HORMONY
Hormony podwzgórza
Somatostatyna
Zastosowanie
w paliatywnym leczeniu chorych z akromegalią,
w leczeniu guzów przewodu pokarmowego,
w zapobieganiu powikłaniom po operacjach trzustki
w krwawieniach z żylaków przełyku.
Preparaty
Somatostatin -UCB - fiolki 0,25 mg; stosuje sią i.v. 0,25 mg.
Sandostatin - ampułki 0,05 mg/1 ml, 0,1 mg/1 ml i 1 mg/5 ml; stosuje się s.c. w akromegalii 0,05-0,1 mg co 8-12 godz.
Gonadoliberyna
Zastosowanie
w różnicowaniu niepłodności,
w leczeniu przedwczesnego dojrzewania płciowego,
w leczenie endometriozy,
w leczeniu hormonozależnego raka gruczołu krokowego.
Preparaty
Lutrelef- ampułki 25 i 100/;g, zestawy do iniekcji; stosuje sią i.v. 25-100//g.
Zoladex - strzykawka-aplikator 3,8 mg; stosuje sią s.c. co 28 dni.
Synarel - aerozol do nosa 0,002 g/1 ml; stosuje sią dwa razy dziennie po 1 dawce donosowo.
Hormony przedniego płata przysadki
Somatotropina (STH) - hormon -wzrostu
Zastosowanie
Korzystny wpływ w karłowatości przysadkowej ma jedynie ludzki hormon wzrostu, otrzymywany z przysadek zwłok ludzkich i to zastosowany odpowiednio wcześnie (tzn. u małych dzieci).
Stosuje się również we wszystkich stanach, w których chodzi o pobudzenie procesów regeneracji i odnowy - a zatem w trudno gojących się ranach, odleżynach i złamaniach kości.
Preparaty
Genotropin( Grono, Humanotrope) - hormon wzrostu uzyskany na drodze inżynierii genetycznej; fiolki 4, 12 i 24 j.m. oraz 80 /yg stosuje się podskórnie 6-7 razy w tygodniu w dawce 2-3 j.m./m2/powierzchni ciała na tydzień.
Tyreotropina (TSH) hormon tyreotropowy
Zastosowanie
Wyłącznie w diagnostyce pierwotnej i wtórnej niedoczynności tarczycy (łącznie z radioaktywnym jodem).
Preparaty
Ambinon - ampułki 30 j.m.; stosuje się s.c. lub i.m. 2,5-5 j.m./dobę przez 2-3 dni bezpośrednio poprzedzające scyntygrafię tarczycy.
Kortykotropina - ACTH (hormon adrenokortykotropowy)
Zastosowanie
w diagnostyce - w celu sprawdzenia wydolności kory nadnerczy,
w chorobach gośćcowych (ostra choroba reumatyczna, gościec przewlekły
postępujący),
w dychawicy oskrzelowej,
w ostrych napadach dny moczanowej,
wirusowym zapaleniu wątroby,
zapaleniu mózgu.
Preparaty
ACTH (Acton) -fiolki 10 j.m. (10 mg) i 25 j.m. (25 mg), subst. sucha; s.c. lub i.m. ID-40 j.m. do 4 razy dziennie, niekiedy i.v. w powolnym wlewie 5-20 j.m. w ciągu 8 godz.
Synacthen - fiolki 0,25 mg/1 ml, 1 mg/1 ml i 2 mg/2 ml; stosuje się i.v. 0,25 mg/dobę we wlewie kroplowym lub i.m. 1 mg/dobę.
Gonadotropiny
Gonadotropina l (prolan A, FSH, hormon folikulotropowy).
Gonadotropina II (prolan B. LH. hormon luteotropowy)
Zastosowanie
U kobiet - niedorozwój jajników, zaburzenia miesiączkowania, niektóre postacie nawykowego poronienia oraz nadmierne krwawienia miesiączkowe.
U mężczyzn - opóźnione, dojrzewanie, wnętrostwo (nie zstąpienie jąder), oligospermia, zaburzenia wielogruczołowe, zaburzenia przemiany wodnej i lipidowej.
