TERPENY

TERPENY-są oligomerami izoprenu C₅H_8.

TERPENY

MONOTERPENY C₁₀ SESKWITERPENY C₁₅ DITERPENY C₂₀ TRITERPENY C₃₀

a)składniki olejków a)składniki olejków

b)irydoidy b)laktony seskwiterpenowe

1.MONOTERPENY

Ad b) IRYDOIDY

-to pochodne monoterpenów zbudowane z pierścienia cykloheptanu i alfa- piranu

IRYDOIDY ZŁOŻONE:

-irydoidy glikozydowe i ich estry z kwasem p-OH-benzoesowym: aukubina, katalpol, kalalpozyd, agnuzyd, harpagozyd, harpagid, loganina.

-irydoidy estrowe- walepotriaty- wal trat, acetowaltrat, dihydrowaltrat

-sekoirydoidy- oleuropeina, ipekozyd, gencjopikrozyd, amarogentyna, foliamentyna, mentiafolina

2. SESKWITERPENY

Ad b) laktony seskwiterpenowe

-gorzki smak !!

-eudesmanolidy- typ eudesmanu- alantolakton, izoalantolakton, dihydroalantolakton

-germakranolidy- typ germakranu- partenolid, knicyna, laktucyna, laktukopikryna

-gwajanolidy- typ gwajanu- cykoriozd B i C, sonchuzyd, artabsyna

-pseudogwajanolidy- typ pseudogwajanu- helenalina, dihydrohelenalina

3. DITERPENY

-mają strukturę cykliczną lub acykliczną

-fitol

-marubina

-ginkgolidy

4. TRITERPENY

-mogą być tetra- , pentacykliczne

-tetracykliczne- typ cykloartanu- cimcifugozyd, akteina. Typ dammaranu- kukurbitacyny

-pentacykliczne- typ oleananu- beta- amyryna; typ ursanu- alfa- amyryna, kwas boswelinowy;

5. TETRATERPENY

-karotenoidy

Działanie farmakologiczne:

1. Stomachica et digestiva- pobudzają wydzielanie soku żołądkowego i innych soków trawiennych

2. Sedativa- uspokajające- walepotriaty

3. Antiphlogistica- przeciwzapalne- aukubina , katalpol, katalpozyd, harpagozyd, harpagid

4. Przeciwbakteryjne- głównie na Gram (+)- knicyna

5. Przeciwmigrenowe- partenolid

6. Cardiotonica-wzmacniające na mięsień sercowy, hipotensyjne, spazmolityczne

7. Cytostatica- przeciwnowotworowe- taksol- alkaloid diterpenowy

8. Antithrombotica- przeciwagregacyjne

Ocena surowców goryczowych wg FP VI polega na oznaczeniu wskaźnika goryczy metodą smakową, przy użyciu chlorowodorku chininy jako substancji wzorcowej. Wskaźnik goryczy jest odwrotnością takiego rozcieńczenia związku, roztworu lub wyciągu, które wykazują jeszcze gorzki smak.

Surowce goryczkowe i leki z nich otrzymywane znajdują zastosowanie w przewlekłych nieżytach żołądka i zmniejszonym wydzielaniu soków trawiennych, w braku łaknienia i w niestrawności. Są zalecane rekonwalescentom, osobom starszym, dzieciom z niedowagą i upośledzonym przyswajaniem składników pokarmowych. Podaje się je doustnie, najczęściej 0,5-1 h przed jedzeniem.

Mechanizm farmakologicznego działania surowców szczero gorzkich oraz aromatyczno- gorzkich wiąże się z pobudzeniem wydzielniczego odruch warunkowego. Po doustnym podaniu goryczek związki te pobudzają receptory smakowe na brodawkach na grzbiecie języka. Podrażnienie nerwu językowo- gardłowego, a następnie błędnego- zwiększa odruchowe wydzielanie śliny i soków trawiennych żołądka i trzustki. Podanie tych substancji bezpośrednio do żołądka także zwiększa wydzielanie soków trawiennych. Intensywność wydzielania śliny czy soków nie zawsze jest wprost proporcjonalna do stopnia goryczy surowców.

