Model biomedyczny jako biomedyczne koncepcje zdrowia.
Model psychologiczny jako psychologiczne koncepcje zdrowia i choroby.
Model socjolomedyczny jako socjolomedyczne koncepcje zdrowia i choroby.
Socjoekologiczny model koncepcji zdrowia.
Orientacja patogenetyczna i saktogenetyczna.
Podstawowe założenia psychologii zdrowia.
Psychosomatyka i psychoneuroimmunologia.
Kartezjusz oddzielił soma i psychę uznając je za dwie współistniejące lecz niezależne od siebie byty - zdrowia i choroby. Zaczęto je postrzegać jako zjawisko zupełnie odrębne i niezależne od wpływów czynników psychologicznych. Holistyczne spojrzenie na problem zdrowia i człowieka - mówiąc o zdrowiu mówimy o dobrostanie naszego organizmu. MODEL BROMEDYCZNY - BROMEDYCZNE KONCEPCJE ZDROWIA.Ciało ludzkie porównuje się do maszyny spostrzeganej biologii molekularnej. W modelu tym zakłada się, że możliwe jest analizowanie funkcjonowania organizmu, poprzez podzielenie go na elementarne cząsteczki, których pewne procesy biologiczne przebiegają w prawidłowy lub zaburzony sposób. Uwagę poświęca się przede wszystkim zjawisku chorobie. Opracowując jej specyficzne teorie poszukując czynników patogenetycznych oraz doskonalszych metod diagnostycznych i środowisk leczniczych. Przy czym wszelkich chorób upatruje się przede wszystkim w biologicznych dysfunkcjach występujących na poziomie określonego układu, natomiast pomija się znaczenie czynników psychologicznych i społecznych. Tu właśnie zdrowie określa się jako brak choroby i jako takie nie stanowi obiektu zainteresowań teoretyków i badaczy reprezentujących ten nurt. PSYCHOLOGICZNA KONCEPCJA ZDROWIAPoszukuje związków i zależności pomiędzy opisanymi przez Kartezjusza zależnościami duchowymi i cielesnymi. Teoria ta zrywa z redukcjonalistycznym spojrzeniem na człowieka i postrzega go jako całość BIOPSYCHOSPOŁECZNĄ. Nie jest to jednak sumą czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych, ale dynamicznym systemem, w którym każda część oddziałuje na pozostałe. Zmiana jednego systemu powoduje powstanie nowego, unikalnego elementu. Dlatego też powstało kilka specyficznych kierunków badań oraz oddziałów psychosomatycznych tj. medycyna, psychologia medyczna a obecnie najbardziej rozwijająca się psychologia zdrowia. PSYCHOLOGIA ZDROWIA to całokształt specyficznego, oświatowego, naukowego i personalnego ładu psychologii jako dyscypliny do promocji i utrzymania zdrowia, zapobiegania i leczenia choroby, rozpoznawania i diagnozy dotyczącej zdrowia i choroby oraz występujących dysfunkcji, a także do analizy i optymalizacji systemu opieki zdrowotnej i kształtowania polityki zdrowotnej. Koncepcja ta zajmuje się poznaniem wpływu czynników psychologicznych na to, że ludzie pozostają zdolni określenia ich znaczenia z powstawania oporu oraz chroni w powstawaniu zachowań kiedy zachorują. Uwagę poświęca się zdrowiu traktując je jako odrębne, niezależne zjawisko, ale jeden z elementów krańcowo łączących zdrowie i choroby. Umieszczenie ochrony i promocji zdrowia oraz wczesnej prewencji chorób w centrum zainteresowań badaczy i praktyki. Przyznaje się człowiekowi prawo o decydowaniu o własnym zdrowiu oraz ponoszeniu za nie odpowiedzialności. W tej koncepcji człowiek jest aktywnym kreatorem własnego zdrowia. W