1. Filozofia- określenie to pochodzi (prawdopodobnie) od matematyka i filozofa Pitagorasa żyjącego w VI wieku p.n.e. Pierwotnie miało sens dosłowny i oznaczało poszukiwanie, umiłowanie mądrości (gr. φιλέω phileo - kochać, σοφία sophia - mądrość). Obecnie terminu filozofia używa się w różnych znaczeniach. Trudno o definicję, bo zakres rozważań filozoficznych i ich metoda ulegały historycznym zmianom, a rozumienie filozofii jest uzależnione od przyjętej tradycji filozoficznej. W uproszczeniu można powiedzieć, że filozofia zajmuje się ogólnymi, podstawowymi zagadkami świata: naturą istnienia i rzeczywistości, poznawalnością prawdy czy tym, jakie działanie jest pożądane. Dzieli się ją na: ontologię (teoria bytu), epistemologię (teoria poznania), aksjologię (teoria wartości), antropologię filozoficzną i filozofię społeczną.

2. Trzy grupy podstawowych zagadnień filozofii:

• Zagadnienia epistemologii dotyczące stosunku poznania do rzeczywistości. Co znaczy poznanie i rzeczywistość, czy przedmiot poznania jest wytworem poznającego, co znaczy słowo "prawda", czy możemy poznać prawdę a jeśli tak, to jak należy postępować, by ją poznać - tym i innymi rzeczami zajmuje się teoria poznania.

• Problemy metafizyki obejmujące przedmiot poznania czyli rzeczywistość. Ontologia stara się odpowiedzieć na pytania, jaki jest stosunek istnienia do istoty, co to jest związek przyczynowy, czy mnogość bytów jest rzeczywista, czy istnieje przyczyna całości bytu (Bóg, przyroda), co to jest prawo przyrody, itp.

• Obszar aksjologii czyli zagadnienia dotyczące nie wiedzy lecz działania. Aksjologia rozważa naturę wartości i zajmuje się problematyką uzasadnienia systemów wartości. Filozofia społeczna próbuje wyciągnąć wnioski z etyki dla organizacji społeczeństwa

3. Można wyróżnić cztery koncepcje filozofii:

• klasyczną, w której filozofia jest wiedzą o odrębnym przedmiocie (byt) i metodzie, o charakterze racjonalnym,

• pozytywistyczną, gdzie filozofia jest syntezą wyników nauk empirycznych,

• lingwistyczną, rozumiejąca filozofię jako analizę języka i jego podstawowych pojęć oraz badanie podstaw wiedzy,

• irracjonalistyczną, w której filozofia to dział kultury łączący w sobie elementy wiedzy naukowej, sztuki i religii, refleksja filozoficzna polega na wyrażaniu przeżyć przez podmiot.

Od arystotelesowskiej koncepcji filozofii pierwszej datuje się rozumienie filozofii jako badań nad sprawami najogólniejszymi. Heidegger uważał, że zadaniem filozofii jest stawianie pytań, inni podkreślali jej naukowy charakter. W pokazaniu relacji między filozofią a nauką i innymi zjawiskami kulturowymi można próbować charakteryzować wyjątkowość poznania filozoficznego.

4. Filozofia może dostarczać światopoglądu albo być jego uporządkowaną logicznie wersją. Ideologie traktują filozofie instrumentalnie czerpiąc z niej te elementy, które uzasadniają jej założenia lub pozwalają ukrywać rzeczywiste cele ideologów (por. komunizm). Nie ma czystych nauk - nie skażonych wpływem kultury, historii i wydarzeń dnia codziennego. W związku z tym istnieje związek pomiędzy filozofią, a światopoglądem i ideologią.

ŚWIATOPOGLĄD - związek trwałych i uporządkowanych wyobrażeń o świecie jako całości i o różnych fragmentach tego świata. Na światopogląd składają się: • poglądy o ogólnych własnościach i naturze świata • poglądy o społeczeństwie, istocie i jego genezie • poglądy o miejscu człowieka jako jednostki we wszechświecie i świecie • poglądy na różne wartości i ich dobra, na kryteria ich wartościowania Każdy te kryteria zabarwia w sposób indywidualny. Przykłady typologii światopoglądów 1. światopogląd scjentystyczny koncepcja wsparta na indukcjonizmie (wszelkie twierdzenia, teorie nauk empirycznych mają powstawać na drodze czystego doświadczenia, empirii) etap I - zbiera się dane w sposób maksymalnie wolny od założeń i wpływów intelektualnych etap II - dane podlegają procesowi intelektualnego uaktualnienia Światopogląd powstaje na drodze uogólnienia twierdzeń i teorii nauki. Dane nauki musza być chronologiczne i logicznie wyprzedzać powstawanie światopoglądu.

Człowiek zostaje odciążony od dylematów, od odpowiedzialności, bo wszystko wynika z tego, że świat jest urządzony tak, a nie inaczej. Światopogląd ten jest przykładem redukcji odpowiedzialności moralnej. 2. światopogląd, który z jednej strony eksponuje potrzeby człowieka, a równolegle kształtuje owe potrzeby a) światopogląd transcendentalny odniesienie bytu ludzkiego do boga. Bóg jest źródłem wartości, jest on ich strażnikiem i gwarantem. b) światopogląd humanistyczny nie wykraczanie poza człowieka. Charakterystyka stosunku człowieka do człowieka. Określa bliżej relacje międzyludzkie, specyfikę. Wskazanie wartości, które leżą u podstaw stosunków międzyludzkich. c) światopogląd technokratyczny relacje człowieka z rzeczami/wytworami technicznymi Człowiek zostaje sprowadzony do poziomu rzeczy, gdyż ośrodek wartości jest poza podmiotem ludzkim (tak jak w światopoglądzie transcendentalnym)

FILOZOFIA - jest to zarówno światopogląd, jak i przedstawienie modelu życia, patrzenie konkretnej grupy społecznej Stanowi ona system poglądów na świat, społeczne myślenie. Daje, jako nauka, pewne uporządkowane, logicznie uzasadnione twierdzenia mające charakter praw. Staje się wyrazem rozwoju historycznego, działań pewnych grup społecznych

