STAROŻYTNY EGIPT: (nauki Ptahotepa i biografia Weniego)

Egipcjanie uważali, że żyją w najlepszym z możliwych światów, żyją u kresu rozwoju. Świat odpowiada kosmicznemu ładowi - Maat (Bogini Maat). (Maat) Wyznaczał ludziom ich miejsce na ziemi, zadania i strukturę polityczno-społeczną państwa. Maat (ład) jest sprawiedliwy, zgodny z Maat, niezgodny z Maat- niesprawiedliwy. Społeczeństwo jest zhierarchizowane, na czele stoi faraon, następnie urzędnicy i wykonawcy woli faraona- lud. Te trzy warstwy tworzą jeden organizm, każdy ma swoją rolę, jest równoważny, żaden nie może istnieć sam i nikogo nie można wyłączyć. W tradycji egipskiej faraon nie jest wszechwładnym władcą, lecz służy innym (całemu organizmowi), tak jak ludzie służą jemu. Nie jest nad innymi. Faraon, który działał niezgodnie z Maat musi zostać oddalony, bo przynosi szkodę narodowi (zdarzało się, że faraon został oddalony-Ramzes II-był buntownikiem). Gdy nie ma zasady Maat: pojawiają się klęski żywiołowe, przestępstwa, rozprężenie w kraju. Winę za to ponosi faraon, a karą jest oddalenie. Władca jest uważany za Boga lub syna bożego, bądź też jedynego pośrednika między Bogiem a ludem. Podstawowym zadaniem władcy jest ochrona kultu. Ochrona kultu była bardzo istotna, zapewniała stabilność kraju. Uznanie władcy za obrońcę kraju, stoi na czele wojska, przypisuje mu się moc magiczną. Uznanie władcy za źródło sprawiedliwości wyraża się przez element sądowniczy. Władca nie stanowi prawa, prawo jest elementem pierwotnym, on jedynie uzewnętrznia prawo, odkrywa, a nie tworzy prawa. Wyraźny rys magiczny monarchy, jest panem żywiołów, panem ognia (kult sodomy - Ra, Amon), wody (kult Ozyrysa), jest panem urodzaju (dobre lub złe zbiory). Władca powinien być zdrowy, nie może być ułomny. Religia w Egipcie to panenteizm (znaczy wszystko jest w Bogu). Jedna istota Boska, która jest całym światem, dla ludzi niepoznawalna (emanacja RA, Amon). Niewolnictwa nie było w Egipcie (lub było w małym stopniu). Wielkie budowle wznosili wolni ludzie (na kontraktach), za pracę otrzymywali wynagrodzenie. W Egipcie nie było pieniędzy-system ekonomiczny zbudowany na zasadzie demokracji, odgórnego przydziału(ze względu na wykonywaną pracę: środki żywności, ubrania). Wpływ kapłanów-nie było silnej warstwy kapłańskiej. To byli zwykli urzędnicy, którzy odmawiali modlitwę (do tego byli powołani jako kapłani). Nie mają wpływu na funkcjonowanie państwa. Wpływ na funkcjonowanie państwa mają urzędnicy (Wezyr mógł przejąć uprawnienia faraona). Właścicielem ziemi był faraon (w nowym państwie-państwo), urzędnicy-czasowi dzierżawcy ziemi.

PALESTYNA: (tradycje żydowskie)

Początkiem ludu Izraela-od Abrahama, syna Izaaka, jego syna Jakuba. (druga połowa II tysiąclecia przed Chrystusem). Po wyjściu z Egiptu, wśród żydów panuje ustrój demokracji plemiennej, egalitaryzm (równość wśród równych), solidaryzm plemienny-jesteśmy kimś innym, mamy inną religię (ekskluzywizm-religia wykluczająca inne religie). Nie ma centralnej władzy-okres sędziów (odrzucenie idei monarchy). Koncepcja teokracji (doktryny), która głosiła, ze królem jest Bóg. To wyklucza istnienie innej osoby, która mogłaby ten tytuł nosić. Umowa zawarta przez lud Izraela z Jahwe-Prawo Mojżeszowe. Święto odrodzenia umowy, odczytywanie pism, praw raz na 7 lat. Idea monarchii ludzkiej-Królestwo Izraela (pierwszym królem - Dawid, drugim Salomon - szczyt za panowania Salomona). Król Salomon głosił, że jest bezpośrednim łącznikiem między Bogiem a ludem Izraela, przyjmuje funkcje kapłańskie, buduje świątynie dla Boga. Zbiera ludzi, przypisuje mu się funkcje magiczne (deszcz, plon), siedzi po prawicy Boga. Jego tezy przypominają formy Egiptu. Nigdy nie ogłosił siebie Bogiem ani synem Bożym. Jego następcy też nie przekroczyli tej granicy.

