15. Konkordat Napoleona
Napoleon zdawał się początkowo nie mieć ukształtowanego stosunku do religii. Wiedział jednak, że spokój polityczny nie może się obejść we Francji bez spokoju religijnego. Napoleon widział konieczność negocjacji z papieżem w sprawach jego zwierzchności nad Kościołem we Francji, czy zwrotu, bądź odszkodowań za skonfiskowane mienieNapoleon skłaniał się ku negocjacjom z papiestwem. Bonaparte, ani papież nie prowadzili negocjacji osobiście. Ze strony Kościoła uczestniczył w nich arcybiskup Koryntu Spina, a ze strony Francji — Bernie — dawny komisarz armii wandejskiej, który zaprowadził tam spokój religijny. Niestety, Talleyrand, najskuteczniejszy dyplomata francuski nie mógł negocjować z wysłannikiem papieża, gdyż był żonatym biskupem. Ostateczną wersja konkordatu, zwanego wtedy konwencją, zawierała zapis uznający religię rzymskokatolicką za religię większości Francuzów. Zarówno biskupi, jak i proboszczowie mieli obowiązek złożenia przysięgi na wierność rządowi Francji. Państwo płaciło im pensje, a kościoły mogły korzystać z zapisywanych im funduszy. Papież podpisał konkordat, prosząc jednocześnie dawnych biskupów o złożenie dymisji. Część nie podporządkowała się życzeniu papieża i utworzyła tzw. mały Kościół, który jednak nie znalazł zbyt wielu zwolenników. Na mocy umowy między Francją a Rzymem ustalono podział administracyjny Kościoła, a także powołano nowych biskupów, wśród których znaleźli się i konstytucjonaliści i tzw. „oporni". W czasie negocjacji nad konkordatem usiłowano przeszkodzić w zawarciu porozumienia pomiędzy papiestwem a Francją. Ludwik XVIII wysłał swojego przedstawiciela do Rzymu w celu zapobieżenia zawarcia umowy między Kurią a Napoleonem, lecz papież odesłał wysłannika królewskiego. Inaczej niż w Rzymie nowy konkordat nie spodobał się francuskim władzom, gdyż, choć Rada Stanu z wielkim trudem zaakceptowała umowę, Trybunat drwił z tekstu umowy, a Ciało Prawodawcze wybrało ateistę na swego przewodniczącego. Również armia nie pochwalała, delikatnie mówiąc, umowy francusko-papieskiej. Bonaparte nie omieszkał wykorzystać sytuacji i rozkazał ministrowi do spraw wyznań opracowanie Artykułów Organicznych, które w zasadniczy sposób zmieniały postanowienia konkordatu. Artykuły zakazywały Kurii Rzymskiej ogłoszenia jakiejkolwiek bulli, a także przysłania legata papieskiego bez uprzedniej zgody rządu francuskiego. Zabroniono także zwoływania synodów bez zezwolenia Paryża. Artykuły nakazywały księżom ubieranie się na sposób francuski, a ten sam katechizm miał obowiązywać we wszystkich kościołach. Dla uniknięcia oskarżeń o prześladowania tylko jednego Kościoła i podkreślenia, że katolicyzm przestał być religią państwową minister spraw wewnętrznych przygotował Artykuły Organiczne obejmujące kościoły protestanckie i na ich skutek również pastorzy byli opłacani przez państwo francuskie. Artykuły Organiczne wywołały rzecz jasna konflikt z papiestwem. Mimo, że społeczeństwo nie zareagowało na nie w żaden oczywisty sposób, notable mieli za złe Napoleonowi niepowodzenie konkordatu z Kościołem katolickim.
16. Kościół w państwach totalitarnych (faszyzm, Niemcy, Włochy)
Sytuacja Włoch była odmienna od sytuacji Niemiec. We Włoszech religią obowiązującą był katolicyzm, natomiast w Niemczech protestantyzm. Mussolini, wódz włoskich faszystów, był ateistą i działaczem Włoskiej Partii Socjalistycznej. Trzon doktryn miał charakter totalny, kościół nie mógł akceptować STATOLATRII ( kult państwa). Doktryna faszyzmu Mussoliniego zakładała, że państwo jest absolutem. Dla faszysty wszystko mieści się w państwie, poza państwem nie ma nic. Mussolini nie zajmował się problemem rasy ( 80% żydów przeżyło tutaj II wojnę światową). 11 lutego 1929 został zawarty konkordat między Włochami a Watykanem zwany paktami Laterańskimi. Dawały one możliwość wydawania jurysdykcji niezależnie od sytuacji w państwie. W 1871 roku papież Pius IX ogłosił się więźniem Watykanu. Konkordat nie doprowadził do zgody między państwem faszystowskim a kościołem. 13 maja 1929 Mussolini powiedział, że Włochy SA państwem katolickim i faszystowskim, co znaczyło tylko tyle, ze katolicyzm jest uzupełnieniem i wsparciem dla państwa faszystowskiego. Wypowiedź ta została skrytykowana w encyklice Non abbiamo bisogno z 1931 roku, w której to faszyzm został nazwany „pogańską statolatrią”. Hitler w swojej książce „Main kampf” zapewnia, że wierzy w Boga, ale rola Boga polega jedynie na popieraniu Hitlera. Jezusa uważa za twórcę wielkiej wiary, o kościele protestanckim i chrześcijańskim mówi w sposób pozytywny. Wiara stanowi podstawę światopoglądową dla mas. Żydów uważa za najpodlejszą masę. W lipcu 1933 roku został podpisany konkordat między III Rzeszą a Watykanem. Jest to 3 międzynarodowy traktat Hitlera. Negocjacje odbywały się pod pozorem zakazania duchownym działalności politycznej
FASZYZM WŁOSKI; Faszyzm umie dopracowac się tak zwięzłej ideologii. Nie było takiego ruchu, który przygotował ruch pod faszyzm. Prawem doktryny była koncepcja państwa jako państwa stalego. Kościoł nie mógł się pogodzić z kultem państwa. Dla faszysty wszystko mieści się w państwie. Poza państwem nie istnieje nic co ludzkie. Faszyzm nie zajmował się problemem rasy. 11.II.1929- konkordat między wlochami a stolica apostolską. Przyznawał religii katolickiej bardzo wysoką rangę. Została wprowadzona nauka religii w szkołach.
