1. Przedstaw etymologię wyrazu biblia.
Słowo biblia pochodzi od greckiego słowa biblion, czyli księga. W liczbie mnogiej przyjmuje formę biblia (księgi). Słowem tym dziś określamy księgi Starego i Nowego Testamentu.

2. Wymień liczbę ksiąg wchodzących w skład Starego i Nowego Testamentu w wydaniach katolickich i protestanckich.

Wydania katolickie:
Stary Testament - 46 ksiąg
Nowy Testament - 27 ksiąg

Wydania protestanckie:
Stary Testament - 39 ksiąg
Nowy Testament - 27 ksiąg

Nowy Testament obejmuje swą zawartością:

Księgi historyczne (cztery Ewangelie i Dzieje Apostolskie),
Księgi dydaktyczne (Listy św. Pawła)
Księgę prorocką (Objawienie św. Jana).

3. Wymień języki, jakimi posługiwali się autorzy poszczególnych ksiąg ST i NT.

Biblia została napisana w trzech językach hebrajskim, aramejskim i greckim. Cały Nowy Testament został spisany w języku greckim.

4. Wskaż gatunki literackie, które wywodzą się z Biblii
Biblia to zbiór różnych gatunków literackich. Znajdujemy w niej:
psalmy, np. Psałterz Dawidowy
przypowieści, czyli parabole, np. ”O siewcy”, „O sieci”, „O synu marnotrawnym”
pieśni, np. „Pieśń nad pieśniami”
apokalipsa - szczególne proroctwo
A poza tym: saga rodu (dzieje patriarchów). epos, poemat, nowela, dialogi filozoficzne, listy, hymny, modlitwy, aforyzmy

5. Wymień pierwsze polskie tłumaczenia Biblii oraz ich łacińską podstawę.

Pierwsze przekłady Biblii na język polski wykonano dla żon Władysława Jagiełły (XVw.). Jeden dla królowej Jadwigi, który się nie zachował.

Drugi dla królowej Zofii, zwany „Biblią królowej Zofii” albo „Biblią szaroszpatacką”
Biblia Leopolity - pełne polskie katolickie tłumaczenie z 1561 roku
Biblia brzeska - przekład kalwiński z 1563 roku
Biblia nieświeska - przekład ariański 1571- 1572
Biblia księdza Jakuba Wujka - katolickie tłumaczenie 1599
Biblia gdańska - tłumaczenie luterańskie 1632

Łacińską podstawę do polskich tłumaczeń stanowiła Wulgata, łaciński przekład św. Hieronima, który w 1546 został uznany przez sobór trydencki za przekład obowiązujący w Kościele rzymskokatolickim

6.Wymień księgi święte inne niż Biblia.

Hebrajska Tora - święta księga judaizmu.
Chińska Wujing - traktat filozoficzny, źródło konfucjanizmu i taoizmu
Japońska Kojiki (wym.Kodżiki) - najważniejszy tekst shintoizmu (podobny do greckich mitów)
Muzułmański Koran - święta księga islamu

7. Omów gatunek, jakim jest psalm. Wymień jego rodzaje i podaj domniemanego autora biblijnych Psalmów.

Psalmy - to hebrajskie pieśni łączące cechy hymnu i modlitwy. Wykonywane były przy akompaniamencie instrumentów strunowych.
Księga Psalmów liczy 150 utworów i chociaż wszystkie do gatunku psalm w rzeczywistości mają różnorodny charakter. Są wśród nich: hymny pochwalne, dziękczynne, lamentacje, psalmy królewskie, dydaktyczne, mądrościowe, patriotyczno-religijne, prorockie, mesjańskie.

Zbiór ten nazywa się Psałterzem Dawidowym, dla podkreślenia roli króla Dawida w jego powstaniu, chociaż wiadomo, że autorów psalmów było wielu.

8.Dokonaj analizy Pieśni nad Pieśniami i przedstaw jej możliwe interpretacje.

Szczególnym utworem starotestamentowym jest Pieśń nad Pieśniami - nie ma w niej
o Bogu czy narodzie wybranym, w sensie dosłownym, jest poematem o miłości. 
Dialogowi kochanków wtóruje chór, zadający pytania i komentujący wydarzenia. Wypowiedzi kochanków są niezwykle śmiałe, emanuje z nich erotyka, zaskakuje bezpośredniość wyznań.

