Prawo cywilne 3-3, ZAGADNIENIA OBJĘTE ZAKRESEM EGZAMINU - ROK AKADEMICKI 2002/2003


ZAGADNIENIA OBJĘTE ZAKRESEM EGZAMINU - ROK AKADEMICKI 2002/2003

III. ELEMENTY PRAWA RODZINNEGO I OPIEKUŃCZEGO (IREK K.)

Znaczenie pojęcia „rodzina” można wysnuć z kilku przepisów KRO : (tj.art.10§1;art.23 i 27;art91§1).

Na podst. przywołanych regulacji możemy stwierdzić, że „RODZINA” to:

sformalizowana wspólnota oparta na zawartym związku małżeńskim, (ale nie konkubinacie) ,

w skład której zaliczamy również dzieci małżonków, co ostatecznie nadaje jej kształt małej, dwupokoleniowej wspólnoty.

  1. ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA

Realizując zasadę laicyzacji do niedawna uznawano za normatywnie doniosłe wyłącznie małżeństwa zawierane przed świeckim organem.

Nowelizacja KRO z 24.07.1998 (Dz.U.117poz757) wprowadziła zmiany polegające na dopuszczeniu możliwości dodatkowego trybu zawierania małżeństw. W aktualnym stanie prawnym, zawierając związek wyznaniowy, nupturienci mogą jednocześnie wstąpić w związek małżeński podlegający prawu

polskiemu (małżeństwo o podwójnym skutku). Oba tryby- jako równorzędne mogą być wykorzystywane według uznania samych zainteresowanych.

    1. Procedura zawierania małżeństwa

Analiza przepisów KRO regulujących procedurę zawierania małżeństw pozwala wyróżnić trzy etapy:

I. CZYNNOŚCI PRZYGOTOWAWCZE - polegające na obowiązku (art3§1KRO) złożenia lub przedstawienia kierownikowi USC niezbędnych dokumentów określonych w art.54-56 PrASC. Najistotniejszym z nich jest pisemne zapewnienie, w którym każdy z nupturientów oświadcza, że nie wie o istnieniu okoliczności, które wyłączałyby zawarcie małżeństwa

Zawarcie małżeństwa według ceremoniału świeckiego może nastąpić w każdym urzędzie stanu cywilnego, według swobodnego wyboru nupturientów (art.12ust.1PrASC), którzy składają wymienione dokumenty temu kierownikowi USC, przed którym zdecydowali się zawrzeć swój związek.

W przypadku małżeństw o podwójnym skutku dokumenty powinny być złożone w USC miejsca zamieszkania jednej ze stron.(art12.ust2PrASC), a kierownik tego urzędu sporządza zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających - w świetle polskiego prawa - zawarcie małżeństwa.(art4 1§1KRO)

Małżeństwa zawierane przed kierownikiem USC mogą być zawarte nie wcześniej niż po upływie miesiąca od złożenia wymienionego zapewnienia, chyba że zachodzą „ważne względy” (np. ciąża kobiety), kierownik USC może zezwolić na wcześniejsze zawarcie małżeństwa.(art4zd.2KRO).Termin ten nie dotyczy małżeństw zawieranych z wykorzystaniem formy wyznaniowej, gdyż regulowany jest wewnętrznym prawem poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych.

II. CEREMONIA ZAWIERANIA MAŁŻEŃSTWA

Przebieg świeckiego ceremoniału regulują przepisy art7KRO;art.57-58PrASC.

-sprawdzenie przez kierownika USC tożsamości osób wstępujących w związek małżeński

-sprawdzenie tożsamości i pełnoletności świadków

-zapytanie stron przez kierownika USC, czy zamierzają zawrzeć ze sobą małżeństwo

-w wypadku twierdzącej odpowiedzi kierownik USC wzywa zainteresowanych do złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie nazwisk małżonków i ich dzieci.

-ogłoszenie przez kierownika USC, że małżeństwo zostało zawarte.

Ustawodawca nakazuje zachowanie uroczystej formy ceremonii i podkreśla jej publiczny charakter.

Ceremoniał składania oświadczeń o zawarciu małżeństwa sakramentalnego ze skutkiem cywilnym reguluje właściwe prawo wewnętrzne danego kościoła lub związku wyznaniowego, jednak treść art.8.§2KRO nakłada obowiązek uczestnictwa co najmniej dwóch pełnoletnich świadków.

III. REJESTRACJA MAŁŻEŃSTWA

Przepis art61ust.1PrASC nakazuje sporządzenie aktu małżeństwa niezwłocznie po jego zawarciu z wykorzystaniem ceremonii świeckiej.(jedynie ważne przyczyny mogą usprawiedliwić zwłokę)

W celu rejestracji zawartego jednocześnie z małżeństwem wyznaniowym związku cywilnego, duchowny-celebrans obowiązany jest do sporządzenia - (niezwłocznie po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński) zaświadczenia potwierdzającego tę okoliczność, które podpisuje duchowny, świadkowie i małżonkowie. Zaświadczenie to (wraz z zaświadczeniem z art.4 1 §1KROstwierdzającym „brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa „ - stanowi w zasadzie jeden ale dwustronny dokument) powinno być przekazane w terminie 5-ciu dni do właściwego USC ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa o podwójnym skutku, gdzie sporządzony zostanie przez kierownika USC akt małżeństwa cywilnego , zawartego wespół z małżeństwem wyznaniowym.

UWAGI;

W przypadku zaistnienia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu jednej ze stron procedura zawierania małżeństwa ulega znacznemu skróceniu i to w obu trybach. Skróceniu podlegają zarówno czynności przygotowawcze, jak i sam ceremoniał. Zmianom tym nie podlegają jedynie czynności rejestracji.

    1. Przesłanki konstytuujące małżeństwo

I. Przesłanki wspólne dla obu trybów zawarcia małżeństwa.

  1. PŁEĆ NUPTURIENTÓW.

Polskie prawodawstwo hołduje klasycznej koncepcji małżeństwa, jako sformalizowanego związku kobiety i mężczyzny wychodząc z założenia, że tylko tak stworzona rodzina gwarantuje wypełnianie podstawowych funkcji: prokreacyjnej i opiekuńczo-wychowawczej. Również Konstytucja RP ujmuje małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny.(art18)

Problemy powstają w wypadku obojnactwa oraz transseksualizmu.

Obojnactwo (hermafrodytyzm) czyli stwierdzenie w organizmie człowieka cech charakterystycznych dla obojga płci. Osobę taką należy uznać za przedstawiciela płci , której cechy u niej przeważają. Ustalenie tego faktu następuje na podstawie orzeczenia sądowego, wydanego w oparciu o opinię rzeczoznawcy.

W przypadku niemożliwości ustalenia przewagi cech którejś płci danej osoby, nie może ona skutecznie zawrzeć żadnego małżeństwa.

Transseksualizm (zjawisko o podłożu psychologicznym) występuje w razie trwałego, niezmiennego przekonania człowieka o przynależności do płci przeciwnej w stosunku do cech biologicznych.

Transseksualista może zawrzeć małżeństwo z osobą odmiennej płci (z jego punktu widzenia) dopiero po przejściu pełnego procesu terapeutycznego dostosowania cech fizycznych do psychicznego odczucia własnej płciowości oraz udokumentowania skutków tego procesu (a więc wtedy gdy przestaje być transseksualistą.)

  1. JEDNOCZESNA OBECNOŚĆ.

Doniosłość małżeństwa wymaga obecności obojga bezpośrednio zainteresowanych w akcie jego zawierania.

Wyjątkiem jest zawarcie małżeństwa (w obu trybach) - przy udziale pełnomocnika.(art6.KRO).

Wykorzystanie pełnomocnictwa zostało jednak uzależnione od występowania ważnych powodów.

Przyjmuje się, iż za ważny powód należy uznać niemożliwość stawienia się obojga nupturientów w jednym miejscu i w tym samym czasie, w celu zawarcia małżeństwa. Dodatkowym wymogiem jest szczególna forma pełnomocnictwa.(tj. na piśmie, urzędowo poświadczony podpis, a także wymieniać osobę z którą mocodawca zamierza zawrzeć małżeństwo) - pod rygorem nieważności.

C. ZGODNOŚĆ OŚWIADCZEŃ

Jako dobrowolny związek, małżeństwo może zostać zawarte wyłącznie, gdy nupturienci wyrażą jednoznacznie zgodną wolę związania się tym normatywnym węzłem.(zawarcie małżeństwa o podwójnym skutku wymaga w zasadzie dwóch oświadczeń: jedno, że zawierają ze sobą małżeństwo sakramentalne, a drugie wyrażające jednoczesną wolę zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu-art1§2,art8§1 w zw.z art.2KRO)

Oświadczenie to obie strony zazwyczaj powtarzają (jedna po drugiej) za kier. USC lub uprawnionym celebransem.

Forma tego oświadczenia nie ma większego znaczenia :

Prawodawca unika w KRO tradycyjnego, cywilistycznego określenia „oświadczenia woli”, przyjąć jednak trzeba że oświadczenia nupturientów mają charakter zbliżony do tej właśnie klasycznej kategorii.( potwierdzają to zmiany normatywne z 1998r. dotyczące wprowadzenia do KRO wad oświadczeń o zawarciu małżeństwa.