GRECJA: (Homer, Hezjod)

HOMER: (Iliada, Odyseja)

PAŃSTWO I PRAWO: Najstarszy obraz greckiego społeczeństwa pochodzi od HOMERA z VIII w. przed Chr. „ILIADA” jest opisem wspólnoty stanowiącej monarchię, na której szczycie stoi otoczony aureolą boskości król : Agamemnon jest naczelnym wodzem (z woli Zeusa), królestwo jego jest dziedziczne. Władza przechodzi z pokolenia na pokolenie („Niedobry jest rząd wielu, niech więc jeden rządzi król”). Postrzegany jako pasterz ludu potrafi sterować zjawiskami przyrodniczymi. Charakter państwa jest jednak arystokratyczny, „szlachecki” Istnieje podział na lud-ci którzy pracują rękami(coś gorszego), oraz możni-arystokracja. Tylko możni zabierają głos na zgromadzeniach, lud słuchał, monarcha podejmował decyzje. Z tego wywodzi się późniejsza demokracja grecka. Czyli (u Homera) społeczeństwo podzielone na: monarchę, arystokrację i lud. Proarystokratyczna jest również „ODYSEJA”, w której dobrze urodzeni i cnotliwi to jedni i ci sami-jedni i drudzy są bogaci. Po upadku władzy królewskiej umocniły się rządy arystokracji. Państwo uległo rozpadowi na poszczególne władztwa arystokratyczne, w których władza przechodziła z ojca na syna. Szlachetnie urodzeni zajmowali wierzchołek drabiny społecznej(szlachta przejmuje funkcje państwowe, główną funkcją państwową jest sądownictwo). Ocena moralna zależała od urodzenia, a nie od zasług. Dlatego w „Odysei” cnota przypisywana jest Odyseuszowi-szlachetnie urodzonemu-jemu wolno czynić zło(boskie pochodzenie władcy).

HERAKLIT z Efezu : (w VI stuleciu przed Chr.)

Świat istnieje wiecznie, jest on zmienny i rozumny. Rozum przenika cały kosmos, myśl rządzi wszystkim i największą mądrością jest jej poznanie. Prawa piękne dla bogów, nie zawsze są sprawiedliwe. Podział społeczeństwa: wolni i niewolnicy. Mądrzy to szlachetnie urodzeni. Był przeciwnikiem demokracji.

HEZJIOD: (80-50 lat po Homerze)

„Prace i dnie” Hezjod opisuje okres Grecji, gdy nastąpił rozpad państwa. W swojej pracy opisuje życie rolnika, właściciela ziemskiego. Interesowała go praca ludzka, stąd „Prace i dnie” są hymnem pochwalnym dla pracy ludzkiej. Motywem przewodnim jest spór między jego bratem o majątek rodzinny. Po śmierci ojca powstał spór pomiędzy min a jego bratem o podział ziem. Jego brat jest leniwy i głupi (przekupił arystokratycznych sędziów). Twierdził, że jemu (Hezjodowi) należy się majątek. Hezjod mówi również wiele o funkcjonowaniu państwa. Ukazuje sprzeczność pomiędzy próżnością i źle rządzącą arystokracją a uciskanym ludem (obrazuje to bajka o jastrzębiu i słowiku). „Prace i dnie” to zbiór rad i wskazówek praktycznych o charakterze agrotechnicznym i mądrościowym. Miały one zapobiec tworzeniu się gospodarstw karłowatych. Poeta radzi zwiększyć wydajność pracy i ograniczyć potomstwo do jednego syna, by uniknąć podziałów ziem i osłabienia siły ludu względem siły arystokratycznej. W jego myśli następuje rozdzielenie prawa i sprawiedliwości. Lecz prawo nie zawsze oznacza sprawiedliwość. Hezjod nie przypisuje państwu prawodawstwa, prawo jest odwieczne. Prawo wyróżnia ludzi ze świata zwierząt-przyrody. Prawo zwierząt - prawo „pięści”, prawo silniejszego. Prawo występujące wśród ludzi jest sprawiedliwe, niesprawiedliwe musi zostać zakwestionowane. Arystokrację nazywał „pożeraczami prezentów”(postulat aby zwrócić uwagę na swoje zachowanie). Nad zgodnością prawa i sprawiedliwości czuwała Bogini Dike (córka Zeusa i Themis) - bogini kontraktu, sprawiedliwości i prawa.

