W2 13.10.04r.
LEKI CHEMIOTERAPEUTYCZNE
SULFONAMIDY (pochodne kw. sulfanilowego)
→ działają przeciwbakteryjnie głównie na następujące drobnoustroje:
1) ziarenkowce Gram+ (paciorkowce, dwoinki zapalenia płuc, słabiej gronkowce)
i Gram- (dwoinki rzeżączki, dwoinki zapalenia opon mózgowych).
2) pałeczki - czerwonki, dżumy, okrężnicy (słabo).
3) laseczki - zgorzeli gazowej, wąglika, tężca, przecinkowca cholery.
4) bedsonie (neoriketsje) - ziarniniaka wenerycznego, choroby papuziej.
5) promieniowce promienicy, nokardie.
Mechanizm działania
W stężeniach stosowanych leczniczo nie działają bakteriobójczo tylko bakteriostatyczne- hamują rozwój i rozmnażanie się bakterii.
Farmakokinetyka
Wchłanianie sulfonamidów z jelit jest różne, zależnie od preparatu.
Możemy wyróżnić sulfonamidy:
a) łatwo wchłaniające się z jelit (sulfadiazyna, sulfametazyna, sulfizomidyna, sulfafurazol, sulfafenazol)
b) słabo wchłaniające się z jelit (sulfaguanidyna, ftalilosulfatiazol, sukcynylosulfatiazol, salazosulfapirydyna)
Sulfonamidy wydalają się z moczem, częściowo nie zmienione, częściowo zaś w nieczynnej postaci zmetabolizowanej (głównie jako acetylopochodne).
Wyróżnia się na tej podstawie wśród sulfonamidów:
krótkodziałające, szybko wchłaniane i wydalane
o długim działaniu
słabo wchłaniające się z przewodu pokarmowego (np. sulfaguanidyna)
Toksyczność
- sulfonamidy są względnie mało toksyczne.
- niekiedy mogą powodować nudności, wymioty i bóle głowy,
- mogą też, zwłaszcza w dużych dawkach powodować uszkodzenie miąższu wątroby,
- w przypadku wykrystalizowania w cewkach krętych nerek mogą powodować krwiomocz, czasem bezmocz,
- u niektórych osób z enzymopatiami mogą prowadzić do methemoglobinemii i hemolizy z uszkodzeniem nerek.
- wszystkie inne powikłania, pojawiające się podczas leczenia, są wywołane głównie uczuleniem (objawia się ono wysypkami skórnymi i zapaleniem skory).
Przeciwwskazania
Sulfonamidów nie można stosować u osób uczulonych,
u osób z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej,
u chorych z uszkodzeniem nerek i wątroby, u wcześniaków i noworodków (do 3-go miesiąca życia).
Nie należy stosować sulfonamidów łącznie z antybiotykami beta-laktamowymi oraz z mefenaminą.
Zasady leczenia
- sulfonamidy stosuje się najczęściej doustnie (rozpuszczalne w wodzie sole sodowe można wstrzykiwać dożylnie),
- dawkowanie sulfonamidów krótko działających najczęściej co 4-6 godz. po 0,5-1,5 g,
- sulfonamidy podaje się po jedzeniu, ponieważ drażnią bł. śluzową żołądka.
- zażywa się je z dużą ilością, płynów i z zasadami, jak soda oczyszczona, tlenek magnezowy, co zapobiega wykrystalizowaniu ich w drogach moczowych,
- stosuje się je średnio 10 dni.
Preparaty
1. Urenil (sulfakarbamid)
2. Amidoxal (sulfafurazol)
3. Sulfafenazol.
4. Madroxin (sulfadimetoksyna)
5. Sulfaguanidinum (tabletki 0,5 g; I stosuje się 2-4 tabl. co 4 godz.)
6. Merafin
7. Biseptol 120,480 i 960 (Groseptol, Bactrim, Duoseptol, Septrin, Apo-Sulfatrim
8. Sulfasalazin, -EN (we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, chorobie Leśniowskiego-Crohna i zapaleniu odbytnicy)