5. Stosunek filozofii do religii. Religia odegrała w dziejach filozofii
podobną rolę jak nauka, a mianowicie zapłodniła umysły filozofów
szere­giem myśli (orfizm u Platona, chrześcijaństwo u św. Augustyna
itp.)- Tutaj jednak jedną z wielkich zdobyczy średniowiecznej
filozofii jest dyrektywa, powszechnie od XIII wieku uznana przez
filozofów, ze filozofii na religii budować nie można. Obie dziedziny
mają jednak punkty styczne, tak np. jeśli chodzi o teorie Bóstwa,
nieśmiertelność, wolność woli, a nieraz i etykę. Co prawda bardzo
często filozof mówiąc tymi samymi słowami, mówi o czymś zgoła różnym
niż człowiek religijny, tak np. Bóg filozofów jest nie­raz bytem
niezrozumiałym dla wysoko nawet religijnie stojącego człowieka i na
odwrót. Mimo to, miedzy filozofią a religią dochodzi niekiedy do
ostre­go starcia, niekiedy do zgodnej symbiozy; starcie występuje
najczęściej wtedy, kiedy filozofowie wychodzą z założeń poglądu na
świat różnego od założeń danej religii, i na odwrót zgodna symbioza
występuje tam, gdzie założenia (postawa wobec rzeczywistości) są
podobne. Wiek XIX był np. wiekiem, w którym filozofowie na ogół
hołdowali zasadom wielce sprzecz­nym z podstawowymi założeniami
chrześcijaństwa, podczas gdy np. w wie­ku obecnym sytuacja jest już
zupełnie odmienna. Bezstronna obserwacja dziejów pozwala twierdzić,
że tarcia występują jedynie między pewnymi typami myśli
filozoficznej a pewnymi typami religii i nie mają charakteru
ogólnego. Najwięksi myśliciele naszego kręgu religijnego byli na
ogół ludźmi religijnymi (choć nie zawsze typu chrześcijańskiego),
wyjątek sta­nowią bodaj tylko Arystoteles i Kant (choć obaj dowodzili
istnienia Boga i wolności woli). Zarówno Platon i Plotyn, jak św.
Augustyn i św. Tomasz, jak Spinoza i Bergson byli ludźmi głęboko
religijnymi. Tak wygląda problem widziany z punktu widzenia historii.
Pod względem teoretycznym zdania miedzy filozofami są także podzie­
lone, zależnie od ich koncepcji Bóstwa i religii; ktokolwiek
twierdzi, że takie a takie stanowisko w tej sprawie jest prawdziwe,
wygłasza już pewną określoną filozofię osobistą.
7. Znaczenie historyczne filozofii jest bardzo wielkie. Co prawda
inne czynniki (gospodarcze, estetyczne, polityczne itd.) wywierają w
dziejach znaczny wpływ na myśl filozoficzną, ale na odwrót także
myśl filozoficzna jest jednym z ważniejszych czynników
kształtujących dzieje ludzkości. Tak np. starożytny stoicyzm wywarł
wielki wpływ na mentalność mas i przy-
czynił się znakomicie do złagodzenia obyczajów. Spinoza (XVII wiek)
jest twórcą poglądu na świat wyznawanego do dziś przez wszystkich
niemal myślących Europejczyków, którzy nie przyznają się do
chrześcijaństwa; Hegel zaciążył decydująco na myśli socjalistycznej,
która jego właśnie poglądy w pewnej interpretacji (feuerbachowskiej)
głosi. Tzw. ideały demo­kratyczne nie są niczym innym niż
spopularyzowaną formą poglądów Johna Locke'a i Jana Rousseau. Każda
główna filozofia epoki potężnie oddzia­ływuje na wychowanie:
wychowawcy, sami najczęściej nie zdając sobie z tego sprawy, wpajają
w młodzież zasady głoszone przez tzw. “nowo­czesną filozofię"
(wyrażenie wynalezione przez nominalistów XIV wieku); za ich
pośrednictwem filozofia kształtuje umysły mas. Inną drogą, którą
myśl filozoficzna dociera do nich, jest poezja i literatura. Tak np.
Dante podaje jako kościec swoich poglądów na życie tomizm, Goethe
jest spino­zistą, a popularni pisarze francuscy przedrewolucyjni
(Voltaire i inni) popu­laryzowali filozofię deistyczną angielską z
XVII wieku.

6. działy filozofii

- Estetyka - nauka, która zajmuje się zagadnieniami piękna i brzydoty, harmonii i dysharmonii (zaczątki - Sofiści - zajmowali się teorią poezji).

- Filozofia społeczna - dziedzina ta rozpatruje ogólne zagadnienia związane z życiem społecznym człowieka. W jej obrębie pojawiaja sie takie problemy jak: problem prawidłowosci kierujących funkcjonowaniem i rozwojem społeczenstwa, kwestia świadomosci społecznej i jej stosunku do materialnych warunków egzystencji ludzkiej, zagadnienie państwa, problem dziejów, ich kierunku, sensu oraz czynników decydujących o takim czy innym przebiegu wydarzeń historycznych

• Filozofia religii - dziedzina filozofii, której głównym przedmiotem badań jest religia; zajmuje się istotą religii, jest stosunkiem do metafizyki, epistemologii i antropologii. W przeciwieństwie do teologii nie zakłada ona z góry prawdziwości wierzeń religijnych.

• - Filozofia prawa - nauka, której przedmiotem badań jest pytanie o istotę prawa, jego cel i sposoby osiągnięcia owego celu. Filozofia prawa wzbogacona o aspekt praktyczny to teoria prawa

- Filozofia kultury - dział filozofii, który wyjaśnia wytwory i przejawy kultury, ontologia, epistemologia, aksjologia kultury. Ściśle związana z estetyką.

- Filozofia przyrody - dział filozofii zajmujący się formułowaniem wniosków filozoficznych wynikających z dokonań nauk przyrodniczych.

- Filozofia Boga, nauka zajmująca się Bogiem na płaszczyźnie poznania naturalnego

* Panteizm - poglądy teologiczne i filozoficzne lub przekonania religijne utożsamiające Boga ze światem, często rozumianym jako przyroda. Panteizm często łączył się z ideami rozumnego rozwoju wszechświata, jedności, wieczności oraz żywości świata materialnego. Neguje istnienie Boga jako istoty rozumnej, głosi zaś przenikanie Boga we wszystkie substancje ziemskie.

* Ateizm - pogląd odrzucający wiarę w istnienie wszelkich bogów.

* Agnostycyzm- pogląd, według którego nigdy nikomu nie uda się dowieść istnienia lub nieistnienia boga, bądź negujący całkowicie lub częściowo możliwość poznania bytu.

+Teizm (gr. θεoς theos - bóg) to wiara w istnienie Boga, bogów lub bogiń, którzy są osobami ingerującymi w losy świata, który jest ich dziełem; czuwającymi nad biegiem wydarzeń lub podtrzymującymi świat w istnieniu

+Deizm - pogląd filozoficzny uznający istnienie Boga jako stwórcy świata materialnego (w rozumieniu duchowej siły sprawczej), lecz odrzucający przekonania religijne, w myśl których, Bóg ma moc ingerowania w życie człowieka i kierowania światem materialnym.

+Aksjologia (z greckiego aksios - wartościowy, cenny, logos - nauka, teoria), ogólna teoria wartości i wartościowania. Bada naturę różnego rodzaju wartości, szczególnie etyczno-moralnych i estetycznych. - ich pochodzenie, sposób istnienia, strukturę i hierarchie, zasady stosowania i funkcjonowania, zmienność w czasie i przestrzeni oraz zależność od innych elementów rzeczywistości ludzkiej i pozaludzkiej, zajmuje się też sposobami ich poznawania.

Podstawowym pojęciem aksjologii jest pojęcie wartości.
Wartość określa się między innymi:
jako to, co być powinno;
jako to, co daje przyjemność, satysfakcję, zadowolenie;
jako to, co szczególnie cenne;
jako przedmiot dążenia, pożądania, cel;
jako to, co zaspokaja czyjeś zainteresowania, potrzeby.
Wartość można podzielić na :
wartości dodatnie - jeżeli dana rzecz jest traktowana pozytywnie
wartości ujemne - jeżeli mówimy o danej rzeczy negatywnie
wartości względne - jeżeli dana rzecz jest oceniana pod jakimś względem np. wartości względne można podzielić na :
wartości utylitarne - ze względu na użyteczność rzeczy;
wartości instrumentalne - ze względu na to, że dana rzecz jest środkiem prowadzącym do celu;
wartości przyjemnościowe (hedonistyczne) - ze względu na to, że dostarczają przyjemności;

-Etyka - dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne.

+metaetyka zajmuje się pewnymi wyodrębnionymi zagadnieniami, z których dwa - od czasu ukształtowania się jej w odrębnych działach etyki - wysunęły się na czoło. Pierwsze z tych zagadnień dotyczy znaczenia orzeczników etycznych (dobry, zły, słuszny, podły). Drugim z podstawowych problemów jest kwestia, czy sądom etycznym przysługuje wartość logiczna i czy wolno je traktować jako fałszywe lub prawdziwe. +Synejdezjologia - dział zajmujący się sumieniem. +Deontologia - zajmuje się prawem moralnym, normą moralną. +Aretologia - nauka o cnotac

+Eudajmonologia - nauka o szczęściu.

TEORIA POZNANIA

Aposterioryzm, w filozofii stanowisko epistemologiczne, wg którego prawdziwe poznanie dokonuje się wyłącznie w oparciu o uprzednie doświadczenie (a posteriori) i potwierdzone może być tylko poprzez bezpośrednie lub pośrednie odwołania się do owego doświadczenia. Aposterioryzm, stanowiący przeciwieństwo aprioryzmu, jest metodologicznym odpowiednikiem empiryzmu.