Dla chrześcijan te miłosne kochanków pieśni przedstawiają dialog między Jezusem a Kościołem( (lidzka dusza) lub Bóg - ludzkość. alegorią wszystkich ludzi powołanych do zjednoczenia się z Chrystusem w miłości

9.Przypomnij historię Hioba. Omów znaczenie cierpienia przedstawianego w księdze Hioba.
Księga Hioba należy do pism mądrościowych, jest dramatem poetycko-filozoficznym, uznawanym za dzieło odrębne i oryginalne.
Hiob żył w kraju Hus, był wiernymi sprawiedliwym czcicielem Boga. Bóg zaś pozwolił szatanowi wystawić wiarę Hioba na próbę - Hiob zostaje pozbawiony majątku, umierają mu dzieci, dotyka go trąd, lecz jest on cały czas wierny Bogu.

Księga Hioba podejmuje problem niezawinionego cierpienia, stara się dociec dlaczego człowiek cierpi, jeśli nie popełnił grzechów? Czy cierpienie jest karą za grzech? Z księgi Hioba wynika, że nie, że Bóg ma swoje plany, nie są one zrozumiałe dla człowieka, który winien je przyjąć z pokorą.

W konsekwencji powstaje drugi problem: czy warto być niewinnym, bezgrzesznym i wiernym Bogu? Z księgi Hioba wynika, że tak, bo choć niewinność nie przynosi wolności od cierpienia, to daje spokój w cierpieniu, będący udziałem niewinnie cierpiącego. Autor Księgi podkreśla także indywidualizm Hioba. Warto zauważyć, że Hiob reprezentuje indywidualną odpowiedzialność człowieka wobec Boga, przedstawia osobisty dramat człowieka walczącego o swoją wolność.

10. Przedstaw cztery symbole odnoszące się do postaci ewangelistów i wytłumacz, jak można je rozumieć?
byk (wół) - oznaczał odporność i wytrwałość, uosabia Łukasza
lew - to Marek, bo jego opis rozpoczyna pobyt św. Jana Chrzciciela na pustyni;
orzeł - symbolizuje św. Jana, ponieważ wzniósł się najwyżej słowem
człowiek - to Mateusz, bo rozpoczyna Ewangelię od opisu narodzin dzieciątka Jezus

11.Wskaż funkcje przypowieści. Podaj przykłady utworów parabolicznych.
Przypowieść, inaczej parabola - to utwór narracyjny, którego bohaterowie i zdarzenia są przykładem uniwersalnych prawd i postaw wobec życia. Interpretacja przypowieści wymaga przejścia od znaczenia dosłownego do znaczenia alegorycznego.

Przypowieść O siewcy opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane przez siewcę padało na różne podłoże. Raz padło na drogę - i wydziobały je ptaki, nie wzeszło na kamiennym podłożu, ani pomiędzy cierniami. Dopiero gdy ziarno trafiło na żyzną glebę, wydało plon bogaty.

Łatwo odczytać znaczenie tej przypowieści, który dotyczy ziarna mądrej nauki Słowa Bożego rozsiewanego między słuchaczy. Przypowieść zawiera nakaz, by być żyzną glebą, chłonnym słuchaczem, który odnajdzie pożytek z nauki.

Z kolei przypowieść O synu marnotrawnym ukazuje, iż Bóg cieszy się z każdego nawróconego wiernego, choćby zgrzeszył on wcześniej i odszedł od wiary, lecz powrócił. 

12.Omów symbolikę Apokalipsy. Wskaż podstawowe kierunki interpretacyjne Objawienia Janowego.

Głównym celem objawienia jest przekazanie idei otrzymanych od Boga.

Bestia o siedmiu rogach i dziesięciu głowach to cesarstwo rzymskie(bestia) z jego cesarzami(głowy) i królami poddanymi cesarstwu(rogi)

symbolika zwierząt:
lew - triumf , wąż - szatan, wół - siła, orzeł - zręczność, 4 zwierzęta - 4 strony świata, smok - zło, zwierzę z ludzką twarzą - śmierć, 

symbolika liter i cyfr:

Alfa i Omega - początek i koniec, symbol Chrystusa. Skrót drogi człowieka od Edenu do Sądu Ostatecznego, 1- doskonałość, Najwyższa Istota, 3 - Trójca Święta, 4 - liczba ziemska, wymierna, materialna, 7 - liczba mistyczna i tajemnicza, 7 gwiazd - Aniołowie ,7 kościołów - kapłani, 7 świeczników - 7 kościołów, 7 pieczęci - symbol wyroków Bożych, 7 czaszek - plagi zesłane na świat, 7 głów szatana - pełnia zła, 7 lamp - 7 darów Ducha św., 12 gwiazd - 12 pokoleń Izraela, 666 - znak szatana, 44 - liczba mistyczna, 12 - Apostołowie, 24 starców - 24 świętych ze Starego Testamentu