sytuacji choroby może, a nawet powinien aktywnie uczestniczyć w procesie leczenia i samodzielnie podejmować pewne decyzje dotyczące procesu zdrowienia i późniejszego utrzymania i rozwijania potencjału zdrowia. MODEL SOCJOMEDYCZNYZjawisko zdrowia i choroby omawia z perspektywy systemu społecznego. Zdrowie to stan, który pozwala najefektywniej pełnić rolę i realizować zadania społeczne. Choroba natomiast to dewiacyjna rola społeczna, która pozwala na zaniechanie pełnienia innych ról, co stwarza zagrożenie dla równowagi systemu społecznego. W modelu tym zdrowie ma wartość instrumentalną tzn.,że stanowi kluczowy warunek rozwoju zarówno społeczeństwa jak i jednostki. W modelu tym zwraca się uwagę przede wszystkim na pozytywny aspekt zdrowia, bowiem uważa się zdrowie jaki zasób umożliwiający realizację ważnych celów indywidualnych i grupowych. Zdrowie nie jest traktowane jako wartość uniwersalna, ale nabierająca różnego znaczenia zależnie od warunków i okoliczności w jakich aktualnie znajduje się człowiek. MODEL BIOPSYCHOSPOŁECZNYZdrowie to nie tylko brak choroby, ale pełen dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny. Jest tu najpełniejsza definicja zdrowia. Bycie zdrowym oznacza nasz dobry stan fizyczny, możliwość prowadzenia sensownego życia - życia zarówno w wymiarze jednostki jak i społecznym. Choroba w tym modelu to zachwiana równowaga, dysharmonia systemu biologicznego, psychologicznego i społecznego na różnych poziomach życia. W tym modelu nacisk kładzie się na wpływ świadomej aktywności człowieka, która jest podejmowana zarówno dla utrzymania i poprawy zdrowia mając na uwadze swoje zdrowie oraz to jakie zdrowiu nadają określone grupy społeczne. Dlatego tutaj szczególne znaczenie ma profilaktyka i promocja zdrowia prowadzona szczególnie przez edukację zdrowotną i kształtowanie zachowań korzystnych dla zdrowia. Działania zdrowotne to wszelkie formy działalności ukierunkowane na aktywność lub ochronę oraz osiągnięcie poprawy stanu zdrowia. Są to działania profilaktyczne, diagnostyczne i terapeutyczne.
Diagnoza- rozpoznawanie
Promocja zdrowia to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymania.
Prewencja- to działanie, którego celem jest zapobieganie występowaniu zaburzeń przez czynniki ryzyka. Występują trzy rodzaje prewencji:
Pierwotna - to zapobieganie w występowaniu pewnych zaburzeń, czyli ograniczenie czynników ryzyka i wzmacnianie potencjału odporności.
Wtórna - to inaczej powstrzymywanie lub opóźnienie rozwoju oraz skracanie czasu jej trwania.
III stopnia - jest skierowana do osób chorych, niepełnosprawnych i polega na niwelowaniu przebytej choroby i przeciwdziałaniu jej nawrotom.
EDUKACJA PROZDROWOTNA - jest to proces, którego celem jest pomoc ludziom w zdobyciu wiedzy o zdrowiu, o czynnikach warunkujące zdrowie, oraz kształtowaniu postaw, które zdrowiu sprzyjają, czyli tzw. Zdrowy styl życia.
Wyróżnia się trzy modele edukacji zdrowotnej:
Model zorientowany na zapobieganie chorobom i upowszechnianie takich zachowań zdrowotnych, które ograniczają wpływ czynników ryzyka.
Eliminuje czynniki ryzyka, bowiem zakłada, że różne choroby mogą być wywołane przez ten sam czynnik ryzyka i dlatego proponuje popularyzowanie zachowań zapobiegających wystąpieniu zaburzeń.