Aprioryzm, w filozofii pogląd wg którego poznanie możliwe jest przed doświadczeniem, tj. a priori. Wyróżnia się aprioryzm skrajny, występujący w filozofii starożytnej, np. u Parmenidesa i Platona, traktujący poznanie a priori jako jedyne w pełni wartościowe, oraz aprioryzm umiarkowany, obecny w filozofii nowożytnej, reprezentowany m.in. przez I. Kanta i zwolenników fenomenologii, zakładający istnienie poznawczo wartościowej wiedza apriorycznej, którą, obok sądów analitycznych, budują sądy syntetyczne a priori. Aprioryzm, stanowiący przeciwieństwo aposterioryzmu, zw. jest też racjonalizmem.

Dogmatyzm - filoz. stanowisko bezkrytycznego przyjmowania danych twierdzeń jako prawdy, bez weryfikacji i podawania w wątpliwość, na zasadzie wiary. Dogmatyzm jest przeciwieństwem sceptycyzmu.

Probabilizm, doktryna filozoficzna sformułowana przez sceptyków, wg której poznanie ludzkie nie może osiągnąć absolutnej pewności ze względu na brak rzetelnych kryteriów prawdy i sposobów odróżniania dobra od zła. Stąd też człowiek w swojej działalności praktycznej powinien kierować się "zasadami prawdopodobnymi" i rozsądkiem.

Konceptualizm,

Konceptualizm głosił, że uniwersalia są nie w rzeczach, lecz w umysłach, gdyż ogólne są nie rzeczy, nie nazwy, lecz pojęcia ("conceptus"). Przypisywał uniwersaliom byt nie fizyczny i nie idealny, lecz psychologiczny.

Realizm

A) w przeciwstawieniu do idealizmu subiektywnego (w tym także do solipsyzmu) realizm jest teorią, wg której istnieje rzeczywistość niezależna od poznania ludzkiego. W wersji teoriopoznawczej teza ta głosi, iż istniejąca obiektywnie rzeczywistość może stanowić przedmiot poznania ludzkiego. W takim znaczeniu realizm przeciwstawia się agnostycyzmowi.

B) pogląd, iż odpowiedniki pojęć ogólnych istnieją niezależnie od rzeczy, poprzez które się przejawiają, określa się jako realizm pojęciowy. W starożytności takie stanowisko wyrażał przede wszystkim Platon w swojej koncepcji realnie istniejących idei, a także w ujęciu bardziej umiarkowanym Arystoteles. W średniowieczu realizm znalazł się w opozycji wobec nominalizmu w tzw. sporze o uniwersalia, czyli powszechniki.

Sensualizm, pogląd filozoficzny będący skrajną formą empiryzmu genetycznego . Polega na uznaniu, że zarówno cała wiedza, jak i dyspozycje ludzkiego umysłu mają swe źródło w poznaniu zmysłowym. Zwykle sensualizm wiąże się z postacią E.B. de Condillaca, który w słynnym eksperymencie myślowym (zwanym posągiem Condillaca) próbował udowodnić, że człowiekowi nie potrzeba żadnej wrodzonej wiedzy, by powstało w nim życie duchowe, a wystarczy jedynie zdolność odbierania wrażeń.

Irracjonalizm, w filozofii poglądy filozoficzne przeciwstawne racjonalizmowi. Za twórcę irracjonalizmu uznaje się św. Augustyna, który głosił przewagę irracjonalnych sił duszy nad rozumem. Twierdził, że naturę ludzką stanowi nie rozum, lecz czynna wola, i przejawia się ona nie w tym, co wie, ale w tym, czego chce.

RACJONALIZM -natura jest utożsamiana z rozumem. Prawa rządzące człowiekiem są wyprowadzane z natury.

INDETERMINIZM - kiedy w bycie nie ma porządku (teoria nieoznaczoności Haisenberga-nie można jednocześnie określić położenia i prędkości badanej cząstki co oznacza że badając układ zakłócamy jego parametry i ignorujemy wynik doświadczenia

AGNOSTYCYZM- rzeczywistość jest tylko częściowo poznawalna, wolą jej nie rozstrzygać. Błąd metodologiczny- wykracza poza przedmiot swoich dociekań.

SCEPTYCYZM- scepticos- wątpiący. Lepiej być człowiekiem bez światopoglądu niż błądzić i być niepewnym. Wskazuje na wielość rozwiązań, trudno się zdecydować( w dodatku są sprzeczne), sceptyk uważa, że nie ma słusznego wyboru, uważa, że wszystko jest możliwe ( a skoro tak, to jego słowa także- absurd, brak logiki. Nie można twierdzić, że wszystko jest wątpliwe.

Idealizm, stanowisko filozoficzne głoszące tezę o pierwotności czynnika duchowego (myśli, idei, świadomości) wobec materialnej rzeczywistości. Przeciwstawiane materializmowi i naturalizmowi.

Wyróżnia się dwa podstawowe kierunki idealizmu: obiektywny oraz subiektywny. Idealizm obiektywny zakłada, że jedynym obiektywnym bytem rzeczywistym jest idea, która istnieje niezależnie od materii i świadomości ludzkiej. Główni przedstawiciele tego kierunku: Platon , Tomasz z Akwinu i G.W.F. Hegel

Idealizm subiektywny oparty jest na twierdzeniu, że świat realny jest jedynie wytworem podmiotu poznającego, neguje istnienie obiektywnej rzeczywistości. Reprezentanci: G. Berkeley, D. Hume, H. Bergson.

Klasyczna koncepcja prawdy - „Prawda jest sądem”, została sformułowana przez Arystotelesa, definicja prawdy i kryterium prawdy. Definicja prawdy- głosi, że prawdziwy jest sąd zgodny z rzeczywistością. Cecha prawidłowości przysługuje tylko sądom, stwierdzeniom, wypowiedziom (sądy orzekające). Relacja zgodności-cos co występuje. Kryterium prawdy- pytanie o narzędzia, dzięki, którym możemy sprawdzić czy jest taka jak mówi sąd orzekający. Czyli narzędzie miary prawdziwości. Kryteria prawdziwości: -doświadczenie - opis faktu, konwencja językowa, pojęciowa, -można sprawdzić prawdziwość poprzez praktykę, -nauka.

TEORIA BYTU:

MONIZM - byt ma charakter jednorodny w bycie występuje jedna substancja, monizm jest rozszerzeniem materializmu.

PLURALIZM - więcej niż dwie substancje (np. żywioły są różnej natury są równo prawne).

Determinizm - pogląd, według którego każde zjawisko (zdarzenie) jest jednoznacznie i nieuchronnie wyznaczone przez ogół warunków, w jakich występuje. Twierdzenie, że wszelkie zjawiska podlegają prawidłowościom przyczynowym. W świecie nie ma przypadkowości. Jeden stan poprzedza drugi. Wszystko da się racjonalnie wytłumaczyć.
Demokryt proponuje deterministyczne, monistyczne i materialistyczne (atomistyczne) wyjaśnienie rzeczywistości. W myśl tych zasad chce wyjaśnić wszystko to co go otacza.
Człowiek odczuwa różne smaki ponieważ atomy słodkie są gładkie i przyjemne a kwaśne mają ostre i chropowate krawędzie, którymi drażnią język. Podobnie jest z kolorami. Są atomy gładkie i mniej lub bardziej chropowate. To one dają pełną paletę barw.

Finalizm - w filozofii historii pogląd, że dzieje stale zmierzają do określonego z góry celu, który jako realizacja wszystkiego, co w nich zalążkowo zawarte, stanowi ich rozwiązanie i zakończenie oraz nadaje im sens. Często analogicznie do finalizmu historiozoficznego sądzi się, że ten sam cel mają przed sobą także natura i świat jako całość

SPIRYTUALIZM, DUALIZM- wedł tych kierunków świadomość (myślenie) jest atrybutem duszy nieśmiertelnej Dusza nieśmiertelna- specyficzna substancja duchowa, może być bez ciała.

