NAUCZANIE OPARTE NA GRZE

Anne Pankhurst

W ostatnich latach, a zwłaszcza od momentu utworzenia DCA, Angielski Związek Tenisowy (LTA) odnotowuje postępy. Coraz większa grupa trenerów uczy zawodników jak grać w tenisa a nie jak poprawnie stoi się w kolejce! Wielu początkujących, zanim zapisali się na lekcje, znało tenis jako grę i jak sądzili tego właśnie przyszli się uczyć. Tymczasem bardzo często pierwszą rzeczą, jakiej ich (na)uczono był sposób trzymania rakiety, potem jak ustawić stopy a - jeśli były to zajęcia grupowe - jak prawidłowo ustawić się w rzędzie jeden za drugim i cierpliwie czekać aż raz na 2-3 minuty przyjdzie moja kolej na odbicie piłki.

Gra, którą oglądali w telewizji - pełna ruchu, emocji, zawodników prezentujących najróżniejsze style techniczne, nie za wiele miała wspólnego z tym, czego się uczyli. Jednocześnie zawodnicy brytyjscy uchodzili w tych czasach, za co prawda świetnych technicznie, ale niezdolnych do odnoszenia znaczących sukcesów na arenie międzynarodowej.

Gdy wydział szkolenia trenerów podjął starania o zmianę metodyki nauczania tenisa, idąc w kierunku upodobnienia jej do innych dyscyplin sportu - oparcia jej na grze - pojawiło się zamieszanie i często opór. Trenerzy mieli zaufanie do starych metod - nagrywania rzędom zawodników piłek z kosza, szlifowania „prawidłowego” sposobu wykonania uderzeń - w końcu dzięki tym metodom sami stali się kiedyś zawodnikami. Ale wielu początkujących, po tak prowadzonych zajęciach, gdy przystępowali do gry stwierdzali, że tenis jest bardzo trudny np. piłka nie nadlatuje w dogodne miejsce i wielu z nich odchodziło w poszukiwaniu innych, łatwiejszych od tenisa gier.

Z czasem coraz liczniejsza grupa trenerów zaczęła akceptować fakt, że zawodnicy chcą grać, a technika nabiera znaczenia dopiero w kontekście poprawy gry danego zawodnika. Tenis jest grą, a gra to taktyka, rozumienie co należy zrobić i jak wykorzystać pole gry.

W nauczaniu opartym na grze, ćwiczący od samego początku znajdują się w sytuacji wymiany piłek przez siatkę. Uczą się rozwiązywania problemów - np. atakowania i obrony. Trenerzy stosują różne sposoby nauczania w celu rozwinięcia u zawodników zdolności myślenia, a dopiero potem, jeżeli okazuje się to konieczne, stosują gry i ćwiczenia rozwijające technikę. Australijczycy nazywają efekt stosowania takiego podejścia „czuciem gry”. Zawodnicy uczą się podstawowych zasad i taktyki gier. Dzięki temu, że na korcie tenisowym najpierw opanowują podstawową taktykę gry, rozumieją następnie potrzebę doskonalenia umiejętności technicznych - po to, aby robić postępy w samej grze. Przy takim postępowaniu trenera, to co ćwiczący widzą i robią podczas lekcji treningowych rzeczywiście jest podobne i przypomina im grę, którą oglądają w telewizji.

Wyszliśmy zatem od nauczania opartego na grze, które moim zdaniem jest nauczaniem czucia gry. Jeżeli jest ono dobrze realizowane to staje się znakomitym narzędziem rozwijania u zawodników rozumienia gry.

Moim zdaniem możliwe jest w naszej pracy trenerskiej znacznie ściślejsze powiązanie cech gry w tenisa ze sposobem w jaki nauczymy - wprowadzenie nauczania opartego na grze.

Tenis jest grą pojedynczą lub podwójną. Zacznijmy od singla. W dowolnym momencie trwania meczu zawodnik musi znajdować się w jednej z następujących sytuacji:

• Serwuje,

• Returnuje

• W głębi kortu, przeciwnik również w głębi swojej połowy kortu

• Zbliżając się siatki lub przy siatce

• W głębi kortu, gdy przeciwnik zbliża się do siatki lub jest przy siatce.

W rzeczywistości nie ma większego znaczenia czy zawodnik to osoba dorosła czy dziecko - zmieniają się jedynie wymiary kortu - czy jest to początkujący, średnio zaawansowany czy już dobry, ukształtowany zawodnik. Zawsze muszą się oni znajdować w jednej ze wspomnianych sytuacji.