9. Sulfacetamidum Natrium (krople do oczu 10%)
10. Irgamid (maść do oczu 15%)
11. Dermazin (Flammazine) 1 % krem do stosowanią miejscowego - zwłaszcza w oparzeniach.
12. Argosulfan - sól srebrowa sulfatiazolu (krem 2%; stosuje się zewnętrznie w oparzeniach wszystkich stopni oraz owrzodzeniach podudzi 1-2 razy dziennie)
POCHODNE NITROFURANU
związki pochodne nitrofuranu,
działają bakteriostatycznie (częściowo również bakteriobójczo) w stosunku do wielu drobnoustrojów G+ i G-, poza tym na pierwotniaki i niektóre grzyby,
mechanizm działania nieznany,
są stosowane szczególnie w zakażeniach bakteryjnych dróg moczowych, rzęsistkowicy i kandydozie pochwy, w lambliozie oraz niekiedy w zakażeniach skóry,
nie można stosować ich z lekami sympatykomimetycznymi i probenecydem (hamuje wydalanie),
nie wolno ich stosować u kobiet w ciąży, niemowląt, u chorych z uszkodzeniami wątroby.
Najczęściej stosowane:
Nitrofurantoina:
- Furaginum (Furagin)
→ w zakażeniach dróg moczowych
Furazolidon:
- Furazolidon
→ w zakażeniach przewodu pokarm. (p.o w postaci zawiesiny 0,33%)
Nifuroksazyd
- Nifuroksazyd (Ercefuryl)
Nitrofural
- Nitrofurason
→ w zakażeniach skóry i grzybicach jamy ustnej (tabl.,maść, zasypka)
POCHODNE NITROIMIDAZOLU
Mechanizm działania
- mechanizm działania przeciwbakteryjnego polega na uszkodzeniu DNA przez wytwarzane w komórce metabolity nitroimidazoli.
- pochodne nitroimidazolu działają bakteriobójczo głównie na G- bakterie beztlenowe (np. CIostridium)
Farmakokinetyka
→ nitroimidazole wchłaniają się dobrze z przewodu pokarmowego (pokarm upośledza wchłanianie), gorzej z odbytnicy i źle z pochwy.
→ Metronidazol jako lek przeciwbakteryjny w groźnych zakażeniach beztlenowcami jest stosowany jednak najczęściej dożylnie. Przenika łatwo do tkanek, a wydala się głównie w postaci nie zmienionej przez nerki z moczem.
Działanie niepożądane
nitroimidazole są związkami dość toksycznymi.
wywołują zaburzenia gastryczne, zaburzenia czynności oun i nerwów obwodowych (ataksja, parestezje/ niekiedy drgawki),
Metronidazol wywołuje nietolerancję na alkohol,
nie należy stosować pochodnych nitroimidazolu u kobiet w ciąży, karmiących i u noworodków.
CHINOLONY
Mechanizm działania
Chinolony mają unikatowy mechanizm działania przeciwbakteryjnego - hamują mianowicie aktywność topoizomerazy (gyrazy) odgrywającą istotną rolę w procesie replikaci transkrypcji i rekombinacji DNA.
Są to zatem inhibitory gyrazy.
Działania niepożądane
wywołują najczęściej zaburzenia czynności przewodu pokarmowego, oun, niekiedy odczyny alergiczne,
wywierają również działanie chondrotoksyczne, tzn. uszkadzają chrząstki nasadowe w organizmach rozwijających się (nie należy podawać dzieciom i młodzieży).
I generacja:
- Nevigramon,
- Palin (urolin, pipram)
II generacja:
- Cipronex (Cipropol, Ciprobay, Cipronol) – cyprofloksacyna,
- Pefloksacyna (Abaktal, Peflacine),
- Nolicin (Norbactin)
III generacja:
- Avelox - moksyflokacyna
ANTYBIOTYKI
→ są to substancje wytwarzane przez żywy organizm, mające w małych stężeniach właściwość hamowania rozwoju drobnoustrojów.
obecnie wiele antybiotyków jest otrzymywanych syntetycznie lub półsyntetycznie,
wszystkie antybiotyki wykazują jedną wspólną właściwość - mają zdolność hamowania rozwoju drobnoustrojów,
mogą działać na drobnoustroje bakteriostatycznie lub bakteriobójczo,
wydalane są głównie przez nerki z moczem, ale również żółcią i mlekiem matki.
Mechanizm działania
→ hamują procesy przemiany materii i upośledzają przyswajanie niektórych substancji niezbędnych do życia i rozmnażania się drobnoustrojów.
