PLATON,

- Filozofia państwa Platona to pochodna filozofii idealizmu obiektywnego.

- opierał się on na rozróżnieniu dwóch światów: świata idei jako realnego i godnego poznania oraz świata rzeczy, postrzegalnego przez człowieka i stanowiącego jedynie odbicie świata idealnego. parabola „jaskini platońskiej” ludzie podobni są do jeńców, siedzących w jaskini, skutych łańcuchami i zwróconych twarzami do jej wnętrza; jeńcy ci, z tego , co dzieje się na zewnątrz jaskini, mogą widzieć tylko cienie, nie mogąc poznać prawdy.

- Podst. dążeniem Platona było „filozofów uczynić królami” w idealnym państwie.

Typologia ustroju wg. Platona:

- timokracja: rządy wojowników wśród których narasta żądza bogacenia się ,warstwy rządzące ulegają nieuchronnie degeneracji, skutkiem jej jest powstanie => oligarchii- rządy nielicznej grupy bogaczy. Wskutek bogacenia się wojowników zrodził się podział na grupę bogatych oligarchów i masę biedoty.

- demokracja - rządzą w niej ludzie niekompetentni, wytwarza się ogólny nieład i w rezultacie anarchia, co mogą wykorzystać co sprytniejsze jednostki w celu stworzenia =>tyranii

- tyrania - stanowi końcowy produkt degeneracji ustrojowej, w którym następuje całkowity zanik wartości, lud żyje w zastraszeniu, zaś rządzący nie podlega żadnej kontroli.

- Platon odróżniał państwa opierające się na prawie pisanym i na pozostałe państwa, w których panował brak prawa. hierarchiczność, - Społ. dzieli się na rządzących i rządzonych. Ci pierwsi zwani strażą państwa to rządcy i wojownicy. Drudzy to pracujący i wytwarzający dobra. Kryteria wybierania wojskowej i cywilnej władzy: ludzie ci mieli nie zajmować się sprawami doczesnymi jak zdobywanie pokarmu ale skupiać się na sprawach państwa. Od 17 do 22 lat uczeni byli W-Fiz. Potem następowała selekcja i najlepsi kierowani byli na 10 lat studiów. Od 30 lat mieli być uczeni filozofii, od 35-50 lat mieli pełnić f- cje publiczne, od 50 lat mogli pełnić najwyższe urzędy.

- Klasy najwyższe żyły w komunie, wspólnocie majątkowej, preferowano luźne związki bez instytucji rodziny, wspólnie wychowywano dzieci bez możliwości ustalenia rodziców, wszystko było regulowane odgórnie.

Państwo 2 rzędu: państwo prawne, odbicie ideału

- występują własność indywidualna która jest w miarę równo rozłożona,

- małżeństwa -wychowanie jest regulowane przez państwo

- cudzoziemcy mogą się w nim osiedlać ale nie mają praw politycznych (państwo zamknięte)

- uznawano niewolnictwo

- muzyka, sztuka miała być regulowana państwowo

- liczyć powinno 5040 obywateli, nie mogli oni jeździć za granicę

- wadzę powinny sprawować właściwe organy lub ogół obywateli na zgromadzeniach

-4 klasy majątkowe z których losowano po 90 osób, członków rady państwa

ARYSTOTELES

- państwo jest tworem natury ludzkiej.

- Człowiek jest istotą społeczną.

- Geneza państwa tkwi w normalnym związku kobiety i mężczyzny, łączenie się w rodziny, na bazie rodziny powstaje osada, a nad osadami powstaje państwo. Zatem państwo jest tworem człowieka.

- Państwo jest zbiorem indywidualności, połączeniem jednostek, liczy się jednostka i jej szczęście (odrzuca teorię Platona). w przeciwieństwie do Platona nie tworzy uniwersalnego modelu państwa.

- Podzielił ustroje na 2 rodzaje: dobre i złe. Jeżeli władza jest wykonywana w imieniu dobra ogólnego to wtedy mamy do czynienia z ustrojem dobrym, a jeśli władza wykonywana jest w imieniu rządzących, dla własnej korzyści to wtedy jest to ustrój zły. Za dobre ustroje Arystoteles uznał: monarchię, arystokrację, politea, złymi zaś odpowiednio tyrania, oligarchia i demokracja.

- Prawo natury: istnieje prawo naturalne i prawo stanowione. Oba te prawa mają wskazać w jaki sposób człowiek ma dojść do szczęścia.

- Prawo bierze się z natury.

- Natura to bóg nieśmiertelny - twórca porządku i harmonii. To sama natura ustanowiła pewne zasady, dzięki którym żyjemy i funkcjonujemy.

- Natura dała prawa w postaci prawa naturalnego.

- Uzasadniał potrzebę istnienia niewolnictwa

AURELIAN AUGUSTYN

-przedstawiał 2 porządki: państwo Boże i ziemskie. Państwo ziemskie jest koniecznością wyrosłą ze złej z gruntu natury człowieka. Uosabiać ono musi panowanie zła i grzechu. Państwo Boże - to wszyscy wybrani, żyjący i zmarli, obdarzeni bożą łaską. To twór idealny.

- przeciwstawieniem „państwa bożego” było państwo szatana” - zbiór wszystkich potępionych, żyjących i umarłych grzeszników. W każdym państwie ziemskim żyją zarówno grzesznicy stanowiący ogromną większość mieszkańców jak i wybrani, członkowie „państwa Bożego”. Złych cechuje chciwość i żądza władzy.

- Państwo powstało tylko ze względu na skutki grzechu pierworodnego i istnieje ono z powodu tego grzechu. Musi być ono z tego powodu „biczem Bożym”, by odstraszyć, może nawet stosować represję na oślep.

- Państwu wolno się przeciwstawić tylko gdy działa ono w wyraźnej sprzeczności z prawem Bożym.

J.SALISBURY

- genezy państwa należy poszukiwać w naturze ludzkiej.

- państw, władza i człowiek winny się kierować zasadami natury.

- wszystko co istnieje w życiu doczesnym jest albo tworem Boga albo natury, która też jest tworem bożym, która jest wyposażona w zdolność tworzenia człowieka, który tworząc imituje naturę.

- Państwo, które jest tworem natury stanowi organizm którego członkowie są harmonijnie skoordynowani. W tym ciele politycznym duszę stanowi kler, głowę - monarcha, serce - senat otaczając władzę, oczy, uszy i język - sędziowie oraz szefowie prowincji, ręce - armia i urzędnicy, żołądek - administracja finansowa, nogi - chłopi.

- ludzie żyjący w państwie powinni dobrze wykorzystywać zarówno rozum jak i mowę.

- Państwo i prawo są zatem sankcjonowane przez naturę dzięki ich zgodności z rozumem naturalnym.

- wszystko w sferze politycznej musi być zgodne z planem bożym, gdyż Bóg jest twórcą natury i ludzkiego rozumu.

- W państwie najważniejszy jest król i kler, czyli głowa i dusza.

- monarcha powinien przede wszystkim poskramiać złoczyńców, ale z drugiej strony był przeciwny zbyt silnej władzy królewskiej,. - - Król winien być ziemskim obrazem Boga.

- Jest zatem stróżem porządku w państwie, jest też sługą swojego ludu i za jego losy odpowiada przed Bogiem..

- Stan duchowny bowiem dba o to, aby w państwie było mniej prawa i finansów więcej natomiast moralności i chrześcijaństwa.

- Król powinien jednocześnie przestrzegać prawa bożego, ale też ludzkiego, które powinno być w zgodzie z boskim,

- Jeśli nie przestrzega tych praw to jest tyranem.

- Usprawiedliwiał stawianie oporu wobec niemu tylko wówczas, gdy tyran działał przeciw prawu boskiemu.

- Wyjątkowo dopuszczał tyranobójstwo. Zabójca tyrana jest narzędziem sądu bożego i jego czyn jest dozwolony i sprawiedliwy, ale nie obowiązkowy.

- Dobry władca to ten, który jest sługą ludu, ale dąży do realizacji dobra publicznego, którego charakter ma następujące cechy:

okazuje szacunek i cześć Bogu, jest dobrze wykształcony i prawy.

IBN ROSZD

- istnieje wieczność czasu, świata i rodzaju ludzkiego, odrzucano dogmat zmartwychwstania, nieśmiertelności duszy → uważano, że po śmierci dusza łączy się w duszę ludzkości i tylko całemu rodzajowi ludzkiemu przysługuje przywilej nieśmiertelności.

- Ludzie są jedynie narzędziami działającymi wg. reguł determinizmu.

- Ludzie mogą tylko znaleźć szczęście w życiu doczesnym i powinno się postępować zgodnie z nakazami natury.

- W związku z tymi poglądami weryści zostali potępieni i dlatego zaczęli głosić teorię podwójnej prawdy, czyli założenia że wiara i filozofia są rozbieżne można ustalać prawdy rozumowe nawet jeśli są sprzeczne z pismem świętym.