Czterej jeźdźcy Apokalipsy

jeźdźca na białym koniu - symbolizuje zwycięstwo ewangelii , jeździec na koniu barwy ognia - symbolizuje wojnę, jeździec na czarnym koniu z wagą w ręce - symbolizuje głód, jeździec na koniu trupio białym - śmierć

Symbolika barw:

Szkarłat -nierząd, Bestia, purpura - upokorzenie, biel - czystość i szlachetność

Symbolika przedmiotów:

pieczęć - zakończenie, wyrok, łuk - magiczna moc, waga - sprawiedliwość, złote wieńce - dostojeństwo

Inne symbole apokaliptyczne

Anioł - Biskup kościoła, drzewo oliwne - sprawiedliwość, Babilon - symbol miasta grzechu i obłudy, jezioro ognia - piekło, Bestia - Antychryst, Baranek - Chrystus, zbawiciel, odkupiciel, morze - dystans, skrzydła - kosmos, człowiek - mądrość, niewiasta - Maryja, lud Boży, rogi - siła, księżyc - nieumiejętność, pustynia - czas odpoczynku i próby

13. Wymień najstarszą kulturę, która rozwinęła się w basenie Morza Egejskiego, oraz jej największe osiągnięcia.
Kultura Grecji rozwijała się już od połowy trzeciego tysiąclecia p.n.e., a jej najstarszymi przykładami są sztuka kreteńska (pałace w Knossos i bogata ceramika) i mykeńska 

14. Wskaż cechy kultury mykeńskiej rozwijającej się na Półwyspie Peloponeskim.

Jej najważniejszym ośrodkiem były Mykeny. Władcy zamieszkiwali potężne zamki warowne.
Zabytki: Lwia Brama prowadząca do zamku w Mykenach, Skarbiec Artreusa - grobowiec. Po 1000 r. p.n.e. dominował styl geometryczny.

15. Wymień przedstawicieli okresu klasycznego w sztuce starożytnej Grecji. Wskaż przykłady dzieł sztuki powstałych w tym okresie oraz omów krótko ich cechy.

Okres klasyczny przypada na V w. p.n.e. Następuje rozkwit teatru greckiego i architektury. Oto twórcy okresu klasycznego:
dramatopisarze: Ajschylos (Prometeusz skowany), Eurypides (Bachantki, Elektra), Sofokles (Antygona, Król Edyp, Trachinki) Arystofanes (Żaby);

poeta liryczny: Pindar z Teb
rzeźbiarze: Fidiasz (twórca m.in. Ateny Partenos, Zeusa Olimpijskiego), Myron (Dyskobol), Poliktet (Doryforos), Praksyteles.

Kształtują się wówczas dwa style:
monumentalny, zwarty i ciężki styl dorycki - świątynia Posejdona i Partenon
lekki , ozdobny i smukły styl joński , świątynia Nike i Erechtejon
a później (przełom V i IV w. p.n.e.) jeszcze styl koryncki (kolumny zakończone liśćmi akantu)

20. Wytłumacz pojęcie archetypu i podaj jego przykłady.

Archetyp - to najstarszy wzorzec, niezmienne wyobrażenia o świecie, przeżycia religijne, które tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności. Pierwowzór postaw i zachowań.

Kasandra - archetyp wieszczki, zwiastującej katastrofy i nieszczęścia.
Demeter (Niobe)- cierpiąca matka
Orfeusz - archetyp tułacza, wędrowca , boski muzyk i wierny mąż, który po swoją żonę zszedł do Tartaru, gdzie wzruszył Hadesa swoim śpiewem; archetyp wirtuoza, artysty, mistrza, gotowego poświęcić wszystko dla ocalenia małżonki.
Prometeusz - archetyp buntownika, dobroczyńcy, altruisty. Chrystus został także nazwany Prometeuszem, ponieważ, będąc Bogiem, poświęcił życie z miłości do ludzi.