  1. UDZIAŁ UPRAWNIONEGO CELEBRANSA.

Organem uprawnionym do odbioru oświadczeń o zawarciu małżeństwa jest kierownik USC(art1§1KRO)

Urzędy stanu cywilnego stanowią strukturalna część urzędów gmin, chociaż podlegają nadzorowi (także instancyjnemu) organów administracji rządowej.(art9.PrASC)

Kierownikiem USC jest wójt burmistrz lub prezydent miasta.(art6 ust2PrASC), bywa jednak, że rady gminy- (zwłaszcza tych dużych) korzystając z kompetencji art6ust3PrASC powołują innego kierownika USC.

Poza granicami kraju, obywatele polski mogą złożyć oświadczenia przed polskim konsulem ( lub osobą wyznaczoną do tej funkcji).

Oświadczenia w toku ceremonii wyznaniowej powinny być złożone w obecności duchownego celebrującego ów związek. Osobę duchownego określa wewnętrzne prawo Kościoła lub związku wyznaniowego, jednak wykaz tych stanowisk określa obwieszczenie MSWiA z1998r(M.P.40poz554) ( w celu uniknięcia asystowania przez osoby nieuprawnione)

II. Dodatkowe uwagi dotyczące zawierania małżeństw o podwójnym skutku

Nie każdy związek wyznaniowy może (nawet potencjalnie) - wywołać skutki prawne. Za skuteczne na gruncie polskiego prawa trzeba uznać każde małżeństwo cywilne zawarte jednocześnie z małżeństwem sakramentalnym ( z zachowaniem przesłanek konstytutywnych), o ile ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa - regulująca stosunki między państwem a Kościołem lub innym związkiem wyznaniowym - przewidują możliwość wywołania skutków prawnych.

W odniesieniu do Kościoła katolickiego podstawę normatywną daje konkordat, a w pozostałych przypadkach: przepisy ustaw regulujących stosunki naszego państwa z tymi Kościołami i związkami wyznaniowymi.Ograniczenie to pozwala wyeliminować uznawanie małżeństw zawieranych w ramach organizacji posługujących się nazwą kościoła (związku), abedących de facto sektami.

III. Nieistnienie małżeństwa

W wypadku niezachowania któregokolwiek z przedstawionych wyżej wymogów małżeństwo nie jest zawarte, lecz jeśli mimo to sporządzono akt małżeństwa, stwierdzenie nieistnienia takiego związku dokonuje sąd.

  1. PRZESZKODY DO ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA

Polski ustawodawca wymienia następujące okoliczności - dotyczące obojga nupturientów - których istnienie uruchamia zakaz zawierania małżeństwa:

  1. brak przepisanej granicy wieku (zasadniczo 18 lat w odniesieniu do obojga nupturientów, niezależnie od płci) - art.10.KRO.

  2. całkowite ubezwłasnowolnienie - art11 KRO

  3. choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy (także wówczas, gdy spowodowała częściowe ubezwłasnowolnienie nupturienta) - art.12KRO

  4. pozostawanie w już skutecznie zawartym małżeństwie - art13KRO

  5. stosunek pokrewieństwa (w linii prostej - bez ograniczenia stopnia, w linii bocznej zakaz dotyczy tylko rodzeństwa) - art.14 KRO

  6. stosunek powinowactwa (jedynie w linii prostej) - art14KRO

  7. istniejący stosunek adopcji, lecz wyłącznie między przysposabiającym a adoptowanym - art15KRO

Wymienione sytuacje muszą istnieć w momencie zawierania małżeństwa. Nie można jednak mówić o zakazie, gdy któraś z tych okoliczności ustanie - (poza biologicznym pokrewieństwem)

Niektóre z tych zakazów są usuwalne. Zatem mimo istnienia tych okoliczności, małżeństwo można zawrzeć (niewadliwie), ale wyłącznie za zezwoleniem sądu rejonowego.(jest nim również sąd opiekuńczy.)

Możliwość taką dopuszczono w przypadku:

Materialnoprawne podstawy zgody sądu ujęto różnie.

W przypadku przeszkody wieku i powinowactwa - są to ważne powody.

Przesłanka ta została ograniczona do trzech sytuacji (w piśmiennictwie i praktyce sądów):

Decydując o wyrażeniu zgody na wcześniejsze zawarcie małżeństwa sąd powinien przestrzegać dolnej ustawowej granicy wieku (zezwolenie można udzielić wyłącznie kobiecie, która ukończyła co najmniej 16lat), przyjmując tzw. dodatnią prognozę.(przekonanie, że zamierzone małżeństwo będzie zgodne z dobrem założonej rodziny i z interesem społecznym)

W przypadku choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego wymogiem udzielenia zezwolenia sądowego jest ustalenie , że stan zdrowia lub umysłu nupturienta nie zagraża ani małżeństwu, ani

zdrowiu przyszłego potomstwa.(przy jednoczesnym braku przesłanki negatywnej w postaci całkowitego ubezwłasnowolnienia takiej osoby.)

  1. USTANIE I UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA

    1. Unieważnienie małżeństwa

Zgodnie z art. 17KRO małżeństwo może być unieważnione z przyczyn określonych w art.1-22KRO.

Przyczyny te można podzielić na trzy kategorie:

  1. naruszenie zakazów zawarcia małżeństwa (art10-15KRO)

  2. oświadczeniu o wstąpieniu w związek małżeński pod wpływem wady (art.151 KRO)

  3. nieprawidłowe wykorzystanie instytucji pełnomocnictwa(art16KRO)

AD1) Naruszenie zakazów zawarcia małżeństwa (art10-15KRO)

Naruszenie zakazów zawarcia małżeństwa stanowi jedynie podstawę do unieważnienia związku, gdyż polskie prawo nie przewiduje w takich przypadkach sankcji bezwzględnej nieważności, ale wyłącznie potencjalną.

Małżeństwo zawartewbrew zakazowi może być bowiem pozbawione przypisanej mu cechy wzruszalności.

Stan ten określa się mianem konwalidacji. Generalnie można stwierdzić, że związek zawarty mimo istniejącego zakazu podlega „uzdrowieniu” z chwilą wyeliminowania okoliczności, której powołanie mogło stanowić podstawę jego unieważnienia.(np. uleczenie chorego psychicznie, ustanie poprzedniego małżeństwa bigamisty e.t.c.) W zasadzie tylko małżeństwo biologicznych krewnych nie może być konwalidowane.

AD2) Zawarcie małżeństwa pod wpływem wady oświadczenia woli.

Rozszerzenie zakresu podstaw unieważnienia małżeństwa o wady oświadczeń zostało dokonane nowelizacją prawa rodzinnego w 1998r.

Małżeństwo może być unieważnione (art15 1 §1 KRO) jeżeli oświadczenia zostały złożone :

a). Przez osobę która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli.

Stan ten może być wywołany różnymi przyczynami: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, a także inne powody wywołujące krótkotrwałe zaburzenia, jak nadużycie alkoholu, narkotyków, e.t.c..

b). Pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony (partnera), czyli sytuacji gdy jeden z małżonków jest przekonany, że zawarł związek z inną ( niż wybraną) osobą, niż ta , która w rzeczywistości złożyła drugie, uzupełniające oświadczenie woli. Błąd taki (błąd co do tożsamości psychofizycznej partnera) najczęściej powstaje w odniesieniu do bliźniaczego rodzeństwa, nie można go też wykluczyć w wypadku posłużenia się pełnomocnikiem, kiedy ten złoży oświadczenie wobec osoby o tych samych personaliach na które opiewało pełnomocnictwo, ale nie tej , z którą mocodawca zamierzał zawrzeć małżeństwo.

c). pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.

Takie ujęcie groźby jest zbliżone do jej pierwowzoru z art87KC. Musi być ona bezprawna oraz poważna, a więc wywołująca obawę. Nieistotne jest źródło zagrożenia oraz osoba. Stan zagrożenia sprowadzono jednak do poziomu niebezpieczeństwa wyłącznie natury osobistej.(a nie np. majątkowej)

Konwalidacja małżeństwa zawartego wskutek wady oświadczenia woli.

Stosownie do art15 1 §3KRO, nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie 6 miesięcy od : ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, wykrycia błędu, ustania obawy wywołanej grożbą, a w każdym z tych przypadków - po upływie trzech lat od zawarcia małżeństwa.(obydwa terminy są zawite), a więc po ich upływie nie można żądać unieważnienia małżeństwa.( miarodajna jest więc chwila wniesienia powództwa, a nie orzekania).

AD3). Nieprawidłowe wykorzystanie instytucji pełnomocnika. art16KRO może również doprowadzić do unieważnienia małżeństwa.(.brak zgody sądu, nieważność pełnomocnictwa ze względu na niezachowanie formy, odwołanie pełnomocnictwa przed zawarciem małżeństwa)

Żądanie unieważnienia małżeństwa zawartego przez pełnomocnika nie może być skutecznie zgłoszone po podjęciu przez małżonków wspólnego pożycia.

Konwalidacja dokonywana jest więc przez porównanie momentu rozpoczęcia pożycia i terminu wniesienia powództwa.

Sprawy o unieważnienie małżeństwa należą do właściwości sądów okręgowych.

Z powództwem mogą wystąpić niemal zawsze oboje małżonkowie oraz prokurator, a w przypadku małżeństwa wbrew zakazowi bigamii i pokrewieństwa także każda osoba , która wykaże swój prawny

interes (np. współmałżonek bigamisty w związku z dziedziczeniem).

W przypadku naruszenia wieku nupturientów, z żądaniem unieważnienia małżeństwa ma prawo wystąpić jedynie kobieta.