- Równocześnie nie zawsze są one kompletne, co może tłumaczyć ich rozbieżność z biblią. Ta teoria miała za zadanie zabezpieczyć autonomię rozumu bez kwestionowania wprost dogmatów religijnych.

- weryści nie poruszali problematyki politycznej, ale głoszone przez nich tezy miały na nią wpływ.

- Obrona autonomii rozumu wobec religii miała sprzyjać autonomii państwa i jego ideologii.

TOMASZ Z AKWINU”

- Prawo było zabudowane hierarchicznie.

- niższe szczeble hierarchii podlegały wyższym - i musiały z być nimi zgodne. Na szczycie stało „prawo wieczne”.

- Boży plan urządzenia świata wedle którego Bóg rządzi światem.

- Prawo to jest niedostępne dla ludzkiego rozumu, zbliżyć się do jego treści można tylko przez objawienie.

Odbiciem prawa wiecznego jest prawo naturalne. 1 przykazaniem prawa jest: „Dobro należy czynić i dążyć doń, a zła należy unikać...”.

- Prawo naturalne jest w dużej mierze odzwierciedleniem dobrej, co do istoty, natury ludzkiej - jako podstawowe zasady wspólne wszystkim ludziom.

-Prawo naturalne nie jest w stanie dać ludziom wszystkich niezbędnych reguł postępowania.

- prawo ludzkie, ma za zadanie powstrzymywać ludzi od złego siłą i strachem w interesie dobra wspólnego. W jego skład wchodziły konkretne wnioski z prawa naturalnego, wspólne wszystkim ludziom. To dzieliło się z punktu widzenia źródła na prawo zwyczajowe i prawo stanowione.

DANTE ALIGHIERI:

- Uważał że filozofię należy oddzielić od Teologii, władza cesarska powinna być niezależna w stosunku do kościoła.

- Krytykował wielkich monarchów, ówczesną sytuację państwa (porównywał ją do statku), papiestwo, duchownych i dostojników.

- Był zwolennikiem monarchii światowej. Pod władzą takiego monarchy miała utrzymywać się jedność ludzkości która wspólnie zmierza do celu doczesnego czyli szczęśliwego życia.

- uważał że dbanie o dobra materialne też dostarcza człowiekowi szczęścia.

- Władza monarchy powinna być silna nie związana prawem.

- Rządy miały być sprawowane zgodnie z prawem powszechnym (władca był ponad nim)

- Uważał Włochy za spadkobierców Imperium Romanum.

- uważał że cele życia wiecznego i doczesnego są sobie równe i jednakowo ważne.

- Nie istnieje podporządkowanie środków prowadzących do szczęścia wiecznego lub doczesnego.

- instytucje państwa i kościoła mają źródło w Bogu i są traktowane na równych prawach, stąd też odrzucił pogląd że papież jest pośrednikiem między państwem a Bogiem.

- Rozdzielił sferę rozumu i wiary,

- wykluczał interwencję kościoła w sprawy filozofii jak i polityki.

MARSYLIUSZ Z PADWY:

- uważał że dążenie do zaspokajania naturalnych potrzeb jednostek nie może być sprzeczne z dążeniami zbiorowości.

- Liczyła się dla niego idea zbiorowości co później stało się podstawą dla jego teorii suwerenności narodu.

- Nie atakował dogmatów wiary,

- był zwolennikiem rozgraniczenia filozofii od religii.

- wykluczał interwencję kościoła w politykę jak i w filozofię.

- uważał że prawd wiary nie można objąć rozumem tylko w nie uwierzyć.

- uważał że prawo Boże w życiu doczesnym nie jest prawem tylko doktryną.

Koncepcja państwa:

- jest ono wytworem ludzkich dążeń.

- jego doskonałość nie polega na cnotach ustroju bądź moralnych walorach władcy ale na kompletności środków którymi dysponuje państwo w celu zaspokojenia wszystkich potrzeb ludzkich.

- człowiek ze wzgl. na swoją słabość potrzeby musi zaspokajać w zbiorowości. Jednak w takich zbiorowościach dochodzi do

- najważniejszym zadaniem państwa jest tępienie przestępstw i roztrzyganie sporów. Służy to zachowaniu pokoju między ludźmi i harmonijnego działania wszystkich części państwa.

- jest 6 częsci: duchowni, żołnierze, władcy, rolnicy, rzemieślnicy i ludzie zajmujący się finansami.

- najważniejsza jest władza państwowa bo tylko ona ma prawo rozkazywania, stosowania przymusu i administrowania.

- nie może on być tyrański bo jest strażnikiem i wykonawcą prawa, które powinno być stanowione przez całe społeczeństwo.

- ustawodawstwo ludowe zapewnia skuteczność ustaw oraz zabezpiecza ich wewn. wartość bo ogół ludności lepiej rozpoznaje dobro wspólne i pożąda go podczas gdy jednostki lub małe grupy są bardziej skłonne zwracać uwagę na interes prywatny.

- suwerenny lud posiada także prawa wybierania rządu, który to pełni zadania o charakterze wykonawczym.

- zakładał on że do stanowienia prawa nie potrzeba jednomyślności, wystarczy że prawa uchwalać będzie znaczna część ogółu.

- ci którzy przygotowują ustawy nie mogą mieć przewagi nad ludem. Ich projekt to tylko wniosek któremu moc prawną nadaje aprobata ludu.

- lud swoje suwerenne prawa deleguje na rzecz rządu, czyli przekazuje mu prawa do pełnienia roli ustawodawczej.

- wg Niego jedynym obowiązującym prawem jest prawo pozytywne stworzone przez suwerena.

TOMASZ MORUS

- Wg. Morusa sprawujący władzę tyrani, którzy gnębią lud i nie troszczą się o bezpieczeństwo poddanych, wywołują i prowadzą krwawe wojny, jednak pod wpływem mądrych filozofów rozsądni władcy mogą przeprowadzić porządne reformy. Nie można jedna zmienić radykalnie panujących w państwach warunków, bo na przeszkodzie stoi istnienie własności prywatnej.

- Odwołując się do Platona twierdził, że jedynym warunkiem pomyślności państwa jest równy podział własności.

- Nie wierzył, że można stworzyć sprawiedliwy ustrój dopóki będzie istniała własność prywatna.

- Wg. Morusa szczęśliwa społeczność może istnieć na odległej wyspie Utopii na której nie była znana prywatna własność.

- Wg. niego przez 5lat na tej wyspie miał przebywać portugalski żeglarz Rafał Chypladeusz, towarzysz wypraw A. Vespucciego

- Jego ustrój jest zaprzeczeniem stosunków panujących w Europie.

- krytykuje monarchów, możnowładców, właścicieli ziemskich, którzy ze względu na zysk zmieniają pola uprawne na pastwiska dla owiec, chłopów zmuszają do porzucenia rodzinnych zagród i wsi. Nędza i nieszczęście w społeczeństwie potęgują koszty utrzymania potężnych armii i ciągle toczone wojny. Przeciwieństwem tego jest ustrój panujący na wyspie Utopii.

- Panuje tam demokracja,

- sprawujący władzę są wyłaniani w wyborach,

- tworzą się grupy społeczne, liczące po 30 rodzin, które wybierają 1 urzędnika filarcha, a 10 osobowymi zespołami kieruje profofilarcha.

- Oni wspólnie wybierają głowę państwa - księcia, dokonując elekcji spośród 4 zgłoszonych przez lud kandydatów. -

- Książę pełni swój urząd dożywotnio, a w sytuacji gdyby próbował rozszerzyć swoje kompetencje i stać się tyranem zostanie pozbawiony tej godności.

- Władzę ustawodawczą pełnią w miastach wybierane kolegialnie ciała, zwane senatorami.

- Ważniejsze sprawy, dotyczące wszystkich mieszkańców są dyskutowane na forum i mogą uczestniczyć wszyscy dorośli mieszkańcy wyspy.

- Cała młodzież może skończyć studia. Z tej szansy mogą też korzystać dorośli, bo powszechny obowiązek pracy umożliwia ograniczenie jej do kilku godzin.

- Podstawą egzystencji mieszkańców wyspy Utopii jest uprawa ziemi czym zajmują się zarówno mieszkańcy miast jak i wsi.

- Plony z pól gromadzone są we wspólnych spichlerzach i służą zaspokojeniu potrzeb całej ludzkości.

- W podobny sposób korzysta się z wytworów rzemiosła, bo nie ma tu pieniądza.

- Na wyspie panuje powszechna równość. Wszyscy mają wszystko, nie muszą martwić się o byt, a starsi i chorzy otoczeni są opieką ze strony państwa.

- Nikt nie gromadzi ani złota, ani drogich kamieni.

- Gardzi nimi, a nie pożąda, czemu sprzyja odpowiednie wychowanie młodego pokolenia.

- Jest na wyspie instytucja niewolnictwa.

- Niewolą karani są albo jeńcy wojenni, albo mieszkańcy Utopii, którzy dopuścili się haniebnych przestępstw. Na nich ciąży obowiązek wykonywania najcięższych prac.

