PRZYCZYNY, WCZESNA PROFILAKTYKA I TERAPIA DYSLALII

 

POJĘCIE I PODZIAŁ DYSLALII

 

Termin dyslalia jest terminem międzynarodowym, jednak treść i rodzaje zaburzeń określanych tym terminem , nie zawsze oznaczają to samo. Termin d y s l a l i a /z greckiego dys= zaburzenie, lalia= mowa/ po raz pierwszy został wprowadzony w 1827 r. przez J.Franka profesora Uniwersytetu Wileńskiego.

A. Balejko, dyslalią nazywa zaburzenia mowy polegające na niemożności wymawiania jednego bądź kilku dźwięków. Jest to zaburzenie dźwiękowej strony języka wyrażające się w formie zniekształcania głosek bądź ich zastępowaniem tak, że nie jest zgodne ze społeczną normą wymawianiową .

L.Kaczmarek dyslalię definiuje jako wadę wymowy, gdzie realizacja fonemów odbiega od ustalonej przez społeczny zwyczaj normy.

Zgodnie z tą definicją wyróżnia się rodzaje dyslalii:

-jednoraka, gdy jedna głoska realizowana jest odmiennie

-wieloraka, gdy kilka lub kilkanaście głosek realizuje się niezgodnie z tradycją

-całkowita zwana alalią, gdy wszystkie głoski są zaburzone, a realizowane są tylko czynniki prozodyczne mowy, takie jak akcent, melodia ,rytm.

T.J.Kania opowiada się za podziałem dyslalii na:

- głoskową, gdy dziecko nie potrafi wypowiedzieć niektórych głosek ,np. głoski sz, cz ,r. Mówi zamiast szkoła- skoła, zamiast czapka -capka, zamiast ryba-iba itp

-sylabową, gdy dziecko opuszcza lub wstawia sylaby i zamiast powiedzieć mamusia, mówi musia itp

-wyrazową, gdy dziecko nie wymawia prawidłowo określonego wyrazu, mimo ,ze wymawia wszystkie dźwięki występujące w tym wyrazie

-zdaniową, kiedy dziecko nie potrafi ze znanych mu wyrazów zbudować zdania.

Zaburzenia poszczególnych dźwięków nazywa się osobnymi terminami.

Seplenienie, to wadliwe wymawianie głosek sz, cz, ż, dż. Dziecko mówi zamiast żaba -zaba, szyna-syna, czapka- capka

Szeplenienie, to wadliwe wymawianie głoski s,z,c,dz. Dziecko mówi zamiast sowa-szowa, zając-żając, cytryna-czytryna, dzbanek -dżbanek ,itp

Reranie /rotacyzm/,to wadliwe wymawianie lub nie wymawianie głoski r. Dziecko mówi zamiast ryba-iba, yba, liba

Lelanie / lambdacyzm /, to wadliwe wymawianie głoski l,np. zamiast lala-jaja, samolot-samojot

Łełanie, to wadliwe wymawianie głoski ł, zastępowanie jej głoskami u,j,np. zamiast ławka-uawka lub jafka

Geganie /gammacyzm/, to wadliwe wymawianie głoski g, zamiast grabie-tabie lub dabie

Kekanie /kappacyzm/ ,to wadliwe wymawianie głoski k, zamiast kapusta-tapusta, kogut-todut.

Mowa bezdźwięczna , to wymowa głosek dźwięcznych w postaci ich bezdźwięcznych odpowiedników, zamiast koza- kosa, góra- kura itp.

 
PRZYCZYNY DYSLALII

 Najogólniej można powiedzieć , że istnieją dwie grupy czynników powodujące niewłaściwą wymowę:

1.zewnątrzpochodne

2.wewnątrzpochodne

Istnienie czynników zewnątrzpochodnych uwarunkowane jest środowiskowo. Przyczyna nie tkwi w dziecku, lecz w jego otoczeniu. Wadliwa artykulacja powstaje w wyniku istnienia niewłaściwych wzorców językowych. Dziecko na drodze naśladownictwa przejmuje błędną wymowę głosek i wyrazów. Wystarczające jest wówczas uświadomienie dziecku różnicy między jego wymową a normą.