Preparaty
Biogonadyl (Pregnyl) - gonadotropina łożyskowa ludzka o działaniu LH i FSH -ampułki 500, 1000, 1500, 2000, 5000 i 10 000 j.m.; stosuje się i.m. w dawkach zindywidualizowanych.
Humegon (Pergonal) - preparat zawierający ludzkie gonadotropiny przysadkowe, fiolki 75 i 150 j.m.; stosuje się i.m. w dawkach zindywidualizowanych.
Prolaktyna (laktotropina, LTH) czyli hormon mlekopędny
Zastosowanie
Niedoczynność gruczołów sutkowych.
Nadmierne krwawienie maciczne, zaburzenia miesiączkowania, grożące poronienie.
Preparaty
Prolaktyna - czopki 400 j.m.; stosuje się co 12-24 godz. po czopku doodbytniczo.
Hormony tylnego płata przysadki
Wazopresyna - hormon adiuretyczny (ADH)
Zastosowanie
Moczówka prosta,
Krwawienia z żylaków przełyku oraz z owrzodzeń żołądka i dwunastnicy,
Moczenie nocne.
Krwawienia z mięśniaków macicy, nadmierne krwawienia miesięczne i hipotonia poporodowa.
Preparaty
Adiuretin (Minirin 0,1-0,2) - ampułki 4 µg/1 ml oraz krople do nosa 0,1 mg/1 ml; stosuje się donosowo 1-2 razy dziennie 10-20μg/dobę.
Vasopressin - ampułki 10 j.m./1 ml; stosuje się s.c. lub im. w moczówce prostej 2-10 j.m. 3-4 razy dziennie oraz iv. we wlewie kroplowym w krwawieniu z żylaków przełyku 20 j.m.
Oksytocyna
Zastosowanie
Słaba akcja porodowa.
Krwawienia poporodowe - krwotoki z atonicznej macicy.
Poronienie niezupełne.
Ułatwienie wytrysku pokarmu u kobiet mających problem z karmieniem.
Preparaty
Oxytocin (Syntocinon) - ampułki 2 j.m. 12 ml, 5 j.m./1 ml, 5 ].m./0,5 ml oraz 2 j.m./1 ml; stosuje się w celu wywołania porodu i.m. 0,5-2 j.m. oraz we wlewie kroplowym i.v. 1 j.m. w 100 ml 5% glukozy z szybkością 2-8 kropli/min.
Sandopart - tabletki podjęzykowe 0,05 g; stosuje się podjązykowo - w indukcji porodu 1 tabl. co 30 minut, w atonii macicy 1/2 tabl. co 30 min., w ułatwieniu laktacji 1/2-1 tabl. na 5 min. przed karmieniem piersią,
Hormony tarczycy
Tyroksyna i trójjodotyronina
Zastosowanie
Substytucyjne - w niedoczynności tarczycy (leczenie dużymi dawkami).
Objawowe - stosowanie ostrożne, znacznie mniejsze dawki; obecnie ograniczone:
a) otyłość - tylko przy współistniejącej niedoczynności tarczycy,
b) hipercholesterolemia - D-tyroksyna (efekty wątpliwe).
Preparaty
Levoroxin (Euthyrox 50, -100,-150, Eltroxin, Letrox) - tabletki 15,50,75,100 i 150 µg; stosuje się doustnie początkowo 50-100/μg dziennie, następnie zwiększając dawkę w odstępach 3-4 tygodni o 50 µg do ustalenia eutyreozy.
Triiodothyronine (Liothyronin) - tabletki 0,02 mg; stosuje się początkowo 5-125µg dziennie zwiększając dawkę w odstępach 4-dniowych o 5 μg do ustalenia eutyreozy.
Kalcytonina
Zastosowanie
Osteoporoza różnego pochodzenia (starcza, postmenopauzalna, wtórna).
W bólach kostnych w przebiegu osteolizy.
W hiperkalcemii i przełomie hiperkalcemicznym różnego pochodzenia (zatrucie witaminą D, nadczynność przytarczyc).
