L.P.	MYŚLICIELE	OPIS	NURT
	Hugo GROCJUSZ	Dzieła: „Wolność mórz”, „O prawie wojny i pokoju” Ojciec nowożytnej szkoły prawa natury. Niezmiennymi cechami natury ludzkiej były rozumność oraz popęd społeczny czyli skłonność do życia z innymi ludźmi „w sposób pokojowy i zorganizowany odpowiednio do właściwości ludzkiego umysłu”. Z tymi właściwościami wiązał pojęcie prawa natury czyli „nakazu prawego rozumu, który wskazuje, że w każdej czynności, zależnie od jej zgodności lub niezgodności z rozumną naturą człowieka, tkwi moralna ohyda lub moralna konieczność i w konsekwencji Bóg, który jest twórcą natury, czynności takiej zabrania się lub ją nakazuje”. Zakazy i nakazy prawa natury wynikały stąd, że pewne czyny były dobre lub złe ze swej istoty, nie zaś stąd, że za takie uznane zostały przez ludzi. Prawo natury Gracjusza było oddzielone od prawa Bożego, związane jest z niezmiennymi cechami ludzkimi. Natura ludzka: - cielesna - instynkt samozachowawczy (każdy człowiek chce żyć), - rozumu - wskazuje człowiekowi jak żyć zgodnie z instynktem samozachowawczym. Prawo natury: - priori - wskazuje się zgodność lub niezgodność jakieś rzeczy z rozumna i społeczną naturą człowieka, - posteriori - polega na obserwacji zasad powszechnie akceptowanych przez ludzi. Podział prawa: - naturalne, - pozytywne, - boskie, - ludzkie. Reguły prawa natury były statyczne i uniwersalne oraz były w pełni poznawalne. Cechą prawa natury: niezmienność, powszechność, racjonalizm. Sprecyzował katalog prawa natury: - nienaruszania cudzej własności, - wynagradzania szkód wyrządzonych z własnej winy, - dotrzymywania umów (pacta sunt servanda), - ponoszenia kary za popełnione przestępstwa. Opowiadał się za równym prawem państw do korzystania z morza, popierał niewolnictwo i n równe traktowanie państw w stosunkach międzynarodowych. Po raz pierwszy nadał prawom podmiotowym charakter subiektywny - dzielił je na te, które dają władzę w stosunku do siebie, w stosunku do innych osób oraz panowanie nad rzeczami. Negował istnienie idealnych ustrojów. O ustroju decydował lud, co nie było tożsame z suwerennością. Lud uprawniony był do zawarcia kontraktu - przekazywał pełnię władzy jednostce. Uniemożliwienie zerwania umowy. Władza stanowi podmiot pełnego prawa własności, co uzasadnia dziedziczenie władzy absolutnej.	SZKOŁA PRAWA NATURY W starożytności prawo natury wystąpiło pierwsze o charakterze religijnym, będące odbiciem Boskiego porządku. Konflikt wewnętrzny (np. Antygona) - wierność wyższemu prawu i nakazom sumienia a obowiązkiem posłuszeństwa ustawom. W średniowieczu prawo naturalne było jedną z podstawowych kategorii myśli prawnej i prawniczej. W renesansie z jednej strony utrzymuje się dawniejsza koncepcja prawa naturalnego, związanego z prawem Bożym, rozumianego bardziej jako metodologia oceny prawa pozytywnego, niż jako katalog obiektywnych, niezmiennych, obowiązujących zawsze i wszędzie norm postępowania ludzkiego. Cechą prawa natury w XVII w. był racjonalizm. Duże znaczenie miała nauka ścisła w kształtowaniu nurtu. Krok w przód w procesie kształtowania się nowoczesnej nauki prawa (oczyszczenie z nawarstwień religijnych, mitologii i zasad objawionych). W XIX i XX w. zjawisko spowodowane okrucieństwem i ludobójstwem w państwach totalitarnych. Rozwój głównie w Niemczech - debata o odpowiedzialności prawników i polityków hitleryzmu. Twórczość Rudolfa STAMMLERA - neokantysta; używał terminu: „prawo słuszne”. W XX w. - unikanie założeń metafizycznych; opisanie cech prawa dających się stwierdzić empirycznie; zbliżenie do nauk przyrodniczych; unikanie ocen i wartościowania. Rozkaz suwerena poparty jest sankcją. Jedynym źródłem prawa jest ustawa.
	Samuel PUFFENDORF	Dzieła: „Prawo naturalne i międzynarodowe”, „Dwie księgi elementów uniwersalnej jurysprudencji” Wyróżniał naturę: - przyrodniczą - doskonali życie społeczne człowieka, - duchową - umożliwia kreowanie wyższych form (moralność, kultura). Definiował prawo natury jako zbiór nakazów podyktowanych przez rozum - rozumowe podsumowanie wartości moralnych. Odróżnił prawo: - natury - zasady prawa można wykoncypować w drodze rozumowania. Zjawiska społeczne powstają z woli Boga, jednak ludzie łączą się w społeczności motywowani swym egoizmem. Jednostki mają instynkt samozachowawczy oraz instynkt życia społ. - pozytywne. Wolność rozumiana jako: - pozytywna - człowiek tworzy normy prawne, - negatywna - to obojętność na zjawiska świata przyrodniczego. Człowiek w stanie natury nie ma żadnych zobowiązań wobec innych oraz nie nosi w sobie żadnego popędu społecznego. Umowa konsensualna - człowiek stworzył społeczeństwo i państwo dla własnych korzyści. Państwo to doskonała wspólnota wśród ludzi. Tylko państwo może zagwarantować pokój między ludźmi. Umowa społeczna - przedmiotem umowy jest wolność. Umowa ta to podstawa państwa. Ludzie rezygnują z części naturalnej wolności (oddają tyle wolności ile jest potrzebne do utworzenia państwa).Składa się: - I etap - przyszli obywatele porozumiewają się co do formy państwa, - II etap - społeczeństwo otrzymywało ustrój konstytucyjny, - III etap - umowa o podporządkowanie się konkretnemu suwerenowi. Podstawową funkcją państwa jest funkcja obronna. Suwerenność to konstytutywna cecha państwa; to władza najwyższa, którą ludzie obdarowali władcę. Jest niepodzielna i posiada moc absolutnego rozkazywania. Suwerenność posiada autorytet nie od Boga, ale od umowy społecznej. Podział ustroju: - regularne - suwerenna władza niepodzielnie kierowana jest w stosunku do wszystkich interesów przez 1 osobę, - nieregularne - w których nie wszystkie działania i nie wszyscy poddani opanowani są 1 wolą, 1 rządem (Rzesza Niemiecka). Państwo to gwarant bezpieczeństwa i spokoju, co uzasadniało skupienie władzy przez jednostkę. Podporządkowanie się społeczeństwa dawało uzasadnienie dla istnienie władzy absolutnej. Władca dawał gwarancję spokoju, a społeczeństwo - posłuszeństwo.
	Tomasz HOBBES	Dzieła: „Lewiatan” W swoich rozważaniach posługiwał się metodą matematyczną (geometria). Człowiekiem kierują: egoizm i instynkt samozachowawczy. Twierdził, że prawo natury rozwinąć się może dopiero po przezwyciężeniu stanu naturalnego, gdy ludzie zgodzą zrezygnować z wolności, przekładając pokój nad nieustanną walkę. Jest to cel umowy społecznej - rezygnacja z praw naturalnych na rzecz suwerena, który uzyskuje pełną władzę nad poddanymi. Skutki umowy: - poddani nie mogą zmieniać formy rządów, - władza zwierzchnia nie może postradać swej mocy, - działań suwerena nie może poddany słusznie oskarżyć, - cokolwiek uczyni suweren, tego poddany nie ,może ukarać, - suweren decyduje o tym, co jest niezbędne dla zachowania pokoju i obrony jego poddanych, - suweren ma uprawnienie do tworzenia reguł, na podstawie, których każdy poddany może wiedzieć, co jest jego własnością, - do suwerena należy też uprawnienie wszelkiego orzekania sądowego i rozstrzygania sporów. Suwerenność była: niezbywalna, nieodwracalna i nieograniczona - teoria absolutyzmu państwa. Ustrój państwa może być: monarchiczny, arystokratyczny lub demokratyczny.
