Artysta jako bohater dziela literackiego XX wieku
Nowa epoka, jaka bylo XX-lecie miedzywojenne, przyniosla inne spojrzenie na literature i na role twórcy. Dlatego artysci staja sie czesto bohaterami dziel literackich zarówno w poezji, jak i w prozie.
Jednym z pierwszych poetów, u którego odnajdujemy motyw artysty i dylematy sztuki, jest Leopold Staff. W wierszu Ars poetica z tomiku Barwa miodu poeta formuluje swój program poetycki. Pragnie on, jako artysta, oddac nieuchwytne nastroje chwili, która przemija. Bliski jest postawie epikurejskiej, która wyrazil rzymski poeta Horacy, zalecajac korzystac z uroków zycia. Mozna równiez doszukac sie w tym programie echa tendencji symbolistów, starajacych sie wyrazic w poezji to, co niewyrazalne. Ale Staff jednoczesnie podkresla, ze pragnie, aby jego wiersz byl jasny jak spojrzenie w oczy i prosty jak podanie reki. Glosi wiec program klasyka i humanisty, pragnie byc zrozumianym przez kazdego wrazliwego czytelnika.
Poeta z grupy Skamander, który nawiazywal w pewien sposób do tematyki i programu Staffa, byl Julian Tuwim. Zachowujac w zasadzie tradycyjny styl poetycki, szokuje ekspresja jego wypowiedzi, wyrazane uczucia zachwytu, entuzjazmu dla zycia i swiata, zwlaszcza w swoich pierwszych tomikach. W wierszu Do krytyków bohaterem utworu jest sam autor, który drwi z komentatorów jego poezji. Jest szczesliwy, zachwyca go jazda na przedniej platformie tramwaju i takie wlasnie stany ma zamiar opisywac w swojej twórczosci. Poeta pragnie wiec ukazywac w poezji sprawy prozaiczne i banalne, wyrazac uczucia bedace udzialem zwyklych ludzi, a nie tylko wyjatkowych jednostek. Chcial opiewac ludzi, a nie tylko wyjatkowe jednostki. Chcial opiewac gromade, nie chcial sie z tego tlumu wyrózniac. Pisze o tym wyraznie w programowym wierszu Poezja z tomiku Czyhanie na Boga. Bohaterem tego wiersza jest artysta, sam poeta, którego rezygnacja z nadrzednej pozycji twórcy przejawia sie równiez w nowym uksztaltowaniu jezyka poetyckiego. W wierszu Prosba o piosenke bohaterem utworu jest równiez poeta, twórca, który próbuje okreslic zadania wlasnej poezji. W utworze tym do glosu dochodzi pasja spoleczna, nieodlaczna cecha twórczosci J. Tuwima.
W wierszu Sitowie bohaterem lirycznym jest równiez sam poeta, a wiec twórca. Akt tworzenia ukazany jest tutaj jako ciezka praca, polegajaca na odpowiednim dobieraniu slów. Wiersz Do lasu nalezy, podobnie jak glosna oda Horacego Exegi monumentum, do tego samego typu utworów, noszacych znamiona testamentu artystycznego. Bohaterem jest znów sam poeta, który zastanawia sie nad sensem zycia i roli wlasnej twórczosci. Z dystansem odnosi sie tu Tuwim do wlasnej slawy posmiertnej, malo pocieszajacej wobec faktu przemijania.
Drugim Skamandryta, który siebie - poete uczynil bohaterem swoich wierszy, byl Jaroslaw Iwaszkiewicz. W utworze Szczescie z tomiku Oktostychy caly swiat traktuje jako obiekt wlasnej sztuki. Szczesciem jest dla poety smakowanie chwili i patrzenie na swiat okiem artysty. W wierszu wyraza subtelne doznania artysty, rozmilowanego w sztuce i poprzez nia ogladajacego swiat.