- Mieszkańcy Utopii dysponują wielką ilością dóbr, część nadwyżek wywożona za granicę, gdzie częściowo są one rozdawane za darmo, a część jest sprzedawana za umiarkowaną cenę. Za uzyskane środki sprowadza się na wyspę potrzebne surowce i gromadzi się na wypadek konieczności obrony kraju przed zagrożeniem z zewnątrz.

- Mieszkańcy Utopii są przeciwnikami wojen i prowadzą je tylko celem obrony swego kraju bądź też kraj ich sprzymierzeńców, aby obalić tyranię w tym kraju i przywrócić mieszkańcom wolność.

- Na wyspie wszystkie wyznania religijne są dozwolone, nikt nie jest dyskryminowany.

- Kapłani nie posiadają władzy politycznej, pochodzą z wyboru, przy czym wybierani są spośród tych, którzy wyróżniają się prawością i świętobliwością.

FRANCISZEK BACON

- Ustrój Nowej Atlantydy ma charakter hierarchiczny. Na czele stoi monarcha.

- Na wyspie działa 6 urzędów służących społeczeństwu.

- Uprawnienia urzędników oraz stosunki między nimi a społeczeństwem określa jasny i zrozumiały system prawny.

- Państwo to nie utrzymuje szerokich kontaktów z zagranicą.

- twierdzi że wspólna własność i obowiązek pracy może zapewnić społeczeństwu najwyższe dobro, czyli materialny dobrobyt i pokój. - Pomocne przy tym miały być zasady demokratycznego sprawowania władzy, przejrzystość prawa, wykorzystywanie osiągnięć nauki, tolerancja religijna i wychowanie w duchu współżycia z innymi miały zapewnić harmonię społeczną oraz wyeliminować wszelkie dążenie do dominowania nad innymi w imię wyższych humanistycznych wartości, jak wzajemna życzliwość, rozwój, wyższość zasad etycznych nad uciekaniem się do przemocy czy pragnieniem dominacji nad innymi.

Chciano stworzyć nowe, idealne społeczeństwo, wolne od tych przejawów zła, które dawały o sobie znać w ówczesnej politycznej rzeczywistości.

GIOVANNI CAMPANELLA

- W państwie nie ma własności indywidualnej, która jest przykładem zepsucia, wszelkiego zła.

- Ubóstwo, prowadzi ludzi do przestępczości, zaś wielkie bogactwo powoduje, że ludzie staję się próżni, wzniośli, trwają w nieuctwie, stają się krzywdzicielami.

- Jedynie życie we wspólnocie czyni ludzi bogatymi, ponieważ mają wszystko, ale jednocześnie biednymi, ponieważ nie mają żadnej własności. Dzięki temu to nie oni służą rzeczą, ale rzeczy służą im.

- Wolni od dominacji i bogactwa mieszkańcy państwa słońca są wobec siebie życzliwi, a ich wzajemna miłość i przyjaźń do ojczyzny nakłaniają do wzajemnej pracy i pomocy.

- Powszechny obowiązek pracy, wykorzystywanie w niej zdobytej wiedzy sprawia, że nie jest ona dla nikogo ciężarem, trwa tylko 4 godziny dziennie i zapewnia wszystkim obfitość dóbr.

- Pieniądze są wykorzystywane tylko w obrocie zewnętrznym.

- Zbywające towary zamienia się na inne, brakujące.

- Idea wspólnoty występuje wszędzie, a zatem mieszkania są zajmowane wg. ogólnego planu, posiłki spożywane są wspólnie

- dzieci są wychowywane przez wyspecjalizowanych pedagogów co z pożytkiem służy całej wspólnocie.

- Ustrój polityczny ma charakter republiki kapłańskiej, na czele z wielkim metafizykiem zwanym Słońcem

- Sprawuje on władzę przy pomocy 3 współrządców: mocy, mądrości i miłości. Ich tytuły odzwierciedlają pełnione przez nich funkcje.

- Zgromadzenie ludowe, w których uczestniczą Solaryjczycy po ukończeniu 20 roku życia daje społeczeństwu możliwości wypowiedzenia się we wszystkich sprawach i dokonywania wyboru kandydatów na urzędników.

- Prawa na wyspie są nieliczne, ale jasne, ich naruszenia zdarzają się niezwykle rzadko, ale w przypadku najcięższych zbrodni może być orzeczona kara śmierci.

- Solaryjczycy są religijni, wierzą w jednego Boga i jemu wystawiają liczne świątynie.

- Obok religii i miłości ojczyzny istotną rolę odgrywa nauka.

- Prawo do nauki leży u podstaw procesu wychowawczego młodzieży.

- Zdobycie zaś tej wiedzy umożliwia obejmowanie stanowisk państwowych i wpływanie na sprawy publiczne

MACHIAVELLI

- podstaw władzy politycznej poszukiwał w sile, a nie wiedzy,

- uważał państwo za instrument zdobycia i utrzymania władzy.

- odsłonił niskie pobudki ludzkiego działania i właściwy człowiekowi egoizm, odzierając tym samym państwo, przedmiot, a zarazem instrument gry miedzy rządzącymi i rządzonymi, z wszystkich atrybutów świętości.

- opiera się na założeniu iż wszechświat i wszystkie jego elementy, znajdują się w stanie ciągłego ruchu i przemian.

- Ruch zmusza człowieka do egoizmu - by dążył on do zachowania życia, zdobycia i zachowania władzy oraz powiększania majątku, - Żądza władzy i posiadania jest głównym motywem ludzkiego postępowania -człowiek prędzej zapomni o śmierci ojca niż utracie majątku.

- społeczeństwo traktował jako zbiór jednostek stale walczących ze sobą o władzę i majątek, pozostając ze sobą w stałej wrogości.

- książę powinien w szczególności: wykazywać zdecydowanie w stosowaniu przemocy, powściągliwość i oszczędność w korzystaniu z majątku, by nie budzić zawiłości ludu, budzić miłość w poddanych, ale jeszcze bardziej ich lęk, kierować się zawsze dobrem powszechnym.

Wizja państwa:

- Wyróżnił trzy formy regularne i trzy zdegradowane.

- Najwłaściwszym byłby ustrój oparty na połączeniu elementów wszystkich trzech form regularnych.

- Podział na republikę i jednowładztwo.

- Docelowy ustrój powinien być republikański, ale w formie mieszanej.

- Rządy republikańskie gwarantują praworządność i stabilność, a oddając większość władzy w ręce „ludu”, zapewniają tym samym równość, wolność i możliwość szybkiego wzrostu gospodarczego.

JEAN BODIN

Koncepcja państwa:

- uważał, że przemoc i gwałt były głównymi źródłami jego powstania.

- Dopuszczał możliwość, że państwo powstaje poprzez dobrowolne podporządkowanie się jednych ludzi, drugim. przed państwem istniała rodzina jako naturalny związek społeczny, z rozległa władzą ojca rodziny i własnością.

- Państwo to rząd sprawiedliwy nad wieloma rodzinami i nad tym co jest dla nich wspólne, z władzą suwerenną na czele.

- Twór, który nie odpowiada tej definicji nie jest prawdziwą Rzecząpospolitą.

- Pojęcie państwa ściśle łączy się z pojęciem suwerenności.

- Wg. niego jest to absolutna i trwała władza państwowa. Jest absolutna, a więc nie ograniczona przez nikogo z zewnątrz. Jest to władza wieczna, czyli nie może być nadana na jakiś czas, jest niepodzielna. Tak pojęta władza może przybierać kształt monarchii, może sprawować ją arystokracja bądź ogół (demokracja).

- Wg. Bodina wszystkie te formy władzy mają zalety, ale w demokracji sprawne wykonywanie władzy jest trudne.

- Swoje sympatie kierował ku monarchii i jego teoria suwerenności służyła podbudowaniu władzy króla Francji.

- Istotnym elementem suwerennosci było tworzenie i znaczenie prawa. Wszystkie inne uprawnienia suwerena mają charakter wtóry. -

- prawo definiował jako rozkaz suwerena.

- Istotną cechą ustawy jest pochodzenie od suwerena. Ustawa wynika z jego swobodnej woli.

- Suweren może w każdej chwili zmienić prawo, które wydał on lub jego poprzednik.

- Prawo to jest sprawiedliwym rozkazem suwerena, tak jak państwo jest sprawiedliwym rządem.

- Rozkaz sprawiedliwy oznacza zgodny z prawem bożym zawartym w piśmie świętym oraz prawem natury.

- Władca jest związany prawem wyższym a także prawem pozytywnym stosowanym jeśli jest ono zgodne z prawem natury.

- Prawo wyższe nakazuje słuchać władcy i szanować cudzą własność. Zakazuje zabijać ludzi, potępia niewolę.

- Rozkaz suwerena sprzeczny z prawem bożym i naturalnym jest nieważny i tu kończy się obowiązek posłuszeństwa poddanych.

- Monarchię traktował jako obraz Boga na ziemi, dla którego jedyną sankcją na ziemi może być kara boża.