Dalej, w każdej z tych sytuacji zawodnik stoi przed jakimś zadaniem taktycznym - próbuje coś zrobić, rozegrać piłkę.

• Po pierwsze zawodnicy próbują przebić piłkę przez siatkę na drugą stronę kortu.

• Wiedzą, że trudniej jest im odegrać piłkę jeżeli muszą do niej podbiec. Zatem jeżeli potrafią utrzymać piłkę w grze, to będą próbowali utrudnić przeciwnikowi odebranie jej - spróbują zmusić go do biegania do piłek.

• Jeśli przeciwnik robi to samo, wtedy dużego znaczenia nabiera ustawienie się na korcie.

• Będą starali się także zwiększyć swoje szanse stosując te uderzenia, które mają najlepiej opanowane.

• Wreszcie będą próbowali zagrywać na słabszą stronę przeciwnika aby wymusić błąd.

Zatem w grze każdego zawodnika możemy zawsze wyróżnić dwa podstawowe elementy gry: daną sytuację w grze, w jakiej się on znajduje oraz zadanie taktyczne, jakie przed nim stoi.

Dzięki temu, jeżeli trener zarządzi grę (także zmodyfikowaną) i następnie obserwuje zawodników to może określić jakie sytuacje powstają w grze oraz na jakim poziomie taktycznym są grający.

Oczywiście sytuacje i zadania szybko zmieniają się w trakcie gry, tym niemniej trener jest w stanie ocenić, nad którymi sytuacjami i nad jakimi zadaniami taktycznymi należy pracować. W oparciu o taka ocenę, trener może sporządzić listę potencjalnych możliwości doskonalenia gry zawodnika. Jest to jednak zupełnie inne podejście niż w przypadku, gdy obserwuje się zawodnika i decyduje: „forhend - trzeba poprawić”. Od razu bowiem nasuwają się pytania: a który forhend - ten przy odbiorze serwisu, ten z głębi kortu czy ten na półkorcie?

Przykładowo, jeżeli zawodnik odbiera serwis (sytuacja) i nie potrafi przebić returnu na drugą stronę siatki (tzn. zrealizować zadania taktycznego) to oczywiście może to stać się punktem wyjścia dla lekcji treningowej. Bliższa analiza powinna wykazać nad czym konkretnie trzeba popracować. Mogłaby ona np. doprowadzić do stwierdzenia, że problem zawodnika ma charakter taktyczny - po prostu nie rozumie on, że w tej grze chodzi o to, aby przebić piłkę przez siatkę o jeden raz więcej od przeciwnika. Może się także okazać, że problem jest natury technicznej - przydałoby się wcześniej rozpocząć zamach, odprowadzenie rakiety jest nieprawidłowe (np. zbyt wąskie i obszerne), sam ruch uderzający jest nieprawidłowy, długość pociągnięcia rakietą trzeba poprawić itp., itd. To od czego zaczniemy będzie zależało od precyzyjnej analizy tego co i jak robi zawodnik. Jak dotąd postępowanie trenera, zmierzające do doskonalenia gry zawodnika, przebiega następująco:

1. 
   
   
   obserwacja poszczególnych sytuacji w grze

2. obserwacja konkretnych taktyk w każdej z tych sytuacji

3. bliższa analiza, „wychwycenie” konkretnego obszaru (elementu), nad którym trzeba popracować

4. praca szkoleniowa nad rozumieniem taktyki lub doskonaleniem techniki zawodnika w tzw. sytuacji zamkniętej.

Inny przykład:

Trener obserwuje, że podczas wymiany piłek, gdy obaj zawodnicy grają z głębi kortu (sytuacja) jego podopieczny potrafi utrzymać piłkę w grze, zmusza przeciwnika do biegania, dobrze się ustawia ale często gra bekhendem, gdy „aż się prosi” agresywny forhend. Być może potrzebna tu będzie poprawa techniki poruszania się - konkretnie „obiegania” bekhendu i ona spowoduje, że zawodnik częściej będzie zagrywał w tej sytuacji odwrotnym forhendem.

Kolejny przykład:

Serwując (sytuacja) zawodnik wprowadza piłkę do gry (trafia w pole serwisowe), ale jego przeciwnicy nigdy nie muszą „zgadywać” jaki to będzie serwis i w które miejsce. Poprawa taktyki polegałaby na i uświadomieniu zawodnikowi możliwych wariantów. Poprawa techniki mogłaby dotyczyć np. opanowania slajsa (serwisu ściętego) lub po prostu opanowania umiejętności trafiania w różne miejsca na polu serwisowym.