Materializm - jeden kierunków filozoficznych, wg którego świat ze swej natury jest materialny (materia stanowi jedyne tworzywo bytów), a istotną cechą materii jest jej rozciągłość w przestrzeni i w czasie oraz związany z nią ruch. W rozwoju materializmu występowały następujące podstawowe typy materializmów odpowiadające poszczególnym etapom rozwojowym przyrodoznawstwa: 1) materializm naiwny odpowiadający starożytnym poglądom na przyrodę, 2) materializm mechanistyczny odpowiadający przyrodoznawstwu XVII i XVIII w., w którym podstawową nauką była mechanika, 3) materializm dialektyczny odpowiadający przyrodoznawstwu drugiej połowy XIX i XX w., kładącemu nacisk na rozwojowe ujęcie materii; poza tymi podstawowymi typami materializmu w rozwoju filozofii materialistycznej występowały: 4) materializm żywiołowy przyrodoznawców ewoluujący

INDETERMINIZM - kiedy w bycie nie ma porządku (teoria nieoznaczoności Haisenberga-nie można jednocześnie określić położenia i prędkości badanej cząstki co oznacza że badając układ zakłócamy jego parametry i ignorujemy wynik doświadczenia

FATALIZM - pogląd - życiem ludzkim rządzi fatum, wszystko jest z góry przewidziane w wersji kauzalnej - marionetki, wróżby, mitologia. Teologiczny - M.Luter

Byt, podstawowy termin filozoficzny - w znaczeniu szerokim ogół wszystkiego, co w jakikolwiek lub w jakiś określony sposób istnieje, w znaczeniu węższym każde z istnień poszczególnych tworzące pewną całość i dającę się wyodrębnić spośród innych.
Pytanie o to, co to jest byt i jakie są jego podstawowe właściwości, należy do najważniejszych kwestii filozoficznych - odpowiedzi na nie poszukuje metafizyka i ontologia.

- historia filozofii- Podział filozofii:

1. Starożytna - okres ten rozpoczyna się na przełomie VII i VI wieku p.n.e., a kończy w VI wieku n.e. platon , arwstoteles sokrtes, św. Augustyn

2. Średniowieczna - trwa VI- XIV wieku n.e. Tales z Miletu, Pitagoras,

3. Nowożytna - trwa od XV wieku n.e., aż do dnia dzisiejszego. Kartezjusza

4. Współczesna - jest ona częścią okresu nowożytnego, trwa od XIX wieku n.e.

7. Presokratycy, różne rozumienie arche, hilozoizm, apeiron, cykliczna teoria dziejów

Pytanie o ARCHE to pytanie o początek świata, element z którego powstał świat, co było początkiem świata. W takim znaczeniu początek świata był pierwszym zagadnieniem filozofii. Tales uważał, że ARCHE to woda - świat powstał i istnieje dzięki wodzie. Bez wody świat istnieć nie może, wszystko przesiąknięte jest wodą. Uważał, że ziemia oparta jest na wodzie, unosi się na niej. Jako uzasadnienie swojego poglądu podawał obserwacje pewnych zjawisk: to co żywe, żyje wilgocią, martwe wysycha, zarodki wszystkiego są mokre, a pokarm soczysty. Wskazywało to, że woda jest życiodajna, że zawiera siłę produktywną, czyli posiada cechy, które są niezbędne i wystarczające, aby z niej rozwinęła się przyroda. Inni filozofowie mieli odmienne zdanie na temat ARCHE: Heraklit z Efezu uważał, że ARCHE to ogień, Anaksymenes z Miletu uważał, że ARCHE to powietrze, oddech to życie duszy, świat wypełniony jest powietrzem.

Hilozoizm, pogląd filozoficzny przypisujący życie, zdolność poruszania się i właściwości duchowe całej materii. Został on sformułowany przez Talesa z Miletu w twierdzeniu: "wszystko jest ożywione, jak to widać w bursztynie i magnesie". Owo nierozdzielanie materii od siły, życia, duszy było charakterystyczne prawie dla wszystkich pierwszych filozofów greckich.

apeiron filoz. bezgraniczna, nieskończona, wieczna, bezkształtna pramateria, będąca elementarnym tworzywem (por. arche) przyrody

8. PITAGOREJCZYCY - wyznawcy doktryny rozwiniętej przez Pitagorasa i jego następców w szkole religijno-filozoficzno-naukowej, którą założył Pitagoras w Krotonie w Wielkiej Grecji. Zwolennicy mieszkali życiem wspólnotowym, podobnym do klasztornego. Jako symbol przyjęli pięcioramienną gwiazdę (pentagram). Ponieważ swoje poglądy przypisywali założycielowi wkład jego wyznawców był anonimowy.

Wnieśli ogromny wkład do nauki, zwłaszcza w zakresie matematyki, astronomii oraz teorii muzyki. Poglądy pitagorejczyków w istotny sposób stanowiły inspirację filozofii Platona; platonizm i pitagoreizm często był później łączony.

Poglądy religijne

Jako pierwsi wprowadzili do filozofii poglądy religijne na nieśmiertelność niematerialnej duszy. Pitagorejczycy wierzyli w reinkarnację; uważali, że dusza po śmierci może wcielić się nie tylko w człowieka, ale i w zwierzę. Wierzyli także, że po określonym ciągu wcieleń dusza może się wyrwać z tego ciągu, a zarazem zjednoczyć z "duszą świata". Pitagorejczycy praktykowali również wegetarianizm ze względów etycznych. Pitagorejczycy uważali również, że człowiek składa się z duszy i ciała, przy czym pierwszy z tych elementów miał być źródłem dobrego rozumu, natomiast drugi to swoisty generator złych żądz i namiętności.

8. Heraklityzm

doktryna filozoficzna Heraklita z Efezu (VI/V w. ), głosząca powszechną zmienność i względność rzeczy, uznająca walkę przeciwieństw jako prawo rozwoju przyrody oraz rozumność świata, odrzucająca ingerencję bogów w powstanie i losy wszechświata

Poglądy

Ogień jako zasada świata

I Heraklit szukał "arche", a znalazł ją w ogniu. Według jego teorii, ogień staje się wodą, powietrzem, ziemią i znowu ogniem. Przemiany ognia odbywają się na dwóch drogach: w dół (w powietrze -> wodę -> ziemię) i w górę (ziemia -> woda -> powietrze). Do tej teorii dodał swoją doktrynę innego już pokroju.

Zmienność rzeczy

Rozważał nie tylko początek przyrody, ale jej własności. Za zasadniczą cechę natury uznał zmienność. Obrazem rzeczywistości jest rzeka, która wiecznie płynie. Trwanie jest złudzeniem. Nie ma bytu ani rzeczy o stałych własności, ale tylko stawanie się. To teoria powszechnej zmienności: wariabilizm (heraklityzm).

Względność rzeczy

W nieustannym przepływie rzeczy zacierają się granice między przeciwieństwami. Są ciągłe przejścia. Nie ma mowy o początku świata, który istnieje i przekształca się odwiecznie. Zawsze był i będzie żywym ogniem, fazą żywej przemiany, równoważnikiem wszystkich rzeczy.

10. SZKOŁA ELEJSKA (inaczej eleaci) - szkoła filozoficzna w starożytnej Grecji powstała w reakcji na antropomorfizm greckiej religii. Wierzyli w jednorodność materii, odrzucali istnienie czasu i ruchu, co wykazywał między innymi Zenon z Elei.

Podwaliny dla powstania szkoły elejskiej dał Ksenofanes, filozof żyjący w VI w. p.n.e. Głosił pogląd o istnieniu jednego boga - takiego samego dla wszystkich, lecz różnie opisywanego ("Gdyby byki i konie, i lwy posiadały ręce i mogły nimi malować i dzieła tworzyć, (...) [dawałyby bogu] kształty, jakie dany gatunek posiada.").

