Św. Tomasz z Akwinu /1225-1274/ Tomasz z Akwinu stworzył drugi wielki system należący do myśli chrześcijańskiej. W odróżnieniu do św. Augustyna, który nawiązywał do Platona, Tomasz z Akwinu nawiązywał do starożytnego arystotelizmu. Tomasz z Akwinu nazywał się Akwinatą. Był z pochodzenia Włochem ( był dominikaniem.) Dzieła Tomasza Z Akwinu: " Summa filozoficzna." " Summa teologiczna." Poglądy: 1. Rozdział kompetencji filozofii i teologii. Filozofia traktowana była w średniowieczu jako "służebnica" teologii. Stopniowo jednak dojrzewał pomysł rozgraniczenia kompetencji filozofii i teologii. Tego rozdziału ostatecznie dokonał Tomasz z Akwinu, a także ten rozdział swoim autorytetem utrwalił. filozofia teologia /dowodził, że jest wiedzą/ /nauka o wierze/ wiedza wiara rozum objawienie Kwestiami filozoficznymi były dla św. Tomasza, np. istnienie Boga, przymioty Boga. Z tego wynika, że na drodze racjonalnej można dowieść, że Bóg i przymioty Boga istnieją. Kwestiami teologicznymi były: - stworzenie świata; - trójca św.; - niepokalane poczęcie. Spór o uniwersalia, inaczej mówimy o powszechniki. Cechą charakterystyczną filozofii średniowiecznej jest to, iż toczono w niej liczne spory, najsłynniejszy to spór o uniwersalia, czyli o przedmiot pojęć ogólnych. W sporze tym ukształtowały się 3 główne stanowiska: I - realizm skrajny; Zwolennicy tego stanowiska odwoływali się do Platona. Twierdzili, że pojęcia ogólne muszą mieć swoje realne odpowiedniki tak jak mają je pojęcia jednostkowe. II - realizm umiarkowany; Powoływali się na Arystotelesa, który tłumaczył, że pojęcia ogólne są abstrakcjami. Za tym stanowiskiem opowiadał się Tomasz z Akwinu. III - nominalizm; Główny przedstawiciel: Abelard; pojęcia ogólne nie mają odpowiedników, ponieważ są one wyłącznie nazwami. Dowody na istnienie Boga: Zbudował Tomasz z Akwinu 5 dowodów na istnienie Boga: - dowód pierwszy nazywany jest: dowód z ruchu; ex motu; dowód kinetyczny. - dowód drugi: dowód z przyczyny sprawczej. - dowód trzeci: dowód z konieczności i możliwości; dowód z konieczności i przypadku. - dowód czwarty: dowód z różnych - dowód piąty: dowód z celowości świata. Wszystkie te dowody są to dowody typu aposerioricznego. aposteriori - tzn. droga rozumowania prowadząca od skutku do przyczyny albo inaczej znaczy po doświadczeniu i w zależności od doświadczenia. Droga przeciwna to droga apriori. apriori - droga prowadząca od przyczyny do skutku Punktem wyjścia każdego z tych dowodów jest skutek tj. świat materialny, natomiast punktem dojścia jest przyczyna, tj. Bóg. Dowód pierwszy: Na drodze poznania zmysłowego możemy stwierdzić, że niektóre rzeczy na tym świecie są w ruchu. Nic jednak nie porusza się o ile nie zostanie wprowadzone w ruch przez coś co wcześniej już w ruchu pozostawało.Kolejna teza tego łańcucha przyczyn i skutków ruchów. " Zawsze musimy dojść dopierwszego poruszającego a tym pierwszym jest Bóg." Dowód drugi: W świecie zmysłowym panuje pewien porządek przyczyn sprawczych, zawsze przyczyna wyprzedza skutek, bo gdyby było inaczej to coś musiałoby istnieć wcześniej od siebie samego. Łańcucha przyczyn i skutków nie możemy prowadzić w nieskończoność, zawsze musimy dojść do przyczyny sprawczej, a jest nią Bóg Dowód trzeci: Rzeczy świata materialnego mogą istnieć i nie istnieć a jeśli tak to jest możliwe, że one kiedyś w ogóle nie istniały, jeśli zaś nie istniały to nie mogły zaistnieć same przez się, musiał istnieś byt konieczny, który je do życia powołał i tym bytem koniecznym jest Bóg Dowód czwarty: Rzeczy świata materialnego mają właściwości w różnym stopniu. z tego wynika,iż musi istnieć byt, który posiada te właściwości w stopniu najintensywniejszym i wszystkie inne byty zawdzięczają swoje własności uczestnictwu we własnościach tego