Jednak kluczową sprawą we wszystkich tych przykładach jest to, że zawodnik wie DLACZEGO uczy się go lub doskonali u niego tą czy inną taktykę czy technikę - aby lepiej rozgrywał piłki. Na tym właśnie polega nauczanie oparte na grze, konkretnie w odniesieniu do tenisa.

METODA nauczania ma tu ogromne znaczenie. W pierwszej kolejności zawodnicy powinni wyrobić sobie czucie gry - co ja mam próbować zdziałać na korcie. Nad tym czuciem gry my trenerzy musimy pracować cały czas. Następnie dopiero pojawia się potrzeba udoskonalenia techniki, co pozwala na czynienie postępów w rozumieniu taktyki gry i wzbogaceniu jej o nowe warianty.

W nauczaniu opartym na grze i w rozwijaniu czucia gry można stosować takie metody i środki jak: rozwiązywania problemów, uczenie się przez patrzenie i naśladowanie, naprowadzanie pytaniami na właściwe rozwiązanie, instrukcji koleżeńskich, pokazu i objaśnienia.

Tradycyjnie już trenerzy dobrze sobie radzą z kształtowaniem techniki w sytuacji zamkniętej. Wymaga to od nich przede wszystkim umiejętności dobrego nagrywania piłek i prawidłowego pokazu. Obecnie jednak dążymy do zmiany stylu pracy trenerów, tak aby przekonali się i poświęcali więcej uwagi rozwijaniu indywidualnego stylu gry zawodników opartego jedynie na podstawowych zasadach biomechaniki.

Z drugiej strony nadal jeszcze większość trenerów ma trudności z dalszym doskonaleniem wyćwiczonego już w sytuacji zamkniętej elementu taktycznego czy technicznego - z ponownym umieszczeniem go w sytuacji (kontekście) gry. Istnieje potrzeba wypracowania różnorodnych ćwiczeń, które stopniowo „otwierają” kolejne możliwości i sprawdzają daną technikę czy taktykę także wtedy, gdy zawodnik musi podejmować decyzja.

Aby sprostać temu zadaniu trenerzy powinni znać fazy/etapy opanowywania umiejętności motorycznych przez zawodników. Muszą także wiedzieć kiedy i jakiego rodzaju ćwiczenie należy zastosować. Wreszcie trzeba wdrożyć zawodnika do podejmowania decyzji, tak aby stosował nową taktykę lub technikę we właściwym czasie.

Schemat dalszego postępowania trenera w trakcie lekcji przedstawiałby się następująco:

Nauczanie techniki/taktyki w sytuacji zamkniętej

Ćwiczenie w sytuacji zamkniętej

Ćwiczenia w sytuacji nieco bardziej otwartej

Ćwiczenia w sytuacji wymagającej podejmowania decyzji

Gra - sytuacja w pełni otwarta

Często jesteśmy proszeni o książki z zestawami ćwiczeń. Jeżeli jednak trener ma nauczyć taktyki, tzn. zawodnik ma poprawić swoją grę w danej sytuacji, to trudno zastosować jakieś typowe, podręcznikowe ćwiczenie. Skuteczne ćwiczenie dla tej konkretnej sytuacji zazwyczaj trzeba wymyślić na poczekaniu, można przy tym także spytać zawodnika o to, jak on widziałby takie ćwiczenie! Oczywiście możliwe jest, że trener będzie potrafił przewidzieć wszystkie wymogi, jakie powinno spełniać dobre ćwiczenie dla danej sytuacji gry. Myślę nawet, że najbliższym naszym zadaniem będzie wydanie materiałów szkoleniowych, w których różnorodne ćwiczenia będą dobrane do różnych wymogów taktycznych w poszczególnych sytuacjach gry.

Podsumowując chcielibyśmy podkreślić, że nazwę „nauczanie oparte na grze” można by zastąpić terminem „ nauczanie ukierunkowane (oparte na) na zawodnika”, ponieważ jest ono dostosowane do jego aktualnych potrzeb. Przy takim podejściu odpada trenerowi problem niedobory ćwiczeń treningowych. W nowoczesnym treningu tenisowym przeżytkiem jest nauczanie lub doskonalenie: w jednym tygodniu forhendu, w drugim bekhendu itd. Trzeba sobie odpowiedzieć na pytanie który forhend, który bekhend? Jeżeli uderzenie z forhendu odniesiemy do konkretnej sytuacji w grze oraz do danego poziomu taktycznego zawodnika, to jasne stanie się, o jaki forhend nam chodzi.

Pamiętajmy: trening jest dla zawodnika a nie zawodnik dla treningu!

---