399

PROCES DIAGNOSTYCZNY: postępowanie służące rozumieniu rozpoznawanego stanu rzeczy oraz wynik tego postępowania, czyli samą diagnozę.

Postępowanie diagnostyczne dot. os z N różni się znacząco od diagnozowania każdej innej- powinna mu towarzyszyć specjalna refleksja i uwaga. Wiąże się to z tym, że N uwikłana jest również w problemy natury psychologicznej i społecznej- pojawia się więc zadanie, by odróżnić to, co pierwotne (związane z samą N) od tego, co wtórne (nawarstwiło się). Dotyczy to szczególnie młodzieży i dorosłych- są one bardziej narażone na psychiczne zranienia, a urazy, jakie powodują są trudne do usunięcia.

Powody i zakresy D bywają różne- mogą dotyczyć jednej funkcji, niekiedy obejmują podstawowe wymiary osobowości.
Przebieg D uzależniony jest szczególnie od wieku badanej osoby.

Osoba diagnozująca powinna zacząć od refleksji- odpowiedzi na następujące pytania
(w j.niem. „5w”- wen, wozu, was, wie, Wer):
1. Kogo diagnozuję?
Kim jest ta osoba? Znam płeć, poznaję wiek, często w wyniku obserwacji- rodzaj N. kim jest ta osoba w konkretnej sytuacji? Co mówi lub co „mówi” jej ciało? Czy odczuwa niepokój? Jest zażenowana? Otwarta, czy zamyka się przed osobą diagnozującą?
Odpowiedź na te pytania ma znaczenie dla nawiązania dobrego, niezbędnego w D, kontaktu.

2. Po co diagnozuję?
Na czyje zlecenie? Jakie wiążą się z tym oczekiwania? Komu i czemu D ma służyć? Jakim dalszym czynnościom- rehabilitacji, edukacji, zatrudnieniu, a może selekcji? Albo skierowaniu na miejsce przeznaczenia?
Odpowiedź na te pytania ma wyraźne implikacje etyczne.

3. Co diagnozuję?
Poziom rozwoju? Ograniczenia i defekty? Czy też zasoby znajdujące się w osobie i jej środowisku? Czy to, co diagnozuję, ma sens w odniesieniu do sytuacji życiowej tej osoby?
Odp- wiąże się z adekwatnością tego, co zamierzam badać, do tego, co istotne dla danej osoby.

4. Jak diagnozuję?
Czyli: jakimi metodami się posługuję? Czy są one uzasadnione wobec konkretnej osoby i jej problemów? Czy wykorzystuję różne możliwości? Dlaczego preferuję takie, a nie inne testy? A także: jaką sytuację stwarzam osobie diagnozowanej?
Odp- dotyczy samooceny kompetencji diagnosty.

5. Kto diagnozuje?
Oczywiście JA. Kim jestem wobec osoby diagnozowanej? Z jakiej pozycji go traktuję? Wszechwiedzącego specjalisty? Wymagającego ojca? Opiekuńczej matki? Przyjaciela bez dystansu? Albo człowieka chcącego pomóc? I jakie naprawdę uczucia wzbudza we mnie dana osoba? Smutek, współczucie, litość? Złość a nawet wstręt? Czy potrafię określić swoje uczucia oraz je kontrolować?
Odp- wiąże się z konfrontacją dwóch podmiotów: kto-kogo. Ze złożoności tej psychologicznej sytuacji należy bezwzględnie zdawać sobie sprawę.

Odpowiedzi na w/w pytania nie wymagają dużo czasu. Mogą przybrać różną postać- zależne są od wieku os N, jej stanu psychicznego, somatycznego, a także innych czynników. Refleksja zawsze powinna poprzedzać działanie gdy D dla rozwoju jest D podmiotową!

Kluczową rolę w procesie D odgrywa zaufanie interpersonalne. Jego znaczenie wzrasta, gdy jedna ze stron dotknięta jest N.