Poeta nalezacym do grupy awangardy byl Julian Przybos, mistrz metafory i skrótu myslowego. W wierszu Lipiec opisuje, jak po skonczonej nauce uczniowie rozjezdzaja sie na wakacje i zegnaja profesora-poete. Bohaterem utworu jest wiec poeta, rozmilowany w naturze i twórczosci Jana z Czarnolasu. Przezycia swojego bohatera wyraza w sposób jak najbardziej typowy dla poety awangardowego.
Proza XX-lecia miedzywojennego takze obfituje w portrety artystów i zajmuje sie dylematami ówczesnej sztuki. Ojciec narratora Sklepów cynamonowych Bruno Schulza to nie tylko kupiec z Drohobycza, ale i artysta, wystepujacy wTraktacie o manekinach, powaznie zainteresowany sprawami poezji. Jest on wystepnym eksperymentatorem, sobowtórem samego autora. W Traktacie o manekinach zawarta jest koncepcja twórczosci artystycznej w rozumieniu samego Schulza. Wypowiada sie on tam na temat boskiej i ludzkiej twórczosci. Czlowiek nie jest w stanie powtórzyc Bozego planu stworzenia, ale jest twórcza indywidualnoscia, moze powolywac nowe ksztalty materii i nadawac im znaczenie. Wypowiada sie równiez na temat formy, która wysunela sie na plan pierwszy od czasu, gdy sztuka przestala wiernie odtwarzac rzeczywistosc. Pojmuje swoja prace jako przeciwienstwo realizmu i przeciwstawia mu twórcza fantastyke.
W utworze pt. Ferdydurke Witolda Gombrowicza glówny bohater utworu, 30-letni Józio, to równiez artysta. Autor staje sie 15-letnim chlopcem, zas prof. Pimko, stary belfer, dazy do upupienia go. W szkole zostaje uksztaltowany jako uczen i skierowany przez profesora do panstwa Mlodziaków, uwazajacych sie za nowoczesna rodzine. Józio, wyczuwszy falsz i poze, wymysla prowokacje, dzieki której Mlodziakowie zrzucaja maske nowoczesnosci i okazuja sie rodzina wyznajaca staroswieckie zasady. Nastepnie wraz z kolega Mietusem wedruje na wies do ziemianskiego, tradycyjnego dworku pp. Hurleckich. Tutaj, podobnie jak w szkole i na stancji u Mlodziaków, Józio-pisarz demaskuje tradycyjne stosunki feudalne panujace w Bolimowie. Po ucieczce jednak z kuzynka Zofia zaczyna rozumiec, ze przed geba nie ma ucieczki. Poczatkowo buntuje sie przeciwko formie, w jaka wtloczyla go szkola, rodzina, spoleczenstwo, poszukuje wlasnej tozsamosci i niezaleznosci. Nie chce przystac na role, jaka narzuca mu zycie czy zmienne okolicznosci, w które wplatuje go los. Z czasem zaczyna rozumiec, ze ucieczka przed forma, a wiec konwencja i kultura, jest beznadziejna, poniewaz kazdy czlowiek jest nimi przesiakniety. Okresla siebie i innych poprzez róznorodne maski i dlatego system stereotypów spolecznych jest bardzo trudny do przezwyciezenia.
Gombrowicz ukazuje w Ferdydurke dwie sfery ludzkiego zycia: oficjalna, zafalszowana, i nieoficjalna, ukryta przed swiatem, prawdziwa. Interesuje go oczywiscie ta nieoficjalna sfera zycia ludzkiego, to, co jest w nim subiektywne i niepowtarzalne. W formach oficjalnych widzi pisarz zródlo glupoty, zla i zakazów ograniczajacych wolnosc czlowieka, narzucajacych mu sposoby zachowania.
Mozna wiec stwierdzic, ze portrety artystów - bohaterów dziel literackich XX w. odnajdujemy w wielu utworach tego okresu. Reprezentuja oni wszystkie dylematy sztuki, nurtujace ja w owym czasie.