Unieważnić można małżeństwo nawet po jego ustaniu, niezależnie od powołanej w pozwie podstawy,

o ile powództwo zostało wytoczone jeszcze za życia obojga małżonków, z których jeden zmarł w toku postępowania, ale powództwo może dotyczyć tylko zakazu bigamii i małżeństwa przez krewnych.

Skutki unieważnienia małżeństwa.

1.Do skutków unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunków małżonków do wspólnych dzieci oraz w zakresie stosunków majątkowych stosuje się odpowiednio przepisy rozwodowe (art21KRO) z tym, że sąd orzeka, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze.(w chwili zawierania związku wiedział o istnieniu przeszkody -art20KRO)

Wyrok unieważniający małżeństwo powinien zawierać analogiczne orzeczenia dodatkowe, jakie zawiera wyrok rozwodowy.(wywołując skutki na przyszłość).

2.Domniemanie z art.62§1KRO powoduje przez okres trzystu dni, że dzieci urodzone w czasie unieważnionego małżeństwa nie tracą statusu dzieci pochodzących z tego związku.

3.Małoletni, który uzyskał pełnoletność zawierając małżeństwo, nie traci tego statusu po unieważnieniu związku.(choć jeśli nie ukończył 18lat - podlega rygorom art10KRO)

4.W zakresie pozostałych spraw (nie uregulowanych) trzeba przyjęć wsteczne działanie wyroku unieważniającego małżeństwo eliminujące skutki jakie wywołał ten związek (małżonkowie powracają do poprzedniego stanu cywilnego, ten kto zmienił nazwisko wraca do poprzedniego, tracą wreszcie uprawnienia do dziedziczenia po współmałżonku -chodzi o ustawowe powołanie do spadku)

3.2. Ustanie małżeństwa

Prawny stosunek małżeństwa może być zniesiony :

1)Śmierć małżonków

W KRO brak unormowań nawiązujących do rzeczywistej, biologicznej śmierci małżonków.Obowiązują więc ogólne zasady prawa cywilnego, w świetle których śmierć człowieka (dowodem jest akt zgonu w sytuacjach typowych) stanowi o końcu jego zdolności prawnej, kładąc kres stosunkom prawnym o charakterze osobistym, których był stroną ( także małżeństwa).

W wypadku uznania za zmarłego przyjmuje się domniemanie, iż małżeństwo ustało z chwilą uznania tego małżonka za zmarłego. Domniemanie upadnie w wypadku uchylenia postanowienia o uznaniu osoby za zmarłą (wskutek przeprowadzenia dowodu, że osoba uznana za zmarła zyje.)

Jeżeli współmałżonek osoby uznanej za zmarłą zawrze ponownie małżeństwo, związek nie może być unieważniony z tego powodu, że uznany za zmarłego - żyje, chyba że obydwaj nupturienci wiedzieli, że uznany za zmarłego pozostaje przy życiu.

2)Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód

Każdy z małżonków może żądać rozwiązania małżeństwa przez rozwód, jeśli spełnione są określone przesłanki.(Wzajemne powództwo jest niedopuszczalne, ale strona pozwana również może żądać rozwodu.)

Przesłanki rozwodowe dzielimy na pozytywne i negatywne ( w zależności czy uzasadniają, czy stoją na przeszkodzie wydania orzeczenia rozwodowego).

Rozwodu można żądać jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia (przesłanki pozytywne - muszą istnieć łącznie)

Stan zupełnego rozkładu - stan w którym zerwane zostały wszystkie więzi charakteryzujące prawidłowe pożycie małżeńskie (duchowa, fizyczna, ekonomiczna), ale nie przeczy temu zachowanie więzi gospodarczej w postaci wspólnego zamieszkania.

Trwałość rozkładu to nieodwracalność tego procesu, oceniana przez sąd.

Mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia , rozwód nie jest dopuszczalny : (przesłanki negat)

  1. jeżeli wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci rozwodzących się małżonków, a więc hipotetyczny stan po rozwodzie który pogorszy majątkową lub niemajątkową sytuację małoletniego dziecka obojga małżonków (lub związanych węzłem adopcji)

  2. jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego ( np. wyrok nie będzie wywoływać sprzeciwów natury moralnej)

  3. jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba, że współmałżonek zgodzi się na rozwód albo odmowa wyrażenia zgody zostanie w danych okolicznościach uznana przez sąd za sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (powoda należy uznać za wyłącznie winnego rozkładu pożycia , gdy tylko jego obciążają zawinione przyczyny- np. zdrada małżeńska)

Instrumenty ochrony integralności rodziny stosowane w toku postępowania rozwodowego to:

a)posiedzenie pojednawcze - poprzedzające rozprawę, w czasie którego sędzia nakłania strony do pojednania

b)zawieszenie z urzędu postępowania jeżeli istnieje przekonanie sądu o możliwości utrzymania pożycia małżeńskiego ( po roku sąd umarza postępowania jeżeli żadna ze stron nie wnosi o podjęcie postępowania) Podobnie jest w przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa powoda.

W toku postępowania sąd może wydać tymczasowe orzeczenia zabezpieczające.(dot. np. pieczy nad dziećmi, wydania małżonkowi potrzebnych mu przedmiotów jeżeli opuścił mieszkanie e.t.c.)

Treść rozstrzygnięcia w sprawie rozwodowej i dopuszczalność jego zmiany.

1.Oddalenie powództwa następuje z braku pozytywnej przesłanki rozwodowej lub zaistnienia przesłanki negatywnej.

2.Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód następuje w przypadku uzasadnionego powództwa.

Wyrok taki zgodnie z zasadą jego integralności winien zawierać dodatkowo rozstrzygnięcia dot. kwestii dotychczasowych członków rodziny. Rozstrzygnięcia te dzielimy na :

Sąd może zaniechać orzekania o winie na zgodne żądanie małżonków, skutki wtedy są takie jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.(ma to znaczenie dla alimentacji)

Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając jednocześnie władzę drugiego.

Rozstrzygając kwestię mieszkaniową sąd ma trzy możliwości:

„Alimentacja” postmałżeńska.

Małżonek może dochodzić środków utrzymania od współmałżonka na wypadek orzeczenia rozwodowego, składając ustny (lub pisemny) wniosek na rozprawie w obecności drugiego małżonka.

Wyróżniamy „alimentację” podstawową i uprzywilejowaną.(art60KRO)

Typową podstawą żądania środków na utrzymanie jest stan niedostatku jednego z małżonków.(nie przysługuje małżonkowi uznanemu za wyłącznie winnego rozkładu pożycia.

Wysokość zasądzonej kwoty zależy od potrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego art60§1KRO)

Uprzywilejowany jest małżonek niewinny rozkładu pożycia. Może on żądać środków na utrzymanie od wyłącznie winnego współmałżonka , nawet jeśli nie znajduje się w niedostatku.(wystarczy , że wykazanie istotnego pogorszenia się jego sytuacji materialnej wskutek rozwodu)

Obowiązek ten wygasa z chwilą zawarcia przez uprawnionego ponownego małżeństwa.

Nowy związek zobowiązanego (obarczonego więc nowym obowiązkiem) może natomiast, najwyżej ograniczyć jego możliwości płatnicze.

Obowiązek zobowiązanego nie uznanego winnym rozkładu wygasa z upływem pięciu lat.(przedłużyć ten obowiązek może sąd ze względu na szczególne okoliczności)

Należy pamiętać, że obowiązek dostarczenia środków utrzymania byłemu małżonkowi wyprzedza obowiązek wszystkich krewnych uprawnionego.

Nazwiska małżonków po rozwodzie.

Rozwód nie wpływa automatycznie na nazwiska byłych małżonków. Jeśli któryś z nich zmienił wcześniej nazwisko, może do niego powrócić, składając stosowne oświadczenie przed kierownikiem dowolnego USC, w terminie 3 miesięcy (upływ terminu powoduje wygaśnięcie prawa) od daty uprawomocnienia wyroku rozwodowego.

Ewentualna zmiana nazwiska jest wówczas możliwa na podst. przepisów ustawy z 1956r o zmianie imion i nazwisk.

  1. SEPARACJA

Separacja ujmowana jest (od 16.12.1999.) w dwóch płaszczyznach:

Separacja faktyczna uzależnia wykorzystanie prawnorodzinnych instrumentów od tego, czy małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu(art.28 i 29 KRO), czy też żyją w rozłączeniu.(art107§2KRO)

Separacja faktyczna wywołuje skutki w prawie spadkowym:

Separacja sądowa wprowadzona została formalnie nowelą kodeksową (art61 1 - 61 6 KRO.)do porządku prawnego w 1999r., nie eliminując jednak w/w przepisów.

Obecnie małżonkowie mogą więc według uznania pozostawić kwestię separacji (zerwania pożycia) -

tylko w sferze faktu, bądź sformalizować ten stan orzeczeniem sądowym.

Separacja a rozwód.

W polskim ustawodawstwie przyjęto model konkurencyjnego (alternatywnego) traktowania instytucji rozwodu i separacji, a więc możliwość wykorzystania jednej (zwłaszcza rozwodu), nie jest warunkiem wcześniejszego skorzystania z drugiej (separacji) instytucji. W toku tego samego postępowania małżonkowie mogą zgłaszać odmienne żądanie: jeden -rozwodu, drugi _ separacji.(art612KRO;439§3KPC.)

Przesłanki separacji.

Kwestie proceduralne.