CHARAKTERYSTYKA DIAGNOZY UKIERUNKOWANEJ NA ROZWÓJ
Może być ukierunkowana na: „tu i teraz”, ku przeszłości w poszukiwaniu patogenezy, zorientowana na przyszłość lub obejmować wszystkie kierunki łącznie.
Zdarza się jeszcze, że celem D jest selekcja dzieci dla celów edukacyjnych, coraz częściej celem jest poznanie przyczyn N.
Cechy charakterystyczne D ukierunkowanej na rozwój:
-oparta o refleksję
-ma charakter dynamiczny, czyli „podłużny”: jest wciąż weryfikowana, wplata się w przebieg procesu rehabilitacji
podjęty po wstępnej diagnozie, jest zawsze „diagnozą w drodze”
-uwzględnia zainteresowania i aspiracje danej osoby oraz uzyskane w ich ramach osiągnięcia (niektóre braki, chociaż
znaczące, nie dokuczają badanemu); pamiętać o koncepcji inteligencji wielorakiej
-konieczne jest określenie braków i dysfunkcji, ale ważniejsze jest określenie zasobów, tzw. mocnych stron;
pozytywne wartościowanie jednostki i jej otoczenia ma wpływ stymulujący i chroniący, wpływa na losy jednostki
koncepcja diagnozy pozytywnej
-uzyskane dane dotyczące konkretnej osoby są łącznym rezultatem warunków biologicznych i społeczno-
kulturowych, w jakich przebiega jej życie; wskazują na to, czego doświadczyła, czego mogła się nauczyć; D dla
rozwoju uwzględnia też to, czego chciała się nauczyć (sfera dążeń, kierunek i siła motywacji) D interakcyjna
-uwzględnia strategie radzenia sobie os z N w sytuacjach trudnych; należą do psychicznych zasobów i ich znajomość
jest ważna w przebiegu planowania procesu rehabilitacji
-powinna zawsze zawierać wskazania do dalszego postępowania os diagnozowanej i terapeuty- niemal każdy może
być terapeutą dla siebie; problemem bywa sposób przekazania komunikatu (terapeuta) i jego zrozumienia (os. D);
komunikat powinien mówić o mocnych stronach, być w zrozumiałym języku i nie naruszać godności

SCHEMAT DIAGNOZY
Nie powinna mieć sztywnego schematu, ale być dostosowana do tego, dla kogo i w jakim celu jest przeprowadzana.
Wyróżnia się:
*D pozytywną: zorientowana na to, co korzystne
* D negatywną: skupia się na deficytach zaburzeniach itp.

D zawiera jednak pewne stałe, niezmienne punkty:
a. poznanie problemu: podstawa dalszego postępowania; różne źródła (obserwacja, rozmowa, testy, eksperymenty); bardzo istotne są zawsze okoliczności (warunki), w jakich problem występuje, nasila się
b. postawienie hipotezy wyjaśniającej dany problem, przy czym obejmuje ona to, co jest zaburzone (niesprawne); przyczyny, mechanizmy i skutki; wymaga weryfikacji po rozpatrzeniu wszystkich informacji
c. określenie zasobów jednostki (D pozytywna): to, co pożądane, pozytywne, wartościowe w obrębie mechanizmów psychologicznych (dążenia, pragnienia, sposoby radzenia sobie) i co dotyczy wpływów środowiska, w tym rodzinnego, rówieśniczego, szkolnego; na ich podstawie- hipoteza dot. możliwości wykorzystania tego potencjału

CO PO DIAGNOZIE?
Przygotować wspólnie z osobą diagnozowaną (o ile to możliwie) plan działania.
Różny będzie wobec celów, treści, formy. U DZci- indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny, który co pewien czas będzie weryfikowany. różnego rodzaju pomoc psychologiczna lub pedagogiczna, która u os N najczęściej zw. z rehabilitacją rozumianą jako wielospecjalistyczna pomoc w rozwiązywaniu problemów życiowych tej osoby.

W każdym programie należy uwzględnić perspektywę bliższą i dalszą, zmiany dot. osoby oraz zmiany jakich należy dokonać w środowisku, a także sposoby dokonywania zmian (metody).
DZIAŁANIE!