Do tej grupy czynników należą również sytuacje , gdy zła wymowa wynika z niewłaściwej atmosfery domowej i postaw rodziców. Zdarza się , że u dziecka przedłuża się okres seplenienia fizjologicznego, ponieważ rodzice nie przywiązują wagi do jego wypowiedzi , a czasem wręcz celowo utrwalają taki sposób mówienia, zwracając się do niego "po dziecinnemu". Znane są także przypadki , gdy następuje pogorszenie artykulacji w wyniku problemów w rodzinie. Najczęściej jest to chęć zwrócenia na siebie uwagi w sytuacji, gdy pojawia się młodsze rodzeństwo i związane z tym subiektywne poczucie odebrania przez nie miłości rodziców.

Druga grupa czynników wywołujących złą wymowę tkwi w samym dziecku. Zawiera ona czynniki pochodzenia środowiskowego, takie jak: brak podniet do mówienia, nadmiar bodźców słownych, nieodpowiednie wzorce wymowy, niewłaściwa reakcja otoczenia towarzysząca pierwszym samodzielnym próbom mówienia, uszkodzenia struktur korowych ,uszkodzenia struktur obwodowych ,uszkodzenia narządów mowy, zaburzenia i wady słuchu, a także upośledzenie umysłowe

Wymienione powyżej przyczyny dyslalii są różnorodne i wskazują na złożoność

tego problemu. Każda bowiem przyczyna wad wymowy występuje w zespole określonych warunków socjalnych, psychicznych, anatomiczno- fizjologicznych. Dlatego w formułowaniu diagnozy logopedycznej należy uwzględniać wymienione zależności, ponieważ wyznaczają one kierunek właściwego postępowania.

 

UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO ---WYCHOWAWCZE DYSLALII

 

Obecnie ,coraz bardziej stajemy się świadomi tego, iż dziecko jest wrażliwe na nasze oddziaływania już w okresie prenatalnym. Niektórzy koncentrują się już nawet na chwili poczęcia i jej znaczeniu dla późniejszego rozwoju. Badania przeprowadzone przez amerykańskiego psychologa Thomasa McNeila zwracają uwagę na miesiąc, w którym ono nastąpiło. Największy stopień inteligencji udowodniono u dzieci poczętych między grudniem a lutym, zaś najniższy jej wskaźnik przypada na dzieci poczęte między czerwcem a sierpniem. Poczęcie dziecka w okresie letnim wiąże się ze znacznie częstszym występowaniem takich problemów jak słaba umiejętność czytania, arytmetyki, nieumiejętność koncentracji, a nawet wady wymowy. Znane są także doniesienia o wpływie stanu zdrowia rodziców w momencie poczęcia dziecka na jego dalszy rozwój, czy też poszukiwaniu zależności pomiędzy dietą przyszłych rodziców a późniejszą kondycją psychofizyczną nowego organizmu.

Okres prenatalny jest to czas, gdy między innymi formują się i rozwijają podstawowe organy odpowiedzialne za odbiór i nadawanie mowy. Występowanie wówczas niekorzystnych czynników działających na organizm matki może doprowadzić do powstania różnorodnych nieprawidłowości objawiających się także zaburzeniami w późniejszym rozwoju mowy. Pierwsze miesiące życia wewnątrzmacicznego to także początek ćwiczenia ruchów artykulacyjnych, fonacyjnych i oddechowych. Wtedy również rozwijają się podstawy funkcji odbiorczej mowy. Badania wykazały, że 4-5-miesięczny płód zaczyna reagować na bodźce akustyczne, w tym także na dźwięki mowy ludzkiej. Na okres prenatalny przypada więc początek przyswajania języka w płaszczyźnie suprasegmentalnej. Dziecko reaguje na akcent, rytm i natężenie dźwięków, czyli cechy prozodyczne mowy.