najdoskonalszego bytu, tym bytem jest Bóg. Dowód piąty: Rzeczy świata materialnego chociaż pozbawione rozumu zmierzają do jakby z góry wytkniętego celu, same do tego celu zmierzać nie mogą musi w takim razie istnieć byt rozumny, który tym zmierzaniem do celu kieruje, tym bytem jest Bóg. Russell wykazywał błędy logiczne w dowodach. Nauka o przymiotach /właściwościach/ Boga Tomasz ustalił dwie drogi rozumowe : określenie przymiotów Boga: -- I droga to droga negacji tzn. zaprzeczenia cech istot skończonych, ustalił, np: że Bóg jest bytem niezmiennym - świat jest zmienny, -- II droga to droga eminecji polega na nieskończonym wzmożeniu cech istot skończonych, np: jeśli człowiek może być mądry to Bóg jest najmądrzejszy. Estetyka Tomasza Tomasz z Akwinu nie napisał żadnego dzieła, które w całości lub w znacznej części poświęcone było pięknu i sztuce, mimo to jego znaczenie dla estetyki jest ogromne. W nielicznych bowiem zdaniach na temat sztuki i piękna zawarł stanowisko nieznane starożytnym. Na pytanie, czy piękno jest własnością rzeczy, czy też ludzką na rzeczy reakcją odpowiadał, że piękno jest własnością przedmiotowo-podmiotową inaczej obiektywno-subiektywną. Stanowisko Tomasza nosi nazwę relacjonalizmu estetycznego. Stanowisko to przypomniał w XVIII wieku Kannt i jest to niemal wyłączne stanowisko naszych czasów. Scholastyka Tomasz jest przedstawicielem scholastyki XIII-wiecznej. Scholastyka - termin ten zmieniał swój zakres i swoją treść. W języku greckim istniał wyraz scholastycos /oznaczał człowieka oddającego się nauce/. W łacinie scholastycus oznaczał ucznia retoryki. Innego znaczenia nabrał w terminologii średniowiecznej od połowy IX w. scholastykiem zaczęto nazywać kierownika szkoły /od łacińskiego wyrazu schola - szkoła/, następnie każdego profesora nauczejącego jakiegokolwiek przedmiotu. Pózniej utrwalił się termin scholastyka na oznaczenie wszelkiego szkolnego nauczania w obrębie tzw. sztuk wyzwolonych. W tym znaczeniu termin zachował się do końca XIV wieku. Obecnie termin scholastyka ma 3 znaczenia: 1. metoda scholastyczna, 2. typ filozofowania dominujący w filozofii średniowiecznej, 3. okres w rozwoju filozofii średniowiecznej trwający od wieku IX doXV. W tym okresie wyróżnia się podokresy: - okres pierwszy: okres przedscholastyczny od IX do XI wieku - okres drugi: scholastyka wczesna XII w, - okres trzeci: scholastyka właściwa XIII w, - okres czwarty: scholastyka pózna XV wiek /jałowe rozważania/ ad.1 Scholastyka jako typ filozofowania koncentrowała się na dążeniu do rozumowego uzasadniania treści wiary, ograniczała się do autorytatywnych tekstów jako do głównego zródła poznania prawdy. Cechowało ją dążenie do interpretowania faktów zgodnie z przyjętymi założeniami. Cechą scholastyki był brak postawy empirycznej, powodowało to ograniczenie filizofii do spekularnych dociekań. Główne spory filozofii średniowiecznej to : -- spór o stosunek rozumu i wiary; -- spór o stosunek teologii i filozofii; -- spór o uniwersalia; -- spór o sposób uprawnienia filozofii ukierunkowany metafizycznie,mistycznie, bądz przyrodniczo. Scholastyka mimo sporów wypracowała jednolity model rozumienia świata i człowieka, był to model teocentryczny i hierarchiczny.
Święty Augustyn, który żył w schyłkowym okresie cesarstwa rzymskiego, był największym teologiem swojej epoki. Jego pisma wywierały głęboki wpływ na chrześcijańskie doktryny i poglądy filozoficzne przez cały okres średniowiecza i zachowały go nawet do dzisiaj.
Augustyn urodził się w 354 r. w Tagaście (obecnie Souq Ahras w Algierii), około siedemdziesięciu kilometrów na południe od dużego nadbrzeżnego miasta Hippony (zwanej też Hippo Regius; obecnie Annaba). Ojciec jego był poganinem, matka zaś pobożną chrześcijanką. Jako dziecko nie został ochrzczony.