W sprawach o separację rozróżniamy dwa tryby:

Skutki orzeczonej separacji

Orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba , że ustawa stanowi inaczej(art61 4§1KRO).(stosujemy te przepisy „wprost” a nie „odpowiednio”)

Rozwinięcie reguły podstawowej w postaci przepisów szczegółowych:

a) nakaz odpowiedniego stosowania przepisów rozwodowych dot.:

b) przesądzenie przez ustawodawcę, że dziecko urodzone po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji nie jest objęte domniemaniem pochodzenia od męża matki

c)obowiązek dostarczania środków utrzymania współmałżonkowi wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych

d)małżonek pozostający w separacji nie jest powołany do dziedziczenia z ustawy (ale może na podstawie rozrządzenia testamentowego)

e) do wyłączenia dziedziczenia ustawowego może również dojść , gdy spadkodawca jeszcze za życia wystąpił o orzeczenie separacji z winy spadkobiercy, a żądanie to było uzasadnione.

Treść prawnego stosunku małżeństwa po orzeczeniu separacji.

Orzeczenie separacji wywołuje odmienne niż rozwód skutki

a)zakaz zawierania małżeństwa przez separowanych małżonków (nadal pozostaje węzeł prawny, choć o zmienionej treści)

b)zakaz wykorzystania art59KRO czyli powrotu do nazwiska noszonego przed zawarciem separowanego małżeństwa

c)obowiązek niesienia wzajemnej pomocy

d)wyłączenie stosowania art60§3KRO czyli brak czasowego ograniczenia obowiązku dostarczenia środków utrzymania

e)przymusowa rozdzielność majątkowa separowanych małżonków.

Zniesienie separacji

Orzeczona separacja może okazać się trwałą instytucją (np. powrót do wspólnego pożycia okaże się niemożliwy, a ze względów światopoglądowych małżonkowie nie wystąpią o rozwód).

Wykorzystując natomiast separację jako okres próby, małżonkowie mogą :

Zniesienie separacji wymaga złożenia przez separowanych małżonków wspólnego wniosku o zniesienie separacji (który rozpatruje sąd okręgowy w trybie nieprocesowym).Wniosek ten jest wiążący dla sądu, który ma obowiązek wydać stosowne postanowienie.

Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki (art616§2KRO), a więc następuje powrót do stanu przed orzeczeniem separacji.

Wydanie orzeczenia znoszącego separację nie jest uzależnione od wykazania przez małżonków , że podjęli oni wspólne pożycie.

  1. USTALENIE POCHODZENIA DZIECKA (MACIERZYŃSTWO, OJCOSTWO)

Biologiczne pokrewieństwo powinno być potwierdzone w sposób normatywnie określony.

Regulacje tytułu II KRO ograniczają się do ustalenia pochodzenia dziecka.

5.1. Ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa

Kodeks nie normuje tej kwestii - mater semper certa est.

Kierownik USC w sprawach typowych zarejestruje jako matkę dziecka kobietę, o której poweźmie

nie budzącą wątpliwości informację (zgłoszenie samych rodziców, lekarzy, położnych - art39PrASC), że to ona właśnie urodziła dziecko.

W sytuacjach wątpliwych (porzucenie dziecka przez nieznaną matkę, zamianie noworodków w szpitalu, fingowanych porodach) do normatywnego ustalenia lub zaprzeczenia macierzyństwa można wykorzystać art189KPC, który przewiduje możliwość sądowego ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa , przez każdy podmiot, który ma w tym interes prawny. Chodzi więc o ustalenie lub zaprzeczenie przez sąd rejonowy stosunku pokrewieństwa między określoną kobietą , a dzieckiem.

Dopiero przesądzenie kwestii macierzyństwa stwarza podstawy do ustalenia ojcostwa.

W wypadku nie ustalenia macierzyństwa mówimy o dziecku nieznanych rodziców, a dane do aktu urodzenia ustala sąd opiekuńczy( są to dane fikcyjne)

5.2. Ustalenie ojcostwa.

Przepisy prawa rodzinnego przewidują trzy wykluczające się sposoby ustalenia ojcostwa:

  1. domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki ( kobiety która urodziła dziecko)

  2. dobrowolne uznanie dziecka przez jego ojca

  3. sądowe ustalenie ojcostwa

Ad1) domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki ( kobiety która urodziła dziecko

Jeżeli dziecko urodzi się w ramach trwania małżeństwa lub przed upływem trzystu dni od jego ustania ( niezależnie od przyczyny), unieważnienia lub sądowego separowania małżeństwa - domniemywa się, że jego ojcem jest mąż (były mąż) matki tego dziecka (art62§1KRO)

Urodzenie dziecka może nastąpić przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia jednego małżeństwa (działa pierwsze domniemanie), lecz już po zawarciu przez matkę dziecka - drugiego związku (uruchamiającego drugie domniemanie). W wypadku takiej kolizji domniemywa się, że ojcem dziecka jest drugi mąż matki (art62§2KRO)

Domniemania z art.62KRO mogą być obalone jedynie po uwzglądnieniu przez sąd rejonowy powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. (nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka).Powództwo to powinno być wniesione w terminach:

Podstawową przesłanką, której wykazanie może skutecznie obalić domniemanie jest niepodobieństwo, żeby maż matki mógł być ojcem dziecka.(np. dowody biologiczne).

Ad2) dobrowolne uznanie dziecka przez jego ojca.

Uznanie polega na osobistym złożeniu przez mężczyznę, który uważa się za ojca dziecka , oświadczenia przyznającego istnienie łączącego go z dzieckiem pokrewieństwa.

Oświadczenie to nie podlega w zasadzie żadnej weryfikacji i jest jednostronnym aktem woli.

Aktu uznania dokonuje się ustnie (do protokołu) przed:

Do uznania konieczna jest zgoda matki (lub przedstawiciela ustawowego dziecka)

Dokonane skutecznie uznanie można unicestwić, unieważniając je wyrokiem sądu rejonowego (niedopuszczalne po śmierci dziecka).

Mężczyzna, który dziecko uznał, ( i osoby które wyraziły na to zgodę, a także samo dziecko po osiągnięciu pełnoletności) mogą żądać unieważnienia uznania wykazując, że złożyły swoje oświadczenia pod wpływem wady oświadczenia woli. Obowiązuje roczny termin (liczony od daty złożenia oświadczenia), a w przypadku dziecka - 3 lata od osiągnięcia pełnoletności.

Ad3) sądowe ustalenie ojcostwa.

Często zachodzi konieczność przymusowego ustalenia ojcostwa. Sprawy te mogą być wszczęte dopiero po urodzeniu dziecka, a toczą się z powództwa:

W sprawach o ustalenie ojcostwa przez sąd pozwanym jest mężczyzna , który obcował z matką dziecka w okresie : między 300-tnym, a 181-szym dniem przed jego urodzeniem (z obu krańcowymi dniami włącznie) za którym przemawia domniemanie.

Pozwany mężczyzna ma kilka możliwości obrony:

Stosowanymi do niedawna dowodami biologicznymi były badania krwi, badania antropologiczne, badanie śliny e.t.c.

Obecnie stosowane badanie właściwości polimorfizmu DNA pozwala nie tylko wykluczyć ojcostwo, ale także pozytywnie je ustalić niemal ze 100% pewnością.

Ewentualne obalenie przez pozwanego domniemania powoduje oddalenie powództwa.

  1. NAZWISKO I IMIĘ DZIECKA

Imię i nazwisko identyfikują człowieka, między innymi jako podmiot prawa.

Uprawnienie rodziców do nadania dziecku imienia (imion)wynika z art50 i 51 PrASC.

Nazwisko dziecka jest z kolei pochodną sposobu ustalenia jego pochodzenia.

Ustawodawca przyjął wyjściową zasadę ( z pewnymi wyjątkami) iż dziecko nosi nazwisko ojca ( niezależnie od sposobu ustalenia pochodzenia dziecka od mężczyzny).Jeśli do tego nie doszło, dziecko nosi nazwisko matki, chyba, że i ta jest nieznana.

W takiej sytuacji sąd opiekuńczy nadaje dziecku imię i nazwisko (art52PrASC)

Do prawnorodzinnych przyczyn zmian imienia lub nazwiska człowieka należą:

Imię i nazwisko można również zmienić na podst ustawy o zmianie imion i nazwisk

  1. MAŁŻEŃSKIE USTROJE MAJĄTKOWE (USTAWOWY, UMOWNY)

Relacje majątkowe między małżonkami zalezą od obowiązującego ich w tym zakresie ustroju.

Ustrój to zespół zasad ustawowych lub umownych określających wzajemne pozycje małżonków z punktu widzenia różnych mas majątkowych oraz ich odpowiedzialność za zobowiązania.

Przepisy regulujące te zasady mogą mieć charakter przepisów :

W KRO przewidziano przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej w wypadku:

Ustrój rozdzielności zakłada zachowanie przez każdego z małżonków majątku nabytego przed zawarciem małżeństwa , jaki w okresie obowiązywania tego ustroju.(majątkiem tym małżonek zarządza i rozporządza samodzielnie)

W innych aktach prawnych ustawodawca poddał niektóre prawa majątkowe reżimowi przymusowego ustroju wspólności.( aktualnie dotyczy to przede wszystkim prawa najmu do lokalu na potrzeby mieszkaniowe)

Jeżeli w rachubę nie wchodzą ustroje przymusowe, a nupturienci nie sporządzili intercyzy w formie aktu notarialnego (art47KRO), z chwila zawarcia małżeństwa powstaje między nimiustrój kodeksowy, zwany wspólnością ustawową (art31KRO) (występuje obecnie w większości polskich małżeństw)

    1. Ustrój wspólności ustawowej

A. ogólna charakterystyka

Wspólność ustawową charakteryzują dwie cechy: wspólność dorobku i to wspólność o charakterze łącznym.