Ostre zapalenie trzustki.
Preparaty
Cibacalcin - ampułki 0,25 i 0,5 mg; stosuje się i.m. lub s.c. początkowo 0,5 mg.
Miacalcic (Miacalcic Nasal 50, -100, Calci 50, -100, Calcihexal 50, -100) - ampułki 50 j.m./1ml i 100 j.m./1ml oraz aerozol do nosa 50 j.m./ dawką i 100 j.m./dawkę; stosuje się s.c. lub i.m. zazwyczaj 50-100 j.m. dziennie oraz donosowo 100-200 j.m. dziennie.
Hormony przytarczyc
Parathormon
Zastosowanie
W praktyce klinicznej parathormon okazał się skuteczny wyłącznie w doraźnym przerywaniu stanów hipokalcemii z obrazem tężyczki łącznie.
Preparaty
Parathyroid - fiolki 500 j. Collipa - i.m. lub s.c.; w ciężkich stanach do 100 j.C., następnie 20-40 j. co 12 godz.
Hormony wysp trzustki
Insulina
Zastosowanie
Insulinę stosuje się przede wszystkim w cukrzycy z niedoboru, gdzie często jest lekiem ratującym życie chorego. Zmniejsza stężenie glukozy i wzmaga spalanie glukozy.
Preparaty
A. Preparaty insulin o konwencjonalnym stopniu oczyszczenia:
Insulinum - insulina krystaliczna, działa gwałtownie, krótkotrwale (do 7 godz.). Stosuje się s.c. lub 1.m., fiolki 400 i 800 j.m./10 ml.
Insulinum semilente - insulina cynkowa bezpostaciowa o nieznacznie przedłużonym działaniu (działa ok. 12 godz.), fiolki 400 i 800 j.m./10 ml.
Insulinum ultralente - insulina cynkowa krystaliczna o wolnym i znacznie przedłużonym działaniu (działa ok. 24 godz.), fiolki 400 i 800 j.m./10 ml.
Insulinum lente - mieszanina insuliny ultralente i lente. Działa szybko i długotrwale (ok. 24 godz.), fiolki 400 i 800 j.m./10 ml.
Insulinum maxirapid - działa szybko i względnie krótko (do 8 godz.), fiolki 400 i 800 j.m./1Oml.
B. Insuliny wysoko oczyszczone:
Insulinum isophanicum "W-OS" i "ChOS" (Insulin mixtard 30 Penfill) - insulina izofanowa, szczyt działania po 4-12 godz., czas działania do 24 godz.; fiolki 800j.m./10ml oraz wkłady do "pióra" 100 j.m./1 ml.
Insulinum lenie "W-OS" i "ChOS" (Insulin lente MC) - maksymalne działanie po 8-10 godz., czas działania 12 godz.; fiolka 800 j.m./1O ml.
Insulinum maxirapid "W-OS" i "Ch OS" (Insulin Actrapid MC) - szczyt działania 1-2 godz., czas działania do 6 godz.
Insulinum semilente "W-OS" i "Ch OS" - szczyt działania po 8-10 godz., czas działania do 12 godz.; fiolka 800 j.m./lO ml.
Insulinum ultralente "W-OS" i "ChOS" - czas działania do 24 godz. z maksimum działania po 8-14 godz.; fiolka 800 j.m./1O ml.
C. Insuliny ludzkie:
Insulinum Actrapid HM (Humulin R) - krótko działająca rekombinowana insulina ludzka, szczyt działania po 1-2 godz., czas działania 8 godz.; fiolki 400,800 i 1000 j.m./10 ml oraz wkłady do "pióra" 150j.m./1,5ml.
Insulinum Protaphane HM (Humulin N) - rekombinowana ludzka insulina izofanowa o pośrednim czasie działania, szczyt działania po 4-12 godz., czas działania 24 godz.; fiolki 400 i 800 j.m./10 mt . oraz wkłady do "pióra" 150 j.m./1,5 ml.