Ze względu na obecność w surowcach również innych składników działających farmakologiczne podzielona je na grupy:

1. SUROWCE SZCZEROGORZKIE- AMARA PURA

-ich farmakologiczne działanie wiąże się tylko z obecnością substancji gorzkich-

Gentiana lutea, Menyanthes trifoliata, Erythrea centaurium, Cichorium intybus, Taraxacum off.

2. SUROWCE AROMATYCZNO- GORZKIE- AMARA AROMATICA

- w działaniu uczestniczą też olejki eteryczne lub inne

-Artemisia absinthium, Artemisia vulgaris, Arthemisia abrotanum, Citrus aurantium var. Amara, Acarus calamus, Angelica archangelica, Achillea millefolium, Piper nigrum, Zingiber officinale, kardamon, gałka muszkatołowa, goździki, cynamon, kurkuma.

3. SUROWCE GARBNIKOWO- GORZKIE- AMARA ADSTRINGENTIA

- zawierają też sporo garbników- drewno kwasji, kora chinowca

4. SUROWCE ŚLUZOWO- GORZKIE- AMARA MUCILAGINOSA

-porost islandzki

SUROWCE ZAWIERAJĄCE IRYDOIDY I SEKOIRYDOIDY

1.RADIX GENTIANAE- KORZEŃ GORYCZKI

Gentiana lutea- Goryczka żółta

Gentianaceae- Goryczkowate

- jest w Polsce pod ścisłą ochroną!