	John AUSTIN Ojciec pozytywizmu	Dzieła: „Wykłady o jurysprudencji” Uchodzi za ojca pozytywizmu. Twórca jurysprudencji (odmiany pozytywizmu prawniczego). Starał się analizować pojęcia prawne. Najważniejsza teza - przedmiotem nauki prawa jest prawo pozytywne, a nie naturalne, Boże czy inne. Prawo pozytywne to rozkaz suwerena poparty sankcją. Pojęcie prawa: - we właściwym sensie - reguły zachowania ustanowione przez „myślącą istotę” dla innej „myślącej istoty”, nad którą ma władzę (prawo boskie, prawo natury oraz prawo ludzkie), - w niewłaściwym sensie - prawa w znaczeniu pewnych konieczności występujących w świecie przyrodniczym lub społecznym niezależnie od ludzkiej woli lub świadomości oraz prawa jako niepoparte sankcją państwową. Ze względu na bliskie podobieństwo do prawa we właściwym sensie określa się nieporawnie prawami. Określone jako: pozytywna moralność czyli zespołu opinii, zwyczajów i przesądów panujących w danej społeczności. Ostatecznie Austin uznał, że za prawo w najściślejszym tego słowa znaczeniu należy uznać jedynie prawo pozytywistyczne, czyli system wzajemnie uregulowanych reguł, będących zbiorem popartych sankcją rozkazów wydanych z woli suwerena. Regułą (normą) był taki rozkaz, który miał charakter generalny lub abstrakcyjny, nie zaś konkretny i indywidualny. Suweren to osoba, której zwyczajowo okazywany jest posłuch społeczeństwa i nie ma nawyku posłuszeństwa wobec innych ludzi. Pojęcie suwerena mnie łączy się z określeniem legalny czy nielegalny. Uważał, że suweren nie może tworzyć prawa dowolnie. Zwracał uwagę na racjonalizm ustawodawcy (suwerena), a także na: racjonalną kalkulację i opinię publiczną, które ograniczają suwerena. Wyeliminowanie przez Austina z nauk prawnych zdań oceniających.		POZYTYWIZM PRAWNICZY Nawiązywał do pozytywizmu filozoficznego. Był znany szczególnie poł. i 2 poł. XIX w. i pocz. XX w. Koncentrowano badania na normie prawnej. Stanowił krytykę szkoły prawa natury i wprowadzał konkretność badań normy prawnej obowiązującej w danym miejscu i czasie. Główne cechy to: dogmatyzm (programowa apolityczność oraz głoszenie metafizycznego ahistoryzmu)i formalizm (ciążył na idealistycznym traktowaniu pojęć prawnych i całego systemu prawa). Rozwinięcie w prawoznawstwie metody formalno-dogmatycznej (logiczno-językowej). Główne cechy i metodologiczne dyrektywy typu myślenia: postulat oczyszczenia wiedzy „pozytywnej” z wszelkich metafizyk, wartościowanie poznania ludzkiego zgodnie z zasadami empiryzmu, negacja wartości poznawczej wypowiedzi oceniających, program jedności metodologicznego modelu nauki i rezerwowanie miana poznania naukowego tylko dla tego typu poznania, które można osiągnąć za pomocą metod wypracowanych przez nowożytne przyrodoznawstwo, preferowanie eksperymentalnych i indukcyjnych metod w nauce, odrzucanie twierdzeń nie dających się zredukować do jednostkowej wiedzy empirycznej, ograniczenie zainteresowań do sfery empirycznie danych faktów naukowych. Rozwijał się w 2 nurtach: - anglosaski - należał do wcześniejszych (Anglia), - kontynentalny - najbardziej rozwinął się w Niemczech. W rezultacie pozytywizm prawniczy był doktryną eksponującą zasady organizacji państwa burżuazyjno-demokratycznego. Wniósł wiele do nauki o interpretacji normy prawnej.
	Georg JELLINEK Pozytywizm kontynentalny	Dzieła: „Objaśnianie praw człowieka i obywatela”, „Prawo nowoczesnego państwa” Przedstawiciel pozytywizmu prawniczego. Stworzył teorię prawa jako „etycznego minimum”. Wprowadził tezę o pochodzeniu praw podstawowych z walki o wolność religijną i wolność sumienia. Rozważania nad prawem rozpoczyna od psychologicznej definicji społeczeństwa. Prawo określił jako zespół norm, które regulują zewnętrzne zachowanie ludzi we wzajemnych stosunkach, pochodzą od uznanego autorytetu zewnętrznego oraz posiadają gwarancję obowiązywania daną przez czynnik zewnętrzny. Aby prawo obowiązywało musi istnieć świadomość jego obowiązywania. Nie wynika z przymusu. Jellinek naukę o władzy państwowej oparł na swojej teorii suwerenności. Suwerenność ma charakter formalny, a suwerenna jest taka władza, która nie zna wyższej od siebie. Państwo = Społeczeństwo + władza Suwerena + Terytorium Funkcja państwa - bronić jednostki, terytorium, pozycji w stosunkach zewnętrznych.
	Rudolf von IHERING Prawo rzymskie	Działa: „Duch prawa rzymskiego na różnych szczeblach jego rozwoju”, „Walka o prawo”, „Cel w prawie” Wybitny znawca prawa rzymskiego. Twórca jurysprudencji socjologicznej (jurysprudencja interesu). Chciał uczynić z prawoznawstwa nauki takiej, jak nauki przyrodnicze. Stworzył podstawy metody badawczej zwanej formalno-dogmatyczną. Uważał, że dogmatyka prawa powinna sama z siebie rozwijać „organizm” prawa i poprzez wyższą jurysprudencję - konstrukcję (niższe szczeble prawniczego poznania to: analiza i koncentracja) odkrywać nowe pojęcia prawne oraz zasady prawne. Przymus jest czynnikiem pierwotnym, z którego powstało prawo. Należy zawsze zadać pytanie o cel normy prawnej, która jest efektem jakiejś potrzeby społecznej celu, który należy uznać za twórcę prawa. Celem będącym u źródeł prawa jest istnienie społeczeństwa. Prawo - reguły stworzone przez przymus państwa w celu zabezpieczenia warunków życiowych społeczeństwa. Nadał pozytywizmowi kierunek socjologiczny. Twierdził, że pojęcie prawa jest pojęciem dwoistym - z jednej strony cel, z drugiej środek do jego osiągnięcia. Twórca pojęcia: „walka o prawo” , gdzie wskazywał, że każde prawo jest prawem wywalczonym. Za najlepszą szkołę poszanowania prawa uważał obronę posiadania i własności czyli prawo cywilne. Zwrot w kierunku socjologii spowodował także powstanie nowoczesnej szkoły prawa karnego oraz działanie w obszarze prawa anglo-amerykańskiego.