Humulin U - rekombinowana insulina ludzka (zawiesina cynkowa) o bardzo długim czasie działania,
szczyt działania po 3-18 godz., czas działania 24-28 godz.; fiolki 400 i 1000 j.m./10 ml.
Humulin M1, M2, M3 i M4 - mieszanina rekombinowanej rozpuszczalnej i izofanowej insuliny ludzkiej o różnych czasach działania; fiolki 400 i 1000 j.m./10 ml oraz wkłady do "pióra" 150j.m./1,5 ml.
HumaJect M3, HumaJect M4, HumaJect N, HumaJect R - preparaty ludzkiej insuliny biosyntetycznej.
Humalog - insulina lispro, niskocząsteczkowy hormon białkowy o silnym działaniu - działa szybko i krótko (2-5 h).
Glukagon
Zastosowanie
Leczenie hipoglikemii poinsulinowej.
Insulinoma.
Próby diagnostyczne:
- podejrzenie:
wyspiaka,
guza chromochłonnego,
nadmiernego wydzielania hormonu wzrostu.
Badania endoskopowe przewodu pokarmowego jako środek zwiotczający dwunastnicę.
Leczenie wstrząsu kardiogennego.
Preparaty
Glucagon (GlucoGen) - fiolki 0,001 g; stosuje się s.c. lub i.m. 0,001 g oraz i.v. we wlewie kroplowym 1-10μg/kg m.c./min.
Hormony rdzenia nadnerczy
Adrenalina i Nor adrenalina
Hormony kory nadnerczy
Mineralokortykosteroidy
Aldosteron i dezoksykortykosteron
Zastosowanie
Mineralokortykosteroidy stosuje się głównie jako leki substytucyjne we wszystkich postaciach istniejącej czy nawet grożącej niewydolności kory nadnerczy (choroba Addisona).
Coraz częściej natomiast są stosowane preparaty fluorohydrokortyzonu, które są znacznie wygodniejsze w użyciu (podawane doustnie) i działają prawie 100 razy silniej na zatrzymanie jonów sodu od aldosteronu.
Preparaty
Desoxycortonum (DOCA, Percorten) - ampułki 0,005g/2 ml oraz 0,01g/2 ml, tabletki podjęzykowe 0,005 g; stosuje się głęboko i.m. 2 razy w tygodniu 0,005-0,01 g, podjęzykowo 0,005-0,01 g dziennie.
Glikokortykosteroidy
Kortyzon i hydroksykortyzon
Zastosowanie
Glikokortykosteroidy stosuje sta jako leki substytucyjne (zastępcze) -uzupełniające niedobór hormonów ustrojowych (głównie naturalne glikokortykosteroidy), oraz jako leki objawowe - ze wzglądu na ich właściwości przeciwzapalne, przeciwgośćcowe, przeciwalergiczne, przeciwnowotworowe i in.
Substytucyjnie stosuje się:
w chorobie Addisona.
Objawowo stosuje się:
w chorobach alergicznych (dychawica oskrzelowa, choroba posurowicza, polekowe odczyny alergiczne);
w kotagenozach (gościec stawowy, zapalenie guzkowe tątnic, rumień guzowaty);
w chorobach zakaźnych;
w chorobach nowotworowych (ostra białaczka limfatyczna);
w chorobach nerek (nerczyce);
w alergo- i toksydermatozach.
Działania niepożądane
Zanik przysadki i nadnerczy.
Nawroty choroby wrzodowej, perforacje, krwotoki.
Osteoporoza i samoistne złamania kości.
Zatrzymywanie sodu - obrzęki, nadciśnienie.
Niedobór potasu - osłabienie mięśniowe.
Zaburzenia procesów regeneracji i zmniejszenie odporności.
Zaburzenia płciowe.
Działanie diabetogenne.
Zaburzenia gospodarki tłuszczowej.
Preparaty
A. Preparaty glikokortykosteroidów stosowane doustnie i pozajelitowe:
Hydrocortisonum - tabl. 0,02 g, ampułki 0,025 g/5 ml, 0,025 g/1 ml, 0,1 g/2 ml i 0,5 g/2 ml; stosuje się doustnie w 2-3 dawkach podzielonych 0,02-0,03 g/dobę oraz i.m. lub i.v. 0,1-0,5 g jednorazowo.