Dorobek małżonków stanowią przedmioty majatkowe nabyte indywidualnie lub wspólnie przez małżonków w czasie trwania wspólności (art32§1KRO) (Pojęcie to obejmuje wyłącznie „aktywa”).

W art32§2 art34 KRO ustawodawca doprecyzował definicję dorobku, wymieniajac przykładowo trzy rodzaje przedmiotów majątkowych wchodzących w jego skład:

O charakterze wspólności łącznej dorobku przesądzają dwie podstawowe więzi :

B. zakres odrębnego majątku każdego z małżonków

Do przedmiotów nie objętych wspólnością (art33KRO.) należą następujące przedmioty odrębnego majątku każdego z małżonków:

  1. przedmioty majątkowe /pm/ nabyte przez małżonka przed powstaniem wspólności

  2. pm uzyskane w drodze dziedziczenia, zapisu, darowizny (chyba że spadkodawca, darczyńca postanowił inaczej)

  3. pm nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione w punktach poprzedzających

  4. pm służące wyłącznie do zaspokajania potrzeb osobistych jednego z małżonków

  5. pm służące do wykonywania zawodu nabyte z majątku odrębnego małżonka ( za wyjątkiem przedmiotów służących do prowadzenia gospodarstwa rolnego, przedsiębiorstwa, które są objete wspólnością niezależnie od pochodzenia środków na ich nabycie)

  6. prawa niezbywalne (np. użytkowanie)

  7. odszkodowania ( np. za uszkodzenie ciała, wywołanie rozstroju, - ale z wyłączeniem rent)

  8. wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub usługi świadczone osobiście przez małzonka

  9. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągniecia każdego z małzonków

  10. majątkowe prawa autorskie i wynalazcze ( ale nie korzyści uzyskane z tych praw)

C. zarządzanie majątkiem dorobkowym .

Zarząd majątkiem wspólnym obejmuje ogół czynności małżonków; faktycznych i prawnych odnoszących się do tego majątku.

Oboje małżonkowie mają obowiązek współdziałania w zarządzaniu majątkiem wspólnym (art36§1KRO)

Formuła ta ma jednak znaczenie tylko w odniesieniu do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, bowiem powinny być one wykonywane albo przez obu małżonków wspólnie, albo przez jedego z nich za zgodą drugiego wyrażoną w wymaganej formie.

Natomiast czynności w ramach zarządu zwykłego, każdy z małżonków może dokonywać samodzielnie.

Skutki dokonania czynności prawnej przekraczającej zakres zwykłego zarządu przez jednego z małżonków bez zgody drugiego mogą być różne. Tylko czynności jednostronne są bezwzględnie nieważne art37§3KRO.

Jeżeli umowa okaże się czynnością kulejącą (art37§1KRO), kontrahent jednego z małżonków może wyznaczyć drugiemu małżonkowi termin jej potwierdzenia. ( zgoda małżonka uchyla stan zawieszenia skuteczności umowy, a odmowa , upływ terminu lub milczenie współmałżonka powoduje nieważność umowy.

D. Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania

W tym zakresie brak specjalnych reguł powoduje zatem pełne zastosowanie przepisów KC regulujących odpowiedzialność w sytuacji wielości wielu dłużników (art366 - 383).

Jeżeli zaciągną oni zobowiązanie dotyczace ich wspólnego majątku , w rachubę wejdzie często solidarna odpowiedzialność małżonków (art370KC)

Jeżeli natomiast jeden z małżonków zaciągnął dług, odpowiada co prawda sam, ale jego wierzyciel może żądać zaspokojenia z jego majątku odrębnego, jak również z majątku dorobkowego.

Zasada ta doznaje dwojakiego ograniczenia w zależności, :

Wierzyciel może się wtedy zaspokoić z majątku odrębnego.

E. Ustanie wspólności

Wspólność ustawowa ( a także umowna) ustaje z chwilą: ustania, unieważnienia lub sądowego separowanie małżeństwa.

W czasie trwania związku może być zniesiona z następujących przyczyn :

  1. wskutek umownego wprowadzenia przez małżonków rozdzielności majątkowej

  2. z momentem uprawomocnienia się orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu (całkowitym, lub częściowym) jednego z małżonków (art53KRO)

  3. z dniem oznaczonym w wyroku sadowym znoszącym wspólność ( z ważnych powodów - na wniosek jednego z małżonków)

Podstawowym skutkiem ustania wspólności jest zmiana charakteru dotychczas zgromadzonego majątku - ze wspólności typu łącznego staje się wspólnością w częściach ułamkowych (art42KRO)

Zmiana charakteru majątku dorobkowego powoduje :

  1. ustalenie wysokości małżeńskich udziałów ( są równe, chyba że sąd uwzględni stopień przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku z uwzględnieniem np. pracy przy wychowaniu dzieci)

  2. każdy z małżonków uzyskuje prawo do rozporządzania całym własnym udziałem oraz za zgodą współmałżonka - do rozporządzania udziałem należącym do majątku wspólnego.

  3. Dopuszczalne jest już zaspokojenie się wierzyciela z udziału małżonka, który jest dłużnikiem

  4. Może dojść do podziału wspólnego majątku ( wg przepisów o dziale spadku i o współwłasności w częściach ułamkowych - art210-220KC w zw.z art. 42 i 46KRO oraz art1035KC)

  5. Przy podziale majątku powinno nastąpić rozliczenie wydatków poniesionych z majątku wspólnego na majątek odrębny każdego z nich.

    1. ustroje umowne ( odrębności)

Małżonkowie mogą wprowadzić umową ustrój:

Skuteczność powoływania się względem osób trzecich na którykolwiek z wymienionych ustrojów umownych zależy od tego czy fakt zawarcia intercyzy oraz jej rodzaj był tym osobom znany.

W odniesieniu di obu ustrojów wspólności umownej ustawa nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów o wspólności ustawowej.(art48KRO), wprowadzając następujace zmiany dotyczące wyłącznie umownej wspólności rozszerzonej :

  1. zakaz rozszerzania zakresu wspólności na prawa niezbywalne, odszkodowania za szkody na osobie i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie

  2. wprowadzono regułę interpretacyjną, ze w razie wątpliwości przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania potrzeb osobistych jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.(art49§2KRO).

  3. Przewidziano możliwość zaspokojenia z majątku wspólnego wierzytelności przysługującej względem jednego tylko z małżonków, a powstałej jeszcze przed zawarciem małżeństwa (art50pkt1 KRO)

  4. Dopuszczono możliwość umownego określenia wysokości udziałów w chwili ustania wspólności (art50pk2 KRO).

  1. PRZYSPOSOBIENIE (POJĘCIE , RODZAJE, SKUTKI)

Przysposobienie (adopcja) ma na celu stworzenie zastępczego środowiska opiekuńczo - wychowawczego, upodobnionego maksymalnie - w zakresie normatywnych skutków jego funkcjonowania - do środowiska naturalnego.

    1. Przesłanki adopcji

Przesłanki dotyczące dziecka.

  1. adoptować można jedynie małoletniego (osobę , która nie ukończyła jeszcze 18 lat i nie zawierała wcześniej małżeństwa)

  2. przysposobienie ma na celu dobro dziecka ( adopcja spowoduje korzystne zmiany w dotychczasowej sytuacji psychicznej i materialnej małoletniego)

  3. uzyskanie zgody dziecka na przysposobienie, o ile ukończyło 13 lat (albo wysłuchanie młodszego, jeśli pojmuje znaczenie adopcji) Od tego wymogu sąd może zwolnić , gdy przysposabiany uważa się za naturalne dziecko przysposabiajacego)

Są to przesłanki pozytywne.

Przesłanką negatywną jest śmierć dziecka przed orzeczeniem adopcji.

Przesłanki dotyczące przysposabiającego.

  1. przysposabiający musi złożyć do sądu wniosek o przysposobienie (właściwy jest sąd opiekuńczy którym jest sąd rejonowy; w trybie nieprocesowym)

  2. adoptujący musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, a jego osobiste kwalifikacje powinny gwarantować należyte wypełnienie przyjmowanych obowiązków (art114 1 §1KRO)

  3. odpowiednia różnica wieku pomiędzy przysposabiającym , a przysposobionym (art114 1 §1KRO)

Negatywną przesłanką adopcji jest śmierć przysposabiającego.

Zgoda rodziców .

Przysposobienie może nastąpić za zgodą naturalnych rodziców (art. 119§1KRO)

Wymóg jest obligatoryjnie pomijany w wypadku :

Zgoda rodziców jest pomijana fakultatywnie, jeżeli postawa rodziców o ograniczonej zdolności do czynności prawnych pozostaje w oczywistej sprzeczności z dobrem dziecka.(art119§2KRO)

Zgoda rodziców ( jeśli jest wymagana) może nastąpić po upływie 6-u tygodni od urodzenia dziecka (karencja ma zapobiec pochopnym decyzjom)

Zgoda rodziców może przybierać jedną z następujących form:

Zgoda innych podmiotów .

Rola sadu opiekuńczego

Postanowienie sądu opiekuńczego kreuje ostatecznie stosunek adopcji.

Sąd może określić sposób i okres nadzorowanej styczności dziecka z adoptującym (uzyskanie pewności wykształcenia się prawidłowych więzi).(art120 1 KRO).Taka faktyczna preadopcja jest obowiązkowym wymogiem przysposobienia zagranicznego.

    1. Rodzaje przysposobienia

Podmiotowe typy adopcji.