	John LOCKE Liberalizm polityczny	Dzieła: „Rozważania dotyczącego rozumu ludzkiego”, „List o tolerancji”, „Dwa traktaty o rządzie” Twórca liberalizmu politycznego. Prawo własności obejmujące prawo do życia, wolności osobistej i mienia (stan natury). Jednostki same mogły dochodzić sprawiedliwości. Założeniem umowy społecznej Locke'a jest historycznie uzasadniony prymat jednostki nad państwem. Państwo jest tworem całkowicie sztucznym, bazującym na instynktownych potrzebach człowieka. Umowa nie służy zrzeczeniu się praw naturalnych, a ich umocnieniu - ludzie łączą się w społeczeństwo. Władzy przekazano tylko jedno uprawnienie - zapewnienie bezpieczeństwa przez karanie przestępców. Państwo ma zadanie gwarantowanie praw naturalnych w drodze przymusu i przekształcanie ich w prawa pozytywne. Umowa społeczna: - I etap - zawierana między jednostkami, powołuje do życia społeczeństwo, - II etap - zawarta między społeczeństwem a władzą, tworzy państwo (zorganizowane na zasadzie podziału władz na: ustawodawczą, wykonawczą - rządzenie i sądownictwo oraz federacyjną - polityka zagraniczna). Umowa może być odwoływalna. Parlament sprawuje władzę najwyższą i podejmuje decyzję większością głosów, co ma zapobiegać łamaniu prawa natury. Jednostka jako suweren. Locke formułował ideę szacunku dla władzy państwowej, reprezentującej interes bogatych. (wzorem dobrego rządu była umiarkowana monarchia, w której władza była podzielona) Opowiadał się za tolerancją religijną (wyjąwszy katolików i ateistów).		LIBERALIZM Przeciwstawianie się pozostałością systemu feudalnego. Narodził się w XIX w. jako ideologia ludzi przedsiębiorczych i pracowitych. Państwo to twór sztuczny, zły, a jedyną naturalną strukturą jest społeczeństwo, które składa się z sumy jednostek. Prymat jednostki nad społeczeństwem. Elementy charakterystyczne: rozmaicie rozumiana niechęć do królewskiego absolutyzmu, wielkie rewolucje sprawiły, że liberalizm stał się ideologią mieszczaństwa jako siły panującej politycznie, doktryna najbardziej typowa dla kapitalizmu w jego stadium wolnokonkurencyjnym, zasada leseferyzmu - gospodarka rozwija się najlepiej przy pełnej swobodzie gospodarczej jednostek, bez ingerencji państwa, człowiek to jednostka gospodarująca (homo oeconomicus), która dąży do maksymalnego zysku lub zmniejszenia strat, człowiek produkujący działa w idealnych warunkach: nieograniczonej wolności prywatnej, całkowitej wolności umów, doskonałej znajomości sytuacji na rynku, całkowicie racjonalnego postępowania w stosunkach społecznych, skrajny indywidualizm, utylitaryzm, państwo to stróż nocny, chroniący własność prywatną, czuwający nad przestrzeganiem zasad porządku publicznego, podkreślanie praw politycznych jednostki, autonomii myśli i sumienia, wolności słowa i druku, prawa jednostki do zrzeszania się i do wyboru zawodu, podejmowanie problemu równości praw politycznych, wspieranie konstrukcji demokracji politycznej (liberalizm demokratyczny = demoliberalizm). UTYLITARYZM Doktryna etyczna głosząca, że pożytek jednostki lub społeczeństwa powinien stanowić najwyższy cel moralny postępowania ludzi. Dążenie do dobra własnego sprzyja pomnożeniu dobra społecznego. Ludzie unikają cierpienia poprzez przysparzanie sobie przyjemności. Życie utylitarne jest życiem egoistycznym.
	Adam SMITH Ojciec liberalnej ekonomii politycznej.	Dzieła: „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”, „Teoria uczuć moralnych” Ojciec liberalnej ekonomii politycznej. Był ekonomistą. Podstawowym problemem teorii Smitha była kwestia osiągania harmonii w życiu społecznym i gospodarczym. Stanął na stanowisku indywidualizmu badawczego. Społeczeństwo to suma jednostek, a zachowania społeczeństwa można wyjaśnić analizując postępowanie jednostki. Można uzyskać harmonię, pod warunkiem, że ludzie będą w swoim zachowaniu w pełni wolni. Człowiek z założenia jest egoistą. Rozsądny egoista świadczy wobec drugiego człowieka korzyści, gdyż w ten sposób realizuje swoje własne interesy, a więc społeczeństwo to zbiór jednostek, które świadczą sobie nawzajem różnego rodzaju usługi. Ustrój społeczny rodzi się spontanicznie , pod wpływem żywiołowo układających się stosunków miedzy ludźmi. W gospodarce powinna być wolność konkurencyjna. Smith opracował koncepcję „niewidzialnej ręki rynku”, która działa w interesie publicznym. Państwo może interweniować w 2 przypadkach: - gdy jednostki zwrócą się same o pomoc, - w sytuacji zakłócenia porządku publicznego. Teoria Smitha wywarła ogromny wpływa na doktryny liberalizmu politycznego i gospodarczego.
	James MILL Utylitaryzm	Pogląd, który głosił, że to co dobre, jest pożyteczne. Miarą słuszności postępowania winna być użyteczność jego skutków i że celem działanie moralnego, społecznego, politycznego powinna być przewaga przyjemności nad bólem i największe szczęście największej liczby ludzi.
	Jeremy BENTHAM Radykalny utylitaryzm	Dzieła: „Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa” Prawnik, filozof. Twórca utylitaryzmu, który posiadał charakter ilościowy. Człowiek aprobuje to co jest dla niego pożyteczne i sprawia mu przyjemność. Głosił zasadę równości wszystkich ludzi i podobieństwo ich do natury. Wyraziciel hedonizmu etycznego - moralne jest postępowanie zwiększające w skali ogólnej sumę przyjemności, a zmniejszające sumę cierpień (Epikur). Był zdecydowanym wrogiem monarchii. Uważał, że prowadzi ona do nierówności. Aprobował ustrój demokracji politycznej - gdzie interesy rządzących i rządzonych są identyczne, realizuje się zasada użyteczności. Był autorem zasady najwyższej szczęśliwości - jak najwięcej szczęścia dla jak największej ilości jednostek. Celem państwa powinno być dawanie szczęścia oraz bezpieczeństwa. Najwyższą zasadą prawa powinna być zasada najwyższej szczęśliwości. Najlepszy ustrój to demokracja. Uznawał wolę suwerena za źródło prawa. Jest twórcą określenia: „kodyfikacja” - działalność świadoma, której celem było kompleksowe uregulowanie określonego zespołu zagadnień. Jako radykał domagał się likwidacji monarchii - uważał arystokracja i król dbają tylko o swoje interesy..
	Alexis de TACQUEVILLE Liberalizm krytyczny Liberalizm klasyczny Demoliberalizm i liberalizm sceptyczny	Dzieła: „O demokracji w Ameryce”, „Dawny ustrój i rewolucja”, „Stary porządek” Prawnik. Twórca liberalizmu krytycznego. Zajmował się analizą ustroju USA. Dostrzegał w demokracji wady i zalety - jej istotę upatrywał w relacji między wolnością i równością. Nie zawsze te dwa czynniki są zgodne ze sobą. Zanikał nawyk posłuszeństwa i zaufania do autorytetów cechujący społeczeństwa żyjące w ustroju arystokratycznym. Uważał, że: - demokracja prowadzi do uniformizacji (zjawiska upodabniania się zachowań członków społeczeństwa globalnego, zachodzącego pod wpływem różnych procesów społecznych) społeczeństwa, nie można jej zatrzymać, - ratunku należy szukać w społeczeństwie amerykańskim, które jest zaangażowane, ma swój cel. W Ameryce demokracja ma szansę przetrwać, bo tam ludzie od młodości kreują się na liderów, - gdy istnieje carat, nie możliwości rozwoju liderów. Interesował się fenomenem rewolucji - jako zjawisko obiektywne wynikające z prawidłowości rozwoju dziejów. Doszedł do wniosku - na przykładzie rewolucji francuskiej - że rewolucja z reguły nie obala wszystkich fundamentów starego reżimu, niektóre z nich nawet utrwala. (centralizacja władzy, przemoc wobec społeczeństwa). Poprzez reformy dochodzi do wybuchu rewolucji. Religia spaja społeczeństwo i stabilizuje. Tacqueville uchodzi za proroka rządów mas społecznych i klasyka nowoczesnej nauki o polityce.