Ponadto, płód nie tylko jest zdolny do reagowania na dźwięk, ale wykazuje także umiejętność uczenia się, nabywając odruchy powiązane z dźwiękami. Przejawem tego są preferencje noworodków w zakresie muzyki, czy też rytmu określonego utworu wierszowanego, jeśli zetknęły się z nimi w okresie życia płodowego. W tym czasie również zapamiętują rytm serca swej matki oraz jej głos. Są to te dźwięki, które po urodzeniu będą wyraźnie przez nie wyróżniane Uzasadnione więc wydają się coraz częściej pojawiające się sugestie, by "rozmawiać" ze swymi jeszcze nie narodzonymi dziećmi. Wczesne doświadczenia językowe uruchamiają bowiem mechanizmy postrzegania mowy

Narodziny dziecka rozpoczynają nowy etap w drodze ku opanowaniu języka. Od tej chwili jest ono bezpośrednim odbiorcą kierowanych do niego wypowiedzi i nadawcą komunikatów. Ponieważ w okresie niemowlęctwa zaczyna kształtować się nastawienie komunikacyjne, to czas ten może zostać wykorzystany dla rozwoju umiejętności porozumiewania się. Decydujące znaczenie ma postawa otoczenia, zwłaszcza matek, które swym postępowaniem mniej lub bardziej świadomym wpływają na proces kształtowania się postaw komunikacyjnych niemowląt. Początkowo poprzez kanał dotykowy, potem także wzrokowy i słuchowy matka przekazuje dziecku pewne informacje, prowokując je do przyjęcia postawy odbiorcy. W odpowiedzi na zachętę z jej strony dziecko reaguje w określony sposób, stając się stopniowo nadawcą komunikatów. Tak powstaje swoisty dialog między nimi przygotowujący je do roli odbiorcy i nadawcy informacji językowych. Może on być także prowadzony z użyciem dźwięków prymitywnych, gardłowych, zanim jeszcze niemowlę będzie zdolne do wypowiadania prostych sylab. Rola matki w zakresie wspomagania mowy nie ogranicza się jedynie do wypracowania komunikacyjnej postawy niemowlęcia. Przebywając z nim i zaspokajając jego podstawowe potrzeby, w tym potrzebę miłości i bezpieczeństwa, umożliwia prawidłowy rozwój. Dostarcza bodźców stymulujących rozwój ogólny, a przez to rozwój mowy.

W rozwoju mowy ważna jest pozycja dziecka w rodzinie. Ze względu na kształtowanie się mowy, ważny wydaje się fakt, czy jest to pierwsze, kolejne, najmłodsze, czy może jedyne dziecko. Posiadanie starszego rodzeństwa, na przykład, stwarza sytuację korzystną, ale z drugiej strony spotyka się czasami regres mowy u pierwszego dziecka, w wyniku narodzin następnego. Uważa się, że z punktu widzenia rozwoju językowego najlepsza dla obojga rodzeństwa różnica wieku wynosi 5-6 lat.

Kolejna niezwykle istotna kwestia to świadoma praca rodziców nad rozwijaniem mowy dziecka prowadzona w różnorodny sposób. Mogą to być rozmowy, czytanie książek, wspólne oglądanie ilustracji, gry językowe i inne rozmaite rodzaje działań połączone z aktywnością słowną., związki frazeologiczne, oboczności.

Przyjmuje się, że nieco inaczej przebiega rozwój mowy u chłopców i dziewczynek, bo otrzymują inne wzory językowe poprzez odmienne wzorce wychowawcze. Szczególnym tego przykładem są zróżnicowane w zależności od płci dziecka oczekiwania , najczęściej nieuświadomione, dorosłych odnośnie sposobu posługiwania się mową. Przejawem ich istnienia są następujące wypowiedzi spontanicznie kierowane do dzieci: Dziewczynka, a tak brzydko mówi!. Innym przykładem są różne rodzaje zabaw proponowane chłopcom i dziewczynkom oraz wyraźne preferencje przy kupnie zabawek. Czynniki te mają wyraźny wpływ na rozwój słownictwa dziecka..

PROFILAKTYKA W PIERWSZYCH DWÓCH LATACH ŻYCIA

 

Jednym z warunków rozwoju mowy jest prawidłowo wykształcona funkcja słuchowa. Dzieci z uszkodzonym słuchem mają zdecydowanie niekorzystną sytuację w tym zakresie. Im większe uszkodzenie i im później rozpoczęta terapia, tym mniejsze szansę na rozwój mowy. Zatem, poczynając już od urodzenia, dobrze jest obserwować reakcje dziecka na dźwięki. Należy stwierdzić, czy występują bezwarunkowe odruchy na głośne dźwięki, czy dziecko porusza się lub budzi, gdy pojawia się hałas, czy uspokaja się na glos matki. Gdy ma kilka miesięcy, zwracamy uwagę na to, czy poszukuje źródła dźwięku, wodząc oczami lub odwracając głowę w j ego kierunku.