FILOZOFIA SOFISTÓW:

Za ojca sofistyki uważa się PROTAGOSA Z ABDERY (V w. przed Chrystusem). Napisał „O Bogach”, „Mowy przeciwstawne”, „ O pochodzeniu życia społecznego”, „Sztuka erystyczna”. Sofiści skupili się na języku i słowie. Odrzucili dawną mitologię społeczną, argumenty ze strony sakralnej zastąpili racjonalizmem i sceptyzmem. Umożliwiło to postęp doktryny polityczno-prawnej. Państwo wg sofistów nie jest tworem sił pozaziemskich, powstało ono z woli ludzi. Pod tym względem sofiści byli burzycielami świętych tradycji greckich. Uważali się za nauczycieli i wychowawców współobywateli, a za swe nauki nie wahali się pobierać słonego wynagrodzenia. Wiedza, którą sprzedawali była nowatorska. Główny nacisk kładli na retorykę, sztukę przemawiania i przekonywania. Szczególnego znaczenia umiejętność ta nabierała w okresie ożywionej aktywności zgromadzeń. Sztuka przemawiania stawała się umiejętnością pożądaną, umożliwiała zbliżenie się do tłumu i panowania nad nim. Uczyli „jak przemówienie najsłabsze uczynić najsilniejszym”. Byli mistrzami prowadzenia dyskusji politycznej. PROTAGORAS: Jemu to przypisuje się zdanie „Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy: tych, które są, że są, tych, których nie ma, że nie ma”. Znaczyło to, że człowiek - obywatel jest jedyną miarą instytucji społecznych. Wartości społeczne są wspólnym dobrem ludzi, to porozumienie ludzi, a nie natura decyduje o biegu rzeczy. Nie zawsze tak było. Początkowo ludzie żyli, egzystowali we wzajemnej izolacji. Dzięki rozumowi wynaleźli mowę. Zaczęli się łączyć w hordy, aby zwiększyć swe bezpieczeństwo. Hordy były szkołą nabywania kultury politycznej. Ludzie porozumieli się co do powołania organizacji wyższego rzędu-państwa. Państwo powstało z woli ludzi i ma ono służyć człowiekowi. Za powstaniem państwa opowiedziała się większość, a zatem państwo ma służyć większości. Stanowiło to możliwość zaaprobowania demokracji jako ustroju najbardziej naturalnego i zasadnego. Każdy z nas posiada poczucie wstydu i poczucie sprawiedliwości i prawa. Jedynym źródłem prawa i moralności jest państwo-państwo kształtuje cnoty jako trwałe elementy. Żeby móc oceniać trzeba posiąść cnotę- to wyróżnia nas od świata zwierząt. Cnota to pobożność, rozsądek, sprawiedliwość. Cnoty te nabywane przez człowieka procesie edukacyjnym nie miały jednakowej, niezależnej od czasu i miejsca istoty. Ustalenie ich treści miało być zależne od woli państwa i tworzących go ludzi. Obowiązywanie prawa państwowego, religii, obyczajów czy zasad moralnych zależne było od akceptacji społecznej. Dla Protagorasa najlepszym ustrojem politycznym była demokracja, gdyż z jednej strony odpowiadała naturalnej równości ludzi, z drugiej zaś pozwalała ujawnić stan społecznej akceptacji dla poszczególnych norm i zasad, a tym samym potwierdzić lub zanegować ich moc obowiązującą. Istotnym ”novum” związanym z poglądami Protagorasa było traktowanie kary nie jako formy odpłaty lub zemsty, lecz jako środka edukacyjnego. Do poglądów Protagorasa nawiązywali sceptycy i cynicy. U kolebki państwa tkwiła wola większości-tak twierdził Protagoras. Cnota jest do nauczenia, można się jej nauczyć. Sofiści podważali tezę o niezmienności natury ludzkiej. Zależności łączące ludzi zależą od okoliczności, miejsca i czasu. Taki relatywizm oznaczał niekiedy formuły skrajnie okazjonalistyczne. Protagoras - (prekursor) pierwszy pozytywista prawniczy.

GORGIASZ: (żył ponad sto lat od 483 r. p.n.e.- 375 r. p.n.e.)

