za zadanie wspierać rozwiązywanie problemów występujących na obszarze całej UE. Dwie z tych inicjatyw są najważniejsze:
EQUAL
URBAN
EQUAL ma na celu popieranie w drodze współpracy międzynarodowej sposobów zwalczania wszystkich form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy. URBAN wspiera nowe strategie na rzecz odbudowy obszarów wiejskich i miejskich i skierowany jest do władz lokalnych, organizacji pozarządowych oraz przedsiębiorców. Inicjatywa wspólnotowa URBAN realizuje następujące zadania:
renowacje budynków,
rozwój przyjaznych dla środowiska sieci komunikacji miejskich,
wprowadzanie programów edukacyjnych i szkoleń zawodowych,
inicjatywa tworzenia miejsc pracy związanych z kulturą.
UE już we wczesnych latach 60 zauważyła problem dyskryminacji na rynku pracy. W 1960 r. na mocy art. 130 TWE powołała do życia Europejski Fundusz Socjalny. Fundusz ten miał na celu walkę z dyskryminacją zawodową oraz wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy. EQUAL jest inicjatywą wspólnotową, czyli programem pomocy bezzwrotnej ze strony UE dla określonych jednostek, np. władz lokalnych, organizacji pozarządowych, przedsiębiorstw oraz partnerów społecznych w związku ze zgłaszanymi przez nie projektami przekształceń kulturowych we wszystkich krajach członkowskich. Jest częścią unijnej strategii związanej z uzyskaniem lepszych warunków pracy dla wszystkich wraz z zapewnieniem, że nikt nie może odmówić takich zasad przystępując do UE. Głównym celem EQUAL jest zwalczanie wszystkich przejawów dyskryminacji i nierówności na rynku pracy, zwłaszcza między mężczyznami i kobietami oraz integracja społeczna i zawodowa imigrantów. Program ten obejmuje całe terytorium UE. Inicjatywa obejmuje dziewięć priorytetów, osiem z nich jest powiązanych wprost z europejska strategią zatrudnienia, dziewiąty dotyczy uchodźców. Środki finansowe wykorzystywane w ramach EQUAL pochodzą z Europejskiego Funduszu Socjalnego. W latach 2000- 2006 było to 195 mld €. Środki te podzielono między p. czł. Na podstawie takich kryteriów jak:
poziom zatrudnienia,
poziom biedy,
liczba proszących o azyl w danym państwie.
Najwięcej otrzymały:
Hiszpania-
RFN - 490 mln,
Włochy - 390 mln,
Wielka Brytania - 380 mln,
Holandia- 200 mln.
Wśród ośmiu priorytetów wymieniamy:
ułatwianie dostępu oraz powrotu do pracy tym, którzy mieli problemy z integracją i rynkiem pracy,
zwalczanie rasizmu i ksenofobii,
wyrównywanie szans dla kobiet i mężczyzn zarówno w życiu zawodowym, jak i rodzinnym poprzez rozwój bardziej elastycznych i efektywnych form pracy,
wyeliminowanie dyskryminacji ze względu na płec w każdej dziedzinie życia.
Cele polityki strukturalnej:
Po raz pierwszy zostały sformułowane w końcu lat 80 XX w. Było to konsekwencją reform funduszy strukturalnych z 1988 r. Wówczas określono sześć celów:
wspieranie w rozwoju i dostosowanie strukturalnych regionów opóźnionych w rozwoju,
restrukturyzacja regionów o wysokim stopniu bezrobocia,
zwalczanie długotrwałego bezrobocia,
ułatwianie adaptacji pracowników w dziedzinie produkcji i przemysłu,
I - pomoc w rozwoju w zakresie struktury produkcji i przetwórstwa, II - pomoc w rozwoju i w zmianach obszarów wiejskich,
Rozwój słabo zaludnionych regionów północnych w krajach skandynawskich.
W wyniku szczytu UE w Berlinie liczbę celów zmniejszono w 2006 r. do trzech:
wspomaganie rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów opóźnionych w rozwoju,
wspieranie ekonomicznej i społecznej przemiany regionów,
pomoc na rzecz adaptacji i modernizacji polityki oraz systemów oświatowych.
Wynikiem przeprowadzonych reform (zmniejszenia liczby celów) było efektywniejsze wykorzystanie środków UE przeznaczonych na ten cel.
Polityka regionalna a administracja publiczna
Na ukształtowanie się administracji publicznej w danym państwie i jej struktury, zadań i formy działania ma wpływ wiele czynników. Przede wszystkim czynnikiem, który w najsilniejszym stopniu ukształtował oblicze administracji publicznej był ustrój państwa.
Ustrój państwa jest kształtowany przez kilka elementów:
relacje między naczelnymi organami władzy w państwie, np. między premierem a prezydentem,
ustrój terytorialno- administracyjny, czyli podział państwa, np. na województwa, powiaty, gminy,
styl rządzenia, tzn. sposób sprawowania władzy w państwie, np. demokracja lub rządy autorytarne.
Z punktu widzenia polityki regionalnej interesuje nas ustrój terytorialno- administracyjny, a w tym model organizacji administracji. W Polsce po 1989 r. model administracji publicznej to biurokracja. Biurokracja oparta jest na trwałym aparacie urzędników, którzy wprowadzają pewien ład i porządek oparty na prawie. W ten sposób prawo wprowadza porządek przepisów, w tym przepisów administracyjnych.
Prawo nie buduje moralności, ma jedynie zachować porządek. Natomiast bez strony etycznej porządku się nie wprowadzi. Ktoś, aby szanował przepis musi mieć podkład w etyce- w tym kontekście przejdziemy do analizy aparatu administracyjnego w Polsce. Mimo ponawianych deklaracji o konieczności ograniczenia ilościowego aparatu administracyjnego państwa obserwujemy ciągły jego wzrost. W roku 1980 udział administracji publicznej w zatrudnieniu w gospodarce narodowej wynosił około 1,5%. Pod koniec lat '90 zwiększył się do 3%. Natomiast na koniec 2005 r. osiągnął ponad 4%. Przy wciąż wzrastającym udziale administracji państwowej w zarządzaniu życiem publicznym, niezmiernie istotny staje się problem jakości administracji. Tymczasem jak wynika z danych jakość administracji publicznej w ostatnich latach bardzo się pogarsza. Wzrasta liczba spraw rozstrzyganych przez NSA pozytywnie na rzecz skarżących. Na 5 zaskarżonych decyzji administracyjnych w 3 przypadkach sąd przyznaje rację skarżącym. W kolegiach samorządowych też większość spraw rozstrzyganych jest na korzyść obywatela. Równocześnie rozrasta się sfera decyzji administracyjnych. Przybylo szereg nowych obszarów regulowanych za ich pomocą. Krytyczne uwagi budzą decyzje podatkowe. Decyzje te stanowią znaczną część decyzji administracyjnych. Nie ułatwia sytuacji częsta zmiana prawa, a więc jego niestabilność oaz nieczytelność przepisów powodowana wielokrotnymi nowelizacjami i brakiem jednolitych tekstów ustaw, np. pomimo aż 33 nowelizacji nie ma dotychczas jednolitego tekstu ustawy o podatku od osób fizycznych. Istotnym problemem jest także zjawisko interpretowania prawa drogą wewnętrznych pism, wyjaśnień i wytycznych nieznanych obywatelowi. Praktyka taka stanowi nie tylko naruszenie procedur prawnych, ale oznacza postanowienie obywatela w nierównej pozycji wobec urzędnika.