Już w okresie dorastania Augustyn zwracał uwagę swoją inteligencją. W wieku szesnastu lat rozpoczął studia w Kartaginie. Miał tam przyjaciółkę i dziecko z nieprawego łoża. Do badań filozoficznych skłoniły go pisma Cycerona, lecz nie od razu filozofował w duchu chrześcijańskim. W wieku dziewiętnastu lat postanowił studiować filozofię. Wkrótce stał się wyznawcą manicheizmu, religii stworzonej około 200 r. przez proroka Maniego. Młodemu Augustynowi chrześcijaństwo wydawało się zbyt prostackie, natomiast manicheizm przemawiał do jego intelektu. Jednakże w ciągu następnych dziewięciu lat manicheizm stopniowo go rozczarowywał.
Mając dwadzieścia dziewięć lat Augustyn przeniósł się do Rzymu, a nieco później do Mediolanu, gdzie został profesorem retoryki. W Mediolanie zapoznał się z neoplatonizmem, zmodyfikowaną wersją filozofii Platona opracowaną w III w. przez Platyna. Biskupem Mediolanu był w tym czasie św. Ambroży. Augustyn wysłuchał paru jego kazań, dzięki którym poznał bardziej wyrafinowane aspekty chrześcijaństwa. W wieku trzydziestu dwu lat nawrócił się: ten dawny sceptyk stał się od tej pory żarliwym rzecznikiem chrześcijaństwa. W 387 r. Ambroży udzielił mu chrztu i wkrótce potem Augustyn wrócił do rodzinnej Tagasty.
W 391 r. Augustyn został pomocnikiem biskupa w Hipponie. Pięć lat później, gdy biskup zmarł, czterdziestodwuletniego Augustyna wybrano na nowego biskupa Hippony. Pozostał na tym stanowisku do końca życia. Stał się fanatycznym wręcz obrońcą chrześcijaństwa, słynnym „młotem na heretyków”.
Błyskotliwa inteligencja Augustyna sprawiła, że wkrótce stał się on jednym z najbardziej poważanych przywódców Kościoła. Zachowało się około 500 kazań i ponad 200 listów Augustyna. Z książek najbardziej znane i inspirujące okazały się Państwo Boże i Wyznania. To ostatnie jego dzieło, to jedna z najsłynniejszych autobiografii w historii; powstało, gdy Augustyn przekroczył czterdziestkę.
Augustyn zmarł w Hipponie w 430 r., w wieku siedemdziesięciu sześciu lat. W tym czasie Hippona oblegana była przez Wandalów, jedno z barbarzyńskich plemion, które napadały na rozpadające się cesarstwo rzymskie. Parę miesięcy później Wandalowie zdobyli miasto i spalili większą jego część. Na szczęście katedra i biblioteka Augustyna ocalały.
Augustyn był ostatnim wielkim teologiem chrześcijańskim przed okresem mroków średniowiecza; w swoich dziełach zawarł doktrynę chrześcijańską, która w tym samym mniej więcej kształcie utrzymała się przez cale średniowiecze. Był najwybitniejszym z Ojców Kościoła katolickiego. Jego dzieła były powszechnie studiowane przez duchowieństwo. Znaczny wpływ wywarły jego poglądy na zbawienie, seks, grzech pierworodny i wiele innych zagadnień. Pod silnym wpływem Augustyna pozostawało wielu późniejszych teologów katolickich, takich jak św. Tomasz z Akwinu, a także wielu przywódców protestanckich, jak Luter i Kalwin.
POGLĄDY FILOZOFICZNE
Filozofia Augustyna stała się podstawą dla całej późniejszej myśli katolickiej; była doktryną, której Kościół nigdy się nie wyrzekł, co najwyżej unowocześnił ją i dopasowywał do wymogów czasu. Widniejący w każdym kościele napis „wiara, nadzieja, miłość” pochodzi właśnie od Augustyna, który tak określił cnoty potrzebne duszy do poznania. „A co chcesz poznać? Pragnę poznać Boga i dusze. Nic więcej. Nic więcej? Nic więcej.” - ten fragment jednego z dialogów filozofa całkowicie charakteryzuje jego filozofię poznania.
Większość kazań i listów Augustyn poświęcił zwalczaniu poglądów manichejczyków, donatystów (członków rozłamowej sekty chrześcijańskiej) i pelagian (jeszcze innej heretyckiej grupy chrześcijańskiej). Spór z wyznawcami pelagianizmu stanowi ważną część religijnej doktryny Augustyna. Angielski mnich Pelagiusz przybył do Rzymu około 400 r. Bronił on paru interesujących tez teologicznych. Pelagiusz twierdził, że nikt z nas nie jest skażony grzechem pierworodnym, że mamy swobodę wyboru miedzy dobrem a złem. Każdy może osiągnąć zbawienie, żyjąc cnotliwie i spełniając dobre uczynki. Kościół, częściowo pod wpływem pism św. Augustyna orzekł, że poglądy Pelagiusza są herezją i rzucił klątwę na ich autora (już wcześniej Pelagiusz został skazany na wygnanie z Rzymu).