Nie był traktowany jako filozof. Okresy jego działalności można podzielić na 3 części: I -pod wpływem Pedoklesa; II- okres fascynacji koncepcjami eleatów, a zwłaszcza dialektyki Zenona z Elei ; III - okres retoryczny ok. 440. Najważniejsze dzieła: „Pochwała Heleny”, „Mowa na cześć poległych Ateńczyków”, „Obrona Palamedesa”. Dla współczesnych Gorgiasz określany jest jako retoryk. •Prawdę pokazuje wyłącznie rozum; rozróżnił mniemanie i wiedzę. „ Byt jest jeden wszechogarniający, a to nie jest do końca racja”. Koncepcja potęgi słowa sformułowana przez Gorgiasza; G. uważał, iż o tym, o czym myślimy decydują słowa, a także w jaki sposób się zachowujemy. Dzięki słowom można zrobić wszystko •Teza Gorgiasza: „Aby być dobrym obywatelem musimy posiadać wiedzę, bo tylko ona może weryfikować mniemanie, a zdobywamy ją przez udział w rzeczywistości” •Rzeczywistość dla G. ma wartość obiektywną. My decydujemy czy ona jest dobra, czy zła, ale tylko wtedy, gdy posiadamy wiedzę •Każdy jest zdolny do uczenia się, bo wszyscy są równi •Nie ma jednej, wspólnej cnoty dla wszystkich ludzi. Cnota jest dla każdego inna •To, co postrzegamy jest błędem. Prawdę pokazuje tylko i wyłącznie rozum • Trzy tezy (pod wpływem Eleatów, praca „O naturze i niebycie”) 1) bytu nie ma, 2) Nawet, jeżeli byt istnieje, to jest niepoznawalny, 3) Nawet, jeżeli byt istnieje i jest (nie)poznawalny to nie jesteśmy w stanie go zrozumieć; nasze myśli nie są odwzorowaniem bytu. „ O tym, co myślimy decydują słowa” (podkreślenie wagi słów). Słowa decydują, w jaki sposób się zachowujemy, decydują o tym czy płaczemy, czy się śmiejemy. Musimy kłaść nacisk na kształcenie myśli, wysławiania się. Gorgiasz zwraca uwagę na operowanie słowami. • O tym co jest cnotą -decydują okoliczności • ocena pewnych zachowań ludzi zależna jest od okoliczności. Okazjonalizm-podkreślenie okoliczności łamania prawa, nie da się stworzyć jednego modelu prawa (twórca odmiany sofizmu znanej jako ”okazjonalizm”)

PRODIKOS z Keos (II poł. V w. p.n.e) (sofista relatywista)

Był znany z tego, że brał duże honoraria za nauczanie. Pierwsze pokolenie relatywistów-ukierunkowanie na prawo natury. Zastanawiał się nad przyczyną istnienia państwa i społeczeństwa. Dzieła: „ O naturze” (człowieka), „ Pory” (roku). Zwracał uwagę na biologiczną stronę działania człowieka; patrzy na człowieka jako istotę biologiczną i fizjologiczna. Chciał wykazać, że kosmos, rzeczywistość przyrodnicza wpływa na rozwój państwa. Człowiek początkowo żył bez państwa. Ze względu na zagrożenia został zmuszony do stworzenia społeczeństwa. Źródłem życia wspólnotowego jest praca. Państwo zostało założone przez ludzi pracowitych. W państwie stanem najważniejszym jest stan średni-ludzie pracujący. Podstawą państwa jest umowa społeczna. Religia-twór ludzki, związana z wdzięcznością wobec natury, która pozwala człowiekowi przetrwać. W okresie pojawienia się państwa następuje ubóstwienie zjawisk świata zewn., które pozwalają nam przetrwać, wynalazców (lepsze życie). Religia jest korzystna-pozwala sobie wpływać na zjawiska naturalne i je wykorzystywać; nie ma śmieci, nie ma się czego bać. Chce pokazać, że kosmos wymaga, aby istniał ustrój demokratyczny. Najważniejszą rzeczą -nomes-reguły ustanowione przez człowieka (prawo).