	John Stuart MILL Liberalizm sceptyczny (demoliberalizm)	Dzieła: „O wolności”, „Rozważanie o rządzie reprezentacyjnym”, „Utylitaryzm”, „Zasady ekonomii politycznej i niektóre jej zastosowania do filozofii społecznej” Filozof, ekonomista. Był świadkiem konflikty między burżuazją a klasą robotniczą w Anglii. Naczelnym pojęciem dla Milla było pojęcie wolności, który interpretuje on ją inaczej niż pozostali przedstawiciele - to wewnętrzna sfera świadomości. Składają się na nią 3 czynniki: - wolność sumienia - wolność myśli i uczucia, - swoboda gustów i zajęć - opracowanie planu naszego życia zgodnie z naszym charakterem, wolność do działania jak się nam podoba pod warunkiem ponoszenia konsekwencji za nasze postępowania, - swoboda do zrzeszania się jednostek - swoboda do łączenia się w każdym celu nie ponoszącym szkody innym. Wolność ujmował w kategoriach: - wolność negatywna (wolność od), - wolność pozytywna (wolność do). Tyrania większości - społeczeństwo trafia w wewnętrzną sferę świadomości, może ono tyranizować jednostkę i jej umysł. Najlepszym sposobem jest ustanowienie rządu reprezentacyjnego - oznacza to, że cały naród wykonuje za pośrednictwem deputowanych władzę n najwyższej kontroli. Ma on dbać o autonomię jednostki. Ludzie nie byli dobrzy ani mądrzy z natury, a istotę prawdziwego dobra i szczęścia są w stanie poznać jedynie wybitne jednostki. Państwo powinno być ostoją porządku i instytucją wspierającą postęp. Podstawą ustroju politycznego była zasada utylitaryzmu. Powinno za pomocą prawa określić zasady podziału bogactwa między członków społeczeństwa. Uprawnienia organizatorskie państwa. Postulował ponadklasowe rządy elity intelektualnej by chronić burżuazję przed proletariacką większością. Cel reform - tylko w wyjątkowych sytuacjach państwo mogło wywłaszczyć właścicieli ziemskich. Opowiadał się za upowszechnieniem własności prywatnej.
	Claude Henri de SAINT-SIMON Simonizm Socjalizm utopijny	Simonizm - nowa hierarcha społeczna. Ostra krytyka kapitalizmu. Pogarda dla filozofów i prawników. Zwolennik historycyzmu. Podział klasowy w kształcie piramidy. Współczesne zło wynika z braku oświecenia ludu. Industrializm - ustrój, w którym nastąpi likwidacja przywilejów feudalnych. Sformułował 3 stadia rozwoju umysłu ludzkiego: - teologicznego, - metafizycznego, - pozytywnego. Wyróżniał 2 rodzaje władzy: - świecka (rząd gospodarczy) - zasada prymatu ekonomii nad polityką, - duchowna - należy do uczonych przyrodników, fizyków czy filologów, a także artystów tworzących akademię. Praca to podstawa bytu. Centralistyczna organizacja pracy. Polityka podporządkowana produkcji. Zasada równości hamuje postęp. Rewolucja szkodliwa dla rozwoju produkcji. Zakładał możliwość istnienia organów władzy: króla, rządu, parlamentu, ale bez prawa inicjatywy ustawodawczej, opracowania budżetu i kontroli jego wykonania. Wprowadzenie hierarchii pracy, zdolności i wiedzy. Wielka rola nauki i techniki. Społeczna własność środków produkcji, każdy ma równe szanse rozwoju.		SOCJALIZM (SOCJALIZM UTOPIJNY) Rozwinął się przede wszystkim we Francji i Anglii. Władza burżuazji, mniejsza rola proletariatu, który jednak nie dawał za wygraną. Socjaliści utopijni krytykowali kapitalizm. Krytyka ówczesnej gospodarki i sytuacji państwowej. Wszyscy socjaliści utopijni uważali się za mesjaszy. Nie potrafili jednak stworzyć realnej wizji przyszłego społeczeństwa.
	Charles FOURIER Socjalizm utopijny	Krytyk gospodarki liberalnej i pośrednictwa handlowego. Warunkiem szczęścia człowieka jest zaspokojenie 12 rodzajów namiętności ujętych w 3 grupy: - materialne, - sympatyczne, - rozdzielcze. Prawo przyciągania namiętności wynikające z natury człowieka; fundament przyszłego kodeksu społecznego. Rozwój ludzkości - 8 etapów (okresów) od chaosu do harmonii: pierwotny, dzikości, patriarchatu, barbarzyństwa, cywilizacji, gwarantyzmu, scjentyzmu, harmonii. Ustrój kapitalizmu to szczyt chaosu, nędzy i rozpusty. Uspołecznienie środków produkcji. Asocjacja - jako wizja idealnego ustroju (zrzeszeń wytwórczych i konsumenckich). Autarkiczna falanga - podstawowa forma organizacji Praca bez przymusu. Całkowita swoboda seksualna, luźne związki, równouprawnienie kobiet..
	Robert OWEN Socjalizm utopijny	Człowiek jest wytworem środowiska, można go zmienić zmieniając otoczenie. Szczęście wzrasta w momencie, gdy wzrasta szczęście u innych (zasada utylitaryzmu). Krytykował kapitalizm jako wyzysk człowieka przez człowieka. Stosunki gospodarcze - opierać się powinny na wielkiej i zmechanizowanej produkcji przemysłowej połączonej harmonijnie z produkcją rolną. Państwo - wychowanie i kształcenie. Odrzucał własność prywatną, dziedziczenie i wolną konkurencję. Popierał organizacje związkowe i działalność filantropijną. Popierał uspołecznienie środków produkcji, zcentralizowane zarządzanie produkcji i zatrudnianie. Centralne zarządzanie ma być zastąpione administracją. Emancypacja kobiet.
	Ferdynand LASSALLE	Dzieła: „O istocie konstytucji”, „Kapitał i praca” Pisarz polityczny. Filozof. Zainteresowania: zagadnienia ustroju politycznego, problemy społeczne, prawo cywilne i konstytucyjne, filozofia i ekonomia. Założyciel pierwszej partii politycznej w Niemczech, twórca socjaldemokracji. Postulował konieczność odgórnego zjednoczenia państwa niemieckiego pod egidą Prus, wprowadzenia nowej konstytucji i powszechnego prawa wyborczego, wywłaszczenia prywatnych właścicieli. Zajmował się sposobami przebudowy społeczeństwa kapitalistycznego w socjalistyczne. Oryginalność koncepcji polegała na połączeniu elementów niemieckiego idealizmu z prądami socjalistycznymi. Jest autorem terminu : państwo - stróż nocny”.
	Karol KAUTSKY Ortodoksja marksistowska - kierunek centryzmu w niemieckiej socjaldemokracji	W latach 20 XX w. należał do głównych krytyków rewolucji październikowej w Rosji i leninizmu. Poglądy socjaldarwinistyczne - zakładał, że światem rządzą powszechne i nieodmienne prawa, które determinują rozwój ludzkości. „Przyrodnicza konieczność” wpływa na bieg zjawisk wszystkich społecznych procesów. Twierdził, że po systemie kapitalistycznym musi nastąpić system socjalistyczny. Socjalizm realizuje się jako wolna i świadoma aktywność klasy robotniczej. Krytykował Lenina i rosyjskiej rewolucję październikową. Uważał, że grzechem pierwotnym bolszewizmu było zgniecenie demokracji, likwidacja wyborów parlamentarnych, wolności prasy i zrzeszeń, a także wprowadzenie rządów despotycznej mniejszości nad resztą społeczeństwa, tzw. „tatarski socjalizm”.
	Edward BERNSTEIN Rewizjonizm - pokojowe przejście od kapitalizmu do socjalizmu	Dzieła: „Zasady socjalizmu i zadania socjalnej demokracji” Ideolog prawego skrzydła socjaldemokracji niemieckiej. Ideologia rewizjonistyczna polegała na wzroście standardu życia i demokratyzacji burżuazyjnego systemu politycznego, który prowadzi do złagodzenia walki klasowej. Krytykował doktrynę Marksistowską, później zmienił swoje poglądy. Zwolennik poglądów lewicujących. Uważał, że możliwe jest przejście od kapitalizmu do socjalizmu. Twierdził, że organy polityczne (parlament) są ważne przy przechodzeniu z jednego systemu do drugiego. Uważał, że rozwój społeczeństwa przebiega ewolucyjnie, a zasadniczą rolę w tym procesie przypisał instytucjom politycznym i gospodarczym. Podkreślał, że rozwój systemu kredytowego i celnego czy zawieranie porozumień kartelowych pozwalają systemowi kapitalistycznemu na lepszą akomodację potencjalnych kryzysów gospodarczych. Rzucił hasło: „ruch jest wszystkim, cel jest niczym”. Zakładał w przyszłości likwidację pieniądza. Przywiązywał także dużą wagę do zniesienia produkcji towarowej. Duże znaczenie postępu technicznego jako źródło wzrostu ogólnego dobrobytu. Był zwolennikiem silnego państwa i nie chciał likwidacji granic. Przeciwnik hasła: „Proletariusze wszystkich krajów łączcie się”.