11. EMPEDOKLES I CZTERY PIERWIASTKI RZECZYWISTOSCI
Ważne miejsce w filozofii przyrody zajmował Empedokles, który żył w latach 490 - 430 p.n.e. W swoich poglądach próbował on pogodzić założenia filozoficzne swoich poprzedników. Doszedł do oczywistego wniosku, że świat nie mógł powstać z jednego tylko żywiołu, ale składa się z kilku pierwiastków. Do takiego wniosku doszedł w wyniku obserwacji istniejącego świata. Stwierdził, że najczęściej występującymi żywiołami w przyrodzie są: woda, powietrze, ogień i ziemia.

Pierwiastki te nazwał biernymi elementami w budowie wszechświata. Aby mogły one się łączyć i rozłączyć musiały jeszcze istnieć jakieś elementy czynne, które pozwoliłyby na zmiany w istniejącym świecie. Zaliczył do nich Empedokles: miłość i nienawiść (niezgodę). Początkowo w świecie istniał stan kiedy te żywioły nie były ze sobą zmieszane i nie działała na nie żadna siła, następnie pojawił się okres działania niezgody, który doprowadził do stanu pomieszania żywiołów. Po nim zaczęła działać miłość, która wprowadziła porządek, harmonię i poukładała to wszystko co było podzielone.

Widzimy więc, że Empedokles starał się wytłumaczyć istnienie świata poprzez łączenie poszczególnych najważniejszych pierwiastków istniejących w przyrodzie, siły, które dokonywały łączenia lub rozdzielania tych pierwiastków pochodziły z zewnątrz, czyli nie były istotnym elementem materii. Jest to stwierdzenie tym bardziej ważne, że późniejsi filozofowie będą przypisywać materii posiadanie ruchu. Empedokles pogodził też przekonania wcześniejszych filozofów, którzy początek świata dostrzegali tylko w jednym żywiole.

12. ANAKSAGORAS I CZTERY PIERWIASTKI RZECZYWISTOSCI

Kolejnym filozofem zasługującym na uwagę był Anaksagoras - żył w latach 500 - 427 p.n.e. w Atenach. Doszedł on do bardziej ciekawego wniosku, który był pewnego rodzaju kompromisem pomiędzy tym co głosili jego poprzednicy. Uważał, że w świecie istnieje nieskończona ilość składników nazywanych zarodnikami. One to łączą się lub rozłączają tworząc nowe byty. Uważał on, że np. człowiek jedząc chleb odżywia swoje mięśnie, krew i kości. Uważał, że zarodki tych elementów czyli mięśni, kości i krwi muszą znajdować się w chlebie. Konsekwentnie wnioskował, że te same zarodki muszą być również w zbożu, a ponieważ zboże wyrasta z ziemi to również ziemia musi je zawierać. Wnioskował stąd iż każda rzecz zawiera wszystkie rodzaje zarodków.

Anaksagoras uważał, że świat uczyniony przez ducha. Pojmował tego ducha na sposób materialny co znaczyło, iż jest on pewnego rodzaju materią ale delikatniejszą i subtelniejszą. Ducha tego nie rozumiał jako osobę. Zresztą w tym czasie nie było sprecyzowanego pojęcia dotyczącego rzeczywistości niematerialnej czyli duchowej. Według niego poznanie przez człowieka dokonuje się przez to co jest przeciwne, a więc np. zimno - ciepło.

13. Demokryt z Abdery (ok. 460-ok. 370 p.n.e.) - filozof grecki. Twórca atomistycznej teorii budowy świata. Naturę pojmował jako ciągły ruch małych materialnych, niepodzielnych cząstek (atomów), (obserwował cząsteczki kurzu w słońcu i na podstawie tych obserwacji wymyślił tą teorię). Cząsteczki te są w ciągłym ruchu więc pomiędzy nimi muszą być wolne przestrzenie, nazwał je próżnią. Atomy spadają swobodnie w próżni, zderzają się ze sobą, łączą się w większe cząstki a te z kolei tworzą wszystkie obiekty materialne, które spostrzegamy myślami.
Atomy łączą się ze sobą za pomocą kołeczków i otworków, w które te kołeczki wchodzą lub za pomocą wypustek i haczyków.
Jeżeli tak jest jak mówił Demokryt to każdy stan jaki zaistniał jest wynikiem stanu bezpośrednio go poprzedzającego. To oznaczało, że w świecie panuje powszechny determinizm.

14.SOFISCI- SCEPTYCYZM I RELATYWIZM, INDYWIDUALIZM

-relatywizm - prawda jest inna dla każdego, nie ma prawdy powszechnej (obiektywnej);

Sceptycyzm i relatywizm dotyczą prawdy. Sceptycyzm głosi, że prawda jest niepoznawalna, relatywizm zaś utrzymuje, iż prawda jest zmienna, stopniowalna i że zależy od człowieka i wchodzących w grę okoliczności życiowych.

-Indywidualizm-Punktem wyjścia do indywidualizmu w poznaniu stała się intuicja, jako cecha bytu natury. Indywidualizm nie odnosi się do gatunku ludzkiego, lecz do duszy i jej zbawienia. Indywidualne cechy nie są rzeczą materii, lecz formy.

15. SOKRATES

Intelektualizm etyczny - pogląd głoszący, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego wiedzy na temat dobra i zła. Człowiek wiedzący co dobre nie może czynić źle - jeśli zatem źle postępuje, oznacza to, że jego wiedza na temat dobra jest niepełna.

Eudajmonizm, (z gr. eudaimon - szczęście, szczęśliwy) w filozofii jest to pogląd etyczny, mówiący o tym, że dążenie do szczęścia osobistego, to najwyższe dobro i jedyny stały motor postępowania moralnego człowieka.

16. SOKRATYCY- megarejczycy, cynicy, cyrenaicy- zarys poglądów

Cynicy

Kolejną, wielką szkołą filozoficzną była szkoła cyników. Założył ją Antystenes

z Aten, wykładowca w gimnazjum Cynosarges, od którego powstała nazwa. Był uczniem Gorgiasza i Sokratesa, znanym i cenionym pisarzem, jednak jego pisma nie przetrwały do czasów współczesnych.

Antystenes, powtarzając za Sokratesem stwierdził, że w życiu najważniejsza jest cnota. Tylko cnota jest dobrem, wynika to z jej natury, wszystko inne, jeżeli uważane jest jako dobro, to jedynie przez konwencję. Twórcy cynizmu wchodzili w skład proletariatu, najuboższej klasy społecznej, toteż ich filozofia nie wypływała z teoretycznych, abstrakcyjnych rozważań, ale miała podstawę, odniesienie w rzeczywistym życiu. Bieda skłaniała ich do twierdzenia, ze jedyną pewnością, którą człowiek posiada w życiu jest cnota, dlatego należy się o nią starać. Uważali, że jedynie obojętny stosunek do rzeczywistości, społeczeństwa czy polityki pozwoli osiągnąć niezależność, czyli wolność i szczęście.

W teorii poznania Antystenes przyznawał zmysłom główną rolę. Tylko postrzeżenia mogą dać rzeczywisty obraz świata. To skłaniało go do materialistycznej teorii przyrody. Cynicy, głosząc kult niezależności, starając się uciekać od wszelkich konwenansów zupełnie zerwali z tradycją, przyzwyczajeniami. Powrócili do elementarnych poglądów, twierdząc, że istnieją tylko konkretne rzeczy, pojęcia ogólne są tylko słowami, nie tworzą rzeczywistości.

Anystetenes miał licznych uczniów, wśród których wyróżniał się Diogenes z Synopy, z kolei nauczyciel Kratesa z Teb, cynika, który zafascynowany oryginalną filozofią porzucił swój majątek. Teoria, od której wyszli cynicy znalazła wkrótce oddźwięk w praktyce, między innymi w filozofii chrześcijańskiej. Szkoła stoicka działała do VI wieku.