Antybiotykooporność - uodpornienie się drobnoustrojów na bakteriostatyczne lub bakteriobójcze działanie antybiotyków.
Nabywanie oporności przez bakterie powstaje wskutek selekcji lub adaptacji.
Selekcja polega na eliminowaniu bakterii wrażliwych. Pozostają wówczas przy życiu tylko osobniki oporne.
Podział
Pod względem charakteru (typu) działania na drobnoustroje antybiotyki dzielimy na:
l) Bakteriobójcze - penicyliny, cefalosporyny, monobaktamy, karbapenemy, aminoglikozydy, polimyksyny, wankomycyna, ryfampicyna.
2) Bakteriostatyczne - makrolidy, chloramfenikol, tetracykliny, linkozamidy, kwas fusydowy, wiomycyna, cykloseryna, nowobiocyna.
Farmakokinetyka
* pod względem stopnia wchłaniania z przewodu pokarmowego antybiotyki możemy podzielić na:
l. Nie wchłaniające się
2. Słabo wchłaniające się (20-40% podanej dawki)
3. Średnio wchłaniające się (40-60% podanej dawki)
4. Dobrze wchłaniające się (powyżej 60% podanej dawki)
* Ze względu na zakres działania przeciwbakteryjnego antybiotyki dzielimy na 2 grupy:
1. O wąskim zakresie działania:
a).działające..głównie..na_drobnoustroje.Grarn::..dodatnie - penicyliny, makrolidy, nowobiocyna, linkozamidy, ryfampicyna, wankomycyna,
b) działające głównie na drobnoustroje Gram-ujemne - aminoglikozydy, polimyksyny, monobaktamy,
c) działające głównie na prątki gruźlicy - cykloseryna. wiomycyna, streptomycyna,
d) działające głównie na grzyby - gryzeofulwina, nystatyna, amfoterycyna B, nystatyna, hachimycyna, e) działające pierwotniakobójczo - fumagilina, trychomycyna.
2. O szerokim zakresie działania:
ampicylina, mezlocylina, azlocylina, cefalosporyny II i III generacji, tetracykliny, chloramfenikol, karbapenemy.
Farmakokinetyka
Pod względem stopnia wchłaniania z przewodu pokarmowego antybiotyki możemy podzielić na
Nie wchłaniające się - pohmyksyny, ammoglikozydy, wiomycyna, amfoterycyna B, niektóre cefalosporyny, karbapenemy i monobaktamy
Słabo wchłaniające się (20-40% podanej dawki) -gryzeofulwma, benzylopenicylma, cefaloglicyna, chlorotetracyklma, ampicylina, Imkomycyna
Średnio wchłaniające się (40-60% podanej dawki) -fenoksymetylopenicylma, nowobiocyna, oksytetracyklma, metacyklma, kloksacylma, tetracyklma
Dobrze wchłaniające się (powyżej 60% podanej dawki) -doksycyklma, cykloseryna, chloramfenikol, cefaleksyna, cefradyna, cefadroksyl
Antybiotyki są wydalane głównie przez nerki z moczem.
Niektóre tylko, np ryfampicyna i makrolidy, w większym stopniu z żółcią
Czas utrzymywania się stężenia przeciwbakteryjnego we krwi jest bardzo istotnym wskaźnikiem warunkującym m m częstość podania pojedynczych dawek
Liczbowym miernikiem tego jest tzw biologiczny okres półtrwania, tzn czas, w którym stężenie antybiotyku zmniejsza się do połowy wartości wyjściowej Okres półtrwania np benzylopenicylmy wynosi poniżej l godz , a gryzeofulwiny 18 godz Z tego powodu benzylopenicylmę należy podawać co 4 godz, a gryzeofulwmę co 12-24
Objawy niepożądane
Antybiotyki należą do najmniej toksycznych leków. Są środkami o wybiórczej toksyczności - znacznie większej w stosunku do komórek drobnoustrojów niż komórek organizmu wyższego.
. Mogą jednak wywoływać objawy niepożądane, które można podzielić na 3 podstawowe grupy:
1) bezpośrednie działania toksyczne,
2) reakcje alergiczne,
3) dysbakteriozy i ich następstwa.