Obserwowane, u dziecka z uszkodzoną funkcją słuchową, głużenie występujące około 2-3 miesiąca jest często źródłem pomyłek, gdyż jest utożsamiane z gaworzeniem. Może to uśpić uwagę rodziców i przyczynić się do spóźnionego zdiagnozowania uszkodzenia słuchu, co w konsekwencji będzie miało negatywny wpływ na wyniki dalszej rehabilitacji. Dopiero więc gaworzenie pojawiające się około 5-6 miesiąca jest sygnałem, że dziecko słyszy. Dlatego baczną uwagę należy zwracać na to, czy występują zabawy głosem, czy niemowlę nawiązuje z otoczeniem kontakt głosowy.

Pod koniec 1 roku życia obserwuje się już reakcje dziecka na imię oraz adekwatne zachowania na proste polecenia słowne. Wówczas także zaczyna wymawiać pierwsze słowa oznaczające osoby i przedmioty z najbliższego otoczenia. Jakiekolwiek wątpliwości dotyczące reakcji dziecka na dźwięki i słowa zawsze powinny zaniepokoić rodziców i być wskazaniem do zasięgnięcia porady specjalisty.

Obok uszkodzeń funkcji słuchowej częstą przyczyną nieprawidłowości w rozwoju mowy są zaburzenia funkcji motorycznej. Wcześnie podjęte działania profilaktyczne w tym zakresie także dadzą najlepsze efekty. O konieczności takich specyficznych oddziaływań orzeka się obserwując podstawowe czynności życiowe niemowlęcia takie jak oddychanie, ssanie, połykanie.

Czynności oddychania i ssania są pierwotne w stosunku do mowy. Stąd też ich realizacja służy jednocześnie usprawnianiu narządów, które w okresie późniejszym będą brały udział w artykulacji. Dlatego obserwując dzieci mające kłopoty ze ssaniem, czy też z połykaniem możemy spodziewać się wystąpienia u nich nieprawidłowej wymowy w dalszych latach. Aby temu zapobiec, należy jak najwcześniej podjąć odpowiednie działania.

 

TERAPIA LOGOPEDYCZNA

 

Nowoczesna logoterapia uwzględnia w dużym stopniu całą osobowość człowieka z zaburzeniami mowy, podczas gdy "tradycyjna patologia mowy nie przywiązywała dostatecznego znaczenia do zachowania się samego nosiciela wady, nie doceniała więc spontanicznego procesu korekcji i całokształtu psychicznych czynników, które są w stanie w dużych granicach zmieniać obraz rzeczywistych zakłóceń, w obu kierunkach, dodatnim i ujemnym .To holistyczne ujmowanie zaburzeń mowy ma korzystne następstwa w diagnostyce i dydaktyce logoterapii .

W działaniach metodycznych podczas logoterapii uwzględnia się stan opanowania mowy przez daną osobę i jednocześnie etapizację tego procesu.

1.Etap diagnozowania

Etap diagnozowania obejmuje wstępną obserwację osoby z zaburzeniami mowy w kategoriach zachowań słownych i pozasłownych, anamnezę (wywiad) w toku rozmowy z matką, ojcem lub opiekunami, a także - o ile to możliwe - z osobą dotkniętą zaburzeniem. Uzyskuje się w ten sposób informacje dotyczące przebiegu ciąży, porodu, chorób przebytych przez dziecko, odżywiania, snu, rozwoju motorycznego, psychicznego, mowy (okresu pojawienia się jej zaburzeń), warunków środowiskowych (atmosfery rodzinnej, sytuacji bytowej, zainteresowań, kontaktów z rówieśnikami, stanu zdrowia psychofizycznego rodziców, rodzeństwa i najbliższej rodziny ze strony matki i ojca), W miarę potrzeby wykonywane są badania dodatkowe: psychologiczne, neurologiczne, audiologiczne, otolaryngologiczne, laryngologiczne, foniatryczne, ortodontyczne.

Zebrane informacje służą postawieniu diagnozy logopedycznej, czyli specjalistycznemu rozpoznaniu aktualnego stanu i ewentualnych zaburzeń czynności mowy .