SOFIŚCI NATURALIŚCI:

HIPPIASZ (sofista naturalista) Dzieło: „Zbiór”

Był zwolennikiem egalitaryzmu i kosmopolityzmu. Celem jego działalności było wychowanie obywatela. Polimathia - gromadzenie informacji, rozwijamy się poprzez gromadzenie informacji (wiedzy encyklopedycznej), zdobywanie pewnego rodzaju umiejętności. Poprzez zdobywanie wiedzy można znaleźć część wspólną całej ludzkości -istnieją pewne prawa natury, niezależne od działania ludzkości. Prawem jest wszystko to co ogół obywateli wspólnie uchwala i podaje do ogólnej wiadomości (lub w formie rozporządzenia na piśmie). Zbiór przepisów czego należy przestrzegać, a czego unikać. Oddzielał to co jest z natury(fizis) i to co jest umową (prawem-nomos). Ze względu na zmienność prawa, ludzie powinni przestrzegać prawa niepisanego. Hippiasz dodawał, że prawo (państwowe, ustanowione) tyranizuje ludzi i w wielu przypadkach zadaje gwałt naturze. Mimo to lepiej przestrzegać prawa natury. Dążenie do nieśmiertelności odróżnia nas od świata zwierząt. Twierdził, że nieśmiertelność indywidualną można osiągnąć dzięki sztuce i działalności artystycznej. Wspólnym elementem wszystkich ludzi jest przekonanie o naturalnej jedności, równości ludzi. Pozwoliło mu to zakwestionować niewolnictwo. Jest ono niesprawiedliwe i powinno zostać zakwestionowane (był zwolennikiem przekonania o naturalnej równości ludzi). Człowiek podlega dwóm prawom - państwowemu i prawu natury. Przestrzeganie praw pochodzących od państwa jest cnotą, ale prawa państwa są kruche i nie zawsze sprawiedliwe.

ANTYFON: (480-411 r. p.n.e.) Dzieła: „ Prawda”, „ O przewrocie”, „O zgodzie”

Został skazany na śmierć przez sąd ateński za bezbożność. Wyrażał pogląd o jednym bycie, o zgodności bytu i myśli. Dla Antyfona na pierwszym miejscu jest rozum. Natura jest na drugim planie. Utożsamia naturę z Bogiem, odrzuca kult, że Bóg ma wpływ na człowieka. Dzięki rozumowi jesteśmy w stanie odkryć siły, które rządzą ludzkim zachowaniem (naszym zachowaniem). Zaspokajanie własnych potrzeb jest rzeczą naturalną, dążenie do własnej korzyści nie jest niczym niemoralnym. Śmierć staje się ważnym elementem. Potrzeba życia, pełnią życia (życie tu i teraz). Nasze dążenie do korzyści jest w konflikcie z dążeniem do korzyści innych - powinniśmy działać zgodnie z własnymi potrzebami. Na pierwszym miejscu prawo natury (własne). Prawa stanowione są sprzeczne z naturą - z założenia powinny zostać odrzucone (gdy inni nie widzą tego, bo są nałożone sankcje). Dobry obywatel to taki, który pozna naturę rzeczywistości, bo dzięki temu jest w stanie działać z korzyścią dla siebie. Umowa społeczna jest zgodna z naturą, ponieważ wpływa na wzajemne krzywdzenie się. Równość- egalitaryzm. Promuje ustrój przodków, najbliższa Sparta (bardziej demokratyczna niż Ateny). Wszyscy jesteśmy z natury jednakowi.

NOWE POKOLENIESOFISTÓW (sofiści polityczni)

Ludzie pod względem biologicznym różnią się . Naturalna jest nierówność ludzi.

KALLIKLES (CHARYKLES) nie istniał, jest tworem literackim, wymyślonym przez Platona (istniał Charykles -opisany przez Platona). Należał do grupy, która przejęła władzę. W państwie władzę sprawowała większość- średnia klasa. Państwo powstało jako zmowa słabych, których jest większość przeciwko mocnym, których jest mniej. Jednostka powinna żyć poza prawem stanowionym, wtedy jest lepsza.

TRAZYMACH: Najważniejsze dzieła: „O państwie”, „ Wielka sztuka”

Był nauczycielem retoryki, układał mowy, wierzył w potęgę słowa. Uważał, że ludzie nie są sobie równi: dzielą się na słabych i silnych (dwie kategorie ludzi) Państwo stworzyli silni, aby panować nad słabymi. Prawo jest tworzone w interesie grupy rządzącej: „ każdy rząd ustanawia prawa dla własnego interesu” Pasterz - rządzący (np. wcale nie działa w interesie owiec). Tak powinniśmy patrzeć na funkcjonowanie państwa.