NAZIZM NIEMIECKI Hitler a chrześćjaństwo- w „Meine Kampf” twierdzi ze bardzo mocno wierzy w Boga, jednak on sam sobie go kreuje. Chrystusa nazywa wielkim stwórca nowej wiary. Mowi o kościele protestanckim i katolickim ich role postrzega pozytywnie, jako pierwiastek moralny i wychowujący. Hitler obawiał się radykalnego ataku na religię , bo twierdził że religia trzyma masy w ryzach. Są one jednak potrzebne do czasu az znajdzie się jakies zastępstwo na religie.
W 1933 naziści dochodzą do władzy. Konkordat Niemiec z Watykanem. Propozycja podpisania wyniknęła z rzeszy. Hitler liczył na to ze konkordat przyniesie mu wymierne kkrzysci. Pius XI w 1933 wydaje encyklike; Mit brennender sorgo- krytykuje narodowy socjalizm , rasizm, kult wodza, działalność socjalistów, nieprzestrzeganie konkordatów.
17. Komunizm a religia Na mocy dekretu z 23 stycznia 1918 roku komuniści usiłowali oddzielić kościół od państwa i szkoły ( art.10 mówił o tym, że wszystkie wspólnoty kościoła nie cieszą się żadnymi przywilejami państwa; art12 - stowarzyszenia nie mają prawa własności i osobowości prawnych). W roku 1936 powstała tzw. konstytucja stalinowska, w której zapewniono (czysto teoretycznie!) m.in. wolność sumienia, rozdział państwa od kościoła.
Monizm ideologiczny zakładał negatywną ocenę religii, która była formą alienacji człowieka. Zgodnie z nim religia osłabia człowieka w czynieniu dobra na ziemi zwracając go w stronę niebios, hamuje postęp społeczny. Wg marksizmu i leninizmu -> ustrój sprawiedliwości społecznej polega na tym, że miejsce religii ma zając pogląd ateistyczny; ludzie wierzący mieli zapewnioną możliwość wychowywania dzieci w religii do 18 roku życia, natomiast niewierzący mieli możliwość propagowania ateizmu (czysto teoretycznie!). Uważano, że nie może być postawy neutralnej państwa komunistycznego w sprawie religii. Monizm polityczny zakładał, że jedyną siłą społeczeństwa może być partia komunistyczna. Wszystko jest jej podporządkowane. Państwo komunistyczne stosowało wielkie represje wobec kościoła, np. mordy księży, wywózki na Syberię; największą wolnością cieszył się kościół prawosławny, gdyż był posłuszny carom. Kościół rzymsko-katolicki dążył do niezależności, natomiast grekokatolicyzm był zabroniony. Kościół katolicki ustosunkowywał się krytycznie do komunizmu, uważał to za wielkie zagrożenie dla religii chrześcijańskiej. W encyklice Rerum Novarum z 1891 roku, Leon XIII przestrzega przed rozwiązaniami socjalistów i komunistów. Uważa własność kolektywną (propagowaną przez komunistów) jako zło. Papież Pius XI encyklice Quandragesimo Anno z 1931 roku napiętnował komunizm i był przeciwny zniesieniu własności prywatnej. Natomiast w encyklice Divini Redemptoris z 1937 roku przeprowadził wnikliwą analizę komunizmu, opisał faktyczną sytuację w ZSRR, twierdził, że jest to błędna idea, że zawiera błędne zasady zawarte w materializmie historycznym. Uważał, że komunizm odmawia człowiekowi godności, odbiera wychowania dziecka rodzicom, zakłada ateizm. Papież Pius XXI był gorliwym antykomunistą. 01 lipca 1947 roku zagroził wydaniem ekskomuniki na ludzi przynależących do partii komunistycznej. Ekskomunika ta nie miała być nadawana imiennie, lecz sama się zaciągać. Polityka wschodnia Watykanu : Stolica apostolska zdecydowała się prowadzić dialog z komunistami, który został nazwany POLITYKĄ WSCHODNIĄ WATYKANU. Stolica apostolska rozmawiała z Węgrami i Jugosławią a w roku 1974 został podpisany protokół z Polską