Encorton (Decortin 50) - prednizon, tabletki 0,001 i 0,005 g; stosuje się doustnie w 2-3 dawkach podzielonych 0,02-0,06 g/dobę.
Encortolon (Fenicort) - prednizolon, tabletki 0,001, 0,002 i 0,005 g, ampułki 0,025, 0,05 i 0,25 g oraz . fiolki 0,025g; stosuje się doustnie w dawkach jw. oraz i.m. lub i.v. 0,01-0,025 g jednorazowo.
Dexamethason (Dexaven) - deksametazon, tabletki 0,0005 i 0,001 g, fiolki 0,004 g/1 ml i 0,008 g/1 ml oraz ampułki 0,04 g/5 ml i 0,1 g/10 ml; stosuje się doustnie 0,0005-0,015 g/dobę oraz i.m. lub i.v. 0,004-0,02 g jednorazowo.
Depo-Medrol (Solu-Medrol, Metypred) - metylprednizolon, tabletki 0,04, 0,016, 0,032 i 0,1 g, fiolki 0,004 g/1ml, 0.125 g/1ml, 0,25 g/4 ml, 0,5 g/8ml i 1,0 g/16ml; stosuje się doustnie 0,004-0,012 g/dobę, i.m. lub i.v. w dawce 0,01-0,5 g.
B. Preparaty glikokortykosteroidów stosowane wziewnie:
Flixonase (Flixotide) - flutikazon, aerozol 0,05%, stosowany donosowo w alergicznym nieżycie nosa 2 dawki aerozolu 2 razy dziennie.
Beclocort mite, -forte - beklometazon, aerozol 50 µg/dawkę i 250 μg/dawkę oraz proszek do inhalacji 100 i 200 µg na dawkę; stosuje się wziewnie 2 dawki 2 razy dziennie oraz donosowo w takich samych dawkach.
Budesonid, -mite, -forte ( Rhinocort Nasal Aerosol, Pulmicort) - budezonid, aerozol 0,16 mg/dawkę oraz aerozol donosowy 50 mg/dawkę; stosuje się wziewnie w dawce jw.
Adrenokortykosteroidy
Hormony płciowe męskie
Androgeny
Zastosowanie
U mężczyzn
Niedoczynność lub brak czynności płciowych - opóźnione dojrzewanie, brak lub osłabienie popędu płciowego.
U kobiet
Nadmierna czynność seksualna (nadmierny popęd płciowy, nadmierne krwawienie miesiączkowe, bolesne miesiączkowanie),
Rak gruczołu piersiowego u kobiet młodych, zwłaszcza przy przerzutach do kości i rak endometrium.
Preparaty
Testosteronum propionicum - propionian testosteronu, hormon płciowy męski otrzymywany syntetycznie, ampułki 0,01 g/1 ml i 0,025 g/1 ml; stosuje się co 2-3 dni w postaci wstrzyknięć domięśniowych 0,005-0,025 g.
Mesteron - metylotestosteron, pochodna testosteronu, dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego i działa 2 razy silniej od testosteronu; stosuje się w postaci tabletek 0,01 g, doustnie 0,03-0,1 g/dobę lub s.l. 0,015-0,05 g/dobę w dawkach podzielonych.
Hormony płciowe żeńskie
Estrogeny (Estradiol)
Zastosowanie
Zaburzenia miesiączkowania.
Niektóre postacie nawykowego poronienia.
W celu zahamowania laktacji.
Zaburzenia klimakteryczne lub po kastracji.
W preparatach antykoncepcyjnych razem z gestagenami.
Przeciwnowotworowo (rak gruczołu krokowego - u mężczyzn i rak sutka u kobiet młodych).
Miejscowo w zaniku i zaburzeniach zewnętrznych narządów płciowych związanych z menopauzą.
Preparaty
Estradiol depot (Progynova 21, - mitte) - walerianian estradiolu, drażetki 0,001 i 0,002 g; stosuje się doustnie, najczęściej 0,001-0,002 g przez 21 dni z 7-dniową przerwą.