Cyrenaicy

Założycielem innej szkoły filozoficznej, działającej w V-IV w. p.n.e., określaną mianem szkoły cyrenaików był Arystyp z Cyreny. Do szkoły cyrenaików należeli m. in. Teodorom zwany Ateistą a także Hegezjasz, zwany Nawołującym do śmierci oraz wielu innych, zafascynowanych łatwym sposobem życia propagowanym przez Arystypa. Filozof ten, który wiele podróżował, bywał na licznych dworach głosił poglądy odpowiednie do swojego sposobu życia, mające charakter etyczny i obyczajowy. Cyrenaicy, za Sokratesem

i Sofistami stwierdzali, iż praktyka jest ważniejsza od teorii. Nie możliwe, według nich było, by wiedza mogła być powszechna i ogólna, jest dyktowana przez zmysły toteż jest względna

i subiektywna. Człowiek poznaje wyłącznie własne stany, nie zaś rzeczy, które wywołują te stany. Naczelnym hasłem filozofii cyrenaików była przyjemność. Stanowi ona największe

i jedyne dobro. W myśl tej hedonistycznej zasady przykrość jest największym złem. Przyjemność, jedyne dobro jest jednak stanem przelotnym, trwa tylko chwile, toteż należy szukać tych chwil. Hasło "carpe diem" - "żyj chwilą" oddaje myśl cyrenaików. Przyjemność ma cielesną naturę, jest pozytywnym i pożądanym stanem. Istnieją różne przyjemności, ale różnią się wyłącznie intensywnością, gdyż ich jakość jest taka sama.

Cyrenaicy rozwijali swoją etykę w pięciu działach: 1. o dobru i o złu, 2. o stanach przez nie wywoływanych, 3. o czynach przez te stany wywoływane, 4. o przyczynach wewnętrznych powodujących te stany, 5. o podstawach, jakie ma decyzja.

Następcy Arystypa zaczęli poszukiwać kompromisów, porzucali także tezy swego nauczyciela, gdyż okazywały się ograniczone, jednostronne oraz ciężkie do obronienia. Teodorom stwierdził, że jedynym dobrem oraz celem w życiu człowieka nie jest mijający stan przyjemności, ale stała, trwająca radość. Uznał też istnienie przyjemności duchowych jako odrębnej klasy przyjemności.

Hegezjasz założył, że celem hedonistów nie ma stan przyjemności, ale brak przykrości.

Annikeris uznał, że przyjemności mają różną jakość, zachęcał też hedonistów, by służyli cnotom takim jak przyjaźń, miłość ojczyzny, gdyż one powodują wyższe przyjemności. Są to poglądy, którym hołdował Epikur, żyjący około 100 lat po Arystypie, od imienia którego powstał nurt filozofii zwany epikureizmem.

Megarejczycy próbowali połączyć etyczną naukę Sokratesa z teorią Parmenidesa i eleatów dotyczącą jedności bytu. Odeszli jednak dość daleko od naczelnej zasady filozofii Sokratesa, jaką był postulat szukania prawdy. Wiele uwagi poświęcali analizie formalnej pojęć i wyszukiwaniu sprzeczności w logicznych sylogizmach. Swoje twierdzenia, podobnie jak eleaci, uzasadniali za pomocą dialektyki. Szkołę megarejską określano też mianem "erystycznej" (co można przetłumaczyć jako "kłótliwej"), gdyż jej adepci ćwiczyli się w prowadzeniu sporów i polemice z adwersarzami, bez względu na to, po czyjej stronie była racja. W tym celu rozwinęli umiejętność posługiwania się paradoksami i tropienia antynomii. Jak pisze Diogenes Laertios: "Ażeby dowieść fałszywość jakiegoś dowodu, atakowali jego konkluzję, a nie przesłanki". Ich rozumowanie na pozór było poprawne, w istocie oparte jednak na wieloznaczności wyrażeń, na nieprezycyjności we wnioskowaniulub błędach logicznych, czyli sofizmatach.

17. PLATON- NAUKA, IDEE, NAUKA O DUSZY, PERAPIA POZNANIA, ETYKA, TEORIA PAŃSTWA

18. ARYSTOTELES

19.STOICYZM to antyczna szkoła filozoficzna, zapoczątkowana w III wieku p.n.e. w Atenach, przez Zenona z Kition, doprowadzona do ostatecznej formy przez Chryzypa z Aten i kontynuowana przez kolejne 500 lat, aż do nastania ery chrześcijańskiej.

Stoicyzm stworzył kompletny system filozoficzny, który w teorii bytu był monistyczny, zasadniczo materialistyczny i deterministyczny, a w teorii poznania skłaniał się ku empiryzmowi, ale najbardziej jest znany ze swojej części etycznej. Etyka stoicka, która większości ludzi kojarzy się ze słowem "stoicyzm" opiera się na zasadzie osiągania szczęścia przez wewnętrzną dyscyplinę moralną, sumienne spełnianie tych obowiązków, które spadają na nas naturalną koleją rzeczy, oraz odcięcia swoich emocji od zdarzeń zewnętrznych, czyli utrzymywania stanu spokojnego szczęścia niezależnie od zewnętrznych warunków.

Etyka stoików

Stoicy nauczali, że dopóki człowiek nie uzyska niezależności, nie zdobędzie postawy obojętnej na zewnętrzne okoliczności, nie osiągnie szczęścia. Szczęście, cnota, niezależność

i mądrość stanowić miały dla człowieka cel. Będzie to możliwe jedynie wtedy, kiedy człowiek dostosuje się do powszechnej harmonii, która panuje w boskiej, rozumnej

i harmonijnej przyrodzie. Życie w zgodzie z naturą jest tym samym rozumne. Rozum stanowił dla stoików miarę ludzkiego postępowania, rozsądek , wiedza, rozum stanowiły cnotę. Byli bardzo radykalni w swych naukach, uznawali, że kto nie posiada pełnej cnoty, wcale jej nie posiada. Ludzi można podzielić na dobrych i złych, czyli cnotliwych i tych, nie posiadających cnoty. Rzeczami, o które człowiek powinien zabiegać są wartości duchowe, czyli talenty; cielesne, czyli sprawności zmysłów oraz zewnętrzne, czyli posiadanie dzieci. Wartości duchowe są ważniejsze od cielesnych o nie bardziej należy się starać.

Stoicy dowodzili, iż ten kto żyje w zgodzie z zasadami rozumu, kieruje się mądrością

i cnotą, ten jest w stanie żyć w zgodzie z samym sobą oraz ze społeczeństwem. Społeczeństwo, podobnie jak przyroda pojmowane było jako złożony organiczny zespół. Stoicyzm głosił ideały kosmopolityczne, postulował o zniesienie granic pomiędzy państwami narodowymi.

Etyka stoików, choć nacechowana była surową powaga i rozsądną trzeźwością, to niosła też w sobie gorącą wiarę w łatwość osiągnięcia dobra i szczęścia w życiu.

Logika

Stoicy jako pierwsi posłużyli się terminem logika na określenie zagadnień, którymi wcześniej zajmowały się dialektyka, analityka i topika. Logika była przez nich pojmowana jako nauka o logosie, o rozumie oraz mowie. Jako nauka o mowie do logiki zaliczano także gramatykę czy retorykę. Stoicy nazywali logikę nauką o znaku oraz o jego znaczeniu. Według nich wiedza pochodziła od zmysłów, pojmowali ją sensualistycznie. Filozof Kleantes widział postrzeżenie jako odciśnięcie przedmiotów w duszy. Chryzyp stwierdził, że postrzeżenie nie jest, jak to widział Kleantes odciśnięciem, ale zmianą dokonaną w duszy. Postrzeżenia, które dokonywane były w stanie naturalnym, z właściwej odległości, trwały dostatecznie długo

i były sprawdzalne poprzez inne postrzeżenia nosiły nazwę postrzeżeń kataleptycznych.

Punktem wyjścia dla rozważań stoików było przekonanie, iż każda prawda oraz fałsz jest pewną całością, która może być rozłożona na części składowe. Postrzeżenia takiego nie powinno się traktować tylko jako połączenia terminów.

Filozofia stoicka łączyła w sobie racjonalizm z materializmem. Oryginalnym pomysłem był panteizm, postulat życia w harmonii z naturą, którą przenika boska siła, charakterystyczny był ideał mędrca oraz sposób pojmowania wolności.