 

 

 

.2. Etap uczulania

Istotą etapu uczulania jest przedstawienie osobie z zaburzeniami mowy poprawnego wzorca tej formy językowej lub niejęzykowej , która przez tę osobę jest realizowana nieprawidłowo . Przedstawienie wzorca powinno odbywać się w izolacji, bez jakiegokol-wiek kontekstu (sylabowego, wyrazowego, zdaniowego). Przedstawienie wzorca wymaga w toku logoterapii nieodległego w czasie powtórzenia tej po-prawnej formy przez daną osobę.

W przypadkach trudnych uczula się aż do skutku (powtarza tę formę językową, włącza techniki pomocnicze, masuje stosowne miejsca jamy ustnej, warg, itp. czynności wykonuje się tak długo, aż zostaną prawidłowo opanowane [3].

.3. Etap utrwalania

Celem etapu utrwalania jest uzyskanie trwałego zapamiętania danej formy językowej lub niejęzykowej występującej w akcie mowy. Chodzi o wypracowanie cech umożliwiających swobodne jej użycie w tym akcie, tj. w sposób zautomatyzowany (arefleksyjny), ważna jest gotowość i motywacja do komunikacji słownej. Cel ten osiąga się włączając formę językową lub niejęzykową opracowaną na etapie uczulania do kontekstu

Zarówno na etapie uczulania, jak i utrwalania powinny być prowadzone (w miarę rzeczywistych potrzeb) konsultacje specjalistyczne jako kontynuacja badań dodatkowych .Zaleca się tę formę postępowania w tych przypadkach, gdy z zaburzeniami mowy współwystępują inne objawy, będące nawet niejednokrotnie przyczynami tych zaburzeń (np. niedosłuch, schorzenia lub dysfunkcje krtani, nieprawidłowości anatomiczno-funkcjonalne podniebienia, języka, wady zgryzu, a nawet inne zaburzenia zębowo-twarzowo-szczękowe, nadpobudliwość psychomotoryczna, niedojrzałość emocjonalna, ogniskowe uszkodzenia mózgu itp)

4. Etap kontroli

Kontrola stanu mowy realizowana na ostatnim etapie procesu logoterapii opierać się powinna na obserwacji spontanicznych wypowiedzi słownych danej osoby. Przy czym obserwacja ta musi być prowadzona w sposób ukierunkowany i najlepiej przy udziale kilku osób, w naturalny sposób uczestniczących w zaaranżowanym akcie mowy. Ustąpienie w toku logoterapii nieprawidłowych cech mówienia lub rozumienia pozwala zakończyć logoterapię i spowodować wypisanie danej osoby z rejestru jej uczestników Jednak w wielu przypadkach należy to robić ostrożnie poprzez stopniowe zmniejszanie liczby kolejnych wizyt i oddalać je w czasie. Chronimy wówczas pacjenta przed negatywnymi następstwami zbyt radykalnego zerwania kontaktu z terapeutą .

 

LOGOTERAPIA JAKO SYSTEM DYDAKTYCZNY

Proces logoterapii jest systemem dydaktycznym. Jest to więc całokształt zasad organizacyjnych, treści, metod, form, środków nauczania-uczenia się, tworzących spójną wewnętrznie strukturę z ukierunkowaniem na realizację określonych celów .

Metodyczny aspekt usuwania zaburzeń mowy pozwala nam wyodrębnić w systemie dydaktycznym logoterapii następujące elementy:

1) osobę z zaburzeniami mowy i logoterapeutę (w interakcjach werbalnych i i pozawerbalnych,

2) proces nauczania-uczenia się pożądanych zachowań werbalnych w określonych sytuacjach werbalnych dydaktycznych i sytuacjach werbalnych rozhamowujących (relaksacyjnych),

3) współczynniki: cele, treści, środki, formy, zasady, metody oraz baza materialna.

Logoterapia posługuje się wieloma różnokierunkowymi technikami, z których można utworzyć kilka grup na podstawie ich wspólnych cech..