Innym rodzajem jest adopcja zagraniczna, czyli powodująca zmianę miejsca zamieszkania poza granicami Polski. Ma ona charakter subsydiarny (orzeczenie może być wydane wyłącznie wówczas, gdy tylko w ten sposób dziecko ma szanse na odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne.)

Kwalifikacji dziecka do adopcji zagranicznej dokonuje ośrodek adaptacyjno-opiekuńczy.

Zasada subsydiarności przysposobienia zagranicznego nie obowiązuje, gdy o adopcję ubiega się zamieszkały za granica krewny lub powinowaty dziecka, albo gdy osoba obca przysposobiła wcześniej kogoś z kręgu rodzeństwa.

W wypadku adopcji zagranicznej obowiązuje preadopcja odbywana wyłącznie w naszym kraju.

Przedmiotowe rodzaje przysposobienia

Uwaga! poniżej dotyczy również pyt.6.

Odmienności są widoczne w uregulowaniu kwestii nazwiska i imienia adoptowanego. Zasadniczo otrzymuje on nazwisko przysposabiającego, oraz nowe wnioskowane przez niego imię. Na własne żądanie przysposobiony może jednak zachować poprzednie nazwisko, z dodaniem nazwiska adoptującego.

( zmiana imienia wymaga ponadto zgody dziecka, które ukończyło 13lat, lub wysłuchania opinii młodszego, jeżeli pojmuje znaczenie adopcji)

Przysposobienie pełne skutkuje wpisaniem do aktu urodzenia dziecka dodatkowej wzmianki, a w odpisach skróconych wymienia się adoptujących jako rodziców dziecka.( sąd może też nakazać sporządzenia nowego aktu urodzenia, w którego treści osoby przysposabiające będą figurowały jako rodzice dziecka.)

- Powoduje dalej idące konsekwencje szczegółowe (niż omówiona adopcja pełna)

pochodzenie dziecka.

Przysposabiający może żądać ograniczenia skutków ( w porównaniu do adopcji pełnej) jedynie do poziomu nawiązania stosunków między nim samym, a dzieckiem, z wyłączeniem innych krewnych adoptującego.

Prawodawca dopuścił taką możliwość przewidując możliwość nieporozumień między osobą adoptującą, a jej bliskimi niezainteresowanymi tym zdarzeniem na które nie mają zresztą wpływu (zgoda nie jest potrzebna.)

Takie ograniczenie następstw przysposobienia jest możliwe za przyzwoleniem wszystkich podmiotów, których zgoda jest wymagana.

Nie można jednak żądać skutecznie orzeczenia adopcji niepełnej, jeśli rodzice dziecka wyrazili zgodę blankietową.

W okresie małoletności dziecka możliwa jest transformacja tej formy przysposobienia na adopcję pełną.

Adopcję niepełną charakteryzuje również to, że nie wszystkie więzi normatywne łączące dziecko z biologicznymi rodzicami ulegają zerwaniu.

W akcie urodzenia dziecka przysposobionego w tym trybie czyni się wyłącznie dodatkową wzmiankę o adopcji (sąd opiekuńczy może wyeliminować możliwość wymienienia adoptującego jako rodzica)

    1. Zniesienie przysposobienia

Rozwiązanie adopcji

Rozwiązanie węzła adopcyjnego może nastąpić wyrokiem sadu rejonowego, wydanym na ządanie przysposobionego, przysposabiającego lub prokuratora.

Jedyną pozytywną przesłankę stanowią ważne powody.( na ogół przez analogię rozwodu: stan zupełnego i trwałego rozkładu więzi między przysposabiającym a przysposobionym).

Rozwiązanie przysposobienia jest niedopuszczalne (przesłanki negatywne):

Z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązanie adopcji (jeśli nastąpiło to po śmierci przysposabiającego - z chwilą jego śmierci) ustają jej skutki.

Przysposobiony zachowuje nabyte przez przysposobienie nazwisko i imię (chyba że sąd na wniosek stron postanowi inaczej).

Po rozwiązaniu adopcji wygasa obowiązek alimentacji (chyba , że sąd utrzyma go w mocy)

W sporach o skutki rozwiązania adopcji przeważa pogląd, w myśl którego automatycznie „odżywa” wówczas władza rodzicielska biologicznych rodziców dziecka, jeżeli spełniają wymogi ustawowe.

  1. OPIEKA

1)nad małoletnim (można ten typ zaliczyć do więzi prawnorodzinnych)

2)nad osobą całkowicie ubezwłasnowolnioną (instytucja cywilnoprawna)

ad1. Opiekę dla małoletniego ustanawia się we wszystkich sytuacjach, w których (niezależnie od przyczyn) żadnemu z jego rodziców nie przysługuje w ogóle władza rodzicielska, lub gdy rodzice dziecka są nieznani.

Opieka jest zatem instytucją subsydiarną względem władzy rodzicielskiej. Podkreślono to dodatkowo w art.155§2KRO nakazując odpowiednie stosowanie do sprawowania opieki przepisów o władzy rodzicielskiej.

Instytucjonalne podobieństwo obu postaci opieki , wyrażające się koniecznością zapewnienia pełnej, zastępczej pieczy osobom potrzebującym (chociaż z różnych przyczyn), spowodowało, że ustawodawca szczegółowo regulując opiekę nad małoletnim, ograniczył się zasadniczo do nakazu odpowiedniego stosowania tych przepisów (art145-174KRO) również do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie.

Postępowanie o ustanowienie opieki prowadzone jest w trybie nieprocesowym, przy czym sąd opiekuńczy powinien podjąć je z urzędu jeżeli poweźmie wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód.

Opieka może być sprawowana jednoosobowo, a wspólnie - tylko przez małżonków (art146KRO)

Temu samemu opiekunowi można powierzyć kilku podopiecznych (zwłaszcza rodzeństwo)

Etapy postępowania o ustanowienie opieki :

W zakres opieki wchodzi :

Opieka sprawowana jest pod nadzorem sądu opiekuńczego. Jest to nadzór bieżący i kreatywny .

Elementy nadzoru:

Kreatywność zarządu zarządu polega na udzielaniu opiekunowi wskazówek i poleceń co do sposobu wykonywania opieki.

Opiekun jest w mniejszym stopniu niż rodzice - samodzielny.

Na opiekunie ciąży obowiązek wysłuchania zdania pupila (jeśli pozwala stan umysłowy), ale i uwzględnienia - w miarę możności - rozsądnych życzeń pozostającego pod opieką.

Opieka jest w zasadzie funkcją honorową .(bezpłatna, ale sąd może przyznać okresowe lub jednorazowe wynagrodzenie).

Obligatoryjnie :

Fakultatywnie:

Podstawowym skutkiem zwolnienia opiekuna jest konieczność ustanowienia nowego.

Opieka jako instytucja ustaje z mocy prawa z chwilą ustąpienia przyczyn jej ustanowienia :

Ustanie opieki (zwolnienie opiekuna) powoduje skutki w zakresie praw majątkowych -np.

  1. KURATELA

DZIAŁ III - KURATELA.

Art. 178. [Odesłanie do innych przepisów] § 1. Kuratora ustanawia się w wypadkach w ustawie przewidzianych.

§ 2. W zakresie nie uregulowanym przez przepisy, które przewidują ustanowienie kuratora, stosuje się odpowiednio do kurateli przepisy o opiece z zachowaniem przepisów poniższych.

Art. 179. [Odpłatność] § 1. Organ państwowy, który ustanowił kuratora, przyzna mu na jego żądanie stosowne wynagrodzenie za sprawowanie kurateli. Wynagrodzenie pokrywa się z majątku osoby, dla której kurator jest ustanowiony, a jeżeli osoba ta nie ma majątku, wynagrodzenie pokrywa ten, na czyje żądanie kurator został ustanowiony.

§ 2. Wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy kuratora jest nieznaczny, a sprawowanie kurateli czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

Art. 180. [Ustanie] § 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, organ państwowy, który ustanowił kuratora, uchyli kuratelę, gdy odpadnie jej cel.

§ 2. Jeżeli kurator został ustanowiony do załatwienia poszczególnej sprawy, kuratela ustaje z chwilą ukończenia tej sprawy.

Art. 181. [Ubezwłasnowolnienie częściowe] § 1. Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi.

§ 2. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia kuratela ustaje z mocy prawa.

Art. 182.  [Dziecko poczęte] Dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, ustanawia się kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka.

Art. 183. [Osoba ułomna] § 1. Osoba ułomna może żądać ustanowienia kuratora, jeżeli potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju. Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy.

§ 2. Kuratelę uchyla się na żądanie osoby ułomnej, dla której była ustanowiona.

Art. 184. [Osoba nieobecna] § 1. Dla ochrony praw osoby, która z powodu nieobecności nie może prowadzić swoich spraw, a nie ma pełnomocnika, ustanawia się kuratora. To samo dotyczy wypadku, gdy pełnomocnik nieobecnego nie może wykonywać swoich czynności albo gdy je wykonywa nienależycie.

§ 2. Kurator powinien przede wszystkim postarać się o ustalenie miejsca pobytu osoby nieobecnej i zawiadomić ją o stanie jej spraw.

ZAGADNIENIA OBJĘTE ZAKRESEM EGZAMINU - ROK AKADEMICKI 2002/2003

II. PRAWO RZECZOWE

  1. POJĘCIE I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRAWA RZECZOWEGO W ZNACZENIU PRZEDMIOTOWYM

Tradycyjnie już wyróżnia się w literaturze pojęcie prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym i w znaczeniu przedmiotowym.

