B. Hołyst, rozdz. LXI : MOTYWY PRZYZNANIA SIĘ PODEJRZANYCH

Zimbardo sugeruje, że ponad 80 % przestępstw zostaje wyjaśnionych dzięki przyznaniem się podejrzanych, a po przyznaniu się oskarżeni rzadko są uniewinniani. Ta opinia jednak jest nieco przesadzona i nieuzasadniona. Faktem jednak jest, że przyznania się do winy są powszechne.

PRZYCZYNY przyznawania się do winy wiążą się z:

1. okolicznościami i charakterystyką sprawy

2. zachowaniem policji

3. warunkami aresztu

4. postawą, osobowością i doświadczeniem podejrzanego

Przyznanie się może być:

1. ustne (jeśli nie jest zarejestrowane na video podejrzani są skłonni do odwołania takiego przyznania się)

2. pisemne

3. ustne i pisemne

Przyznanie się podejrzanego może też dotyczyć wcześniejszych, niewyjaśnionych spraw. Należy to wziąć pod uwagę w sądzie.

Badania nad CZĘSTOTLIWOŚCIĄ przyznania się podejrzanych do winy w trakcie przesłuchania:

1. M. Zander i B. Mitchell - 76%

2. P. Softley - 48%

3. D. Neubauer - 47%

4. S. Moston, G. Stephenson i T. Williamson - 43%

B.L. Irving I I.K. McKenzie stwierdzili, że podejrzani składający samooskarżające wyjaśnienia są prawie trzykrotnie częściej oskarżeni niż nieskładający takich wyjaśnień.

Po wejściu ustawy Police and Criminal Evidence Act w 1984 r. (PACE) w Anglii i Walii spadł odsetek podejrzanych przyznających się do winy (wg badań Mostona, Stephensona i Williamsona). Wiąże się to z tym, że:

- ograniczono dotychczasowe techniki policyjne

- wprowadzono rejestrację video

- nastąpiła ogólna utrata zaufania do policyjnych przesłuchań

WIEK A PRZYZNANIE SIĘ DO WINY

Im młodszy podejrzany tym chętniej się przyznaje ( potwierdzają to badania Leikena w USA, Softleya w Anglii oraz Baldwina i McConville'a w Londynie i Birmingham)

Czynniki powodujące, że młodsi podejrzani przyznają się chętniej:

1. Leiken: starsi mają większe doświadczenie i są lepiej przygotowani psychicznie

2. Baldwin i McConville: starsi podejrzani są bardziej świadomi swoich praw

3. może mieć też wpływ temperament, czynniki tj. nerwowość, impulsywność, odwaga

Badania Neubauera oraz Mostona, Stephensona i Williamsona nie potwierdziły prostej relacji między wiekiem podejrzanych a częstotliwością przyznawania się do winy

RODZAJE PRZESTĘPSTW A PRZYZNANIE SIĘ DO WINY

1. Neubauer: Częściej podejrzani przyznają się do przestępstw przeciwko własności niż do przestępstw z użyciem przemocy

2. Mitchell: Najchętniej podejrzani przyznają się do przestępstw seksualnych

WPŁYW WCZEŚCNIEJSZYCH PRZYZNAŃ SIĘ I SKAZAŃ

1. Neubauer: „doświadczeni” przestępcy mniej chętnie przyznają się do winy

2. Softley: tak samo jak Neubauer

3. Moston, Stephenson, Williamson: w zależności od siły dowodów. Ale nawet gdy dowody są silne to i tak „doświadczeni - z wyrokami” podejrzani rzadziej się przyznają niż „początkujący - wcześniej nie karani”

4. Baldwin, McConcville: „doświadczeni” podejrzani przyznają się chętniej niż „początkujący”. Argument jest taki, że mogą doceniać korzyści z przyznania się. Jest to jednak mało przekonywujące z powodów tj.:

- podejrzani wcześniej karani mają „uraz” z poprzednich przesłuchan i mogą łatwiej rezygnować z oporu

- podejrzani recydywiści mają pewna idiosynkratyczne cechy (np. niski poziom inteligencji) co czyni ich słabymi wobec presji przesłuchania

- podejrzani wcześniej karani mogą wierzyć, że daremne jest zaprzeczanie

- przyznanie się jest łatwiejsze, gdy już raz tego dokonali

D. Matz zwraca uwagę na to, że podejrzany już raz napiętnowany (kiedyś się już przyznał do winy) ma mniej do stracenia na honorze.

Duży nacisk w ostatnich latach kładzie się na informowanie o prawach przysługujących podejrzanym (np. prawo do milczenia). Po wprowadzeniu ustawy PACE w Anglii zwiększył się odsetek podejrzanych korzystających z porad prawnych.

Starsi podejrzani i recydywiści częściej korzystają ze swoich praw

Korzystanie z prawa do milczenia wg badań Mostona, Stephensona i Williamsona wiąże się z:

- wagą przestępstwa

- wcześniejszymi skazaniami

- dostępnością do obrońcy

nie wpływa jednak na dalsze dochodzenie i przyznanie się do winy, gdy sprawa znajdzie się w sądzie. Wg tych badań korzystający z tego prawa byli nawet częściej skazywani niż ci co zaprzeczali.