Wykorzystuje się wartość zdrowia do ważnych programów edukacji zdrowotnej skierowanych do całego społeczeństwa. Jest to tzw. Styl holistyczny (całościowy). Podkreśla się odpowiedzialność człowieka za własne zdrowie i działania zdrowotne, które są związane z określoną grupą.
PSYCHOSOMATYKA- pojęcie psychosomatyki w ujęciu wzajemnych zależności między procesami emocjonalnymi a cielesnymi oraz psychologicznymi, przejawia się w dwóch etapach rozwoju:
Psychodynamicznie - to wszystkie choroby psycho podobne.
Psychofizjologicznej - wyjaśnienie powiązań między czynnikami psychologicznymi i zmianami fizjologicznymi w organiźmie.
ZABURZENIA PSYCHOSOMATYCZNE - rozróżniamy trzy grupy zaburzeń psychosomatycznych:
Choroby somatyczne, których czynnik psychiczny jest wyłącznym czynnikiem.
Choroby, w których czynnik psychiczny istnieje, ale nie jest wyłączny.
Choroby, w których czynnik psychologiczny jest elementem zaostrzającym przebieg zaburzenia, czyli jest to wieloczynnikowe ujmowanie choroby.
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA - jest to przekładnie stanów psychicznych i emocjonalnych na działanie układu odpornościowego.
NEUROIMMUNOLOGIA- są to reakcje między układem nerwowym a odpornościowym, inaczej mówiąc komórki układu odpornościowego reagują na sygnały z centralnego układu nerwowego oraz wywierają wpływ na funkcjonowanie mózgu, który wywołuje określone reakcje.
NEUROENDOKRYNOIMMUNOLOGIA - jest to wpływ hormonów, szczególnie hormonu stresu na układ odpornościowy oraz wpływ komórek układu odpornościowego na układ nerwowy. Szczególną uwagę poświęca się tu podwzgórzu mózgu i nadnerczom. One to wywierają najwyższe piętno na oddziaływanie człowieka. Zagadnienie dotyczy działania układu odpornościowego na układ nerwowy, powoduje szczególne stany emocjonalne, które mają miejsce w sytuacjach trudnych, nieznanych a jednocześnie stresujących układ odpornościowy czyli psychoneuroimmunologia.
Związki czynników psychometrycznych ze zdrowiem psych. Wyróżniamy wśród czynników zaburzenia psychosomatyczne. Centralny ukł. nerwowy musi komunikować się z układem odpornościowym odpowiadającym bezpośredni z a stan psych. i jego zw. między zdrowiem a chorobą. Jednocześnie istotne znaczenie wpływu na stan psych. pacjenta. Następuje więc komunikacja bezpośrednia do centralnego ukł. nerwowego, który jest immunologicznie uprzywilejowany co oznacza komunikację krew-mózg. Wtedy zatrzymuje wszelkie bariery ukł. odpornościowego, gdy ośrodkowy ukł. nerwowy zostaje zaatakowany przez chorobę syt. zmienia się diametralnie. Dzieje się to dokładnie co w innych organach czyli szybko pojawiają się komórki ukł. odpornościowego, które są odpowiedzialne za postępujące zaburzenie. Wytwarza się wtedy bariera komunikacji między ukł. nerwowym a immunologicznym. Następuje zaburzenie, które gromadzi się w okolicach podwzgórza. Może również przedostać się do mózgu z krążenia obwodowego albo też może byś w ośrodkowym ukł. nerwowym, co w dużej mierze podwyższa poziom w sytuacji ostrego stresu. W komunikacji pośredniej między centr. ukł. nerw. A immunolog. istotną role odgrywa autonomiczny ukł. nerw. Ten ukł. prowadzi impulsy do wszystkich tkanek i narządów org. Jest organem, który łączy wszystkie narządy wew. w zintegrowany syst. Wtedy wraz z ukł. hormonalnym reguluje stan wew. organizmu