Syzyf - archetyp człowieka, którego ciężka i wyczerpująca praca nie daje żadnych efektów, jest bezowocna.
Narcyz - mitologiczny piękniś, który zakochał się we własnym odbiciu i został zamieniony w kwiat; archetyp człowieka zakochanego w sobie, egoisty, skupionego tylko na własnych potrzebach.
Asklepios - archetyp niesionej pomocy dla cierpiących
Penelopa - archetyp wiernej żony
Hektor - archetyp obrońcy ojczyzny
Hektor - archetyp obrońcy ojczyzny
Kain - archetyp zazdrości

22. Wymień sztuki, którymi opiekowały się muzy. Którym z gatunków opiekuje się współcześnie tzw. X muza ?
Erato - muza poezji miłosnej, jej atrybut to lira;
Euterpe - muza poezji lirycznej, atrybut - aulos (flet);
Klio - muza historii, trzyma w ręku zwój papirusu (lub pergamin);
Kaliope - muza poezji epicznej (eposu), z tabliczką i rylcem;
Melpomene - muza tragedii, trzyma maskę tragiczną; 
Talia - muza komedii, z maską komiczną;
Terpsychora - muza tańca, jej atrybuty to lira i plektron (pióro lub inaczej kostka do gry na instrumentach strunowych);
Urania - muza astronomii i geometrii, trzyma cyrkiel i kulę (lub globus);
Polihymnia - muza sakralnej poezji chóralnej, nie posiada atrybutu, zwykle ukazywana była w zamyślonej pozie, a obok niej zasłona.

23. Podaj definicję toposu i topiki oraz przykłady toposów.

Topos - to powtarzający się obraz czy motyw, miejsce wspólne, (ojczyzna- okret)

 topiki (zbiór toposów), czyli stałe, powtarzające się w literaturze obrazy i motywy. 

Mit o Orfeuszu jest źródłem: toposu natchnionego poety i poezji, wiecznej miłości, podróży do piekieł

Topos genezyjski - kształtujący się podobnie w mitach sumeryjskich, babilońskich czy greckich: mity najpierw przedstawiają narodziny bogów, potem opowiadają o stworzeniu przez nich świata, a w końcu ludzi 

33. Z obrzędów ku czci którego z bóstw wywodzi się grecka tragedia?

Grecka tragedia zrodziła się z obrzędów ku czci Dionizosa, boga urodzaju i wiecznej beztroski. W miastach wiosną odprawiane były Dionizje Wielkie, na wsiach - jesienią - Dionizje Małe. Pieśni obrzędowe ku czci Dionizosa zwane były dytyrambami. Z dytyrambu wykształcił się dialog koryfeusza ( przewodnika) z chórem. Koryfeusz dal także początek pierwszemu aktorowi, którego wprowadził Tespis (VI w.p.n.e. ), Ajschylos wprowadził drugiego aktora, a trzeciego Sofokles. Dionizje Wielkie dały początek tragedii - a Dionizje Małe - komedii.

34. Podaj definicję dytyrambu.

To pieśń pochwalna ku czci Dionizosa śpiewana podczas świąt dionizyjskich przy wtórze instrumentów i w połączeniu z tańcami. Dała początek późniejszej tragedii i komedii antycznej.

35. Wymień elementy składowe greckiej tragedii i porównaj ją ze współczesnym utworem dramatem Zredaguj wniosek.

Tragedia grecka:
1. prologos- aktor wygłaszał zapowiedź tragedii
2. parados- pierwsza (wejściowa) pieśń chóru, który oprócz śpiewu także pląsał po "scenie",
3. epeisodiony- (epeizodia) występ aktorów - dialogi - wydarzenia

4. stasimony- (stasima) komentarze chóru przeplatają się z epeisodiami - to tworzy akcję,
5. exodos- ostatnia pieśń chóru- wyjściowa w której jest refleksja dotycząca treści wydarzeń,

Dramat współczesny - aktów, scen i odsłon. 

Fazy akcji:

ekspozycja - sytuacja zarysowana w punkcie wyjścia fabuły zapoznająca widza (czytelnika) z głównymi postaciami, konfliktami i problemami utworu;
zawiązanie akcji - moment, w którym zamiary bohatera napotykają przeszkody;
rozwój akcji - kolejne zmiany sytuacji w utworze fabularnym, narastanie konfliktów;
punkt kulminacyjny - w akcji dramatycznej moment, w którym napięcie przeciwstawnych dążeń osiąga najwyższy stopień;
rozwiązanie akcji - końcowy etap rozwoju fabuły przynoszący rozstrzygniecie konfliktu: osiągnięcie celu przez bohatera albo jego klęska.

Wniosek: 
Dramat współczesny nie respektuje rygorystycznych zasad teatru antycznego, wprowadza zupełnie nowe spojrzenie na świat.