KRITIASZ: wszechstronnie uzdolniony, uczeń Gorgiasza, Prodikosa i Sokratesa. Podzielał pogląd Protagorasa n a temat powstania państwa. Państwo jest tworem ludzkim. Powstało na zasadzie umowy, ale dotyczy tych najzdolniejszych. Ludzie z natury są różni-równi. Każdy może stać się silnym, nawet słaby poprzez ćwiczenia (słabość to nie jest cecha stała). Chwalił system wychowawczy jako połączenie ćwiczeń fizycznych i edukacji, tzw. „zdrowy rozum”(system spartański). Impuls do działania ludziom (jednoczenia się) daje wybitna jednostka. Bez tej jednostki państwo nie było by w stanie przetrwać. Ludzie z natury są egoistami. Egoizm nie może być ograniczany, ale dotyczy to tylko najsilniejszych-panowanie nad masą (przeciętnymi). Reszcie społeczeństwa egoizm należy ograniczać zasadami prawa, powinni przestrzegać zasad prawa. Religia: Boga wymyślił człowiek, wybitna jednostka (dodatkowy element panowania nad słabszymi, wymysł ludzki). Bóg czuwa, obserwuje, dlatego ludzie przestrzegają prawa. Religia jest ważnym elementem dla zachowania porządku i przestrzegania prawa.

SOKRATES: uczeń Prodikosa. Filozof starożytnej Grecji. Twórca etyki politycznej, twórca całej współczesnej filozofii. Nie zostawił żadnych pism, a jego poglądy znamy pośrednio z dialogów Platona.

W swoich rozważaniach zwrócił uwagę na człowieka. Sokrates jako pierwszy stwierdza, określa, kto to jest człowiek „ Człowiek to jego dusza”(psyche). Nowe rozumienie duszy. Świadomość duszy pozwala identyfikować się z naszym ciałem-to jest rozum. Dusza (cnota)-intelektualna część naszej istoty, nasze świadome „ja”, to coś, co nas odróżnia od świata zwierząt, rozwój intelektualny. Cnota to wiedza, wada to niewiedza. Dualizm ducha i ciała. Człowiek postępuje źle, ponieważ nie posiada wiedzy. Sokrates nie angażuje się w życie polityczne, ale poprzez swe nauki starał się wychować dobrego obywatela (cel dobro państwa, wspólnoty obywatelskiej, społeczeństwa). Sokrates wprowadził metodę ironii, dzięki której można wychować obywatela: metoda ironii to maska, trzeba ją ściągnąć, aby poznać istotę rzeczy. Były to dwie metody:1) metoda elektryczna (destrukcyjna)-polegająca na tym, żeby w rozmowie z innym człowiekiem pokazać mu błędy jego przekonań;

2) metoda majotyczna- pozwala rodzić się (pomaganie w rodzeniu- majotyka), znaleźć rozmówcy własne „ja”, a tak naprawdę wprowadza własne wartości, koncepcje.

Podstawę sokratejskiej filozofii można sprowadzić do dwóch tez: 1) Człowiek nie potrzebuje innych bodźców, jest sam w stanie osiągnąć wolność od pobudek biologicznych-samowystarczalność (autartia).Wolność nie zależy od pobudek biologicznych-poza człowiekiem istnieje niezależny od niego porządek(obiektywny), ustanowiony i rządzony przez jakąś wyższą i panującą nad człowiekiem mądrość. 2)Człowiek ma w sobie zwierciadło, które odbija prawa rządzące porządkiem i zgodnie, z którymi każdy człowiek powinien postępować. Z tych stwierdzeń Sokrates wyprowadził wniosek, że bezpośrednim źródłem mądrości dla każdego człowieka powinno być poznawanie samego siebie. Dzięki temu człowiek poznał znajdujące się w nim zwierciadło praw, które rządzą ludzkim życiem i mógł postępować zgodnie z nimi. Do poznania praw rządzących życiem człowieka powinno się dążyć nie tylko ze względu na chęć zaspokojenia swojej żądzy wiedzy teoretycznej, lecz także ze względów praktycznych, aby sprostać obowiązkom życia prywatnego i publicznego. Cechą charakterystyczną etyki Sokratesa był brak zgody na dysharmonię pomiędzy wolą człowieka, a znanymi mu, ustanowionymi przez bogów prawami. Dla Sokratesa cnota łączyła się nierozerwalnie z wiedza o tym, co dobre, a co złe. Wiedzieć, że dany uczynek jest dobry oznaczało chęć spełnienia go. Sokrates sprawiedliwość utożsamiał z legalnością, to jest zgodnością postępowania obywateli z ustawami obowiązującymi w państwie. Odnośnie do ustaw Sokrates wyróżniał normy wydawane przez państwo, które zmieniają się odpowiednio do tej lub innej sytuacji politycznej (pisane) oraz normy ustanowione przez bogów jako prawo niepisane o niezmiennej treści. Wiązały one w opinii Sokratesa moralnie obywateli, gdyż wolą bogów było, aby okazywać posłuszeństwo nawet złym prawom państwa. Człowiek sprawiedliwy miał jednak obowiązek (prawo) potępiania złych ustaw państwowych i zwrócenia uwagi rządzącym na ich wady. Sokrates twierdził, że człowiek powinien zajmować w państwie to tylko stanowisko, do którego dorósł swoją wiedzą oraz trudnić się tą tylko profesją, do której sprawowania posiadł odpowiednie kwalifikacje. Sokrates nie był za demokracją, lecz za arystokracją. Twierdził, że władzę powinni sprawować najlepsi, czyli najmądrzejsi. Najlepsza to: monarchia i arystokracja. Do jego bezpośrednich uczniów należał min. Platon. Historia filozofii dzieli się na przed i po Sokratesie. Wg Sokratesa człowiek to jego dusza.