Estraderm TTS 25, -50 i -100 - estradiol, plastry; stosuje się miejscowo 2 razy tygodniowo w hormonalnej terapii zastępczej.
Progynon - etynyloestradiol, syntetyczna pochodna esteroidu o bardzo silnym działaniu, tabletki 0,02 mg; stosuje się doustnie 0,01-0,05 mg na dobę.
Gestageny (Progesteron)
Zastosowanie
Niektóre postacie bezpłodności kobiecej.
W nawykowych poronieniach - łącznie z estrogenami.
Zaburzenia miesiączkowania - nadmierne krwawienia miesiączkowe, bolesne miesiączkowanie, zespól napięcia przedmiesiączkowego.
Krwotoki maciczne wywołane niedostatecznym rozwojem ciałka żółtego.
Zatrzymanie poporodowej laktacji. D Jako składniki większości leków antykoncepcyjnych.
Preparaty
Progesteronom - progesteron, tabletki podjęzykowe 0,05 g oraz ampułki 0,01 g/1 ml i 0,025 g/1 ml; stosuje się s.l. 0,025-0,05 g/dobę oraz i.m. 0,005-0,05 g/dobą.
Kaprogest - hydroksyprogesteron, ampułki 0,125 g/1 ml, 0,25 g/1ml, 0,25 g/2 ml i 0,5 g/2 ml; stosuje się i.m. 0,125-0,5 g raz w tygodniu.
Depo-Provera (Provera) - medroksyprogesteron, tabletki 0,005, 0,01, 0,1 g, 0,25 g i 0,5 g oraz ampułki 0,15 g/3 ml, 0,5 g/2,5 ml, 0,5 g/3,3ml, 1,0 g/5ml; stosuje się doustnie 0,05-1,5 g/dobę oraz i.m. 0,5-1,0 g dziennie lub co drugi dzień.
Doustne preparaty antykoncepcyjne
Mechanizm działania
Hamują uwalnianie somatostatyny z podwzgórza i gonadotropin z przysadki, przez co dochodzi do zahamowania owulacji.
Powodują zmiany w śluzie szyjkowym, który staje się gęsty i lepki, utrudniając przechodzenie plemników.
Wywołują zmiany w błonie śluzowej macicy utrudniające zagnieżdżenie komórki jajowej.
Powodują zmiany w czynności skurczowej macicy i jajowodów upośledzając transport komórki jajowej.
Rodzaje preparatów
Preparaty sekwencyjne - obecnie rzadko stosowane ze wzglądu na możliwość wystąpienia nowotworów macicy.
Preparaty kombinowane (jednofazowe) - najczęściej stosowane, zawierają estrogen i gestagen w stałych dawkach.
Preparaty jednoskładnikowe, np. "pigułka dnia następnego" zażywana do 72 godzin po stosunku (zawiera gestagen) oraz minipigulka (zawiera tylko gestagen).
Preparaty kombinowane (jednofazowe)
Cilest - norgestimat (gestagen 3 generacji) 0,25 mg + etynyloestradiol 0,035 mg, tabletki.
Diane-35 - octan cyproteronu 0,002 g + etynyloestradiol 0,035 mg, drażetki.
Femoden (Logest) - gestoden (gestagen 3 generacji) 0,075 mg + etynyloestradiol 0,03 mg, drażetki.
Marvelon - dezogestrel (gestagen 3 generacji) 0,15 mg + etynyloestradiol 0,03 mg, tabletki.
Mercilon - dezogestrel (0,15 mg) + etynyloestradiol (0,02 mg), tabletki.
Preparaty dwufazowe (sekwencyjne)
Anteovin - lewonorgestrel 0,125 mg + etynyloestradiol 0,05 mg, tabletki.
Preparaty jednoskładnikowe
Postinor - lewonorgestrel, tabletki 0,75 mg; stosuje się doustnie bezpośrednio po stosunku (do 1 godziny), nie więcej niż 4 tabl. w miesiącu.