PENICYLINY
Penicyliny naturalne są to antybiotyki wytwarzane przez pleśń Penid/lium notatum i Penici/lium chrysogenum.
Zostały one odkryte przez Fleminga w 1928 r. Jednak dopiero na początku II wojny światowej udało się wyosobnić z przesączu tej pleśni penicylinę w takiej postaci, w której można było stosować ją leczniczo. Była to benzylopenicylina.
Niektóre penicyliny wchłaniają się z jelit, jednak większość z nich jest rozkładana pod wpływem kwasów i nie może być podawana doustnie.
Po podaniu pozajelitowym osiągają szybko duże stężenie, ale są szybko wydalane przez nerki z moczem.
W organizmie penicyliny są rozkładane przez enzym penicylinazę.
Zakres działania
Penicyliny działają silnie bakteriobójczo głównie na drobnoustroje Gram-dodatnie, jak paciorkowce, maczugowce błonicy oraz niektóre Gram-ujemne, jak gonokoki, meningokoki, krętki blade i in.
. Niektóre z penicylin, np. ampicylina, karbenicylina, mezlocylina i azlocylina, należą do antybiotyków o szerokim zakresie działania. Poza drobnoustrojami Gram-dodatnimi działają również na takie
drobnoustroje Gram-ujemne, jak pałeczka okrężnicy, enterokoki.
Działanie niepożądane
. Penicyliny są antybiotykami o wyjątkowo małej toksyczności.
. Współczynnik terapeutyczny benzylopenicyliny w stosunku do zakażenia pneumokokiem wynosI ok. 300 000, tzn., że benzylopenicylina jest 300 000 razy bardziej toksyczna w stosunku do tych drobnoustroJów niŻ do komórek organizmu człowieka., . Penicyliny' odznaczają się natomiast silnymi właściwościami uczulającymi. Wywołują względnie często (u 3-10% leczonych) różnorodne odCZY.ny uczuleniowe, od różnopostaciowych zmian skórnych przez zmiany we krwi aż do wstrząsu anafilaktycznego.
Działanie niepożądane
Penicyliny są antybiotykami o wyjątkowo małej toksyczności
Współczynnik terapeutyczny benzylopenicyliny w stosunku do zakażenia pneumokokiem wynosi ok 300 000, tzn , ze benzylopenicylina jest 300 000 razy bardziej toksyczna w stosunku do tych drobnoustrojów niż do komórek organizmu człowieka
Penicyliny odznaczają się natomiast silnymi właściwościami uczulającymi Wywołują względnie często (u 3-10% leczonych) różnorodne odczyny uczuleniowe, od róznopostaciowych zmian skórnych przez zmiany we krwi aż do wstrząsu anafilaktycznego
Po domięśniowym podaniu penicyliny prokainowej występuje niekiedy (1-3/1000) tzw zespól Hoigne
Zespół ten występuje w kilkanaście sekund do 3 minut po wstrzyknięciu preparatu, po czym najczęściej samoistnie ustępuje
Spowodowany jest on najprawdopodobniej mikrozatorami w naczyniach płuc i mózgu przez cząsteczki złe rozpuszczalnego w płynach ustrojowych preparatu penicyliny prokainowej
Występuje wówczas niepokój, uczucie lęku przed śmiercią, zaburzenia świadomości, widzenia i mowy
Wystarczy wówczas podanie 10 mg diazepamu dla uspokojenia pagenta
W celu upewnienia się, czy pagent nie jest uczulony na penicylinę, należy wykonać próbę uczuleniową
Obecnie stosujemy próbą ze spegalnym odczynnikiem penicyloilopolihzynowym (Testarpen)
Zastosowanie
Zakażenia gronkowcowe - ropnie, czyraki, zastrzały, ropowice, zapalenie szpiku, posocznice
Zakażenia paciorkowcowe - ropowice róża, ropnie, zastrzały anginy, posocznice, płonica Zapalenie płuc pneumokokowe Zapalenia opon mózgowych menmgokokowe Rzezączka, kiła
Błonica, tężec, zgorzel gazowa, rozyca, wąglik, promienica