MODELE WYJAŚNIAJĄCE MECHANIZMY PRZYZNAWANIA SIĘ DO WINY:

1. Model J.E. Reida:

Podejrzany przyznaje się, gdy postrzegane skutki przyznania się są bardziej pożądane niż strach spowodowany oszustwem.

Przesłuchujący może manipulować tym strachem.

Wyodrębnia się 3 podstawowe koncepcje związanie z tą manipulacją:

1. oczekiwanie (expectancy) - odnosi się do tego, co postrzega podejrzany jako pożądane

2. nakłaniania (persuasion) - próba zmiany poglądu podejrzanego na taki jaki jest pożądany

3. wiara, zaufanie (belief) - próba zmiany podstawowej wiary w strukture wewnętrznych przekonań wspierających lub obalających oczekiwania

Cztery kryteria zmiany oczekiwań i zaufania podejrzanego:

1. informacje podane przez przesłuchującego musza być przyjęte jako wiarygodne

2. przesłuchujący uzyskuje wgląd w postawę i słabe strony podejrzanego

3. podejrzany musi przyjąć wewnętrznie sugestie przesłuchującego, co odbywa soię trzystopniowo:

- powinien zrozumieć tok myślenia przesłuchującego

- zaakceptować to, co on podaje

- uwierzyć w sugestie przesłuchującego

d) przesłuchujący musi stale obserwować czy podejrzany akceptuje te sugestie, czy wymaga zwiększenia porcji strachu

tricki manipulacyjne przesłuchujących:

przesłuchujący zwiększa naturalną tendencję podejrzanego do używania mechanizmów obronnych tj: racjonalizacja i projekcja

przesłuchujący zwiększa porcje strachu związaną z zaprzeczaniem:

strach zewnętrzny ( podejrzliwość, złość, nienawiść) hamuje chęć przyznania się

strach wewnętrzny - granie na uczuciach (poczucie winy, wstyd) zwiększa chęć przyznania się

2. Model PODEJMOWANIA DECYZJI W PRZYZNANIU SIĘ:

Hilgendorf i Irving

Zaletą tego modelu jest to, że wiąże się on z prawną koncepcją dobrowolności i nacisku.

Podejrzani są zaangażowani w proces podejmowania decyzji (Czy przyznać się czy nie? Czy powiedzieć całą prawde czy tylko część?)

Podejmowanie decyzji jest zdeterminowane przez:

1. percepcję osiągalnego kierunku działania (podejrzany zna więcej niż jedne kierunek działania i musi któryś wybrać)

2. postrzegania możliwości różnych skutków zw. z tymi kierunkami

3. użyteczność korzyści towarzyszących tym kierunkom

Podejrzany musi zbilansować potencjalnie negatywne skutki i korzyści z podjętych działań, czyli przyznania się.

Autorzy modelu zakładają, że istnieje wiele społecznych, psychologicznych i środowiskowych czynników, które mogą i poważnie wpływają na decyzję podejrzanego podczas przesłuchania:

1. policja może manipulować korzyściami akceptowalnymi społecznie w celu wpłynięcia na podjęcie decyzji. /na manipulacje szczególnie podatne są : poczucie kompetencji i wysokiej oceny własnej

2. pomniejszanie powagi przestępstwa przez przesłuchującego i zmiana postrzegania „kosztu” związanego z zaprzeczaniem i oporem

3. policja może przez manipulacje społeczną, psychologiczną, środowiskową zwiększać poziom strachu podejrzanego. Wywołanie osobistego zagrożenia uważane jest za inherentną częśc przesłuchania na posterunku a niepewność i izolacja podejrzanego stanowią czynniki wzmacniające strach

3. Model POZNAWCZO-ZACHOWAWCZY PRZYZNANIA SIĘ:

W modelu tym brane są pod uwage różnego rodzaju zdarzenia, które miały miejsce przed przesłuchaniem i które są skutkami ew. przyznania się do winy.

Ujmuje się je jako zdarzenia:

- społeczne

- emocjonalne

- sytuacyjne

-fizjologiczne

1. zdarzenia społeczne: mogące spowodować przyznanie się do winy to:

- izolacja od rodziny i przyjaciół

- charakter przesłuchania

W „nagrodę” za przyznanie się podejrzany może uzyskać np. odwiedziny rodziny

b) zdarzenia emocjonalne: to głównie stresogenne pobyty w areszcie w połączeniu ze strachem i niepewnością.

Są dwa rodzaje emocji:

- poczucie winy (sprzyja przyznaniu się)

- wstyd (nie sprzyja przyznaniu się, chęć ukrycia popełnionego czynu)

Po przyznaniu się winni podejrzani mogą doznawać poczucia ulgi.

Zdarzenia emocjonalne obejmują:

-myśli

- interpretacje

- przypuszczenia

- postrzegane strategie podejrzanego

Mogą stanowić ważne czynniki wpływające na jego zachowanie, nawet bardziej niż działania policji.