DOKTRYNY UTOPIJNE:

Z myślą utopijna mamy do czynienia, gdy wprost lub pośrednio występują założenia:

1) Człowiek z natury jest dobry, 2) Człowiek ma naturę plastyczną-o zachowaniu czł. decydują zjawiska zewnętrzne, 3) Człowiek jest istotą rozumną, a stopień rozumności ulega rozwojowi,4) Człowiek nie może znużyć się szczęściem, 5) Nie ma nieusuwalnych sprzeczności pomiędzy pomyślnością jednostki i pomyślnością społeczeństwa, 6) Możliwe jest skonstruowanie racjonalnego ładu społecznego, 7) Celem działalności publicznej (politycznej) jest zapewnienie szczęścia człowiekowi na ziemi, 8) Przyszłość ma ograniczoną liczbę wariantów, dzięki temu można wybrać najwłaściwszy, 9) Można znaleźć sprawiedliwych władców.

Definicja utopii wg Ireny Pańków: Utopia jest to złożona struktura teoretyczna, której celem jest model społeczeństwa idealnego, posiadający historyczny i uniwersalny punkt odniesienia, oparta na trzech aksjomatach: 1) Istnienie nadrzędnej instancji antologiczno-aksjologicznej, która jest punktem odniesienia do modelu, 2) Optymizm poznawczy, zdobycie wiedzy pewnej, 3) Optymizm antropologiczny, czyli przekonanie o dobrej naturze człowieka i społeczeństwa. UTOPIA - projekt społeczeństwa doskonałego, czyli każda zmiana jest zmianą na gorsze, społeczeństwa, ustroju, w którym już nic nie można poprawić. Utopiści szerzyli poglądy o całkowitym zepsuciu istniejącego stanu rzeczy, świata. Świat jest zły, beznadziejny, ponury. Równocześnie roztaczali wizję zmiany tego stanu rzeczy, możliwe to miało być ludzkimi siłami. Ich poglądy charakteryzowała wiara w możliwość istnienia stanu powszechnej szczęśliwości oraz przekonanie o możliwości zmiany ludzkiej natury, wykształcenie nowego typu człowieka. Każdy nurt polityczny tworzy własne utopie. Utopie Są realizowane czasem bardzo skutecznie (np. państwo paragwajskie). Można wyróżnić etapy wprowadzania utopii w życie(elementy):- część krytyczna mówi, co jest złe we współczesności, równocześnie pokazuje jak prawidłowo powinno to funkcjonować;- część projektująca -element uniwersalny-poszukiwanie trwałych zasad, prawd. Prawdy te, prawa można odnaleźć. Utopie charakteryzują się faktem braku teorii przejścia tzn. jak ma nastąpić przejście od współczesności (obecnego) do państwa idealnego. Nie wiadomo jak tego dokonać.

Renesansowa utopia: prekursorzy

Tomasz Morus -„Utopia”, Campanella -„ Państwo słońca”, F. Bacon -„Nowa Atlantyda”

XVII i XVIII wiek -komunizm utopijny: Całkowite odrzucenie idei własności prywatne, postulat jej całkowitego zniesienia. Upatrywanie we własności wszelkiego zła.

