Robert K. Merton „Teoria socjologiczna i struktura społeczna”
Rozdz. VI i VII („Struktura społeczna i anomia”, „Teoria struktury społecznej i anomii”)
Rola struktury kulturowo-społecznej w generowaniu zachowań dewiacyjnych.
Przyjęcie określonej wersji społeczeństwa powoduje przyjęcie określonej wersji dewiacji, np. jeżeli w społeczeństwie dominuje konflikt, dewiacyjna będzie strona przegrana, w innych zaś społeczeństwach dominuje koncepcja naznaczania społecznego.
Jest coś co ogniskuje zachowania ludzkie w pewnym kierunku. Społeczeństwo trwa, ponieważ akceptuje pewne wartości kulturowe. W społeczeństwie istnieje porządek współzawodnictwa w dążeniu do osiągnięcia nagród. Ludzie muszą chcieć zdobywać te cele i środki. Im ludzie będą mieli większy dostęp do środków, tym częściej będą wybierali postawę konformistyczną.
Merton podkreśla społeczne uwarunkowania dewiacji. Zachowanie dewiacyjne nie musi być tożsame ze społeczną dysfunkcją.
Pojęcie anomii.
Wpływ anomii na przystosowanie jednostki w społeczeństwie. Typy przystosowania: konformizm, innowacja, rytualizm, wycofanie, bunt.
Reakcją na anomię (strukturalnie zablokowany dostęp do realizacji celów), są następujące typy przystosowań:
Konformizm - akceptuje cele kulturowe i ma dostęp do ich realizacji
Innowacja - nie ma środków do realizacji narzuconych celów kulturowych, ma dostęp do środków nieprawomocnych, cel uświęca środki (np. Al. Capone), ambicja prowadzi do zachowań dewiacyjnych
Rytualizm - odrzucenie kulturowych celów, lub obniżenie ich do poziomu, który może być zaspakajany, niemal przymusowo przestrzegając norm instytucjonalnych; jest przyzwyczajony do rutyny, są to najczęściej reprezentanci niższej-średniej klasy, którzy z lęku o status reagują nadmiernym konformizmem.
Wycofanie - odrzucenie celów kulturowych i środków instytucjonalnych; zachowania te odnotowuje się u rodzin określanych jako „trudne”, u ludzi owdowiałych i emerytów, włóczęgów; jest to całkowita ucieczka, odspołecznienie; jest to sposób adaptacji raczej indywidualny niż grupowy.
Bunt - kiedy system instytucjonalny postrzegany jest jako przeszkoda w realizowaniu uznanych społecznie celów rodzi się bunt (w przeciwieństwie do resentymentu Nietzchego, bunt chce zmienić wartości)
KRYTYKA: ta teoria nie bierze pod uwagę utylitarnego charakteru dużej części zachowań dewiacyjnych.
Pytania:
Teorie anomii Mertona. Co to jest anomia?
Charakterystyka wybranego typu przystosowania do sytuacji anomii. Jakie to czynniki społeczne zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia tego typu przystosowania?
Odpowiedzi:
Ad. 1 Teorie anomii Mertona. Co to jest anomia?
Anomia to zjawisko naturalne, pojawia się w społeczeństwie kiedy nie ma równowagi pomiędzy propagowanymi kulturowo aspiracjami a społecznie ustrukturowanymi możliwościami ich realizacji (czyli, gdy są napięcia społeczne). Z rozmaitych źródeł płynie presja, ażeby utrzymać wysoki poziom aspiracji, aby wszyscy dążyli do tych samych, istotnych celów, gdyż są one dostępne dla wszystkich, jednak nie każdy posiada równy dostęp do możliwości, reakcją na taki rozłam są różne zachowania, Merton wyróżnił pięć typów indywidualnego przystosowania. Dewiacja i anomia w tej teorii nie są pojęciami tożsamymi. Skłonność do anomii oraz zachowań dewiacyjnych wywołuje konflikt pomiędzy celami kulturowymi, a możliwością zastosowania instytucjonalnych środków, czyli struktura kulturowo-społeczna.
Wg Durkheima pojęcie anomii odnosi się do stanu względnego zaniku norm w społeczeństwie czy w grupie.
Merton rozszerza to pojęcie, pojmując je jako załamanie zdarzające się w strukturze kulturowej, występujące zwłaszcza wtedy, kiedy istnieje silna rozbieżność, pomiędzy normami i celami kulturowymi a społecznie ustrukturowanymi możliwościami działania członków grupy zgodnie z tymi normami. Kiedy struktura kulturowa i społeczna są źle zintegrowane występuje tendencja do załamania norm, do ich rozpadu - to jeden z głównych procesów wywołujących anomię.
Rodzaje anomii:
zwykła - stan zamieszania w grupie lub w społeczeństwie, w którym istnieje konflikt wartości, co powoduje pewien niepokój i poczucie oderwania od grupy
ostra - dotyczy degeneracji, a w ostateczności rozpadu systemów wartości, co prowadzi do silnych lęków
WSKAŹNIKI ANOMII - pomiar anomii doświadczanej subiektywnie
(wg L. Srole):
przekonanie o obojętności przywódców społeczności lokalnej wobec potrzeb jednostki
przekonanie, że niewiele da się osiągnąć w społeczeństwie, którego funkcjonowanie postrzegane jest jako zasadniczo niemożliwe do przewidzenia i chaotyczne
przekonanie, iż zrealizowanie celów życiowych jest raczej niemożliwe
poczucie bezsensu
przekonanie, że jeśli idzie o społeczne i psychologiczne wsparcie, to człowiek nie może liczyć na własnych przyjaciół
Pomiar obiektywny, zakłada istnienie tzw. „czynnika anomicznego” (duży odsetek kolorowych, duża stopa przestępczości)
Ad. 2 Charakterystyka wybranego typu przystosowania do sytuacji anomii. Jakie to czynniki społeczne zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia tego typu przystosowania?
Jednym z typów przystosowania do sytuacji anomii wg Mertona jest rytualizm. Polega ono na odrzuceniu kulturowych celów, lub obniżeniu ich do poziomu, który może być zaspakajany, niemal przymusowo przestrzegając norm instytucjonalnych. Zachowanie to nie jest kulturowo cenione, ale nie jest też niedozwolone instytucjonalnie. Jest jednak wyraźnym odchyleniem od modelu kulturowego.
Przyczyny: lęk o status majątkowy, „Nie będę się wychylał”, „Nie mierz wysoko - nie spotka cię wtedy rozczarowanie”; mniejsze ambicje dają bezpieczeństwo.
Rytualista jest przyzwyczajony do rutyny, są to najczęściej reprezentanci niższej-średniej klasy, którzy z lęku o status reagują nadmiernym konformizmem.
Zdarza się, że jednostki wymieniają jeden sposób przystosowania na inny, np. po okresach nadmiernego przystosowania występują pełne buntu wybuchy
3