	Huges LAMENNAIS			KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA Powstawały najczęściej niezależnie od oficjalnej doktryny kościoła katolickiego, nieraz w otwartej wobec niego opozycji. Próba pogodzenia ze sobą wątków liberalizmu i demokratycznego socjalizmu. Porzucenie przez Kościół tradycji papalizmu i przywiązania do feudalnej tradycji. Oficjalna doktryna katolicka była konserwatywna. Kościół był na pozycjach wrogich kapitalizmowi i Odmowa aprobaty dla ustroju liberalno-burżuazyjnego. Personalizm oznacza traktowanie hajo kategorii podstawowej osoby.
	Jacques MARITAIN
	Leon XIII	Dzieła: Encykliki: „Rerum novarum”, „Grave de communi” Uznawał za zgodne z naturą społeczną nierówność i hierarchię. Podział na w uzdolnieniach ludzkich, ich zdrowi i zainteresowaniach. Ubóstwo to rezultat niedostatków moralnych, posiadacze są rozumniejsi i lepsi. Społeczna natura ludzka. Likwidacja klas jest z natury niemożliwa. Nie można prowadzić walki z Bożą naturą. Rozwinął klasyczną katolicką doktrynę suwerenności uznając możliwe do zaakceptowania każdą władzę polityczną czy formy ustrojowej państwa. Władza nie pochodzi od ludu. Władza zwierzchnia należy do Boga. Własność prywatna (drobna i średnia) to naturalne prawo osoby ludzkiej i podstawą jej wolności, ale zarazem nie jest ona ograniczona, korzystanie z niej łączy się z obowiązkami wobec społeczeństwa. Uwłaszczenie mas pracujących dla poprawy sytuacji robotników. Państwo może ograniczać prawa właściciela w momencie, gdy domaga się tego interes całego społeczeństwa albo jej część składowa, byle nie naruszać istoty prawa własności. Powinno ingerować w stosunki pracodawca-pracownik określając: warunków i czasu pracy robotnika, a także czuwanie nad tym, aby robotnik uzyskał godziwą zapłatę za swoją pracę. Zadanie państwa było także nakładanie umiarkowanych podatków na obywateli. Zasady na jakich powinno działać państwo: - zasada pomocniczości (subsydiarności), - zasad solidaryzmu społecznego. Tak jak w organizmie człowieka współdziałają ze sobą wszystkie części. Podobnie w społeczeństwie bogaci i biedni powinni współpracować ze sobą. Należy dokonywać podziału pomiędzy sprawiedliwym posiadaniem majątku od jego sprawiedliwego używania. Chrześcijańska demokracja oparta na fundamencie religii katolickiej i odżegnująca się od wszelkich treści politycznych.
	Pius XI	Dzieła: Encykliki: „Non abbiamo bisogno”, „divisi Redemptoris” Ideologia faszystowska stawia państwo na miejscu Boga. Ideologia nazizmu także została poddana krytyce - przecenianie czynników rasowych oraz brak miłości bliźniego. Krytykował również komunizm - barbarzyństwo i bezbożnictwo. Odnowienie ustroju społecznego sprowadzałoby się do właściwego pojmowania prawa własności, które polega na dostrzeganiu jej indywidualnego, ale i społecznego charakteru, bowiem własność jest prawem człowieka, a zarazem obowiązkiem. Proletaryzm można zlikwidować poprzez uwłaszczenie warstw pracujących. Zasady, na których oparty byłby nowy ustrój społeczno-gospodarczy: - zasada solidaryzmu społecznego, - zasada subsydiarności. System musi być przeniknięty treściami społeczno-moralnymi, co oznacza, zapanowanie sprawiedliwości społecznej (pojęcie po raz pierwszy użyte w katolickiej w nauce społecznej) i miłości.
	Jan XXIII	Dzieła: Encykliki: “Mater et Magistra”, “Pacem in terries” Konstytucja: “Gaudium et spes” Przeszedł do historii jako „Dobry Papież Jan” albo „Jan Dobry”. Docierał szczególnie do tych, którzy cierpieli i potrzebowali pomocy. Dopuszczanie pluralizmu światopoglądowego. Odrzucił zasadę suwerenności ludu (lud nie jest źródłem władzy). Władza pochodzi od Boga. Ludzie określają ustrój państwa. Prymat osoby ludzkiej i jej praw naturalnych nad wszelkimi instytucjami życia politycznego. Upominał się o zwiększenie interwencjonizmu państwowego, a nawet ogólnoświatowego (ONZ) w rozwiązywaniu problemów społecznych i gospodarczych. Prawo jednostki do aktywnego udziału w życiu publicznym. Protest przeciw totalitaryzmowi. Krytyka wolnej konkurencji. Przeniesienie własności na państwo, ale za odszkodowaniem.
	Paweł VI	Dzieła: Encyklika: „Populorum progressio” Lista apostolski: „Octogesima adveniens” Protest przeciw totalitaryzmowi. Krytyka wolnej konkurencji. Nadrzędność osoby ludzkiej. Przeniesienie własności na państwo, ale za odszkodowaniem. System - zniesienie nierówności społecznej. „Rozwój jest nowym imieniem pokoju.” Wszyscy ludzie mają prawo do korzystania z bogactw naturalnych oraz z dorobku cywilizacji. Wskazał szereg warunków, które trzeba spełnić, aby przezwyciężyć: rasizm, nacjonalizm, podziały ideologiczne i hierarchie wartości społecznej z Ewangelią. A także: nieprzezwyciężone dziedzictwo przeszłości. Podstawą wprowadzenia programu w życie Paweł VI opierał na: idei dobrego wspólnego, personalizmie, zasadzie subsydiarności, pluralizmie, poszanowania wolności każdego podmiotu życia społecznego. Międzynarodowa współpraca oparta na zasadach: równości, sprawiedliwości społecznej i słuszności, miłości społecznej, hierarchii wartości. Program współpracy dla rozwoju i pokoju jest 2-stopniowy: doraźna, natychmiastowa i bezpłatna pomoc krajów głodujących, poprawa warunków handlu międzynarodowego.
	Jan Paweł II	Dzieła: Encykliki społeczne: „Laborem exercens”, „Sollicitudo rei socialis”, „Centesimu annus” Dobro i godność osoby ludzkiej zakotwiczonej we wspólnocie musi stanowić istotne kryterium wszystkich programów, systemów, ustrojów. Nauka społeczna głęboko osadzona w chrześcijańskiej antropologii. Papież popierał model demokratyczny - równość praw obywatelskich, ochrona praw człowieka oraz zasada podziału władzy, zasada państwa prawnego. Praca pozwala człowiekowi na osiągnięcie właściwej mu godności - zasadniczy wymiar ludzkiej egzystencji. Wskazanie antynomii pomiędzy pracą i kapitałem. Prawo robotników do strajków i tworzenia wolnych związków zawodowych. Jan Paweł II popierał wolny rynek jako najbardziej skuteczny sposób wykorzystania zasobów i zaspokajania potrzeb. Opowiedział się za kapitalizmem, który określał ekonomię rynku i przedsiębiorczości oraz wolną ekonomię. Zadaniem państwa jest troska o dobro wspólne, aby przyczyniło się do powiększania wartości moralnych i sprzyjało rozwojowi godności osoby ludzkiej. Interwencja państwa jako „pracodawcy pośredniego” Popieranie solidarnościowego modelu. Władza ma działać dla dobra wspólnego i nie ma prawa naruszać praw człowieka.