- Związanie suwerena prawem nadrzędnym było potrzebne ze względu na uznanie zasady nietykalności własności.

- Wg. Bodina papież nie jest zwierzchnikiem suwerennych monarchów, kler podlega prawodawstwu suwerena.

- Suweren decyduje jaka religia jest panująca.

- Religia miała charakter instrumentalny i służyć miała dobru państwa.

- Państwo miało mieć charakter laicki, władza nie miała spełniać zadań Religi, tylko koncentrować wokół materialnych wartości ludzkiego życia.

HUGON GROCJUSZ

- Definiował prawo natury jako „nakaz prawego rozumu, który wskazuje, że w każdej czynności, zależnie od jej zgodności lub niezgodności z rozumną naturą człowieka, tkwi moralna ohyda lub moralna konieczność”

- twierdził, opierając się na założeniu niezmienności natury człowieka, że „prawo natury jest do tego stopnia niezmienne, że nawet sam Bóg nie może go zmienić”.

- Prawo natury jest ponad wartością autonomiczną, gdyż formułuje zakazy i nakazy, kierując się tym, że dane postępowanie jest obiektywnie złe lub dobre.

- sformułował katalog zasad prawa natury, wyrażających mieszczańskie postulaty,:

- powstrzymania się od tego co jest własnością innych, dokonania zwrotu, jeśli mamy co cudzego, wraz z zyskiem, który osiągnęliśmy, obowiązku dotrzymywania umów, poniesienia kary za popełnione przestępstwo.

- „matką prawa naturalnego jest sama natura ludzka, która wymagałaby od nas, byśmy dążyli wspólnie do życia społecznego, nawet gdybyśmy nie odczuwali żadnych potrzeb”.

- Obok prawa naturalnego występowało prawo cywilne oraz prawo narodów (międzynarodowe).

- Odwołując się do zasady pacta sunt servanda, twierdził, że matką prawa cywilnego jest zobowiązanie.

- Do prawa naturalnego zaliczył jeszcze pożytek, który stworzył pole działania dla prawa cywilnego.

- jest twórcą koncepcji praw podmiotowych.

- Sformułował pojecie prawa (do czegoś) w znaczeniu subiektywnym, definiując je w ujęciu podmiotowym.

- Tworząc teorię praw podmiotowych, dokonał ich klasyfikacji: - mogą być one władzą w stosunku do siebie - czyli wolnością, - władzą w stosunku do innych, - władzą nad rzeczami.

JAN JAKUB ROUSSEAU

- uważał, że cywilizacja prowadzi do zguby człowieka, niszczy niewinność i szczęcie człowieka.

- Uważał, że rozwój cywilizacji jest zjawiskiem nieuniknionym, ale dostrzega zgubne skutki w tym procesie.

- Człowiek tylko wśród natury jest niewinny.

- Człowiek natury nie znał takich uczuć jak zdrada, kłamstwo.

- Człowiek natury nie wiedział co jest dobre a co złe. Sam to oceniał, ale nie znał zasad które zostały wcześniej narzucane ludziom.. -

- Mimo iż człowiek był szczęśliwy to jednak w pewnym momencie ludzie zaczęli łączyć się w społeczności. A ludzi skłoniły do tego liczne katastrofy (pożary, powodzie) człowiek nie był w stanie sam sobie z tym poradzić.

- Początek tej społeczności stanowiły rodziny, w ten sposób następował rozwój życia społecznego.

- Ludzie zaczęli odkrywać ogień, poznawać zawody.

- Za tym postępem szły też negatywne rzeczy. Pojawiła się pycha, zawiść, zazdrość które powodowały wzajemne konflikty → przestało być tak idyllistycznie.

- twierdził, że najgorszą sytuację, która przyczyniła się do nieszczęścia ludzkiego był rozwój metalurgii i rolnictwa.

- Uważał tak dlatego, gdyż wtedy pojawiła się własność, czyli władza a to spowodowało, że ludzie podzielili się na bogatych i biednych i to jest podstawą zguby rodzaju ludzkiego.

- Własność to prawo nabyte i stało się przyczyną nieszczęść rodzaju ludzkiego. W takiej sytuacji pojawiły się liczne walki, wojny, rywalizację o władzę. Stan ten nikomu się nie podobał dlatego ludzie postanowili by stworzyć coś w rodzaju społ. polit. → oddać władzę w ręce ludzi, którzy by czuwali nad bezpieczeństwem.

- zauważył, że władza ta ma cechy despotyczne i nie dba o interesy biednych.

- Pojawił się podział na panów i niewolników, którzy stawali się coraz bardziej poddani bogatym. W związku z tym całość społ. zdecydowała się na zawarcie tzw. umowy społecznej.

- Na mocy umowy społecznej każdy przekazywał zakres swoich uprawnień na rzecz społ. pod warunkiem, że postąpi w ten sposób każda inna jednostka. Oznaczało to, że każdy pozbywał się swoich praw, a z powrotem otrzymywał prawa w postaci praw cywilnych - Nikt się nie wywyższa, wszyscy będą uczestniczyć w tworzeniu prawa i będą go przestrzegać.

- Po zawarciu takiej umowy społ. pojawił się suwerenny lud. Władza ta charakteryzowała się;

• niezbywalnością → lud nie mógł przekazać władzy na rzecz jednostki. Władza najwyższa tkwi tylko w narodzie.

• Niepodzielności → władzy nie można rozdzielić, co najwyżej można dokonać podziału pewnych funkcji.

W demokracji muszą być spełnione 2 czynniki:

• reprezentanci suwerennego ludu muszą krótko rządzić

• muszą być związane instytucjami sejmików jeśli takowe występują

Państwo demokratyczne:

- uważał, że w takim typie państwa ta suwerenność nie jest przekazywana na zawsze tylko na określony czas.

- suwerenny lud może wyłaniać spośród siebie rząd, który może mieć charakter rządu demokratycznego, monarchistycznego, arystokratycznego.

- Do rządu dostawali by się najlepsi, najmądrzejsi ludzie z całego społ. i byłby kontrolowany przez suwerenny lud.

- Powoływany był na zasadzie zwykłej ustawy.

- Najważniejszym elementem tego suwerennego ludu było to, że tworzył on prawo.

- Suwerenność ludu była to wola powszechna, co nie musi oznaczać jednomyślności, to wola należy do ogółu.

- uważał, że dzięki tej suwerenności ten lud będzie się interesował całym społ.

- Najważniejsze jest to żeby wiedzieć co leży w interesie ogółu. Rousseau dostrzegł, że naród czasem może nie wiedzieć co leży w jego interesie.

- Ważne jest to aby w tym ciele ustawodawczym znajdowali się ludzie, którzy wiedzieli co leży w interesie ogółu.

Koncepcja państwa.

- uważał, że w tym państwie powinna występować ingerencja w sferę gosp.

- Każdy powinien mieć wyrównany poziom życia.

- postulował za zlikwidowaniem nadmiaru bogactwa.

- Chciał by państwo zabraniało dziedziczenia tym, którzy byli bardzo blisko związani ze spadkodawcą.

- Państwo powinno posiadać dobra materialne, w tym celu musi nakładać podatki, by stworzyć rezerwy finansowe na wypadek jakichś katastrof.

- Był zwolennikiem wychowania patriotycznego

- Był przeciwnikiem ateizmu i antyklerykałem.

THOMAS HOBBES

- prawo natury rozwinąć się może dopiero po przezwyciężeniu stanu naturalnego,

- Jest to cel umowy społecznej, której treścią jest rezygnacja z praw naturalnych na rzecz suwerena, który uzyskuje pełną władzę nad poddanymi.

- suwerenem mogło być zgromadzenie.

- Tak powstaje Bóg śmiertelny i sztuczny człowiek, państwo-Lewiatan,

- bóg śmiertelny jest zarazem podporządkowany Bogu nieśmiertelnemu

- Ustanowienie drogą umowy społecznej suwerena powoduje przekształcenie się zbiorowiska ludzi w społeczeństwo, a zarazem państwo-olbrzyma.

Skutki umowy społecznej Hobbesa:

- poddani nie mogą zmienić formy rządów,

- władza zwierzchnia nie może postradać swej mocy,

- działań suwerena nie może poddany słusznie oskarżyć,

- cokolwiek uczyni suweren, tego poddany nie może podważać,

- suweren decyduje o tym, co jest niezbędne do zachowania pokoju i obrony jego poddanych,

- suweren ma uprawnienie do tworzenia reguł, na podstawie których każdy poddany może wiedzieć, co jest jego własnością,

- suweren ma prawo do orzekania sądowego i rozstrzygania sporów.

- Była to teoria suwerenności niezbywalnej, nieodwracalnej i nieograniczonej, można ją nazwać teorią absolutyzmu państwa.

EDMUND BURKE

- jest uważany za ojca konserwatyzmu,

- Postulował kary dla katolików homoseksualistów,

- był zwolennikiem demokracji parlamentarnej,

- proponował by system parlamentarny oprzeć na 2 partiach.