Techniki te można podzielić na:

1) lingwistyczne (oparte na materiale gramatycznym),

2) filologiczne (oparte na materiale literackim),

3) psychologiczne (oparte na empatii logopedy i wyniku badania psychologicznego),

4) pedagogiczne (oparte na cechach systemu dydaktycznego),

5) rysunkowe (oparte na przekodowaniu psychiczno-motorycznym),

6) taneczno-muzyczne (oparte na treściach ruchowo-rytmiczno-dźwiękowych),

7) motoryczno-kinestetyczne (oparte na treściach ruchowo-czuciowych),

8) wzrokowo-słuchowo-dotykowe (oparte na treściach analizatorów)

Pierwsze cztery metody bardziej związane są z kontaktem słownym, cztery następne w mniejszym stopniu. Przedstawiona wyżej klasyfikacja odnosi się do usuwania wszystkich zaburzeń mowy i obejmuje sposoby oddziaływania uwzględniające całą strukturę wypowiedzi językowej, czyli: treść, formę językową i substancję . Ponieważ nowoczesna i holistyczna logoterapia zajmuje się usuwaniem zaburzeń mowy na tle całej osobowości danego człowieka, toteż za-chodzi konieczność zastosowania takich metod pracy, które uwzględnią wszystkie aspekty: zaburzenie mowy, objawy współwystępujące, cechy osobowości, wielorakie uwarunkowania logoterapii itp.

Poniżej zostaną omówione skrótowo podane metody:

1. Metoda lingwistyczna obejmuje te szczegółowe techniki, które wiążą się z konfiguracją materiału lingwistycznego w logoterapii .Metoda ta wynika ze struktury języka i struktury wypowiedzi słownej, wyraża dążność do wykorzystania szeroko rozumianych form gramatycznych języka ojczystego. Umożliwia uwrażliwianie na poprawne formy językowe, służy ich utrwalaniu, a tak-że ich badaniu i ocenie. Metoda lingwistyczna pozwala odróżnić w wypowiedziach elementy języka ogólnopolskiego od elementów gwarowych.

2. Metoda filologiczna wykazuje ścisły związek z materiałem literackim. Jej powiązanie z gramatyką ma charakter wtórny . Odnosi się bezpośrednio do wykorzystania w logoterapii wierszyków, zagadek, tekstów piosenek, krótkich opisów, opowiadań itp. form. Posługiwanie się tą metodą odgrywa doniosłą rolę we wszechstronnym doskonaleniu osoby z zaburzeniami mowy ,co ma szczególne znaczenie w wieku rozwojowym .. Posługując się krótkimi tekstami literackimi można dokonywać diagnozowania i prowadzić właściwą logoterapię .

Metoda filologiczna umożliwia: kształtowanie uważnego słuchania, swobodnego wypowiadania się, użycia prawidłowych struktur zdaniowych, prawidłowej frazeologii, wzrost zasobu słownictwa, rozbudzenie i rozwijanie sfery emocjonalnej, wyobraźni, myślenia, pamięci. Powyższa metoda, wykorzystując materiał literacki (liryczny, epicki, dramatyczny), z jednej strony sprzyja rozwojowi umiejętności ściśle językowych, jak również nawyków i cech kreatywności językowej. Z drugiej strony natomiast rozwija całą psychikę (intelekt i emocje, wolę), co pozostaje w pełnej harmonii z ogólnymi celami nowoczesnej i holistycznej logoterapii. Kształtuje też żywą i komunikatywną wypowiedź przez ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne, składniowe, stylistyczne, a także gramatyczno-ortograficzne na tekście literackim, a nie na materiale z natury swej gramatycznym (por. metodę lingwistyczną).

Metoda filologiczna umożliwia różne sposoby analizy i interpretacji utworu literackiego, wykorzystując doświadczenie życiowe i językowe osoby z zaburzeniami mowy. Przyczynia się więc do tworzenia swobodnych wypowiedzi na temat utworu (kreatywność językowa i zdolność programowania wypowiedzi), do wyodrębniania zdarzeń i ustalania ich kolejności, wyszczególniania i charakterystyki postaci, wyodrębniania obrazów z czytanek, streszczania, przygotowywania planu czytanek, opowiadania treści bajek, baśni.

3. Metoda psychologiczna polega przede wszystkim na oddziaływaniu słowem na psychikę osoby z zaburzeniami mowy w celu jednoczesnego kształtowania jego intelektu w zakresie potrzeb logopedycznych i wpływania na jakość emocji.