wspomagając adaptację do wymagań środow., czyli utrzymuje homeostazę. Autonomiczny ukł nerwowy towarzyszy każdemu zach. człowieka wywierając wpływ na towarzyszące mu odczucia i emocje. Odzieli się na część współczulną i przywspółczulną. Czynności tego ukł. są regulowane przez centr. ukł. nerw., a głównie korę mózgową.Unerwienie ukł. odpornościowego nast. przez włókna ośrodk. ukł. nerw. Działanie może być modulowane za pośrednictwem centr. ukł. nerw. Ukł. hormonalny kieruje procesem w komórkach i reguluje wszelkiego rodzaju syt. zw. z ukł. odpornościowym. Powoduje również wydzielanie hormonu wzrostu (do okresu dojrzewania) potem jego ilość systemat. maleje i osłabia się również aktywność komórek, co powoduje niedobory hormonu wzrostu. Może wpływać na zróżnicowanie komórek szpiku kostnego, wyzwala się wtedy prolaktyna, która w dużym stopniu powoduje, że hormon wzrostu może zmieniać swoją aktynowość. Prolaktyna to jeden z hormonów stresu, ponieważ ostre, silne obciążenie psych. lub fiz. Powoduje gwałtowny wzrost jego poziomu. Po zadziałaniu gwałtownego stresora nast. reakcja wydzielania hormonu. Komórki ukł. immunologicznego mogą wytwarzać hormony, są to przeważnie hormony podwzgórza, które produkowane przez ukł. odpornościowy mają takie samo działanie. Jego wydzielania jest jednak znacznie mniejsze i dlatego też ukł. odpornościowy nie może przejąć funkcji gruczołów dokrewnych. Istotne znaczenie ma tu adrenalina, której głównym zad. jest ochrona ukł. odpornościowego. Hormony działają w syt. zaburzeń homeostazy w organizmie. Może być ono spowodowane przez wiele czynników, m.in. strach, ból, zranienie, krwotok. Następuje wtedy zahamowanie immunologiczne. Istotne znaczenie dla funkcjonowania ukł. odpornościowego mają hormony płciowe. Kobiety w porównaniu do mężczyzn są bardziej uodpornione pod względem reakcji na stres. Podłożem tych różnic są charakterystyczne dla płci hormonalne zmiany zw. z mobilizacją stresową.Badania dot. Zw. reakcji stresowej z poszczególnymi zachowaniami lub reakcjami koncentrują się wokół naszych hormonów i natężenie ich zmian jest skorygowane bardzo często subiektywnym poczuciem osamotnienia. Osamotnienie bardzo często przechodzi i powoduje osłabienie odporności komórkowej naszego organizmu. Ukł. nerwowy (ośrodkowy i obwodowy) posiada zdolność do współdz., co w dużym stopniu skupia się w pniu mózgu oraz rdzeniu kręgowym.Wpływ choroby na stan psychiczny.Przyczyna zmiany stanu psychicznego są czynniki entofalogenetyczne. Są to zaburzenia świadomości, nastroju, koncentracji, uwagi i pamięci. Wyst. Wtedy dolegliwości tzw. Bólu bezprzedmiotowego, np. lęk, ograniczenia czynności fiz. oraz psych.Przyczyny mojej choroby - przyczyną są czynniki wew., które stanowią objawianie się pewnych syndromów oraz czynniki odpowiedzialności za Proces leczenia, niezależny od nas a zależny od personelu medycznego.ak choroba wpłynie na:Nasze dalsze życie? - utrudni lub uniemożliwi realizowanie dotychczas pełnionych ról społ., czy spowoduje zależności od innych, czy zmieni obraz mojej osoby, czy wpłynie na reakcje z innymi ludźmi.Rezultat mojej choroby - czy wyzdrowieje całkowicie, czy będę kaleką, czy umrę;Jak powinnam się zach. w syt. trudnej? - jak zachowywałam się do tej pory, jak zachowywali się inni, co doradzają autorytety, co doradzają nam bliscy;