Prawo rze­czowe w znaczeniu przedmiotowym - oznacza zespół przepisów, które regulują formy prawne korzystania z rzeczy przybierające postać podmiotowych praw rzeczowych, jest więc zespołem źródeł prawa regulującego problematykę podmiotowych praw rzeczowych, czyli regulującego:

prawa własności oraz innych form korzystania z rzeczy, czyli praw rzeczowych w znaczeniu podmiotowym.

Podstawowe źródła prawa rzeczowego.

Poza rzeczą niekiedy przedmiotem praw rzeczowych mogą być prawa majątkowe np. użytkowanie praw, zastaw na prawach, hipoteka na użytkowaniu wieczystym.

  1. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PRAW RZECZOWYCH W ZNACZENIU PODMIOTOWYM

Prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym - oznacza tę kategorię cywilnych praw podmiotowych, które spełniają łącznie dwa warunki:

W systemie prawa cywilnego istnieją dwie podstawowe kategorie majątkowych praw podmiotowych:

Cywilnoprawne formy korzystania z rzeczy są niejednolite, przybierają mianowicie postać:

Rozdzielona jest równocześnie regulacja prawna korzystania z rzeczy w zależności od rodzaju przyjętego prawa podmiotowego:

Rodzaje podmiotowych praw rzeczowych (ich kolejność ma znaczenie):

  1. prawo własności,

  2. użytkowanie wieczyste,

  3. ograniczone prawa rzeczowe, a wśród nich:

Mamy więc do czynienia z trójpodziałem podmiotowych praw rzeczo­wych:

  1. naczelną funkcję pełni tu prawo własności - obejmuje najszerszą gamę uprawnień, a mianowicie uprawnia do korzystania z rzeczy (własnej) i rozpo­rządzania rzeczą [art.140 Kc], z niego wywodzą się dalsze prawa rzeczowe (prawa na rzeczy cudzej),

  2. pośrednim, choć zbliżonym do prawa własności, jest prawo użytkowania wieczystego; użytkownik wieczysty może korzystać z gruntu państwowego lub komunalnego, może również swoim prawem rozporządzać [art.233 Kc].

  3. natomiast bardzo zróżnicowana jest, stosownie do ich mnogości, treść ogra­niczonych praw rzeczowych:

Istotnym elementem praw rzeczowych w znaczeniu podmiotowym jest ich szczególny przedmiot, którym jest  rzecz, rozumiana jako przedmiot materialny. Istnieje zasada zamkniętej listy praw rzeczowych, co oznacza, że zainteresowani mogą ustanawiać jedynie takie prawa rzeczowe, jakie ustawa przewiduje.

  1. RZECZY JAKO PRZEDMIOTY PRAW RZECZOWYCH

W literaturze prawniczej sporne jest zagadnienie przedmiotu stosunków cy­wilnoprawnych (i wszelkich stosunków prawnych), spór ten prze­nosi się także na płaszczyznę przedmiotu praw podmiotowych.

Przedmiotem stosunków cywilnoprawnych jest określone zachowanie się stron stosunku re­gulowane normami prawa cywilnego; zachowanie dozwolone, nakazane lub zakazane, które odnosi się do pewnych określonych obiektów, można tu wska­zać na:

Uwzględniając powyższe, można stwierdzić, że w prawie rzeczowym przedmiotami, na które skierowana jest regulacja prawna, są rzeczy jako przedmioty materialne, na tej podstawie mówimy więc o rzeczach jako przedmiotach stosunków prawnorzeczowych (cywilnoprawnych) czy też o rzeczach jako przedmio­tach podmiotowych praw rzeczowych.

Zasadniczo, według prawa polskiego, przedmiotem praw rzeczowych (stosunków prawnorze­czowych) mogą być jedynie istniejące rzeczy zindywidualizowane.

Rzeczy - rzeczami w rozumieniu Kodeksu cywilnego [art.45] są tylko przedmioty materialne, a wśród nich:

Zatem można mówić o przesłankach rzeczy, czyli że są one:

Klasyfikacja rzeczy - pyt.8 Części ogólnej „Przedmioty stosunków cywilnoprawnych”.

  1. RZECZY RUCHOME I NIERUCHOMOŚCI

Doniosłe znaczenie prawne ma podział rzeczy na:

W regulacji prawnej odbija się to ustanowieniem odrębnego, szcze­gólnego reżimu prawnego dla nieruchomości, co jest miarą gospodarczej funk­cji nieruchomości, a mianowicie:

  1. najpierw wyodrębniono grupę praw podmiotowych zarezerwowanych wyłącznie dla nieruchomości, czyli:

  1. dalej - instytucja ksiąg wieczystych służy ujawnieniu praw rzeczowych (oraz niektórych praw i roszczeń osobistych) na nieruchomo­ściach.,

  2. spotykamy wreszcie - w obrębie prawa własności, znaczne różnice re­gulacji legislacyjnej dotyczącej granic prawa własności oraz nabycia i utraty prawa własności nieruchomości.

Na drugim biegunie brak zaś zasadniczo równie drastycznej, interwencyjnej regulacji prawnej w odniesieniu do rzeczy ruchomych, sporadyczne wyjątki dotyczące rzeczy specjalnego przeznaczenia (dobra kultury, broń itp.) nie czy­nią zasadniczego wyłomu. Mając na uwadze powyższe można więc powiedzieć, że prawo podmiotowe praktycznie jest zarezerwowane wyłącznie dla nieruchomości.

NIERUCHOMOŚCI

Pojęcie nieruchomości zdefiniowano w [art.46 §1 Kc] - zgodnie z nim nieruchomościami są:

NIERUCHOMOŚĆ GRUNTOWA

Zasadniczo grunty stanowią nieruchomości, w literaturze prawniczej uży­wa się wielokrotnie na oznaczenie tego rodzaju nieruchomości pojęcia nieru­chomości gruntowej.

Budynki oraz inne urządzenia trwale z gruntem związa­ne są zaś (co do zasady) częściami składowymi gruntu według zasady super-ficies solo cedit [art.48 Kc], zatem jako część składowa nie stanowią odrębnego przed­miotu własności (dzielą losy prawne gruntu [zob. art.47 §1 Kc]).

Możliwe są jednak od tej zasady wyjątki przewidziane w ustawie:

Natomiast zwykłą postać nieruchomości stanowią grunty - zgodnie z [art.46 §1 Kc] wyróżnienie nieruchomości następuje za pomocą prawnego kryterium własności, po geodezyjnym określeniu jej granic.

Nieruchomością (tutaj nieruchomością gruntową) jest więc:

NIERUCHOMOŚĆ ROLNA

Od nieruchomości w rozumieniu [art.46 Kc] należy odróżnić nieruchomość rolną zdefiniowaną w [art.461 Kc], zgodnie z nim nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być :

RZECZY RUCHOME

W Kodeksie cywilnym nie określono natomiast pojęcia rzeczy ruchomych, niemniej jednak a contrario trzeba uznać, że należą do nich: wszelkie przed­mioty materialne nie stanowiące nieruchomości ani ich części składowych (z zasady nie podlegają rejestrowi - wyjątek stanowi np. ewidencja pojazdów).

  1. CZĘŚĆ SKŁADOWA RZECZY

Poszczególne rzeczy miewają częstokroć złożoną strukturę fizyczną, naj­częściej składają się:

Według przepisu [art.47 §2 Kc] częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone:

(np.: silnik w samochodzie, budynek wzniesiony na gruncie, drzewo w lesie).

Trzeba jeszcze uzupełnić, że przedmioty połączone z rzeczą tylko do prze­mijającego użytku nie stanowią części składowych [art.47 §3 Kc] (np.: barak na placu budowy, kiosk handlowy na placu targowym).

Widać więc, że określony przedmiot staje się częścią składową rzeczy jeżeli:

Wymaga szczególnego podkreślenia, że część składowa rzeczy:

[Art.48 Kc]  Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.

[Art.49 Kc]  Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych gruntu lub budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu.

[Art.50 Kc]  Za części składowe nieruchomości uważa się także prawa związane z jej własnością.

  1. RZYNALEŻNOŚĆ

Od części składowych należy odróżnić pojęcie przynależności rzeczy, we­dług przepisu [art.51 §1 Kc] przynależnościami są:

Przykład: ciągnik rolniczy w gospodarstwie rolnym, meble w mieszkaniu, itd.

Nie może być przynależnością rzecz nie należąca do właściciela rzeczy głównej [art.51 §2 Kc]. Przynależność nie traci swojego charakteru przez przemi­jające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną [art.51 §3 Kc].

W przeciwieństwie do części składowych:

Przykład: radioodtwarzacz w samochodzie, luksusowe wyposażenie mieszkania.

Z uwagi na specyfikę przynależności ustawodawca nie zastrzega już tutaj przesadnych rygorów prawnych, zbliżonych do reżimu prawnego części skła­dowych, a mianowicie:

  1. WŁASNOŚĆ (pojęcie, treść, granice, wykonywanie)

POJECIE WŁASNOŚCI

Własność w znaczeniu prawnym - oznacza przeniesienie podstawowej instytucji dla danego systemu społeczno-ekonomicznego na grunt prawa, w tym znaczeniu własność stanowi prawną formę korzystania z rzeczy, czyli jest to tylko jedna, podstawowa forma władania częściami przyrody, która musi być odróżniana od innych form władania, jak użytkowanie, najem czy dzierżawa.