	Roman DMOWSKI Nacjonalizm	Dzieła: „Myśli nowoczesnego Polaka”, „Niemcy, Rosja i kwestia polska”, „Upadek myśli konserwatywnej w Polsce”, „Polityka polska i odbudowanie państwa polskiego”, „Kościół, naród państwo”, „Świat powojenny i Polska”, „Dziedzictwo”, „W połowie drogi”, „Przewrót” Polityk i pisarz polityczny. Założyciel, przywódca i główny ideolog Narodowej Demokracji, a także polskiego nacjonalizmu. Naród rozumiany jako wspólnota kultury, języka, wierzeń religijnych, tradycji. Jest fundamentem państwa. Naród jest jeden i jeden ma cel, jeden interes narodowy. Jednostka powinna być ściśle związana ze społeczeństwem i ze sprawami narodu. Działalność alfa i omega to zysk. Opowiadał się za ewolucyjną, prorosyjską polityką - współpraca z caratem (kwestia odzyskania niepodległości przez Polskę). Za głównego wroga uważał Prusy. Zdecydowany przeciwnik socjalizmu, a w drugiej połowie lat 20 także parlamentaryzmu. Uważany jako nieprzejednany antysemita (ograniczenie roli Żydów w życiu politycznym, gospodarczym i kulturowym Polski) i zdecydowany przeciwnik ruchów masońskich.		POLSKA MYŚL POLITYCZNA Chciano podnieść oświatę i naukę, zwalczać ciemnotę i niefrasobliwy stosunek do sprawy produkcji. Naród polski jako przedsiębiorstwo wzorowane na przedsiębiorstwie kapitalistycznym. Konserwatyści upatrywali w narodzie polskim naród powstały historycznie. Władza narodu tkwi w sile ziemiaństwa, burżuazji, intelektualistów. Sprawa chłopska definitywnie rozwiązana aktami uwłaszczeniowymi. SDPiL - odrzucenie hasła niepodległości Polski; zwycięstwo rewolucji socjalistycznej miało rozwiązać kwestię narodową; zamykanie się poszczególnych narodów w dziale państwa, grozi rozproszeniem rewolucyjnych sil proletariatu, PPS - niepodległość jest warunkiem urzeczywistnienia socjalizmu w Polsce; celem była Polska republikańska, demokratyczna (1-izbowy parlament, szerokie prawa i wolności obywatelskie), Ruch ludowy ­- ustrój republikański i parlamentarny; 1-izbowy sejm; szeroki katalog praw i obowiązków obywatelskich, Narodowa demokracja - R. Dmowski dostrzegał racje polskie w sferze wierności zasadom narodowym a nie państwowym; idea niepodległości Polski dopiero po upadku caratu (1917 r.), Obóz Piłsudczyków - państwo to postać, w której naród przestaje być bezkształtną masą, a staje się przedmiotem twórczego działania; elementem, który spaja naród staje się więź rasowa; naród działa poprzez państwo, Chadecja - ochrona wyznania przez państwo, praw politycznych dla duchowieństwa, katolickiego systemu wychowania, idea Polski katolickiej.
	Józef PIŁSUDSKI	Dzieła: „Stosunek do rewolucjonistów rosyjskich”, „Rosja”, „Jak stałem się socjalistą”, „Bibuła”, „Polityka walki czynnej”, „22 stycznia 1863”, „Odezwa do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego”, „Rok 1920”, „Moje pierwsze boje”, Zarys militarny powstania styczniowego”, „Pisma - mowy rozkazy”, „Pisma zbiorowe” Polityk i mąż stanu, marszałek i naczelnik Polski. Przywódca Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Pojęcie: państwo to wartość nadrzędna, naród może działać tylko przez państwo. Sprawa niepodległości Polski - zryw powstańczy oparty na klasie robotniczej. Celem było ustanowienie republiki demokratycznej, natomiast socjalizm należało wprowadzić w drodze parlamentarnych reform. Polska miała być krajem wielonarodowym, szanującym mniejszości narodowe i religijne. Nadrzędność państwa nad wszelkimi formami organizacji społeczeństwa (np. narodem). Występował jako rzecznik silnej władzy wykonawczej, na czele której powinien stać prezydent. Krytykował polski nacjonalizm, który osłabiał państwo wikłając go w spory narodościowe. Przeciwnik partii politycznych, uważał, że uzurpują sobie prawo do rządzenia.
	Carl SCHMITT	Niemiecki prawnik, teoretyk decyzjonizmu, filozof polityki. Państwo ma za zadanie ochronę społeczeństwa i w tym działaniu nie może być niczym skrępowane. Negował: legalizm i legitymizm (władza jest porządkiem faktycznym a nie prawnym). Krytykował wszelkie myślenie o prawie jeśli ni dotyczyło ono „konkretnego porządku prawnego” a tylko ustawowych abstrakcji. „Nowa nauka prawa” - zerwanie z formalizmem i liberalizmem oraz z prymatem prawa i wolności jednostki. Kto ma władzę, ten tworzy prawo. Władzę ma natomiast ten kto, kto uosabia naród, całość i jedność społeczeństwa. Negacja także pozytywizmu prawniczego i normatywizmu. Cechy demokracji: - zasada akceptacji jednorodzinności, - negacja różnorodności. Parlament nie musiał być wyrazicielem woli narodu. Rozróżnienie dyktatury na: - suwerenną, - komisaryczną. Suwerenem jest ten kto „rozstrzyga o stanie wyjątkowym”. Wydawane przez niego decyzje stały ponad prawem obowiązującym. „Strażnik konstytucji” - w latach 20 XX w. przypisywano taką rolę prezydentowi Niemiec (suwerenowi). Po 1933 r. - idea państwa totalnego. W zależności od zmieniającej się sytuacji przyjaźń może zmienić się we wrogość i odwrotnie (związek z dycjonizmem).
	Joseph Artur de GOBINEAU Rasizm	Dzieła: Traktat: „Szkice o nierówności ras ludzkich”, „Filozofia dziejów” Francuski pisarz i socjolog. Arystokrata. Twórca teorii rasizmu, czystości rasowej. Zakładał, że rasy występujące wśród ludzi nie są sobie z natury równe; stosownie do skóry wyróżnił rasę: biała (aryjska) - rasa panów i władców; blond, niebieskie oczy, wysoki wzrost, inteligencja, energia, talent organizowania świata, poczucie humoru, bezinteresowność, odwaga, wojowniczość, zmysł ładu i harmonii, żółta („męska”) - rasa urodzonych kupców; średni wzrost, ciemne włosy, wytrwałość, praktyczność, brak idealizmu i fantazji, przeciętna inteligencja, czarna („kobieca”) - uczuciowość, pobudliwość, zmysłowość, niezdolność do organizacji własnego życia ani świata zewnętrznego, słaba wola, duże fantazje i wybitne uzdolnienia artystyczne. Jego zdaniem Niemcy utracili czystość rasową. Historią jest historią mieszania się ras.		RASIZM Rozwinął się u schyłku XIX w. Od słowa: rasa pochodzi termin: rasizm czyli teoria oparta na poglądzie, iż niektóre rasy są niższe względem innych ( szczególnie rasy kolorowe). Zachowanie się jednostek i zbiorowości ludzkich tłumaczone były poprzez rasę, selekcję, dziedziczenie. Kierunek rasowo-antropologiczny. Główne tezy rasizmu: istnienie ras wyższych, które są obdarzone wybitnymi zdolnościami kulturotwórczymi i poprzez to powołane są do funkcji władczych, organizatorskich; niższe rasy - psychicznie niedorozwinięte i zdegenerowane, różnice psychiczne między rasami są wrodzone, a także zdeterminowane genetycznie, podobnie różnice w barwie skóry i innych cechach fizycznych, szkodliwe jest krzyżowanie się ras - w interesie kultury jest, aby rasy wyższe utrzymały czystość krwi. Podstawami, dzięki którymi nurt ten osiągnął popularność są: etnocentryzm, nacjonalizm, szowinizm, postępy polityki imperjalizmu.
	George Vacher de LAPOUGE	Podzielił ludność Europy na rasę: aryjska (nordycka) - jako rasa biała pochodzą od niej wszystkie osiągnięcia związane z kulturą i doskonaleniem organizacji politycznej, alpejska, śródziemnomorska. Poprzez mieszanie się ras powstaje upadek kulturowy społeczeństw. Życiem społeczeństw ludzkich kieruje prawo szybszego niszczenia i zanikania elementów rasowo doskonalszych.