-WG > 10000

a) sekoirydoidy- gencjopikrozyd, amarogentyna, swerozyd

b) węglowodany- gencjanoza, sacharoza, pektyny

c) ksantony- gentyzyna

d) alkaloidy pirydynowe- gencjanina

-stomachicum et digestivum

2. HERBA CENTAURII- ZIELE CENTURII- ZIELE TYSIĄCZNIKA

Centaurium umbellatum- Erythracea centaurium- Centuria pospolita

Gentianaceae

1. Sekoirydoidy- swertiamaryna, swerozyd, gencjopikrozyd, centapikryna

2. Ksantony- eustomina

3. Fitosterole - beta- sitosterol, stigmasterol, kampersteol

4. Kwasy fenolowe

-stomachicum et digestivum

3. FOLIUM MENYANTHIDIS- LIŚĆ BOBRKA

Menyanthes trifoliata- Bobrek trójlistkowy

Menyanthaceae- Bobrkowate

-WG >10000

a) irydoidy glikozydowe- poganina, deoksyloganina

b) sekoirydoidy- foliamentyna, dihydrofoliamentyna, mentiafolina, swerozyd

c) flawonoidy- hiperozyd, rutozyd

d) kwasy fenolowe

e) garbniki-

-stomachicum et digestivum

4. HERBA EUPHRASIAE- ZIELE ŚWIETLIKA

Euphrasia rostkoviana- Świetlik łąkowy

E.officinalis- Ś.lekarski

Scrophulariaceae- Trędownikowate

1. Irydoidy glikozydowe- aukubina, katalpol, katalpozyd,Eufrozyn, genipozyd

2. Flawonoidy- rutozyd

3. Kwasy fenolowe

4. Lignany

5. Garbniki, vit C

6. Fitosterole

-antiphlogisticum

5. RADIX HARPAGOPHYTI- KORZEŃ HAKOROŚLI

Harpagophytum procumbens- Hakorośl rozesłana

Pedaliaceae- Połapkowate

1. Irydoidy glikozydowe- harpagozyd, harpagid, prokumbid

2. Werbaskozyd

3. Flawonoidy- kemferol,kwercetyna

4. Węglowodany

5. Fitosterole

-antirheumaticum

-stomachicum et digestivum

SUROWCE ZAWIERAJĄCE LAKTONY SESKWITERPENOWE

1. RADIX CICHORII- KORZEŃ CYKORII PODRÓŻNIK

Cichorium intybus- Cykoria podróżnik

Asteraceae

1. Laktony seskwiterpenowe

-germakranolidy- laktucyna, laktukopikryna

-gwajanolidy- cykoriozyd B i C

b) tri terpeny

c) kwasy fenolowe- kwas cykoriowy, chloro genowy

d) flawonoidy- hiperozyd

e) inulina

-stomachicum et digestivum

-cholagogum et cholercticum

2. RADIX TARAXACI- KORZEŃ MNISZKA

Taraxacum officinale- Mniszek lekarski

Asteraceae

a)kwasy fenolowe- cykoriowy, chloro genowy- wg FP VI nie mniej niż 0,3% fenolokwasów w przeliczeniu na kwas kawowy

b) laktony seskwiterpenowe

-typ eudesmanu- tetrahydroridentyna

-typ germakranu i gwajaku- ikseryna

c) zw.mineralne sole potasu

-cholagogum et cholereticum

-diureticum

-antidiabeticum

3. HERBA TARAXACI- ZIELE MNISZKA

a)kwasy fenolowe- kawowy,ferulowy, cykoriowy, chloro genowy- wg FP VI nie mniej niż 0,5% fenolokwasów w przeliczeniu na kwas kawowy

b) flawonoidy

c) kumaryny

d) sole potasu

e) witaminy- C, grupa B, beta- karoten

f) węglowodany

-diureticum

-Cholagogum et cholereticum

-antidiabeticum

4. HERBA ABSINTHII- ZIELE PIOŁUNU

Artemisia absinthium- Bylica piołun

Asteraceae

-wykaz B

-WG >10000

a)laktony seskwiterpenowe typu gwajaku- artabsyna, matrycyna, absyntyna, anabsyntyna- proza uleny przechodzą w cham azulen

b) laktony seskwiterpenowe z grupy pelenoidów- brak gorzkiego smaku- arab syna, artabina

c) olejek eteryczny- tujol, beta- tujon , chamazulen, bisabolol

-stomachicum et digestivum

-cholagogum et cholereticum

-antiparasiticum

5. HERBA CNICI BENEDICTI- HERBA CARDUI BENEDICTI- ZIELE DRAPACZA

Cnicus benedictus- Drapacz lekarski

Asteraceae

1. Laktony seskwiterpenowe typu germakranu- knicyna

2. Poliacetyleny

3. Flawonoidy

4. Tri terpeny

5. Sole magnezu i wapnia

-stomachicum et digestivum

-metabolicum

6. HERBA CHRYSANTHEMI- ZIELE MARUNY

Chrysanthemum parthenium- Tanacetum parthenium- Złocień maruna

Asteraceae

1. Laktony seskwiterpenowe

-germakranolidy- partenolid, kostunolid

-gwajanolidy- Kanina, partolid

-eudesmanolidy- magnolia lid

b) olejek eteryczny- kamfora, p-cymen, kamfen, linalol

c) flawonoidy, antocyjany

-analgeticum, antimigraenicum

SUROWCE ZAWIERAJĄCE DITERPENY

1.FRUCTUS AGNI CASTANI - OWOC NIEPOKALANKA

Vitex agnus - casus-Niepokalanek pospolity

Verbenaceae- Werbenowate

1. Di terpeny- rotundifuran

2. Irydoidy glikozydowe- agnuzyd, aukubina

3. Flawonoidy litofilne

4. Olej tłusty

5. Olejek eteryczny- monoterpeny, seskwiterpeny

-gynecologicum

SUROWCE ZAWIERAJĄCE TRITERPENY

RHIZOMA CIMCIFUGAE- KŁĄCZE PLUSKWICY

Cimcifuga racemosa- Pluskwica groniasta

Ranunculaceae- Jaskrowate

1. Tri terpeny- mieszanina ponad 30 związków- akteina, cimcifugozyd

2. Izoflawony- biochanina

-gynecologicum

---