Psychologia kultury
Psychologia kultury jest to dziedzina psychologicznych badań nad jednostką, zajmująca się związkami psychologii i kultury. Przedmiotem jej badań jest człowiek jako jednostka i zbiorowość (rodzina, grupa społeczna, naród, pokolenie) w relacji do tworzonej i przeżywanej kultury.
Psychologia kultury bada indywidualny jak i zbiorowy aspekt aktywności człowieka. Bierze pod uwagę przyrodnicze i humanistyczne rozumienie istoty ludzkiej, uwzględniając jej złożoność - od poziomu biologicznego, przez psychologiczny (potrzeby, aspiracje) i społeczny (obyczaje, normy grupowe), aż do poziomu transkulturowego (wierzenia, mity, rytuały).
Psychologia kultury zakłada istnienie tradycji kulturowej (niejako determinującej postępowanie człowieka), ale również zdolności kreacyjnych i adaptacyjnych ludzkiej psychiki. Oznacza to, że treści kulturowe są obecne we wszystkich doświadczeniach kształtujących człowieka, przy czym jednostka poprzez swe twórcze zdolności może współtworzyć kulturę. W związku z tym, istotne procesy zachodzące w kulturze znajdują swoje odbicie w złożonym rozwoju osobowości człowieka i jego szeroko rozumianej twórczości.
Jednymi z ważniejszych terminów związanych z psychologią kultury są doświadczenia graniczne i transkulturowe.
psychologia kulturowa - stoi na stanowisku, że człowiek i kultura są ze sobą nierozerwalnie związani. Nie można mówić o człowieku, jako o niezależnej jednostce abstrahując od jego uwarunkować kulturowych. Psychologia kulturowa zajmuje się znaczeniem i treścią zjawisk wspólnych dla poszczególnych społeczności, grup etnicznych, krajów. Kultura jest przekazywana międzypokoleniowo przez uczenie się, warunkuje nasze zachowania.
akulturacja - proces przystosowania do nowego otoczenia kulturowego. Uczenie się nowych, adekwatnych zachowań i pogłębianie zrozumienia otoczenia. Akulturacja zależy (między innymi) od wielkości różnic kulturowych między krajami pochodzenia i pobytu, stopnia akceptacji nowego środowiska oraz motywacji.
Doświadczenia graniczne i transkulturowe są to doświadczenia rodzące się z konfrontacji jednostki z kulturą, otaczającą ją rzeczywistością. Mają charakter transformacyjny, zazwyczaj przybierają postać kryzysu duchowego połączonego z utratą dotychczasowej tożsamości. Przyczyniają się do zmian świadomości oraz tożsamości jednostek i społeczeństw, a tym samym do ich rozwoju. Niektórzy określają je jako tzw. próby inicjacyjne. Za główne przykłady doświadczeń granicznych uznaje się narodziny i śmierć (ale także mogą nimi być choroby, zmiana otoczenia, traumy, doswiadczenia bólu itp.)
W wielu kulturach istnieją różnego rodzaju praktyki, których celem jest przygotowanie lub doprowadzenie człowieka do wspomnianych sytuacji granicznych. Szczególnie kultury tradycyjne dysponowały dużą ilością rytuałów i obrzędów z tym związanych. We współczesnych kulturach obserwuje się rozwój nowych eksperymentalnych form inicjacji kulturowej (np. zwyczaje subkultur młodzieżowych, psychologiczne techniki terapeutyczne, zadawanie sobie ran, odrodzenie pogańskich nurtów religijnych itp.).Większość kultur uznaje wspomniane wyżej doświadczenia graniczne za niezbędne w procesie rozwoju osobistego i społecznego.
Doświadczenia graniczne odnoszą się do subiektywnych przeżyć jednostki. Z kolei pojęcie doświadczeń transkulturowych umieszcza te przeżycia w szerszym kontekście.
Chęc przekroczenia wlasnych granic, także granic innych, poznawania nieznanej czastki siebie, odkrywanie nowych rejonow siebie, swojej wytrzymalosci.
Doświadczenie bardzo silnego urazu zawsze w jakiejś mierze dotyczy struktury „ja”. Sytuacje cierpienia, śmierci, straty czy rozpaczy dotykają tego, co najbardziej osobiste i wewnętrzne. Wobec tego wywołują ból, który bardzo często staje się przyczyną dezintegracji podmiotu.