Konieczność wytonowania sfery emocjonalnej wiąże się z dążeniem do osiągnięcia w wyniku logoterapii optymalnego stanu czynności mowy. Zaburzenia emocjonalne występują w nerwicach, u chorych z organicznymi dysfunkcjami mózgu, u dzieci nieprzystosowanych społecznie, psychopatycznych, niepełnosprawnych intelektualnie, a także u dzieci nadpobudliwych, agresywnych,

Wykorzystanie metody psychologicznej, rozumianej jako szereg technik tonujących emocje i zachowanie osoby z zaburzeniami mowy przy jednoczesnej interwencji ściśle logopedycznej, ma miejsce w codziennej pracy logopedów. Podstawą metody psychologicznej jest empatia logopedy, tzn. umiejętność wczuwania się w przeżycia innych osób.

Metoda psychologiczna służy: zmianie emocjonalnego stosunku osoby z zaburzeniami mowy do własnych objawów zaburzeń mowy, ogólnemu obniżeniu napięcia emocjonalnego, zwiększeniu (uzyskaniu) wiary we własne siły, zaufaniu działaniom logoterapeutycznym. Jest też pośrednio pomocą w pracy ze środowiskiem rodzinnym, przedszkolnym, szkolnym, a niekiedy zawodowym pacjenta w celu zmiany postaw wobec niego oraz zapewnienia mu spokojnej i życzliwej atmosfery.

4. Metoda pedagogiczna łączy wszelkie działania logoterapeutyczne (diagnostyczne i dydaktyczne) z pedagogicznymi cechami systemu nauczania - uczenia się i z elementami tego systemu: celami, treściami, metodami, formami, środkami dydaktycznymi..

Metoda pedagogiczna polega na wykorzystywaniu takich sposobów pracy logo-terapeutycznej, które opierają się na wymienionych elementach systemu dydaktycznego. Obejmuje również wychowawcze oddziaływania na pacjentów a także pedagogizację otoczenia, uwzględniającą przystępne zapoznanie z istotą zaburzenia mowy, rokowaniem, sposobami usuwania i tworzenia właściwej atmosfery oraz konkretnej współpracy z logopedą.

Na metodę pedagogiczną składa się wiele różnych technik, m.in.: podawcze, utrwalające, obserwacji, kontroli, oceny.

5. Metoda rysunkowa jest zespołem różnych technik szczegółowych, których istotą jest przekodowanie psychiczno-motoryczne. Zastosowanie tej metody w logoterapii oznacza, nie tylko pośrednią pomoc w doskonaleniu motoryki oralnej (ruchów narządów mowy, przykładowo w czasie nazywania rysunków i omawiania emocji związanych z rysowaniem) poprzez odpowiednią dynamikę procesów i obszarów mózgowych, lecz także zbliżenie intelektualne i emocjonalne do ćwiczeniowego tekstu językowego (gramatycznego lub literackiego) w większym stopniu, niż byłoby to w warunkach wyłącznie jego ustnego opanowania.

Metoda rysunkowa jest zatem próbą ukierunkowanej zamiany myśli, spostrzeżeń, wrażeń, wyobrażeń na formę graficzną lub - szerzej pojmując tę metodę na każdą formę plastyczną, rzeźbiarską. Nie wyklucza ona wklejania do zeszytu gotowych obrazków o treści stosownej do ćwiczeń. Stanowi cenne metodyczne uzupełnienie tych działań..

6. Metoda taneczno-muzyczna oznacza wykorzystanie jednoczesnej ekspresji poprzez ruch, rytm, dźwięk. Metoda ta w logoterapii służy dydaktyce oraz relaksacji. Wskazana jest w tych stanach, gdy zaburzeniom mowy towarzyszy dyskoordynacja słuchowo-ruchowa i w konsekwencji niemożność wykonania ruchu zgodnie z muzyką.

Techniki muzyczno-ruchowe składające się na omawianą metodę są realizowane w sposób atrakcyjny i dlatego są lubiane przez dzieci. Jest to rytmika, aktywne śpiewanie i tańczenie, gra na instrumentach. Realizacja ich może odbywać się w konwencji improwizacji wokalnych, instrumentalnych i motorycznych. Metoda ta sprzyja wzrostowi sprawności psychofizycznej. Inne techniki to np. treningi w słuchaniu muzyki połączone z ćwiczeniami w emisji głosu, dykcji. Jeszcze inne techniki wykorzystują marsze, biegi, podskoki, ćwiczenia regulujące napięcie mięśniowe.