	Houston Stewart CHAMBERLAIN	Dzieła: „Podstawy XIX wieku” Angielski teoretyk rasizmu. Jeden z głównych „proroków III Rzeszy”. Uważał, że rasa „upostaciowionym społeczeństwem” wyróżniającym się określonymi predyspozycjami osobowościowymi. Kładł nacisk na element psychiki ludzkiej. Za najlepszą i najczystszą uważał rasę teutońską, którą utożsamiał z Germanami. Walczyła ona z rasą żydowską. Między rasami tworzy się walka o przywództwo w świecie. Pojęcie Germanów w 2 wersjach: szerokiej - Celtowie i Słowianie, wąskiej (tacytowska) - znak równości pomiędzy Germanem a Niemcem.
	Friedrich Wilhelm NIETZSCHE	Dzieła: „Narodziny Tragedii”, „Ludzkie, arcyludzkie”, „Wiedza radosna” „Poza dobrem i złem”, „Z genealogii moralności”. Niemiecki filozof i filolog klasyczny, krytyk kultury i cywilizacji. Bliska filozofia starożytna, a w szczególności teoria przyrody, antropologia sofistów, stoików. Wyróżnia się 3 okresy w twórczości: kult sztuki, kult nauki, kult siły i indywidualności. Rozwinął relatywistyczne teorię poznania i wartości. Uważał, że człowiek ma tylko jeden obowiązek - zrealizować tkwiącego w nim nadczłowieka, który będzie w stanie przezwyciężyć ludzką naturę oraz odrzuci instynkt stadny. Wyróżniał moralność panów i niewolników. Dostrzegał takie wartości jak: równość, wolność, wpisanie w normy prawne wartości moralnych. Zamiast jednolitego systemu moralnego należy zbudować hierarchię ważności różnych systemów moralnych, aby stado było pozbawione możliwości narzucania swojego systemu wartości ludziom wyższego typu. Moralność stada - wywyższa ona miernotę, sprowadzając każdego na poziom przeciętności i sprzeciwia się powstaniu człowieka wyższego typu. Inspirował wiele idei postmodernizmu.
	Vilfredo PARETO	Dzieła: „Uczucia i działania, fragmenty socjologiczne” Inżynier i praktyk gospodarczy. Włoski twórca socjologicznej teorii krążenia elit. Wskazywał na dominację pozaracjonalnych i podświadomych czynników ludzkiego postępowania, dużą rolę odgrywa relacja między celem i środkami jego urzeczywistnienia. Człowiek dlatego postępuje w ten czy inny sposób ponieważ żywi przekonanie, iż wyraża uczucia będące wyrazem jego popędu. Podział na 4 rodzaje przekonań (derywacje) : twierdzeń, autorytetów, uczuć, zasad. Popędy, które determinują ludzkie zachowania nazwane zostały mianem: rezyduów, które został y podzielone na rodzajów: kombinacji, utrwalania grupy, wewnętrznych uczuć, towarzyskości, indywidualizmu, seksu. Wzajemne oddziaływanie derywacji i rezyduów. Teoria systemu socjologicznego opiera się na: równowadze, falowym charakterze, heterogenicznością. Koncepcja elitaryzmu - nieustanna „walka byt lub dobrobyt” determinująca rozwój wszystkich społeczeństw. Podział na elity i masy (nieelitę). Koncepcja cykliczność dziejów wyklucza ideę postępu, parlamentaryzmu oraz egalitaryzmu. Inspiracja dla włoskich faszystów.
	Benito MUSSOLINI Włoski faszyzm	Dzieła: Pismo: „Avanti”, „My Autobiography”, „Doktryna faszyzmu”, „Pamiętnik z czasów wojny” Polityk, włoski dziennikarz. Twórca i wódz włoskiego faszyzmu. Sprawował nieograniczoną władzę dyktatorską jako wódz. Charyzmatyczny przywódca. Był ministrem 8 resortów. Stworzył Włoską Republiką Socjalną. Negował oświeceniowe dziedzictwo ideowo-polityczne XVIII i XIX w. Odrzucał indywidualizm liberalny i klasowy kolektywizm. Krytyka marksizmu, komunizmu, socjalizmu. Kult państwa totalnego - radykalny antykomunizm. Podporządkowuje sobie całe społeczeństwo. Jednostka jest niewiele warta. Nie był zwolennikiem rasizmu i antysemityzmu. Pod wpływem zbliżenia militarnego i politycznego z III Rzeszą wprowadził we Włoszech ustawodawstwo rasistowskie, Gospodarka - solidarna współpraca pracowników i pracodawców tej samej branży (korporocjanizm). Obiecywał likwidację bezrobocia, godziwe płace, ulgi dla kobiet i młodocianych.		WŁOSKI FASZYZM Pochodzi od słowa: „fascio” - związek , ruch polityczny (pochodzi od Mussoliniego). Radykalna odmiana nacjonalizmu. Ideologia wynikła z: kryzysu demokracji burżuazyjnej, inflacji, bezrobocia, rozczarowania postanowieniami traktatu wersalskiego, powstaniem komunizmu. Państwo jest wszechobecne, stoi ponad jednostkami, całe społeczeństwo jest aktywne. Władzę sprawuje jedna partia. Charyzmatyczny władca Nawiązanie do tradycji cezarów rzymskich. Prawo tworzone jest przez wodza - zastąpione przez terror. Opiera się na prymacie danego narodu (rozumiany na sposób rasowy). Nacjonalizm - własny naród jego dobro są podstawowymi miernikami wartości. Wszystko dobrze i moralnie co służy państwu. Rasizm - moralne prawo do panowania nad niższymi rasami. Darwinizm - dążenie do hegemonii (w świecie przyrody zwycięża siła, podobnie w świecie ludzkim). Wojna - pogarda śmierci, dobro samo w sobie. Gospodarka - brak wolnej konkurencji, zniesienie podziałów klasowych, likwidacja bezrobocia, strajków, obietnica dobrej własności dla każdego, państwo totalne, wódz uosobieniem narodu, wszystkie dziedziny życia kontrolowane, aktywizowanie obywateli. Italinita - nawiązanie do tradycji carów rzymskich, prawo zostało zastąpione przez siłę i terror.
	Giovanni GENTILE Ojciec faszyzmu	Filozof. Celem było, aby idealizm stał się cechą podstawową włoskiej edukacji. Stał na czele przy opracowywaniu ustawodawstwa skierowanego przeciwko tajnym stowarzyszeniom i masonerii. Nawiązywał do metafizyki (Hegla) - idea oznaczała treść aktu świadomościowego będący formą aktualizacji procesu duchowego; wartość dynamiczna i historyczna. Państwo to wartość etyczna stanowiąca jedną konkretną wolę, świadomą swej autonomii i aktywności, działającą moralnie substancje etyczną, mającą wartość moralnie absolutną. Przybierało formę rzeczywistej osoby, natomiast państwo faszystowskie postało jako antyteza koncepcji socjalistycznych i liberalnych oraz jako idea pozytywna, która wyrażała się w uznaniu państwa jako osobowość autonomiczną mającą swoją wartość i cele, podporządkowując sobie interesy indywidualne zbiorowym. Faszystowskie państwo opierało się na systemie syndykalno-korporacyjnym zastępującym system liberalny. Jednostki na podstawie ekonomicznej powinny łączyć się tworząc syndykat. Faszyzm wyraża się zawsze w czynie.
	CORCE
						NIEMIECKI NAZIZM Opierał się na faszyzmie i występował przeciwko całemu porządkowi powojennemu. Filozofia czynu. Odrzucenie: liberalizmu, marksizmu, komunizmu, socjalizmu, humanizmu, indywidualizmu, zasad chrześcijańskich. Pochwała elit - miernikiem ich powstawania są zasługi dla narodu. Demokracja jest niezgodna z naturą. Program NSDAP zakładał: stworzenie centralnie zarządzanego państwa, zjednoczenie wszystkich Niemiec, stworzenie dogodnej przestrzeni życiowej. Aparat władzy kontrolował życie społeczne. Suwerenność została przeniesiona na Fuhrera. Wódz miał podporządkowaną władzę legislacyjną oraz egzekutywą. Był samoistny i bez żadnych organów doradczych. Rządy były 1-partyjne . Zniesiono pluralizm polityczny. Rozbudowano system paramilitarny oraz policyjny. Obywatele to aryjczycy, a pozostali należeli do 2 kategorii ludzi. Kościół został spacyfikowany.
