Dyslalia a dysglosja
Grabias S., Kurkowski Z. M., Woźniak T., 2002, Logopedyczny test przesiewowy dla dzieci w wieku szkolnym, Lublin, UMCS
„Kompetencja językowa jest [...] bytem umysłowym - wiedzą pozwalającą budować zdania gramatycznie poprawne. Sam proces budowania zdań wymaga jeszcze umiejętności realizacyjnych. Ujawniają się one w technice wykonania, które nadaje fizykalny kształt zdaniom [...]”. (s. 7)
„Podział na kompetencję i realizacje jest istotny szczególnie w zaburzeniach mowy. Są bowiem takie rodzaje zaburzeń (np. zaburzenia mowy w porażeniach mózgowych, zaburzeniach wymowy przy wadach zgryzu i innych anomaliach w budowie narządów mowy), które wynikają tylko z niedostatków realizacyjnych przy właściwie rozwiniętej kompetencji językowej. Osoba dotknięta takim zaburzeniem buduje prawidłowo programy realizacji, wynikające z jej wiedzy językowej, ale niepoprawnie, czyli niezgodnie z normą społeczną, te programy realizuje.” (s. 7)
„Rozróżnianie kompetencji i realizacji rysuje się szczególnie wyraźnie na poziomie wymowy. Aby człowiek mógł budować realizacje akustycznie poprawne, musi mieć utrwalony w umyśle inwentarz fonemów i zasad łączenia fonemów w ciąg foniczny. Inwentarz fonemów i zasady ich łączenia w ciąg foniczny tworzą fonologiczny system języka. Z badań wynika, że proces opanowywania tego systemu u dzieci w normie intelektualnej, dysponujących pełnymi możliwościami biologicznymi [...] kończy się między trzecim a czwartym rokiem życia dziecka. Zarówno opóźnienia w opanowaniu systemu fonologicznego, jak i niemożność jego opanowania w stopniu wystarczającym ujawniają się w zaburzeniach wymowy, które nazywamy dyslalią.
Zaburzenia te, będące wynikiem niedostatków kompetencji, są z istoty swojej, a także ze względu na procedurę postępowania logopedycznego zupełnie innym rodzajem zaburzeń niż zaburzenia wymowy wynikające z niedostatków realizacyjnych, np. w wypadkach rozszczepów podniebienia, rozległych wad zgryzu czy unieruchomienia języka przez krótkie wędzidełko. Wszystkie realizacyjne zaburzenia wymowy zaliczamy do dysglosji.
Dyslalia i dysglosja są różnymi zjawiskami zachowań ludzkich i wymagają różnych sposobów postępowania logopedycznego. W wypadku dyslalii logopeda buduje właściwe polszczyźnie wzorce głosek i wiedzę na temat sposobów ich łączenia. Dociera do systemu fonologicznego tkwiącego w umyśle człowieka. W wypadku dysglosji zaś - usprawnia wykonanie poprzez poprawę techniki mówienia. Budowanie kompetencji bowiem jest zupełnie inną procedurą postępowania logopedycznego niż usprawnianie realizacji.
Dyslalia wymaga procedur budujących byty umysłowe. Bytem takim jest kompetencja językowa - w wypadkach zaburzeń wymowy chodzi tylko o jedną jej część, mianowicie o kompetencję fonologiczną. Dysglosja natomiast wymaga działań fizycznych, usprawniających pracę narządów mowy.”
Surowaniec, LSTD, 1999
Dysglosja - wadliwa wymowa związana ze zmianami w narządach mowy lub ich nieprawidłową budową anatomiczną (s. 168)