- wg niego idea przedstawicielska jest realizowana tylko wtedy gdy zgromadzenie ludu ma na względzie tylko interesy własnego kraju i narodu.

- Parlamentarzyści nie mogli działać w 1 kolejności we własnym interesie czy interesie wyborców, mieli najpierw dbać o interesy ogółu.

- Parlamentarzyści byli elitą bowiem byli nimi tylko ludzie wykształceni posiadający świadomość polityczną. Tacy ludzie cechują się odpowiedzialnością i posłuszeństwem wobec istniejących w społ. obyczajów.

- postulował by monarcha oparł się na reprezentacji parlamentarnej.

- Krytykował umowę społeczną, teorię praw naturalnych w myśl których ludzie są jednakowo równi i wolni a ich prawa są wieczne i wrodzone.

- Uważał również że jeśli dochodzi już do jakichkolwiek zmian to musi to nastąpić w długofalowym procesie w którym należy chronić i kultywować zastane przez człowieka formy egzystencji.

- Był zwolennikiem społeczeństwa składającego się z właścicieli drobnych rodzinnych majątków.

- Nie powinni oni dążyć do bogacenia się, spekulacji i ekspansji.

- Popierał gosp. wolnorynkową opartą na popycie i podaży.

- Krytykował interwencjonizm państwowy.

JOHN LOCKE

Założeniem umowy społecznej Locke'a jest

- historycznie uzasadniony prymat jednostki nad państwem, pojawiającym się w wyniku dobrowolnego porozumienia wolnych jednostek dla dobra ogółu.

- Państwo nie jest ani wytworem, ani dziełem Boga.

- Jest ono tworem całkowicie sztucznym, bazującym na instynktownych potrzebach człowieka.

- Natura dała ludziom wolność, niezależność i równość i nikt nie może ich jej pozbawić, nawet oni sami w drodze umowy społecznej. - Umowa nie służy zrzeczeniu się naturalnych praw, a ich umocnieniu

- Władzy przekazano tylko jedno uprawnienie - zapewnienia bezpieczeństwa przez karanie przestępców.

- Państwo ma za zadanie gwarantowanie praw naturalnych w drodze przymusu i przekształcenie ich w prawa pozytywne.

Umowa społeczna Locke'a jest skonstruowana dwuetapowo:

- najpierw, zawierana między jednostkami, powołuje do życia społeczeństwo, następnie, zawarta miedzy społeczeństwem a władzą - tworzy państwo, zorganizowane jednak na zasadzie podziału władz.

- Umowa społeczna była odwoływalna.

- Locke twierdził, że trzeba odróżnić rozwiązanie społeczeństwa i rozwiązanie rządu.

ADAM SMITH

- Podzielał optymistyczny pogląd na naturę jednostki, jednak ostrzega by nie przecenić jej roli w społeczeństwie zorganizowanym w państwo.

- Wiele przedsięwzięć przerasta możliwości jednostki, wskazuje na zobowiązania państwa do działalności wobec społeczeństwa.

- Społeczeństwo jest zespołem luźno ze sobą związanych jednostek,

- Ustrój społeczny rodzi się spontanicznie, pod wpływem żywiołowo układających się stosunków między ludźmi.

- Gospodarką rządzą określone prawa ekonomiczne, wszelka wartość jest rezultatem produkcyjnej pracy ludzkiej.

- Najlepszą ochronę praw jednostki stanowi wolna konkurencja.

- Państwo stoi ponad społeczeństwem,

- jego główne zadanie polega na ochronie reguł rządzących gospodarką

- nie może interweniować w życie gospodarcze i przejawy życia społecznego.

- może interweniować tylko w dwóch przypadkach: gdy jednostki zwrócą się same o pomoc, w sytuacji zakłócenia porządku publicznego.

ALEXIS DE TOCQUEVILLE

- szczytne hasła rewolucji jak braterstwo, wolność i równośćnie do końca zostały zrealizowne.

- Wg. niego rzecznicy rewolucji dążyli do całkowitej przemiany państwa, chcieli stworzyć nowe egalitarne, masowe społ.

- Zauważył on także, że rewolucja tylko zmodyfikowała instytucje polityczne, nic nie podlegało zmianie.

- Rewolucja stworzyła społ. egalitarne ludzi równych.

- Zlikwidowano arystokracje- elite, która narzucała wszystko kierując się różnymi zasadami i przede wszystkim swoim interesem.

- Po tej likwidacji społ. zostało bezkształtnym tłumem, który był samodzielny i bezbronny, bez żadnego „rządy dusz”.

- „Rząd dusz” objęli literaci- ludzie którzy nie mieli pojęcia o mechaniźmie władzy, zaczeli tworzyć tzw. fikcyjne społ. nad tym społ. zwykłym.

- Za rewolucję Tocquevill winił tych którzy otaczali monarchę, którzy tworzyli przepisy nie zrozumiałe dla społ., niespójne.

- Rządy które chciały wprowadzić reformy były obalane ponieważ chciały za dużo zmienić.

- Dlatego rewolucjoniści chcieli zlikwidować władze monarszą jednak miejsce tej władzy wg Tocquevilla objęła jeszcze gorsza władza bezwzględna.

Rewolucja zaatakowała również kościół, ponieważ:

- kościół głosił potrzebę hierarchi społ, rewoucjoniści chcieli równości

- kościół głosił potrzebą utrzymania tradycji, rewolucjoniści chcieli zacząć wszystko od nowa

- kościół odwoływał się do wartości wyższych, rewolucjoniści odwoływali się do rozumu, racjonalizmu, empiryzmu.

Rewolucja która miała doprowadzić do arbitralnej i despotycznej władzy stworzyła równe społ. ale nie wolne ponieważ zaczęła sprawować władze nad społ. władza centralistyczna.

Stworzenie społ. ludzi rownych i wolnych jest naturalnym dążeniem do demokracji

- to nie jest tylko struktura władzy ale pewien typ społ. gdzie wszyscy powinni mieć równe szanse.

- W tym społ. nie ma indywidualnych autorytetów ich miejsce zajmie autorytet nieokreślony- masa-

- jest realizowane to czego chce większość.

- Społ. pozbawione autorytetu, społ. pełne indywidułów postępują wg własnych kryteriów, stają się coraz bardziej egoistyczni

- niebezpieczne wg Tocquevilla jest wtedy kiedy do władzy zaczynają dochodzić ludzie nieodpowiedzialni, z przypadku.

Elementy przemawiające przeciw tyranii większości:

- należy połączyć równość z wolnościśą

- świadome uczestnictwo w wyborach powszechnych

- tworzenie stowarzyszeń, zrzeszeń; jednostki należąc do takiego zrzeszenia uczą się kompromisu

- głos jednostki nabiera siły poprzez prasę, wolność polityczną

- występuje w społ. świadomość politycznej odpowiedzialności za dobra publiczne

- władza wpaństie musi mieć wyznaczone swoje komp. i obow. w obowiązującym prawie

- decentralizacja władzy

- wola wolności charakteryzuje każdego obywatela

- tradycja, obyczaje, religia stanowią spoiwo, uczy obowiązkowości wobec innych ludzi, uczy poskramiania egoizmu

- potrzeba stworzenia pewnej elity w społ. (musi się wyrożniać moralnością, żyć wg zasad moralnych)

- niezależność i niezawisłość sądownictwa

- zasada wolności konkurencji

HAYEK

- Jest zwolennikiem eksponowania wolności i nie naruszalności prawa człowieka, wolności jednostki.

- Uważał że życie człowieka jest zbyt spontaniczne i w związku z tym nie można go zaplanować.

- Tak samo nie można zaplanować życia gospodarczego.

- Jedyną prawidłowością jest tzw. Gra rynkowa. Istotne jej czynniki: a) system cenowy- uczestnicy gry rynkowej za pomocą ceny chcą osiągnąć określone korzyści. O cenie towaru będzie decydować jedynie popyt i podaż. b) konkurencja c) zysk- jest głównym motorem działania, uczestniczenia w grze rynkowej.

- Wg niego państwo powinno być liberalne czyli stosuje ono przymus tylko gdy wykonuje swoje działania. Jego zadania to m. in. czuwanie nad jakością produkowanych towarów, zaspokajanie potrzeb socjalnych, zapewniać rodzicom środki finansowe na szkolnictwo.

- Jest zwolennikiem rządów prawa, wyróżnia prawa naturalne i stanowione.

- Był przeciwnikiem socjalizmu

Państwo liberalne:

- pilnuje porządku i bezpieczeństwa publicznego wew. kraju

- zwalczanie kataklizmów

- opieka socjalna- zaspokajanie m.in. potrzeb bezrobotnych, chorych; państwo pwinno trzymać piecze nad takimi jednostkami; powinno zapewniać rodzicom środki finasowe na szkolnictwo

- zwolennik rządów prawa

szczególna role powinni odgrywać ludzie starsi i wykształceni ponieważ wiedzą oni jak nalęzy postępować bez uzycia ucisku i przemocy.

Przeciwnik interwencji państwa w gospodarkę.