Np. podejrzany „wmawia” sobie,że policja nie zaprzestanie go przesłuchiwać zanim nie przyzna się do winy.

c) zdarzenia sytuacyjne: mogą być rózne, np.:

- okoliczności aresztowania mogą wpływać na zdolność do udziału w przesłuchaniu

- spędzenie czasu w areszcie może „zmiękczyć” podejrzanego

- znajomość policyjnych procedur i swoich praw

4. zdarzenia fizjologiczne: objawy tj. przyspieszone bicie serca, podwyższone ciśnienie występują u podejrzanego z powodu niepokoju i strachu. Przyznanie się powoduje zmniejszenie tych dolegliwości.

4. PSYCHOANALITYCZNE MODELE PRZYZNANIA SIĘ:

T. Reik starał się wykazać, ze nieświadomy przymus przyznania się odgrywa ważną rolę w religii, mitach, sztuce, języku i innych działaniach społecznych.

Superego odgrywa ważną role. Jeśli superego milczy to rozwija się silne poczucie winy i potrzeba samoukarania. W wyniku tego może wystąpić „przymus” przyznania się, czasem nawet fałszywego.

Po przyznaniu się ego zaczyna akceptować emocjonalnie czyn przestępczy.

Przyznanie się to uwolnienie się od poczucia winy.

E. Bergen: przyznanie się w kategoriach norm społecznych. Przyznanie się stwarza poczucie ulgi, które ma skutki oczyszczające, ale żeby były one ważne trzeba się przyznać w obecności autorytetu tj. policjant, ksiądz itp.

5. MODEL PROCESU INTERAKCJI W PRZYZNANIU SIĘ:

Moston, Stephenson, Williamson

W tym modelu kładzie się nacisk na interakcje wielu związanych ze sprawą czynników, a nie traktowanie ich oddzielnie.

Reakcja podejrzanego pozostaje pod wpływem dwóch grup czynników tj:

1. charakterystyki przestępstwa i podejrzanego

2. kontekstu przestępstwa

Ważnym założeniem modelu jest to, że cechy sprawy i podejrzanego wpływają na postawe i styl przesłuchania a to z kolei oddziałuje na zachowanie podejrzanego.

Czynniki wstrzymujące przyznanie się:

1. strach przed sankcjami karnymi

2. zmartwienie wobec utraty dobrego imienia i reputacji w społeczności

3. niechęć do przyznania się wobec siebie do popełnienia czynu

4. chęć zapobieżenia temu aby rodzina i znajom i dowiedzieli się o przestępstwie

5. strach przed odwetem

Badania empiryczne przyznania się:

Trzy cechy spraw mają główny wpływ na wyniki przesłuchań w badaniach przeprowadzonych metodami ankietową i analizy społecznych interakcji między przesłuchującym a podejrzanym:

1. siła dowodów

2. waga przestępstwa

3. korzystanie z porad obrońców

Gudjonsson i Petursson wymieniają czynniki tj:

1. presja wewnętrzna przyznania się, jeśli podejrzani poczuwają się do winy i potrzebują się uwolnic od tego ciężaru

2. presje zewnętrzną zw. z przekonującą techniką przesłuchania, zachowaniem policji i strachem przed odosobnieniem

3. „dowody”, gdy podejrzani wierzą, że nie ma sensu zaprzeczać, bo policja łatwo udowodni przestępstwo

Wnioski z badań:

Najczęstszym i najważniejszym powodem przyznania się jest wiara w siłę dowodów posiadanych przez policję. Presja zewnętrzna i wewnętrzna odgrywają ważną rolę w momencie braku dowodów.

Wśród przyczyn przyznawania się są:

- inteligencja podejrzanych

- ekstrawertyzm

- nerwowość

- psychotyczność

- wiek

- zdolność uporania się z problemem

- postawa przestępcy

- to jak podejrzani znoszą wstyd z powodu czynu przestępnego

Przyznanie się wskutek zewnętrznej presji wiązało się z postrzeganym brakiem zdolności oporu wobec argumentów policji w trakcie przesłuchania. Miały na to wpływ:

- skłonność do obaw

- wiek

- inteligencja

Presja wewnętrzna najsilniej korelowała z uczuciem wyrzutów sumienia i postrzegania, że przestępstwo raczej wynikało z utraty samokontroli niż z predyspozycji przestępczych.

• Przyznania się zw. z presją zewnętrzną wywoływały często żal. Głównie ekstrawertycy i ludzie o osobowości aspołecznej pisali w ankietach, że żalują, że się przyznali.

• Z kolei Ci co się przyznali widząc mocne dowody lub dzięki presji wewnętrznej byli zadowoleni, że się przyznali.

Niekiedy przyznanie się prowadzi do odkrycia nowych dowodów w sprawie (np. znalezienia narzędzia zbrodni)

Dowód z przyznania się może być wg badań empirycznych ważny lub istotny w ok. 20% spraw.

Gdy nastąpiło przyznanie się podejrzanego (nawet te później wycofane) to w większości przypadków następuje aresztowanie podejrzanego.

1

---