20. EPIKUREIZM jest tworem Epikura; uważał on, że celem człowieka jest szczęście, które utożsamiali z przyjemnością, przeciwstawił je nieszczęściu, powstającemu w wyniku doznawania cierpienia; wiedząc, że życie jest krótkie, Epikur uważał, że należy z niego korzystać, póki trwa (carpe diem); drogą do szczęścia, a raczej środkami do jego osiągnięcia, stanowiły cnota i rozum; Epikur nie negował istnienia bogów, ale twierdził, że nie mogą one w żaden sposób ingerować w życie ludzi, tak więc człowiek uwolniony od przesądów religijnych, powinien realizować swe szczęście na ziemi prowadząc życie mądre, sprawiedliwe i cnotliwe, to przyczyniało się do szczęścia ogółu; wszystko więc opierało się na używaniu życia i koncentracji na dobrach doczesnych, ale ważny również umiar, gdyż zbyt usilne uganianie się za przyjemnością może jednak wywołać cierpienie;

Etyka

Punktem wyjścia rozważań Epikura było założenie, iż szczęście stanowi największe dobro. Filozof starał się wyjaśnić na czym polega szczęście. Stwierdził, że polega ono na doświadczaniu przyjemności, zaś nieszczęście polega na doświadczaniu cierpień.

Epikur wyłożył na czym polega doskonałość hedonistyczna, która jest źródłem szczęścia. Życie stanie się, według niego rozkoszą kiedy ciało człowieka będzie zdrowe, zaś dusza spokojna. Hedonizm przejawiał się w afirmacji życia. Hedoniści czcili życie w formie religijnego kultu. Głosili, że radość życia stanowi podstawowy składnik szczęścia, ale oprócz tego wewnętrznego źródła szczęścia istnieją także przyjemności spowodowane zewnętrznymi przyczynami. Aby osiągnąć przyjemności należy spełnić dwa warunki, trzeba mieć w sobie potrzeby, które muszą być zaspokojone. Nie należy starać się o przyjemności, wystarczy jedynie unikać cierpień. Zamiast nieustannie gonić za zaspokajaniem coraz większej ilości potrzeb i pragnień powinno się ich wyzbyć. Sztuką jest umiejętność mierzenia przyjemności oraz wybierania tych nie pociągających za sobą cierpienia. Przyjemności pozytywne mogą być dwojakiego rodzaju: 1. przyjemności fizyczne; są one bardziej zasadnicze, ponieważ bez nich nie mogłoby by być przyjemności duchowych, 2. przyjemności duchowe; są wyższe od cielesnych, ponieważ dają więcej przyjemności.

Epikur nie widział jakościowych różnic pomiędzy przyjemnościami. Postulował

o zabieganie o duchową radość, szczerzenie kultu przyjaźni oraz szlachetnego życia. Uważał, że najskromniejsze przyjemności są zarazem największe i najdoskonalsze.

W cnocie i rozumie widział źródło szczęścia, twierdził, że cnotę warto pielęgnować właśnie dlatego, iż stanowi środek do szczęścia. Przyjaźń jest cenną wartością, gdyż tylko mając oparcie w innych ludziach, będąc z nimi w stosunkach przyjaźni można żyć spokojnie oraz bezpiecznie. Rozum jest niezastąpiony do szczęścia, posługując się nim człowiek może trafnie wybierać przyjemności, o które warto się starać, gdyż nie spowodują cierpienia, służy też aby kierować myślami. Epikurejskie przepisy na szczęśliwe życie oparte były na egoistycznym dążeniu do własnej przyjemności, zapewnienia sobie spokojnego

u harmonijnego życia.

21. SCEPTYCYZM - pogląd filozoficzny, podważający wiarygodność ludzkiego poznania. W szczególności sceptycyzmem nazywana jest szkoła sceptyków w starożytnej Grecji, założona przez Pyrrona z Elidy.

Zasady sceptycyzmu

Sceptycy uważali wyznawanie postawy sceptycznej za warunek szczęścia. Jak twierdził Sekstus Empiryk "celem sceptyka jest niezakłócony spokój wobec przypuszczeń, a wobec rzeczy mu narzuconych umiarkowane ich doznawanie". Gwarantuje taki stan ducha połączenie powstrzymywania się od sądów (epoche)i spokój duszy (ataraksja). "Dogmatyczna" wiara powoduje zamęt i obawę, natomiast prawda jest taka, że nie dysponujemy wiedzą o naturze rzeczy, a wszystkie sądy na ten temat są równo silne (izostenia). Każdemu twierdzeniu można przeciwstawić odmienne - równie prawdziwe. Sceptycy przedstawili także argumenty (tzw. tropy) przeciwko różnym rodzajom poznania ludzkiego.

25. Manicheizm i gnostycyzm

Manicheizm, system filozoficzno-teologiczny, wyznanie i organizacja religijno-kościelna powstała w III w. na podłożu dualistycznej religii Zaratustry, która swoim zasięgiem objęła znaczne obszary Azji, północnej Afryki i Europy. Twórcą manicheizmu był Mani.
Manicheizm głosił wiarę w ustawiczną walkę pomiędzy światłem i ciemnością, dobrem i złem. Wyznawców manicheizmu cechowała asceza, przede wszystkim w życiu seksualnym. Do wyznawców manicheizmu należał m.in. Aureliusz Augustyn (św. Augustyn), który później nawrócił się na chrystianizm, został ojcem Kościoła i gwałtownie zwalczał manicheizm jako herezję.

Gnostycyzm, jedna z pierwszych prób mających na celu przetworzenie wiary chrześcijańskiej w wiedzę i pogląd na świat. Gnostycyzm był starszy od chrześcijaństwa, rozwijał się w ramach filozofii arabskiej, greckiej, judaizmu i religii Wschodu.
Łączył on filozofię hellenistyczną, religie wschodnie z elementami chrześcijaństwa. Przyczyną rozwoju gnostycyzmu stał się rozwój nowej, chrześcijańskiej wiary.

Filozofia miała być oparta na objawieniu i stać się narzędziem połączenia z Bogiem. Poznanie - “gnozis” - traktowano jako nie rozumienie, lecz ponadrozumowe oglądanie Boga. Przedstawiciele gnostycyzmu Byli oni przekonani o posiadaniu wiedzy religijnej wyższej, niż przekazywana przez kościół.

2) rozumienie historii świata jako zmagania się dobra ze złem. Gnostycy poszukiwali wyzwolenia od zła. Idea wyzwolenia przyciągała ich do chrystianizmu. Mając jednak materię za zdecydowanie złą, wielu z nich nie dopuszczało myśli, że Chrystus (Jezus) mógł rzeczywiście posiadać ciało i skłaniali się do “deketyzmu”, czyli pojmowania cielesnego Chrystusa jako zjawisko, a nie realną istotę. Z tego też powodu odrzucali naukę o zmartwychwstaniu ciała. Dzielili ludzi na trzy kategorie:
A) posiadających tylko ciało. B) posiadających duszę. C) posiadających ducha. Siebie zaliczali do kategorii najwyższej, gdyż dostąpili wiedzy

26. Scholastyka - okres w rozwoju filozofii chrześcijańskiej, (właściwie katolickiej) który rozpoczął się około IX wieku, również metoda (scholastyczna) polegająca na rozwiązywaniu problemów poprzez racjonalne badanie argumentów za i przeciw oraz nazwa ortodoksyjnej filozofii katolickiej czasów średniowiecza. Najbardziej znanym filozofem i teologiem scholastycznym był św. Tomasz z Akwinu, który połączył myśl chrześcijańską z arystotelizmem. Potocznie "scholastyka" oznacza dogmatyczne filozofowanie, rozstrzyganie sporów przez odwoływanie się do autorytetów; formalistyczne, jałowe dociekania; metodę nauczania polegającą na udowadnianiu z góry przyjętych praw.