39. Powiedz, czego dotyczyła tzw. kwestia homerycka.

Kwestia homerycka - to spór uczonych dotyczący autorstwa Iliady i Odysei. W XVII wieku francuscy nie ma Homera, a oba eposy sa wędrownych śpiewaków. Później twierdzili ze eposy były przekazywane ustnie a zostały spisane dopiero w VI w.p.n.e. W XIX w. badacze utrzymywali, że oba dzieła są zbiorem poematów różnych twórców. Współcześnie twierdzi się, że autorem obu eposów był jeden i ten sam twórca. Natomiast starożytni nie mieli wątpliwości co do istnienia Homera i nazywali go poetą

40. Podaj przykłady epitetów stałych oraz porównań homeryckich. Na czym polega ich specyfika?
Epitety homeryckie. Są to epitety stałe, jakie tworzą nierozerwalny związek ze stojącymi przy nich rzeczownikami. Takie określenia stosował Homer często w odniesieniu do bogów Olimpu i wielkich bohaterów mitycznych: gromowładny Zeus, różanopalca Jutrzenka, prędkonogi Achilles.

Porównanie homeryckie - to rozbudowane porównanie, które przeradza się w samodzielny obraz poetycki. Jeden człon jest rozbudowanym opisem ludzkich czynów zestawionych z zachowaniem zwierząt lub ze zjawiskami przyrody. 

43. Wskaż różnice pomiędzy erotikonami i epitalamiami.
Eroticon - pieśń miłosna
Epitalamium - gatunek greckiej liryki chóralnej - pieśń weselna, śpiewana pod komnatą panny młodej, wychwalająca nowożeńców. W Starożytnej Grecji gatunek ten uprawiali m.in. Safona i Teokryt

44. Czym charakteryzuje się poezja tyrtejska?
Poezja tyrtejska to utwory wzywające do boju i pobudzające do walki w obronie kraju znajdującego się w niebezpieczeństwie. Nazwa została zaczerpnięta od greckiego liryka Tyrtajosa zwanego też Tyrtejuszem, który związany był ze Spartą - to właśnie męstwo i odwaga jej żołnierzy jest tematyką żarliwych, wojennych elegii. („Wezwanie do walki”)

45. Podaj przykłady i twórców utworów elegijnych.
Elegia - początkowo jedna z form poezji żałobnej, utwór liryczny o treści poważnej i pełen osobistej refleksji.

Elegie pisali m. in. Archiloch i Simonides z Keos

Jana Kochanowskiego, Elegia o Wandzie
Adama Mickiewicza, Śmierć Pułkownika

47. Gdzie możemy się spotkać z epitafium?

Epitafium - forma ukształtowana w Atenach w V w.p.n.e.. Krótki utwór wierszowany, napis nagrobny chwalący zmarłego lub niewielkich rozmiarów utwór poetycki, podobny do takiego napisu.
Pisał je Symonides z Keos - „Timokreon”, „Epitafium kupca”

Rodzaje i gatunki literackie

Liryka - od gr. lyrikos, pochodzącego od liry. Poezja liryczna wywodzi się bowiem z muzyki wykonywanej na lirze, wywodzi się z obrzędów religijnych, zaklęć magicznych i modlitw. Wyraża emocje i wewnętrzne przeżycia podmiotu lirycznego, który wypowiada się w postaci monologu.

Gatunki liryczne to: anakreontyk, dytyramb, elegia, epigramat, epitafium, epitalamium, fraszka, hymn, limeryk, madrygał, oda, pieśń, psalm, sielanka, sonet, tren

Epika - to jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich. Wywodzi się ona z różnych form ludowej twórczości ustnej, takich jak: mity, baśnie, legendy. Budowa utworu epickiego jest dwudzielna: składa się na nią fabuła (zdarzenia powiązane związkami przyczynowymi) i narracja.

Gatunki epickie: powieść, nowela, epos, opowiadanie, baśń, legenda, satyra, pamiętnik

Dramat - to jeden z trzech rodzajów literackich, obejmujący utwory do wystawienia na scenie, ma charakter fabularny, dominuje w nim dialog. Dramat ma swój początek w obrzędach religijnych, przede wszystkim ku czci Dionizosa, przyjmuje się, że wykształcił się z dytyrambu.
Gatunki dramatu: komedia, tragedia, dramat właściwy, dramat romantyczny, dramat szekspirowski

Komedia grecka - w antycznej Grecji komedia to głównie pieśń kommosu, a więc wesoła pieśń, śpiewaną przez komos - orszak młodzieńców podczas uroczystej procesji na cześć boga wina, płodności i zabawy, Dionizosa. Początkowo przedstawienia miały charakter sporu pomiędzy dwoma chórami, potem pojawił się aktor w karykaturalnym przebraniu z ogromnym brzuchem i członkiem - te elementy nawiązywały do kultu płodności i kultu boga Dionizosa.

---