Własność z znaczeniu ekonomicznym - oznacza każdą formę władania częściami przyrody mającymi wartość majątkową, która pozwala na zawłaszczenie materialnych części przyrody, czyli w tym znaczeniu właścicielem jest ten, kto faktycznie dysponuje w swoim interesie danym dobrem majątkowym, przy czym obojętna jest forma prawna, która takie dysponowanie umożliwia.

Prawo własności jest:

TREŚĆ WŁASNOŚCI

Na podstawie obowiązujących przepisów można mówić o:

UPRAWNIENIA - treść pozytywna własności

Przepis [art.140 Kc], zakłada, że właściciel może z rzeczą czynić wszystko, czego mu prawo nie zabrania, a mianowicie:

W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może,

Pozytywną stronę własności opisuje najlepiej stara, tradycyjna triada uprawnień:

1) posiadanie IUS POSSIDENDI,

2) używanie, pobieranie pożytków, zużycie rzeczy IUS UTENDI, FRUENDI, ABUTENDI,

3) rozporządzanie rzeczą IUS DISPONENDI

Wyliczenie wszelkich uprawnień właściciela w sposób pełny i zamknięty jest niemożliwe, gdyż te uprawnienia mogą mieć różny charakter: od uprawnień do określonych działań (zaniechań) faktycznych, po działania prawne.

Istnieje swoiste domniemanie uprawnień na korzyść właściciela, oznacza to, że konkretny atrybut służy właścicielowi, chyba że z przepisu szczegółowego wynikałby wniosek odmienny.

GRANICE WŁASNOŚCI ORAZ JEJ WYKONYWANIE

OGRANICZENIA - treść negatywna własności:

Treścią negatywna prawa własności - są ustawowe wyznaczniki prawa własności, które wiążą się z powszechnym obowiązkiem nienaruszania sfery dozwolonego zachowania się właściciela (tzw. granice przestrzenne i czasowe), należą do nich wyznaczniki opisane w [art.140 Kc]:

W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może,

Najważniejszym wyznacznikiem prawa własności są granice prawa (ustaw), należą do nich :

I. Ograniczenia prawa własności wynikające z przepisów prawa cywilnego, w zakresie korzystania z nieruchomości związane z prawem sąsiedzkim [art.144-154 Kc].

[Art.144 Kc] Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.

Są to przepisy nakładające na sąsiadów ograniczenia i obowiązki pozwalające na w miarę bezkonfliktowe wykonywanie prawa własności nieruchomości, a mianowicie:

  1. Ograniczające oddziaływanie (immisje) na nieruchomości sąsiedzkie oraz określające sposób korzystania z przygranicznych pasów ziemi, należą do nich np. immisje:

[Art.147 Kc] Właścicielowi nie wolno dokonywać robót ziemnych w taki sposób, żeby to groziło nieruchomościom sąsiednim utratą oparcia.

[Art.148 Kc] Owoce spadłe z drzewa lub krzewu na grunt sąsiedni stanowią jego pożytki. Przepisu tego nie stosuje się, gdy grunt sąsiedni jest przeznaczony na użytek publiczny.

[Art.149 Kc] Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców. Właściciel sąsiedniego gruntu może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody.

[Art.150 Kc] Właściciel gruntu może obciąć i zachować dla siebie korzenie przechodzące z sąsiedniego gruntu. To samo dotyczy gałęzi i owoców zwieszających się z sąsiedniego gruntu; jednakże w wypadku takim właściciel powinien uprzednio wyznaczyć sąsiadowi odpowiedni termin do ich usunięcia.”

  1. Przewidujące powstanie służebności :

[Art.145 Kc]  § 1. Jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (droga konieczna).

§ 2. Przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między zainteresowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej.

§ 3. Przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać interes społeczno-gospodarczy.

  1. Regulujące problem granic:

[Art.143 Kc] W granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią. Przepis ten nie uchybia przepisom regulującym prawa do wód.

[Art.151 Kc]  Jeżeli przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia przekroczono bez winy umyślnej granice sąsiedniego gruntu, właściciel tego gruntu nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, chyba że bez nie uzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy albo że grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda. Może on żądać albo stosownego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie odpowiedniej służebności gruntowej, albo wykupienia zajętej części gruntu, jak również tej części, która na skutek budowy straciła dla niego znaczenie gospodarcze.

[Art.152 Kc]  Właściciele gruntów sąsiadujących obowiązani są do współdziałania przy rozgraniczeniu gruntów oraz przy utrzymywaniu stałych znaków granicznych; koszty rozgraniczenia oraz koszty urządzenia i utrzymywania stałych znaków granicznych ponoszą po połowie.

II. Ograniczenia prawa własności wynikające z innych przepisów niż prawo cywilne, do takich ograniczeń zaliczamy:

  1. SPOSOBY NABYCIA I UTRATA WŁASNOŚCI

Ogólna charakterystyka nabycia i utraty własności:

Podstawową klasyfikacją sposobów nabycia i utraty własności jest podział na:

  1. pierwotne - nabywca nabywa swe prawo niezależnie od praw poprzednika, gdy nabywa rzecz niczyją lub gdy rzecz miała swego właściciela, ale nabywca nie wywodzi swego prawa od praw tego poprzedniego właściciela:

  1. pochodne - prawo własności przechodzi na następcę w takim zakresie, jakim przysługiwało poprzedniemu właścicielowi, a więc:

Ad.1) PIERWOTNE sposoby nabycia:

ZASIEDZENIE - jest to pierwotny sposób nabycia własności, przy którym nabywca uzyskuje, ex legę, prawo własności niezależnie od praw poprzednika, definicję legalną zasiedzenia zawiera [art.172 Kc], który mówi:

„§1. Posiadacz nieruchomości nie będący właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat 20 jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze.

§2. Posiadacz nieruchomość nabywa jej własność po upływie lat 30, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze."

Przesłankami zasiedzenia są:

ZNALEZIENIE RZECZY - nabycie własności następuje na skutek niepodjęcia przez właściciela rzeczy działań zmierzających do odzyskania rzeczy zgubionej:

Ad.2) POCHODNE sposoby nabycia:

PRZENIESIENIE [art.155 - 170 Kc] - pod tym pojęciem rozumie się przejście prawa własności na podstawie umowy, jest to pochodny sposób przejścia prawa własności.

Umowa o przeniesienie własności:

Przeniesienie własności rzeczy ruchomych:

[Art.155 §1 Kc] Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.

[Art.155 §2 Kc] Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.

Przeniesienie własności nieruchomości:

Nieruchomości występują jako rzecz oznaczona co do tożsamości, lecz ustawa wprowadza ograniczenia swobody treści i formy umów, a mianowicie:

[Art.157 §1 Kc] Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.

[Art.157 §2 Kc] Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.

Przeniesienie własności przez osobę nieuprawniona do rozporządzania rzeczą [art.169 Kc]:

§1. Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze. Ta umowa ma charakter realny - wiąże się z wydaniem rzeczy nabywcy.

§2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat 3 od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego."

INNE SPOSOBY NABYCIA I UTRATY WŁASNOŚCI

ZRZECZENIE SIĘ WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI - zgodnie z [art.179 §1 Kc]:

Właściciel może wyzbyć się własności nieruchomości przez to, że się jej zrzeknie. Zrzeczenie się wymaga formy aktu notarialnego. Do zrzeczenia się własności nieruchomości potrzebna jest zgoda starosty wykonującego to zadanie jako zadanie z zakresu adm. rządowej.

Nieruchomość taka staje się własnością Skarbu Państwa, który ponosi odpowiedzialność z nieruchomości za jej obciążenia. W przypadku zrzeczenia się nieruchomości należącej do komunalnej osoby prawnej potrzebna jest zgoda zarządu gminy, na terenie której położona jest dana nieruchomość.

PORZUCENIE RZECZY RUCHOMEJ - zgodnie z [art.180 Kc]:

Właściciel może się wyzbyć rzeczy ruchomej przez to, że w tym zamiarze rzecz porzuci.

Taka rzecz porzucona przez właściciela staje się rzeczą niczyją i można nabyć jej własność przez objęcie jej w posiadanie samoistne, czyli zawłaszczenie [art.181 Kc]. Swoistym zawłaszczeniem jest nabycie własności roju pszczół [art.182 Kc].

PRZETWORZENIE RZECZY RUCHOMYCH - zgodnie z [art.192 Kc] ten, kto wytworzył nową rzecz z cudzych materiałów staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów, natomiast:

to właścicielem rzeczy wytworzonej jest właściciel materiałów.

POŁĄCZENIE I POMIESZANIE - zgodnie z [art.193 Kc]:

§ 1. Jeżeli rzeczy ruchome zostały połączone lub pomieszane w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości. Udziały we współwłasności oznacza się według stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych.

§2. Jednakże gdy jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą aniżeli pozostałe, rzeczy niniejszej wartości stają się jej częściami składowymi.

Nabycie pożytków naturalnych - uprawniony do pobierania pożytków naturalnych rzeczy nabywa ich własność przez odłączenie ich od rzeczy.

  1. OCHRONA WŁASNOŚCI

Ochrona prawa własności to przede wszystkim ochrona petytoryjna (wywodzi się od słowa petycjo, od skargi w prawie rzymskim, czyli ochrona „ skargowa”) - jej podstawą jest prawo, nie zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza, jest ochroną samego tytułu własności i ma charakter bezwzględny (ochrona posesoryjna zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza).

Ochrona petytoryjna prawa własności jest tworzona przez:

  1. Roszczenie windykacyjne:

[Art.222 §1 Kc] Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.