Podstawowe założenie scholastyki: Dogmaty i prawdy wiary są niepodważalne, można je jednak uzasadnić za pomocą rozumu. Scholastyka stała się podstawą teologii, czyli nauki o Bogu. Najbardziej znanym filozofem i teologiem scholastycznym był św. Tomasz z Akwinu, który połączył myśl chrześcijańską z arystotelizmem. Wielkim myślicielem średniowiecza, zasłużonym dla rozwoju scholastyki był także Albert Wielki.

36. Koncepcja człowieka u Pascala, „ zakład Pascala”

Pascal - na zasadach kartezjańskich, wytworzona została filozofia praktyczna, czyniąca zadość potrzebom moralnym a zwłaszcza religijnym. Była to filozofia Pascala. Uważał geometrię za wzór wiedzy. Istnieje porządek serca różny od porządku rozumu. Serce ma swoje racje, których rozum nie zna. Albo Bóg jest albo go nie ma - Pascal próbował obliczyć o ile uznanie Boga jest dla człowieka zyskowniejsze. Przyjęcie istnienia Boga jest dla człowieka hazardem. Odróżniał Boga od stworzenia, a świadomość od materii. Wg Pascala dobra materialne nigdy nie sięgną poziomu dóbr duchowych. Nie był racjonalistą, nie zajmował się ontologią, nie stworzył systemu. Prezentuje mniejszość przejętą sprawami człowieka i widzącą irracjonalne czynniki życia i umysłu. Twórca pierwszej maszyny do liczenia, był bardzo religijny. Mówił, że człowiekowi szczęście zapewnia życie wieczne, powiedział „pantarei” ( wielkość człowieka polega na jego myśli, nie może się mierzyć w skali przetrwania, bo żyjemy w wąskim przedziale ). Mamy świadomość istnienia a przyroda nie. Jest to jedyna istota, która ma świadomość w śmierci - przewaga nad wszechświatem w myśli. Doszedł do wniosku, że człowiek nie rządzi się rozumem, który jest tylko etapem - ważny jest porządek serca, życie wieczne i Bóg.

44. POZYTYWIZM W POLSCE:
1863-1864 ? umowna data pozytywizmu w Polsce. Nową epokę rozpoczyna kolejna klęska powstania (powstanie styczniowe)

GŁÓWNE IDEE POZYTYWIZMU:

PRACA ORGANICZNA ? idea, która zakłada, że społeczeństwo to żywy organizm, zatem, jeżeli jeden z członków tego organizmu jest chory ? źle funkcjonuje całość. Ta idea odwoływała się do współpracy wszystkich warstw społecznych w imię dobra ogółu.

PRACA U PODSTAW ? praca dla ludu, idea pracy z najbiedniejszą częścią społeczeństwa. Zakładała m.in. walkę z analfabetyzmem, brakiem świadomości patriotycznej, brakiem higieny, lukami w edukacji.

UTYLITARYZM ? użyteczność społeczna. Idea ta zakłada, że wszystkie wytwory, dzieła człowieka powinny służyć społeczeństwu, powinny być praktyczne.

DETERMNINIZM ? zakłada, że człowiek jest uzależniony od czynników zewnętrznych, to znaczy, że na życie człowieka wpływ mają inni ludzie, środowisko, sytuacja polityczna i społeczna.

EWOLUCJONIZM ? idea Karola Darwina, która zakłada, że wszystkie formy bytu podlegają prawu ewolucji, czyli nieustannej przemiany w rozwoju. Zakłada systematyczne doskonalenie się.

SCJENTYZM ? zaufanie do nauki, do wiedzy rzetelnej, przede wszystkim do nauk przyrodniczych. Człowiek jest nieodłączną częścią przyrody.

ASYMILACJA ŻYDÓW ? postulat przystosowania Żydów do kultury polskiej przy zachowaniu odrębności wyznaniowej.

EMANCYPACJA KOBIET ? walka o prawa kobiet.

REALIZM ? kierunek, który w latach 30. XIX wieku zyskał popularność we Francji. Realiści zakładali, że literatura oraz sztuka powinny być odbiciem rzeczywistości. Wykorzystywali starożytną estetykę mimetyczną. Realizm najpełniej przejawiał się w formach prozatorskich. Powieści realistyczne prezentowały panoramę społeczną (podział klasowy), a także typowego bohatera. Świat przedstawiony przypominał realia tamtych czasów, autorzy dbali o prawdopodobieństwo zachowując autentyczność np. nazw ulic, krain geograficznych. Prezentowane wydarzenia związane są z autentycznymi faktami historycznymi, stąd mnogość dat, a nawet opisy scen batalistycznych lub postaci historycznych. Bohater ocenia rzeczywistość z punktu widzenia moralności przeciętnego czytelnika. Pisarz stosuje indywidualizację językową w celu wrażenia autentyczności.

NATURALIZM ? zakładał, że człowiek jest częścią przyrody i podlega tym samym, co ona, prawom. Głównym hasłem była walka o byt. Człowiek kieruje się tymi samymi, co zwierzęta, instynktami. Powieść naturalistyczna prezentuje środowisko robotnicze przeżarte nędzą i chorobami. Naturaliści wnikliwie badają fragment rzeczywistości i dochodzą do pesymistycznych wniosków. Człowiek kieruje się w życiu instynktami, walczy o byt często nie zważając na innych, jest to tzw. człowiek fizjologiczny. Rzeczywistość chora, kaleka, zniekształcona biedą to często obraz powieści naturalistycznej. Naturaliści prezentują świat subiektywnie wybierając jego ciemniejsze strony.

46. Utylitaryzm - korzyść, pożytek), powstała w Anglii w XVII w. i trwająca do XIX w. koncepcja etyczna, zgodnie z którą działanie jest uznawane za dobre moralnie, jeżeli chcąc zaspokoić własne przyjemności i potrzeby oraz zabiegając o własny interes, służy się dobru ogółu. Utylitaryści usiłowali wykazać, że interes indywidualny i ogólny nie muszą być przeciwstawne, a w przypadku sprzeczności możliwe jest ich uzgodnienie.

Celem działań powinno być szczęście jak największej liczby ludzi. Przedstawicielami utylitaryzmu byli m.in.: B. de Mandeville, J. Bentham, A.C. Helvetius, J.S. Mill. Współcześnie utylitaryzmu rozumiany jest jako pogląd, wg którego ocena działań, rzeczy, zjawisk i osób jest dokonywana z punktu widzenia użyteczność.

47. MARKS I ENGELS

Materializm dialektyczny, filozoficzny pogląd, alternatywny wobec materializmu mechanistycznego, przeważającego do połowy XIX w. Zgodnie z zasadami materializmu mechanistycznego, tam tylko jest materia, gdzie jest mechanizm, jeśli przeto istnieją zjawiska niemechaniczne, to trzeba przyjąć, że są objawem ducha, a nie materii.
Stosując zasady dialektyki G.W.F. Hegla, K. Marks i F. Engels uznali, że wszystko, co jest realne, jest postacią materii - zarówno to, co mechaniczne, jak i niemechaniczne. Wśród postaci materii wymieniali także: życie, świadomość, życie psychiczne.
Swój materializm Marks i Engels nazwali "dialektycznym" z tego powodu, że za zasadę istnienia, przejawiania się i zachowania materii, a więc podstawową jej właściwość, uznali tę cechę, którą dawniej zaobserwowano jako cechę myśli i której wyrazem była metoda dialektyczna.
Wyrazem metody dialektycznej, przeniesionej na przyrodę jako jej właściwość, stał się nieustanny ruch i ciągły rozwój. W myśl materializmu dialektycznego człowiek jako istota znajdująca się w potrzebie i swe potrzeby zaspokajająca, a także działająca świadomie i celowo (poznająca, wykonująca pracę, tworząca), wpływa na zmiany zachodzące w przyrodzie

Materializm historyczny był naczelną ideą przyświecającą Marksowi. Głosił on bowiem, że zmiana społeczna może być spowodowana jedynie nierównościami ekonomicznymi. Ostatecznym celem rozwoju cywilizacji jest społeczeństwo komunistyczne, gdzie wszelkie nierówności znikają.

---