SOCJALIZM UTOPIJNY Był krytyką ówczesnej gospodarki i sytuacji państwowej. Utopia- rozumiana jako miejsce którego nie ma. Tworzone są wizje idealnego społ. W 1 połowie 19w. Pojawiają się poglądy socjalistyczne. Wszyscy socjaliści utopijni uważali się za mesjaszy.

SAINT - SIMON

U Saint Simona pojawia się podział na trzy okresy:

Okres Teologiczny - odwołanie się do świata uczuć, duchów

Okres Metafizyczny - odwołanie do instynktu

Okres Pozytywistyczny - odwołanie się do faktu, rzeczywistości

- Wyszedł z założenia ,że postęp narzędzi produkcji doprowadza do radykalnych zmian w sferze politycznej.

- W gospodarce liberalnej panuje anarchia. wychodził z założenia ,że należy z tym walczyć, jednak nie można dokonywać rewolucji czynnej (zbrojnej) a jedynie na drodze pokojowej można dokonać przemian.

- Zaproponował aby pojawiło się społeczeństwo industrialne (uprzemysłowione)

- Społeczeństwo podzielił na:

próżniaków: ci, któż czerpią zyski z pracy innych

robotników, rzemieślników, fabrykantów - ci co pracują na swój dochód

Ustalił też hierarchię wg. której najwyżej stali:

Bankierzy, uczeni,artyści, Rzemieślnicy,rolnicy

- krytykował prawo dziedziczenia. Zaproponował jego zniesienie.

- Własność prywatna miała być zachowana, ale miała mieć charakter użyteczności

- Praca, talent i umiejętności decydowały o wysokości dochodów.

- Państwo nie będzie się zajmowało tylko polityką, ale wszyscy skoncentrują się na administrowaniu rzeczami.

- Państwo odgórnie planuje proces produkcji.

- Uważał, że trzeba w religii poszukiwać zasad moralnych.

C. FURIER

- Precyzyjnie omawia wizję swojego bezklasowego społeczeństwa. Podstawową komórką tego ustroju miała być falanga. Każda falanga miała zrzeszać ok. 1600 osób o różnych charakterach.

- uważał, że człowiek z jednej strony jest dobry, a z drugiej posiada popędy i złe cechy.

- Twierdził że współczesny świat jest tak urządzony, że górują te złe namiętności i dochodzi do anarchii, a w związku z tym te namiętności trzeba tak pogrupować, żeby te dobre i złe cechy powodowały harmonijne współżycie wśród ludzi.

- krytykował pośrednictwo handlowe, rozdrobnienie ziemiańskie

- nie zakazuje dziedziczenia, a o wysokości dochodów ma decydować: atrakcyjność pracy, talent, kapitał.

- praca to przyjemność, a nie obowiązek.

- Produkcja miała być tak zorganizowana, że każdy miał mieć opanowane ok. 40 zawodów, gdyż Fourier uważał, że pracownik który często będzie zmieniał pracę będzie bardziej efektywny.

- Ludzi pogrupował wg. grupy i serii (kryterium był wiek, płeć)

- W falangach wszystko było odgórnie planowane.

- dopuszczał istnienie luźnych związków, był za równouprawnieniem mężczyzn i kobiet.

- Dzieci (małe hardy) wychowywały osoby starsze.

- Dzieci już od najmłodszych lat podejmowały pracę (sprzątanie rzeźni)

- Falanga była umieszczona na pewnym terytorium i wszyscy mieli pracować w falansterach.

- Na czele falang stał stał unarcha.

- Falangi miały tworzyć federacje i na ich czele stał anarchia, a naczelną władzę sprawował areopak.

R. OWEN (Anglia)

- Człowiek jest wynikiem środowiska w jakim funkcjonuje.

- jest równość, nie ma rozróżnień na pracę fizyczną czy umysłową.

- podział to tylko ze względu na wiek.

- Każdy wykonuje jakąś pracę i ma zaspokajać minimum społeczne.

- Zakłada że można stworzyć komuny!

- Wszyscy ludzie będą sobie pomagali i będzie między nimi harmonijne współżycie.

- nie ma własności indywidualnej i dziedziczenia.

Mimo, że każdy z przedstawicieli socjalizmu utopijnego ma inny obraz wizji utopijnej, to jednak łączą ich cechy wspólne:

- Negacja produkcji i wiara w harmonijne współżycie członków danych wspólnot

- Przyszłość ma ograniczone możliwości i można przewidzieć przyszłe życie społeczne

- Państwo jest właścicielem uprzemysłowionych środków produkcji

- Centralne planowanie gosp., władza polityczna przemianowana na administrowanie rzeczami → nacisk na to jak ma być zorganizowana produkcja.

ANARCHIZM Jego podst. Teza głosiła że źródłem wyzysku społecznego nie jest klasowy podział społeczeństwa ale istnienie państwa. Droga do wyzwolenia jednostki wiedzie zatem przez zniesienie państwa i ustanowienie ustroju bezpaństwowego, wolnego od przymusu, opartego na związkach producentów i konsumentów. Podst. Składnikami tej doktryny były zasada bezwzględnej wolności jednostki, wiara w dobroć natury ludzkiej. Nie uznawano tezy o dyktaturze proletariatu i występowano przeciw organizowaniu się klasy robotniczej do walki o władzę. Wyróżnia się anarchoindywidualizm, anarchokolektywizm, anarchokomunizm.

PROUDHON

- twierdził iż istniejące stosunki własnościowe nie dają się pogodzić z zas. sprawiedliwości i wolności.

- Sprzeciwiał się ogromnemu wyzyskowi robotników przez kapitalistów.

- Naprawę kapitalizmu widział w programie stopniowych reform, których rezultatem miała stać się dominacja drobnej własności prywatnej.

- Postulował zniesienie pieniądza oraz zreorganizowanie sfery obiegu i podziału dóbr.

- W pieniądzu widział główne narzędzie wyzysku.

- Proponował utworzenie banku wymiany który przyjmowałby wszystkie dostarczane mu towary, określał ich wartość i potem wydawał bony wymiany.

- Towar zastąpiłby pieniądz.

- Reformy należałoby prowadzić stopniowo, w drodze pokojowej.

BAKUNIN

- odrzucał tezę Proudhona o potrzebie utrzymania własności prywatnej, przeciwstawiając jej postulat uspołecznienia środków produkcji.

- ideałem było połączenie jednostek w grupy wytwórcze a tych z kolei w większe grupy terytorialne które by wspólnie prowadziły produkcje.

- Żądał zniesienia praw dziedziczenia własności, by w ten sposób osiągnąć ekonomiczne zrównanie wszystkich klas.

- Państwo identyfikował z aparatem przemocy,

- wykluczał sytuacje w której mogłoby ono faktycznie reprezentować interesy ludzi.

- Opowiadał się za natychmiastowym zniesieniem państwa.

- Lud może być tylko wówczas szczęśliwy i wolny gdy sam będzie kierować swym życiem, sam zorganizuje się od dołu ku górze poprzez samodzielne i całkowicie swobodne zrzeszenia.

- Rewolucje utożsamiał z terrorem.

KROPOTKIN

- głosił połączenie zasady bezwzględnej wolności jednostki z ideą komunizmu gospodarczego czyli wspólną własność środków produkcji i dóbr konsumpcyjnych.

- wyobrażał sobie społeczeństwo jako związek wolnych stowarzyszeń produkcyjnych.

- Sądził że znajdzie w nich urzeczywistnienie zasada zgodności interesów jednostki z int. społecznymi.

- Podstawowymi zasadami współżycia społecznego w komunizmie miały być kolektywna praca oraz wzajemna pomoc.

- Protestował przeciw akcjom terrorystycznym

- twierdził że rewolucja musi być wpierw przygotowana przez propagandę i agitację wśród ludu.

FERDYNAND LASALLE Ferdynand Lassalle <1825 - 1864>

- Przedstawił swój program w kierunku, aby skrytykować istniejące państwo.

- Uważał, że jest możliwe dokonanie zmian i wprowadzenie ustroju socjalistycznego.

- Jego głównym dziełem jest „System praw nabytych”.

- Był zwolennikiem silnego państwa narodowego, suwerennego, ale jako formę przejściową dopuszczał monarchię.

- Lassalle miał swoją definicję konstytucji: Konstytucja jako ustawa zasadnicza nie jest rozpowszechniona.

- Lassalle dochodzi do wniosku, że istnieje konstytucja pisana( ona nie zawsze odpowiada panującym realiom), a tej konstytucji przeciwstawia konstytucję rzeczywistą (jest to aktualnie panujący układ sił w danym państwie)

- Konstytucja rzeczywista najczęściej nie jest odzwierciedleniem konstytucji pisanej, ponieważ nawet, gdy konstytucja pisana odzwierciedla układ sił to i tak potem okazuje się, że jest inaczej.

- Wg Lassala prawo wyborcze, to nie tylko obowiązek społeczny, ale także i socjalny, gdyż wybory oznaczają, że do parlamentu oprócz burżuazji mogliby dostać się też robotnicy, a to n pewno poprawiłoby sytuację w kraju.