Zakażenia dróg moczowych Zakażenia chirurgiczne, ginekologiczne i położnicze wywołane przez beztlenowce
Zakażenia wywołane przez pałeczkę ropy błękitnej
Benzylopenicylina (Penicillin G)
Penicillmum crystallisatum ,- penicylina krystaliczna (soi potasowa)
Penicillmum procamicum - penicylina prokainowa, połączenie penicyliny z prokainą o działaniu przedłużonym
Fenoksymetylopenicylina (Penicillin V)
V cylma (Ospen, V-penicillm)
Penicyliny izoksazolilowe (oksacylina, kloksacylina)
Syntarpen • kloksacylina
Aminopenicyliny (Ampicylina i Amoksycylina)
Ampicillm
Amoxicilhne (Hiconal, Amotax, Amoxil, Amoxycyllin, Duomox, Apo-Amoxi, Ospamox)
Karbenicylina i jej pochodne
Carbenicillm
Carfecillin (Uticillm)
Geopen
Wzmaganie efektywności penicylin i cefalosporyn przez inhibitory penicylinazy
Większość penicylin rozkładają wytwarzane przez drobnoustroje penicylinazy (beta-laktamazy)
W ciągu ostatnich lat wprowadzono do lecznictwa kilkanaście preparatów złożonych, zawierających beta laktamy (penicyliny lub cefalosporyny) oraz inhibitory beta laktamaz:
- Tazocm
- Timentm
- Unasyn
- Augmentm (Amoksiklav)
CEFALOSPORYNY
Cefalosporyny są, podobnie jak penicyliny, antybiotykami beta-laktamowymi (pochodne kwasu aminocefalosporynowego).
Są to antybiotyki o szerokim zakresie działania przeciwbakteryjnego - działają bakteriobójczo na drobnoustroje Gram-dodatnie i Gram-ujemne, tlenowce oraz (niektóre) na beztlenowce.
Farmakokinetyka
Na ogół są wydalane szybko przez nerki z moczem oraz niektóre (np cefamandol, ceftnakson) również przez wątrobę z żółcią i mlekiem matki
Działania niepożądane
Cefalosporyny są na ogół mało toksyczne
Zastosowanie
Zastosowanie cefalosporyn jest obecnie bardzo szerokie
Stosuje się je m m w chemioprofilaktyce, tzn w zapobieganiu zakażeniom pooperacyjnym, ran pourazowych, otwartych złamaniach i m
Cefalosporyny są stosowane również w zakażeniach układu oddechowego, dróg moczowych , w zakażeniach chirurgicznych, Ginekologicznych i położniczych w posocznicach oraz we wszystkich innych zakażeniach zagrażających życiu
Stosuje się je w monoterapn lub niekiedy w skojarzeniu z antybiotykami aminoglikozydowymi
Preparaty
I generacja
Sefril (Sefnl A, Cefradmum
Klefzol (Cefamezin, Biodroxil)
Duracef - cefadroksyl,
II generacja
Tarcefandol (Mandol)
Biofuroxym (Biocefal, Zmacef) - cefuroksym
Bioracef (Zmnat)
III generaga
Biotraxon (Longaceph, Lendacm, Rocephm) - ceftnakson
Suprax - cefiksym
Biotum (Fortum, Biofort, Kefadim) - ceftazidym
IV generaga
Cefprom -cefpirom
Axepim -cefepim
MONOBAKTAMY
Monobaktamy są nową grupą antybiotyków beta-laktamowych zbliżonych chemicznie do penicylin, lecz mających układ jednopierscieniowy (monocykliczny) a nie dwupierscieniowy jak penicyliny czy cefalosporyny
Monobaktamy stosuje się głownie w zakażeniach dróg moczowych i oddechowych oraz w posocznicach wywołanych drobnoustrojami Gram-ujemnymi
Preparat
Azactam
KARBAPENEMY
Karbapenemy są nową grupą antybiotyków beta-laktamowych.
Przedstawicielami tej grupy, wprowadzonymi do lecznictwa są imipenem, meropenem, panipenem, cerumonam.
Można powiedzieć, ze antybiotyki te łączą skuteczność przeciwbakteryjną penicylin w stosunku do drobnoustrojów Gram-dodatnich, działanie przeciwbakteryjne ammoglikozydów i nowych cefalosporyn w stosunku do drobnoustrojów Gram-ujemnych oraz skuteczność klindamycyny lub metronidazolu w stosunku do beztlenowców Preparaty
Tienam (Conet)