Według Augustyna wszyscy ludzie są splamieni grzechem pierworodnym. Istota ludzka nie może uzyskać zbawienia jedynie dzięki własnym wysiłkom i dobrym uczynkom. Koniecznym warunkiem zbawienia jest łaska boża. Augustyn utrzymywał, że Bóg wie z góry, kto będzie zbawiony, a kto nie. Niektórzy z nas są zatem predestynowani do tego, aby dostąpić zbawienia. Doktryna o predestynacji miała duży wpływ na późniejszych teologów, takich jak św. Tomasz z Akwinu i Jan Kalwin. W założeniach swojej filozofii ukazuje dramat człowieka umieszczonego miedzy niebem a ziemią, miedzy aniołami a zwierzętami. Dramat człowieka polega na ciągłym rozerwaniu, szamotaniu się pomiędzy pragnieniem zwykłego, ludzkiego szczęścia na ziemi a tęsknotą za wiecznością i ideałem nieba. Życie pomiędzy trwogą a nadzieją staje się koszmarem. Jest to życie w świecie dualistycznym , czyli jakby dwoistym, podwójnym, złożonym z przeciwstawnych wartości: dobro - zło, niebo - piekło, zbawienie - potępienie, dusza - ciało. Człowiek musi wybierać pomiędzy tymi wartościami, nie ma drogi pośredniej. Oczywiście powinien wybrać dobro, niebo, zbawienie. Św. Augustyn pochwala wyrzeczenie się wszelkich dóbr ziemskich, a propaguje kontemplacje i ascetyczny tryb życia. Wyznaje i głosi prymat ducha nad ciałem.
Filozof uważał, że prawdziwie więżącym jest tylko ten, kto całkowicie podporządkuje siebie i swoje życie Bogu „aby zrozumieć, musi najpierw uwierzyć”. Najwyższą istotą jest jeden, wieczny i istniejący a priori (bez dowodzenia) Bóg. To on kieruje całym światem i wszelkim stworzeniem. Jest pierwszą i ostateczną przyczyną wszelkiego bytu; swego dzieła ciągle dogląda i nieustannie je zmienia. Bóg jest to także dobro, piękno, prawda i źródło wiedzy i wiary.
Rzeczywistość zewnętrzna jest ulotna i niezrozumiała. Człowiek nic naprawdę nie pozna przez zmysły, bowiem one mogą mylić. Jedyną drogą do prawdy jest zgłębienie samego siebie: „we wnętrzu człowieka mieszka prawda”. Jedyne, czego jesteśmy pewni, to tego, że istniejemy i że myślimy. Boga może człowiek poznać tylko poprzez nieśmiertelną duszę, ta jednak musi być „zdrowa” - wyzbyta wszelkich pragnień i żądz. Gdy jest gotowa do zagłębienia prawdy, Bóg oświeca ją swoją światłością i pozwala jej dotknąć nieśmiertelności. Duszy, oprócz zdrowia, potrzebne są także „dobre oczy”, czyli rozum oraz (co najważniejsze) bezgraniczna, silna i prawdziwa wiara. Podobne poglądy głoszono już dawniej, ale zasługą Augustyna jest pogłębienie wcześniejszych twierdzeń; pisma jego przyczyniły się do skonsolidowania stanowiska Kościoła w tym względzie, co sprawiło, że stało się ono niepodważalne.
Prawdopodobnie ważniejsze od doktryny o predestynacji było stanowisko św. Augustyna w sprawach seksu. Przeszedłszy na chrześcijaństwo, Augustyn uznał za konieczne wyrzeczenie się życia płciowego (napisał kiedyś: „niczego nie należy tak unikać, jak związków seksualnych”). Okazało się, że jest mu bardzo trudno dotrzymać złożonego przyrzeczenia; w Wyznaniach opisał szczegółowo swoją wewnętrzną walkę i poglądy na ten temat. Z uwagi na postawę ludzi średniowiecza względem seksu, w swoich pismach Augustyn łączył pojecie grzechu pierworodnego z pożądaniem seksualnym.
Pisma Augustyna przyczyniły się do przekazania średniowiecznej Europie pewnych zagadnień z filozofii greckiej. Szczególnie silny wpływ na kształtowanie systemu filozoficznego Augustyna miał neoplatonizm. Za jego pośrednictwem myśl neoplatońska wpłynęła na średniowieczną filozofię chrześcijańską. Interesujące, że to Augustyn pierwszy wyraził pogląd zawarty w słynnym stwierdzeniu Kartezjusza: „myślę, więc jestem”, chociaż oczywiście wypowiedziało w innych słowach.