- System praw naturalnych

- Lasalle krytykuje ówczesny system, gdyż uważa, że źródłem prawa jest rola człowieka i przez to ma wpływ na to jak wygląda ustawodawstwo w państwie.

- Lassalle uważał, że jeśli następuje zmiana ustawodawcy to ulegają zmianie nabyte wcześniej uprawnienia.

- Spiżowe prawo płacy roboczej

- Współpraca jest bardziej efektywna niż praca indywidualna

BERNSTEIN (Niemcy) <1850 - 1932>

- Punktem wyjścia w doktrynie Bernsteina byłe krytyka (rewizja) zasadniczych założeń teorii naukowych.

- zwrócił uwagę na to, że w wieku XIX sytuacja polit. i gosp. ulega zmianie w poszczególnych państwach na korzyść robotników ---- Stwierdził na tej podstawie, że skoro poprawia się sytuacja robotników to antagonizmy będą się minimalizować i nie ma potrzeby przeprowadzania rewolucji,

- zmian trzeba dokonać na drodze krajowej, czyli przez przeprowadzenie reform.

- Uważał, że nie należy upatrywać w antagonizmach przyczyny przeprowadzenia zmian, ale w solidaryzmie„Ruch jest wszystkim, cel niczym”

Cel - to zmiany poprzez rewolucję i powstanie socjalistycznego państwa.

Ruch - doprowadzenie do demokratyzacji na zasadzie współpracy.

- przypisywał dużą uwagę do sprawy zniesienia produkcji towarowej i stosunków pieniężnych.

- Uważał, że nie można w sposób brutalny zlikwidować własności indywidualnej, ale obok niej muszą pojawiać się uprzemysłowione środki produkcji.

- Był za wprowadzeniem powszechnego systemu wyborczego.

- Celem ochrony interesów robotników powstają wiązki zawodowe. Te grupowe jednostki będą występować obok jednostek indywidualnych.

- Uważał, że należy zaktywizować społ. w sferze polit. i gosp. w ten sposób wszyscy będą podejmować decyzje w całym kraju. - --

- był przeciwnikiem hasła „proletariusze wszystkich krajów łączcie się” → uważał, że skoro naród uczestniczy w wytwarzaniu dóbr narodowych to był zwolennikiem silnego państwa narodowego.

- Nie był za zniesieniem granic stworzeniem jednego państwa. Wychodził z założenia, że kolonializm jest ideą słuszną.

- Negował rewolucję i siłę zbrojną, gdyż uważał, że za tym idą negatywne konsekwencje.

- zauważył, że przybywa coraz więcej chłopów, nieźle oni funkcjonują i dlatego nie należy ich marginalizować i powinni oni mieć swój głos w tworzeniu narodowego bogactwa.

NAZIZM Opierał się na wielu regułach faszyzmu. Występował przeciwko całemu porządkowi powojennemu.

Program NSDAP:

- zakłada stworzenie centralnie zarządzanego państwa, zjednoczenie wszystkich Niemców i stworzenie sobie dogodnej przestrzeni życiowej.

- Aparat władzy kontrolował życie społ.,

- indoktrynacja społ., suwerenność przeniesiona z suwerena na Fuhrera.

- Wódz miał podporządkowaną władze legislacyjną a także egzekutywę.

- Wódz był samoistny, bez żadnych organów doradczych.

-. Rządy były jednopartyjne, zniesiono pluralizm polityczny.

-Rozbudowany został system organów paramilitarnych i policyjnych.

- Było to państwo jednonarodowe, obywatele to aryjczycy, natomiast pozostali należeli 2 kategorii ludzi.

- Obywatele mieli obowiązki, prawo działało wstecz, zlikwidowano równość wobec prawa, można było osądzać bez postępowania karnego.

- Wprowadzono ustawodawstwo antyżydowskie, ochronę czystości krwi i czci.

- Centralizm obowiązywał również gospodarkę. Państwo określało co miało być produkowane.

- Wprowadzano plany gosp. Opozycja polityczna została zlikwidowana, kościół został spacyfikowany

DECYZJONIZM Decyzjonizm stworzył C. Schmitt. Punktem wyjścia jego teorii była konsternacja konkretnej sytuacji egzystencjalnej jaką jest chaos stanu przedpaństwowego, czyli stanu natury. W przedpaństwowym stanie natury panuje anarchia, charakteryzująca się niemożnością rozstrzygnięcia konfliktów.

- uważał, że musi zostać stworzona normalna sytuacja, że istnieje potrzeba by pojawił się dyktator - czyli wybitna jednostka, która ma pomysł jak zapanować nad chaosem.

- Dyktator kieruje się swoją wolą podejmowania decyzji i dlatego jest w stanie stworzyć ład.

Istnieją 2 typy dyktatury:

• Komisaryczna

• Konstytucyjna

Bez względu na to, którą dyktaturę się wybiera to i tak dyktator kieruje, jest źródłem prawa i stoi nad nim. Wg. Schmitta suweren to ten, który podejmuje ostateczne decyzje i wie co leży w interesie państwa. On wprowadza stan wyjątkowy bo uważa, że racja stanu

(interes państwa) jest zagrożona.

LEON XIII - encyklika „Rerum novarum”, skierowana jest do duchowieństwa, była programową wypowiedzią papieża w kwestii robotniczej. Leon XIII przeciwstawił się zarówno bezbożnemu socjalizmowi, który głosił hasła walki klas i zmierzał do zniesienia naturalnego prawa własności, jak i materialistycznemu liberalizmowi, utożsamianemu z kapitalizmem, który ograniczając się do sfery materialnej nie brał pod uwagę godności osoby ludzkiej, w szczególności godności pracownika. Zaproponował rozwiązanie solidarystyczne, godzące interesy klasowe, opierające się na szczególnej koncepcji własności. Własność prywatna - gdy chodzi o własność drobną i średnią jest - naturalnym prawem osoby ludzkiej i podstawą jej wolności, ale zarazem nie jest ona nieograniczona, korzystanie z niej łączy się z obowiązkami wobec społeczeństwa. Własność bowiem jest także funkcją społeczną - właściciel nie powinien kierować się tylko chęcią zysku. Zadaniom państwa Leon XIII poświęcił szczególnie encyklikę „Graves de communi” z 1901 r. Używał w niej terminu „chrześcijańska demokracja”, wykazując zasadniczą przeciwstawność tej demokracji i „demokracji socjalnej”. Dowodził, że państwo może ograniczać prawa właściciela, „kiedy domaga się tego interes całego społeczeństwa albo jego części składowej”, byle nie naruszać istoty prawa własności. Demokracja chrześcijańska stała się następnie nazwą kierunku politycznego, kierującego się nauką Kościoła w świecie laickim.

JAN XXIII (papież 1958-1963), dokumenty: konstytucja „Gaudium et spes” (1965) oraz encykliki „Mater et Magistra” (1961) rozszerzały przedmiot zainteresowania nauki Kościoła na wszystkich ludzi dobrej woli, także niekatolików i niechrześcijan oraz na problemy współpracy pomiędzy państwami i kontynentami. Zmiana sposobu adresowania encyklik pośrednio oznaczała dopuszczenie pluralizmu światopoglądowego. Wprowadził tezę o prymacie osoby ludzkiej i jej praw naturalnych nad wszelkimi instytucjami życia politycznego, co stanowiło podstawę do nowej oceny ustrojów państwowych, niezależnej od form własności.

JAN PAWEŁ II - encykliki „Redemptor homini” (1979), „Laborem exercens” (1981), “Solicitudo rei socialis” (1988), „Centisimus annus”, a więc w stulecie Rerum novarum (1991), „Veritatis splendor” (1993). Jan Paweł II wykazując tradycjonalizm w kwestiach moralnych i podkreślając, ze Kościół nie może przyjąć liberalnej konstrukcji wolności, położył nacisk na konieczność realizacji miłości bliźniego w sferze gospodarki. podkreślił tak znaczenie pracy jak i wynikające stąd wnioski. Oznaczać to musiało, większą niż zakładano interwencję państwa - jako tzw. „pracodawcy pośredniego” REDEMPTOR HOMINIS [łac.], Odkupiciel człowieka, pierwsza encyklika papieża Jana Pawła II z 1979 stanowiąca wraz z Dives in misericordia i Dominum et Vivificantem całość rozważań papieża o Trójcy Świętej; wg encykliki dokonane przez Chrystusa odkupienie potwierdziło niezbywalną godność i wartość każdej osoby ludzkiej bez względu na jej wyznanie czy kulturę; powszechność odkupienia, które wyraża przede wszystkim miłość Boga do człowieka, jest odpowiedzią na powszechność grzechu; odkupieńcza śmierć Chrystusa dokonała uporządkowania relacji społ., przywróciła ludziom ich odwieczne przyporządkowanie Bogu; odkupienie jako odnowione stworzenie ustanowiło ład i harmonię we wszelkich wymiarach ludzkiego życia.

