II FILAR WSPÓLNOT EUROPEJSKICH
WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEŃSTWA
ZASADY WPZiB
Przepisy II filaru mają służyć wzmocnieniu tożsamości Europy i jej niezależności, co ma sprzyjać promowaniu pokoju, bezpieczeństwa i postępu na tym kontynencie i na świecie.
Celami WPZiB są:
ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezależności i integracji Unii, zgodnie z zasadami Karty NZ;
umacnianie bezpieczeństwa Unii we wszystkich formach;
zachowanie pokoju i umacnianie międzynarodowego bezpieczeństwa, zgodnie z zasadami Karty NZ i Aktu Końcowego z Helsinek oraz celami Karty Paryskiej, włączając te dotyczące zewnętrznych granic;
popieranie współpracy międzynarodowej;
rozwijanie i utrwalanie demokracji, rządów prawa oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.
Państwa członkowskie mają w związku z tym dwa rodzaje obowiązków (nie mają one jednak sankcji prawnej):
pozytywne - obowiązek aktywnego i pełnego wparcia wspólnej polityki, obowiązek działania na rzecz wzajemnej solidarności politycznej;
negatywne - powstrzymanie się od działań skierowanych przeciwko interesom UE.
ORGANY WPZiB
Struktura organizacyjna WPZiB opiera się na instytucjach UE i WE.
Zasadnicze funkcje w tej sferze wykonują RE - ustala zasady i ogólne kierunki WPZiB oraz RUE - podejmuje decyzje dla zdefiniowania i urzeczywistnienia wspólnej polityki, jak i zapewnia jedność, spójność i skuteczność Unii.
Unia w sprawach wchodzących w omawiany zakres jest reprezentowana przez Urząd Przewodniczącego RUE, wspieranego przez Wysokiego Przedstawiciela ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (nowa funkcja Sekretarza Generalnego RUE), który ma pomagać Radzie przygotować i realizować decyzje z tego obszaru działania, a także prowadzić w jej imieniu i na wniosek jej przewodniczącego dialog polityczny z państwami trzecimi.
KE ma prawo inicjatywy, ale nie wyłączne, gdyż dzieli je z państwami członkowskimi. PE jest natomiast tylko konsultantem Rady i jest informowany o rozwoju tej polityki, może także kierować do Rady pytania lub wydawać zalecenia, na jego forum odbywają się również coroczne debaty.
Komitet Polityczny składa się z dyrektorów ds. politycznych ministerstw praw zagranicznych państw członkowskich. Obserwuje sytuację międzynarodową w tej dziedzinie oraz wydaje opinie dla Rady, nadzoruje również obok KE i Przewodniczącego - wykonanie przez państwa członkowskie uzgodnionych polityk. Przygotowuje także tematyczne analizy i spotkania ministrów spraw zagranicznych.
Jednostka Planowania Polityki i Wczesnego Ostrzegania - w jej skład wchodzą urzędnicy Sekretariatu Generalnego, KE i UZE. Analizuje i nadzoruje postępy w dziedzinie objętej polityką, opracowuje ekspertyzy i dane oraz wcześnie ostrzega przed sytuacjami wpływającymi a WPZiB oraz na wniosek Rady lub własny przygotowuje projekty rozwiązań problemów.
W zakresie realizacji WPZiB uczestniczą także misje dyplomatyczne i konsularne - współpracują ze sobą dla poszanowania i zapewnienia wspólnych stanowisk i działań uchwalonych przez Radę, oraz są zobowiązane do wymiany informacji.
PROCES DECYZYJNY
RE inspiruje do podjęcia wszystkich środków. Określa zasady i ogólne wytyczne. Jeśli państwa członkowskie w ramach RUE uznają, że w jakiejś sprawie mają wspólne ważne interesy, to na tym forum formułują (na drodze konsensusu) zalecenia dla RE w zakresie wspólnej strategii.
RE uchwala wspólną strategię, na podstawie której RUE decyduje, które problemy powinny stać się przedmiotem wspólnego działania lub wspólnych stanowisk. Podczas głosowania nad wspólnymi działaniami i stanowiskami oraz nad rozporządzeniami wykonawczymi stosowana jest procedura głosowania kwalifikowanego (62 głosy za i co najmniej 10 członków). Ma tu również zastosowanie tzw. kompromis luksemburski.
Procedura ta nie ma zastosowania w głosowaniach dotyczących akcji mających znaczenie obronne lub militarne - tu stosuje się jednomyślność.
W zakresie polityki obronnej głos decydujący ma RE, która jako jedyna jest władna ustanowić wspólną obronę. W porozumieniu z UZE ustala sposób uczestnictwa państw członkowskich UE w planowaniu i podejmowaniu decyzji w UZE.
Wszelkie inne decyzje (merytoryczne) RUE są podejmowane jednogłośnie, ale przy respektowaniu reguły tzw. konstruktywnego wstrzymania się od głosu. Wstrzymanie się podczas głosowania może być połączone ze złożeniem deklaracji formalnej - wtedy państwo nie ma obowiązku wykonywania decyzji, lecz akceptuje, że decyzja wiąże UE. Zgodnie z zasadą wzajemnej solidarności, państwo to powinno powstrzymywać się od wszelkich działań sprzecznych lub przeszkadzających w wykonywaniu działania UE opartego na decyzji. Inne państwa członkowskie są z kolei zobowiązane do poszanowania jego stanowiska. W przypadku złożenie takich deklaracji przez 2/3 głosów decyzja nie zostaje przyjęta.
W kwestiach proceduralnych Rada działa zwykłą większością głosów. PE jest włączony tylko w proces konsultacji.
W przypadku umów najpierw Rada upoważnia jednomyślnie Urząd Przewodniczącego (który może być wspierany przez KE) do wszczęcia rokowań. Po ich zakończeniu umowy są zawierane przez Radę.
Po podjęciu przez Radę decyzji o wspólnym stanowisku - państwa członkowskie muszą zapewnić dostosowanie polityki krajowej. Odpowiedzialnym za realizację decyzji jest Urząd Przewodniczącego.
Państwa zobowiązane są do wzajemnej lojalnej i solidarnej współpracy, powstrzymywania działań sprzecznych z interesami UE, informują się i konsultują wzajemnie na forum Rady każdą sprawę z zakresu WPZiB oraz koordynują swoją działalność w o.m. i podczas konferencji m. Państwa będące stałymi członkami RB (Wielka Brytania i Francja) działają zgodnie i informują innych, a także zapewniają obronę stanowisk i interesów UE.
INSTRUMENTY PRAWNE
TA wymienia środki, które mają doprowadzić do realizacji celów WPZiB:
zasady i ogólne wytyczne - określa je Rada i stanowią one podstawę dla aktywności wykonawczej Rady;
wspólne strategie - które będą urzeczywistniane przez Unię w dziedzinach, w których państwa członkowskie mają ważne wspólne interesy, decyduje o nich RE na zalecenie Rady ;
wspólne działania - służą wykonaniu wspólnych strategii, odnoszą się do szczególnych sytuacji, gdzie podejmuje się działania operacyjne, muszą one określać cele, zakres, środki i czas trwania i warunki ich wprowadzenia;
wspólne stanowiska - również służą wykonaniu wspólnych strategii, określają sposób podejścia Unii do poszczególnych spraw o charakterze geograficznym lub tematycznym
Rada może uchwalać także decyzje i zawierać umowy międzynarodowe z państwami trzecimi lub innymi organizacjami międzynarodowymi.