Walory metody taneczno-muzycznej widzieć należy w kategoriach:

a) rozwijania pamięci muzycznej i jednoczesnego uwrażliwiania na cechy prozodii języka (melodii, akcentu, rytmu),

b) wytonowania emocjonalnego (tj. pobudzenia lub uspokojenia) dla potrzeb logoterapii,

c) podniesienia sprawności ruchowej (ogólnej i narządów mowy).

7. Metoda motoryczno-kinestetyczna wykorzystuje treści ruchowo-czuciowe związane z realizacjami głosek. Opiera się na zjawiskach neurofizjologicznych, związanych z przekazem neuronowym o typie aferentacji i eferentacji. Służy bezpośrednio uczeniu się umiejętności i nawyków językowych ( artykulacyjnych), a nie kreatywności językowej.

Do podstawowych technik metody motoryczno-kinestetycznej należą: "gimnastyka" narządów artykulacyjnych - języka, warg, zwierającego pierścienia gardłowego, uczulanie miejsca artykulacji i in. (np. przesuwanie języka poziomo i pionowo między rozchylonymi wargami, przesuwanie języka wokół szeroko otwartych ust połączone z oblizywaniem warg, utrzymywanie między wargami ołówka, "parskanie", wciąganie powietrza poprzez ssanie podczas przenoszenia ziarenek grochu za pomocą słomki, chrząkanie, ziewanie, opuszczanie i podnoszenie podniebienia miękkiego przy szeroko otwartych ustach i obserwowanie tych ruchów w lusterku itd.).

8. Metoda wzrokowo-słuchowo-dotykowa wykorzystuje treści funkcjonowania poszczególnych analizatorów biorących udział w akcie mowy. Na tę metodę składa się wiele technik oddziałujących na analizator wzrokowy, słuchowy, dotykowy.

Techniki wzrokowe, np. odczytywanie z ust, bywają wzbogacane przez logopedów odręcznymi schematami rysunkowymi lub plastycznymi, unaoczniającymi określone fazy artykulacji głosek. Specyficzną techniką jest w tej metodzie daktylografia - przekazywanie liter, całych wyrazów lub liczb za pomocą układów i ruchów palców, rąk, mimiki).

Aspekt słuchowy omawianej metody to, dla przykładu, technika umieszczenia palców na dzwoniącym budziku i wyczuwanie jego drżenia, posłużenie się telefonem i fotografią osoby dzwoniącej w celu uczulenia na dźwięk telefonu; techniki wykorzystujące naturalne odruchy: kaszel i kichanie, głosy zwierząt, muzykę itp. Techniki te powinny mieć w większości charakter zabawowy.

Aspekt dotykowy polega na zastosowaniu technik umożliwiających odbiór niektórych cech artykulacyjnych za pomocą czucia wibracji (np. wiązadeł głosowych przy głoskach dźwięcznych).Możliwość kontroli dotykowej i czucia skórnego sprawia, że niektóre cechy artykulacyjne głosek mogą być odbierane przez osoby, które nie mają innych możliwości percepcyjnych w tym zakresie: palcami przyłożonymi do krtani wyczuwamy drgania wiązadeł głosowych podczas artykulacji głosek dźwięcznych, natomiast palcami przyłożonymi do skrzydełek nosa wyczuć można ich drgania podczas artykulacji głosek nosowych, zaś na dłoni trzymanej przed ustami można wyczuć siłę powietrza wydychanego z dużą siłą przy głoskach zwartych itp. Praktyka logopedyczna ukazuje nawet zjawisko samorzutnego kontrolowania palcami przez osobę z zaburzeniami mowy własnego ułożenia narządów jamy ustnej).

W toku logoterapii opisane metody przeplatają się wzajemnie i uzupełniają, mając oparcie w innych działaniach specjalistycznych, np. lekarskich..

Efektywność postępowania logopedycznego jest tym większa i szybsza, im wcześniej zaburzenie zostało wykryte i poddane działaniom diagnostyczno-terapeutycznym .

---