	Adolf HITLER Nazizm niemiecki	Dzieła: „Mein Kampf” Przywódca III Rzeszy. Stanął na czele organizacji NSDAP (Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza). Mając władzę dyktatorską przeprowadził proces ujednolicenia życia politycznego i społecznego narodu niemieckiego (polityka rasistowska i antysemicka). Próba doprowadzenia do „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” przez eksterminację milionów Żydów w obozach zagłady (również Słowianie i Cyganie). Na czoło koncepcji wysuwa się rasistowsko i solidarystycznie pojmowana oraz przepojona wolą walki idea niemieckiej wspólnoty narodowej. Naród, Rzesza Niemiecka oraz jej przywódca mieli stanowić nierozdzielną całość - zasada wodzostwa. Wiązało się z tym wykluczenie wszelkich form parlamentaryzmu, demokratyzmu i federalizmu. W rzeczywistości jednak pozostała namiastka parlamentu w postaci fasadowego Reichstagu, posługiwano się instytucją plebiscytu. Współpraca i współodpowiedzialności obywateli za losy narodu. Piętno na ideologii neonazizmu oraz skrajnej prawicy.
	Alfred ROSENBERG	Przewodniczył partii nazistowskiej. Propagował „ludowej estetyki”. Protokoły Mędrców Syjonu - dokumenty rzekomo zawierające wskazówki na temat zapanowania Żydów nad światem. A. Rosenberg uważał, że Żydów charakteryzuje przebiegłość, chciwość, bezwzględność oraz lenistwo. Był to typ osobowościowy zagrażający rasie nordyckiej (germańskiej).
			REWOLUCYJNY KONSERWATYZM
	Wiliam GODWIN		Głosił program całkowitego zniesienia ucisku oraz wyzysku społecznego. Postululował: powszechność, sprawiedliwość, równość. Budowanie społeczeństwa bezklasowego, które będzie oparte na społecznej własności środków produkcji i sprawiedliwym podziale dóbr. ANARCHIZM Kształtował się w 2 poł. XIX w. w ruchu robotniczym. Protestował przeciwko złu i stanowił odbicie rozczarowania , jakie rządzonym przynosił kapitalizm. Był doktryną skrajną. Teza anarchistów głosiła, że źródłem wyzysku społecznego jest nie klasowy podział społeczeństwa, lecz istnienie państwa. Państwo jest winowajcą odpowiedzialnym za zło. Podstawowe składniki doktryny anarchizmu były: zasada bezwzględnej wolności jednostki i wynikający z niej indywidualizm, wiara w dobroć natury ludzkiej, woluntaryzm (tendencja do traktowania woli ludzkiej jako motoru wszelkich poczynań człowieka), idealistyczne pojmowanie historii. Nie uznawano tezy o dyktaturze proletariatu i występowali przeciwko organizowaniu się klasy robotniczej do walki o władzę. Zderzały się różne tendencje i kierunki. Wyróżniano 3 nurty: anarchoindywidualizm, anarchokolektywizm, anarchokomunizm.
	Max STIRNER
	Pierre PROUDHON Anarchizm indywidualistyczny	Dzieła: „System sprzeczności ekonomicznych czyli filozofia nędzy” Poglądy łączące w sobie wykluczające elementy: radykalizmu i konserwatyzmu. Popierał federalistów z Południa w wojnie secesyjnej z USA. Potępiał narodowowyzwoleńcze aspiracje Polaków i Włochów. Opowiadał się za stosowaniem tortur i karą śmierci. Usprawiedliwiał także niewolnictwo i militaryzm. Nie był wolny od uprzedzeń rasistowskich i antysemickich. Uważał, że wielka własność prywatna rodzi ubóstwo robotników. Stosunki społeczne oparte są na dużej własności prywatnej i wynikający z nich ustrój kapitalistyczny należy zastąpić systemem mutualistycznym. W miejsce banków, które dokonują operacji finansowych postulował utworzenie ludowych banków wymiany towarów i usług. Towar zastąpiłby pieniądz. Przewidywał w przyszłości powstanie zrzeszeń wolnych gmin wytwórców tworzących federacje i rozstrzygających spory w drodze arbitrażu. Reformy należy prowadzić stopniowo, w drodze pokojowej.
	Mikołaj BAKUNIN Anarchizm kolektywistyczny	Dzieła: Pismo: „Kołokoł”, „Pisma wybrane”, „Bóg i państwo”, „Niemieckie cesarstwo bata i rewolucja społeczna”, „Państwo i anarchia” Współpracował z emigracją polityczną we Francji (zwłaszcza z J. Lelewelem). Został anarchistą z pocz. lat 60 XIX w. Odszedł od heglizmu, aby głosić kult nieograniczonej wolności i negację własności prywatnej. Likwidacja instytucji państwa jako aparatu przemocy. Ideałem było połączenie jednostek w grupy wytwórcze, a następnie w większe grupy terytorialne, które wspólnie prowadziłyby produkcję. Żądał zniesienia praw dziedziczenia własności. Dewizą było twierdzenie: „bez walki społeczeństwo jest martwe”. Wyeliminowanie religii i Kościoła, które zagrażały wolności człowieka, będąc podporą aparatu władzy państwowej. Jako wróg państwa zarzucał marksizmowi tendencje autorytatywne, które miały wyrażać się w koncepcji dyktatury proletariatu. Z doktryny tej Bakunin przejął analizę gospodarki kapitalistycznej jako systemu wyzysku cudzej pracy najemnej. Polityczne zapatrywania cechowała germanofobia - najgorsze cechy państwa ucieleśniały Niemcy, a zwłaszcza Prusy (przemoc, ucisk społeczny, biurokratyzm, bezduszność, militaryzm). Rewolucje utożsamiał z terrorem. Poglądy Bakunina nie były wolne od antysemityzmu.
	Piotr KROPOTKIN Anarchizm komunistyczny (Anarchokomunizm)	Dzieła: „Zdobycie chleba”, „Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju” Federacyjny model wszechświata oparty na wzajemnej pomocy (mutualizm) i wewnątrzgatunkowej solidarności, a nie na walce o byt w rozumieniu socjaldarwinizmu. Interes jednostki splata się interesem ogólnospołecznym. Człowiek odznacza się wrodzoną dobrocią i łagodnością , które cechują to kontakty z innymi ludźmi. Kolektywna praca oraz wzajemna pomoc. Kapitalizm musi być zastąpiony przez komunizm. Dokona się to w sposób rewolucyjny. Rewolucja była uznawana za okres przyspieszonej ewolucji, przygotowanej wcześniej propagandowo. Przyszłe stosunki społeczne - oparte na zasadzie drobnotowarowej gospodarki naturalnej i modelu rzemieślnika-artysty oraz zatarciu różnic pomiędzy pracą umysłową i fizyczną. Ograniczenie roli przemysłu, który powinien służyć rolnictwu. Popularność wśród anarchistów włoskich. Krytyka wśród anarchistów hiszpańskich.
	Georges SOREL Rewolucyjny syndykalizm	Działa: „Złudzenia postępu” Przekonanie o kryzysie kultury mieszczańskiej na przełomie XIX i XX w. , który przejawia się m. in. w upowszechnieniu postawy konsumpcyjnej. Mógł to przezwyciężyć uświadomiony politycznie proletariat. Idea strajku jako zapoczątkowanie rewolucyjnych zmian prowadzących do likwidacji państwa. Społeczeństwo to sieć interakcji. Kultura to znaczenia, normy, wartości i ich materialne nośniki. Życie społeczne byłoby niemożliwe bez regulacji kulturowej. Dążył do wytworzenia wśród robotników ich własnej odrębnej kultury proletariackiej. Zachęcał do doskonalenia produkcji i organizacji pracy, do doskonalenia moralnego proletariatu, czuwania nad dobrymi obyczajami. Syndykat robotniczy - jako szkoła kształtowania ideologii. Dwa przeciwstawne typy mentalności kulturowej: ideacyjny i zmysłowy, a także pośredni oraz rozdzielający je typ idealistyczny. Celem takiej typologii była konstrukcja teorii zmiany społeczeństwa. Dzieje ludzkości to cykl ciągłych zmian mentalności kulturowej.

31

---