DIVES IN MISERICORDIA, encyklika Jana Pawła II z 1980 o miłosierdziu Bożym.DOMINUM ET VIVIFICANTEM, encyklika Jana Pawła II z 1986 o Duchu Św. i Jego działaniu w Kościele i w świecie.

VERITATIS SPLENDOR [łac.], encyklika Jana Pawła II ogłoszona 1993; omawia fundamentalne problemy teologii moralnej, ukazuje, oparte na Piśmie Świętym i tradycji, racje moralnego nauczania Kościoła; dokument potwierdza tradycyjną naukę Kościoła o powszechnej obowiązywalności prawa naturalnego, jak również wskazuje na wewn. i nierozerwalny związek istniejący między wiarą i moralnością oraz między wolnością i prawdą.

EVANGELIUM VITAE, encyklika papieska Jana Pawła II ogłoszona 1995 o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego; encyklika potwierdza absolutną wartość i świętość życia człowieka od poczęcia aż do naturalnej śmierci; potępia wszelke zamachy na życie jako przestępstwa przeciw Bogu, który jest Panem życia oraz przeciw człowiekowi, którego pierwszym i niezbywalnym prawem jest prawo do życia.LABOREM EXERCENS [łac.], encyklika papieża Jana Pawła II, ogłoszona 1981 w związku z 90. rocznicą encykliki → Rerum novarum; Laborem exercens stanowi kolejny wykład → społecznej nauki Kościoła katol. i zawiera analizę problematyki pracy w warunkach współcz. świata; wychodząc z założeń właściwej dla Jana Pawła II antropologii teol., encyklika rozwija ideę pierwszeństwa osoby ludzkiej wobec rzeczy i samej pracy, która winna być środkiem utrzymania, pomnażania dobrobytu kraju i samorealizacji człowieka; w tym duchu encyklika Laborem exercens analizuje rolę pracy i kapitału w czasach współcz., wypowiada się za „współposiadaniem środków produkcji”, omawia uprawnienia pracowników oraz rolę i zadania związków zawodowych. SOLLICITUDO REI SOCIALIS [łac.], encyklika społ. Jana Pawła II, ogłoszona 1987 w 20-lecie encykliki Populorum progressio Pawła VI; omawia problemy społ. czasów współcz., przypomina o istnieniu poważnych patologii w świecie (zagrożenie życia i pokoju, podział na wrogie bloki polit., negowanie praw człowieka); akcentuje konieczność uwzględnienia w posłudze Kościoła tzw. opcji preferencyjnej na rzecz ubogich, którymi są nie tylko ludzie pozbawieni dóbr materialnych, ale także dóbr duchowych; encyklika zachęca do angażowania się w kształtowanie stosunków społ. zgodnie z zasadą solidarności, a nie przez eliminację przeciwników polit., bądź też walkę i przemoc; zwraca się również do wyznawców wielkich religii świata, żeby odkryli prawdę, iż rozwój ma nie tylko wymiar gosp., kult. i moralny, ale także religijny. CENTESIMUS ANNUS [łac.], encyklika społ. ogłoszona 1991 przez Jana Pawła II w 100 rocznicę encykliki Rerum novarum Leona XIII; rozwija gł. tezy katol. nauki społ. w świetle współcz. doświadczeń hist., zwł. załamania się ideologii marksist. i upadku systemu komunist.; uznając osiągnięcia gosp. kapitalizmu, zwraca uwagę na zagrożenie wartości etycznych wynikające z absolutyzacji zasad liberalizmu.

PIUS XI, Achille Ratti (1857-1939), papież od 1922; od 1918 wizytator apostolski na Polskę i Litwę, 1919-21 pierwszy nuncjusz II Rzeczypospolitej; 1921 kardynał, arcybiskup Mediolanu; jako papież potępił „wykluczanie Boga ze społeczeństwa” (1922) i wystąpił przeciw laickiemu liberalizmowi (1925); określił zasady katol. nauki o małżeństwie i rodzinie (1930); nawiązując do społ. doktryny Leona XIII, opowiadał się za zachowaniem prawa naturalnego w stosunkach społ.-ekon. (Quadragesimo anno 1931); zabiegał o wykorzystywanie prasy i filmu w upowszechnianiu zasad katol., 1931 powołał radiostację watykańską; 1936 zał. Papieską Akad. Nauk; w działalności misyjnej zalecał szybkie awansowanie lokalnego kleru; 1929 doprowadził do podpisania → laterańskich traktatów, zawarł konkordaty z 11 państwami, w tym z Polską; zreformował Akcję Katol.; krytykował wł. faszyzm (→ Non abbiamo bisogno 1931), 1937 potępił niem. nar. socjalizm jako zagrożenie dla świata (→ Mit brennender Sorge) oraz totalitarny system ateistycznego komunizmu (→ Divini Redemptoris).

LATERAŃSKIE TRAKTATY, 2 odrębne akty prawne: 1) porozumienie zawarte 11 II 1929 między Stolicą Apostolską a rządem wł., stanowiące rozwiązanie tzw. kwestii rzymskiej (powstałej w wyniku zaboru → Państwa Kościelnego 1870 oraz odrzucenia przez Piusa IX tzw. ustawy gwarancyjnej Wiktora Emanuela II i uznania się papieża za więźnia Watykanu); m.in. rząd wł. uznał religię katol. za panującą w kraju, a papieża za suwerennego władcę wydzielonej części Rzymu, zw. odtąd Państwem Miasta Watykan (Stato della Città del Vaticano), które otrzymało równocześnie gwarancje eksterytorialności; 2) konkordat podpisany wraz z porozumieniem 1929, regulujący stosunki państwa i Kościoła we Włoszech.

NON ABBIAMO BISOGNO [wł.], encyklika Piusa XI z 1931 przeciw faszyzmowi wł.; potępiała kult państwa w totalitarnym etatyzmie. MIT BRENNENDER SORGE [niem.], encyklika Piusa XI z 1937 potępiająca nazizm (jako neopoganizm) i politykę prowadzoną przez hitl. Niemcy; była uwieńczeniem wielu not protestacyjnych z 1933-37, skierowanych przez papieża do Niemiec w związku z łamaniem przez III Rzeszę postanowień konkordatu.

DIVINI REDEMPTORIS [łac.], encyklika Piusa XI z 1937; skierowana gł. przeciw komunizmowi i państw. ateizmowi; głosi konieczność oparcia życia społ.-gosp. na zasadach miłości i sprawiedliwości społ., zgodnych z Ewangelią i prawem naturalnym; wzywa katolików do pogłębienia wiedzy rel., poznawania doktryny społ. Kościoła; przypomina, że podstawowym obowiązkiem państwa i organizacji społ. jest ochrona praw człowieka, który jest wartością nadrzędną; zobowiązuje kapłanów do prowadzenia pracy wśród robotników (→ Akcja Katolicka).

PAWEŁ VI, Giovanni Battista Montini (1897-1978), papież od 1963; 1923 pracował w nuncjaturze warsz.; od 1954 arcybiskup Mediolanu, od 1958 kardynał; kontynuował i 1965 zakończył obrady Soboru Watykańskiego II; przeprowadził reformę organiz. i personalną Kurii Rzym. (1967) oraz reformę liturgii; duże znaczenie miało sformułowane przez Pawła IV „Credo ludu Bożego”; był zwolennikiem ewolucyjnego reformowania Kościoła i odnowy dostosowanej do nowych warunków (wł. accomodata renovatio); opowiadał się za zbliżeniem Kościoła do problematyki współcz. i rozwojem współpracy ekumenicznej, m.in. ożywił kontakty z Kościołem prawosł., 1964 utworzył Sekretariat dla Niechrześcijan, 1969 — dla Niewierzących; odbył wiele podróży, w tym jako pierwszy z papieży — do Ziemi Świętej (1964); stosunek do spraw społ. i społ. doktryny Kościoła wyraził w encyklice → Populorum progressio (1967), problemy moralne podjął w → Humanae vitae (1968), dyscypliny kość. w Sacerdotalis coelibatus (1968).

POPULORUM PROGRESSIO [łac.], encyklika Pawła VI z 1967 prezentująca założenia → społecznej nauki Kościoła w warunkach współcz. świata; głosi prawo narodów ubogich do udziału w zyskach państw rozwiniętych, odrzuca bezkryt. stosunek do praw ekonomii rynkowej.

HUMANAE VITAE [łac.], encyklika papieża Pawła VI z 1968 prezentująca katol. zasady moralne w dziedzinie przekazywania życia ludzkiego; kładąc nacisk na podporządkowanie popędu płciowego relacjom osobowym i na chrześc. pojmowanie małżeństwa, Humanae vitae potwierdziła prawo katolików do korzystania z naturalnych metod kontroli urodzin; Humanae vitae spotkała się ze sprzeciwem części środowisk opiniotwórczych, w tym także niektórych katol., z powodu wynikających z niej prakt. wskazań moralnych, takich jak: zakaz przerywania ciąży czy stosowania antykoncepcji.

---