TOMASZ MORUS: reprezentant utopii renesansowe, przeciwnik protestantyzmu. Ważniejsze prace: „Utopia…”, „Dialog dotyczący herezji”. W „Utopii” zawarł krytykę władzy królewskiej, zarzucając rozrzutność, bezprawność działań oraz zaniedbywanie bezpieczeństwa poddanych. Inspiratorami działania władców byli źli doradcy, których należy zastąpić filozofami. W nowym państwie na wyspie Utopii jedyna formą własności pozostanie własność wspólna. Mieszkańcy wyspy-państwa będą przestrzegali zasad moralnych, ukształtowanych przez dom rodzinny. Każdy mieszkaniec wyspy będzie obowiązany do świadczenia pracy na rzecz wspólnoty. Postęp techniczny ułatwiający ludziom życie nie jest potrzebny. Społeczeństwo będzie miało niewielkie wymagania konsumpcyjne. Wyeliminowane zostaną różnice majątkowe a domy będą urządzone wg określonego planu. W utopii nie ma pieniądza, produkty wytworzone przez mieszkańców będą składowane w magazynach i im wydawane. Ustrój polityczny w utopii jest hierarchiczny i jednocześnie demokratyczny. Najwyższa władzę sprawuje wybierany dożywotnio książę. Kompetencje władcy obejmowały kierowanie pracami publicznymi i politykę zagraniczną. More dopuszczał w Utopii różnorodność wiary społeczeństwa (na wyspie jedna świątynia dla wszystkich wyznań). Jego poglądy kontynuowali Campanella i Bacon (odrodzenie). Wolny czas poświęcają Utopianie nauce, jednakowo się ubierają, wspólnie spożywają posiłki. Na wyspie U został wprowadzony 6-cio godzinny dzień pracy, co wystarczyło na zaspokojenie materialnych potrzeb. Utopia zna niewolników, nie stanowią oni jednak naturalnej i stabilnej grupy społecznej; rekrutują się spośród przestępców oraz jeńców wojennych i są przeznaczeni do wykonywania ciężkich prac. Prawa na wyspie są proste i nieliczne; główną zasadą jest powszechna tolerancja.; nieliczni duchowni wybierani przez wiernych, nie mają przywilejów, nie znają celibatu. Utwór „Utopia” wyrósł klimacie zwrotu ku starożytnemu idealizmowi Platona.

PLATON: największy myśliciel, nie wiadomo co myślał. Demiurg z gr. oznaczało rzemieślnika-stwórca, stworzyciel. Nie każdy ma dostęp do wiedzy, nie każdy rozumiał. Platona; rzeczy zostały stworzone przez coś wyższego; dawał znaki, że to co pisze to nie to co myśli, ale poprzez wykłady, wypowiedzi mówi prawdę. Myśl Platońska opierała się na trzech filarach (problemach): (problem) idei, zasad i demiurga (stwórcy). By twórcą filozofii nazwanej „Metodą żeglowania” Poszukiwał odpowiedzi na pytanie o sens istnienia. Jak znaleźć dusze człowieka? Istnieją rzeczy pozazmysłowe, niedostępne dla wszystkich.

To co dostrzegamy jest złudzeniem. Żeglowanie: I żeglowanie - napęd wiatrem, poznawanie świata za pomocą zmysłów; II żeglowanie- (to duży wysiłek fizyczny, należy podjąć wielki wysiłek intelektualny) poznawanie świata za pomocą rozumu „oko dusz”, „oko rozumu”. Rzeczywistość ma charakter integibilny, rzeczywistość inetegibilna. Inteligibilność oznacza zdolność wglądu, oglądu intelektualnego. Rzeczy poznane za pomocą rozumu to idee.

Cechy idei: niecielesność (nie są zbudowane z materii), pełna bytowość (mają charakter obiektywny), niezmienność (nie ulegają zmianie, nie giną, nie ulegają zepsuciu), samoistność (są bytem w sobie i dla siebie), jedność (idea wchłania w siebie rzeczy zmyślone).

Idea - konkretna rzecz, umysł ją ogląda (platońska zasada). Świat idei jest światem rzeczywistym, oglądanym przez rozum. Istnieją dwa światy: świat idei i świat odbijający te idee. Pierwszy z nich jest doskonały, drugi jest niedoskonałym odbiciem pierwszego. Świat idei jest absolutny, jego prawa są niezmienne i trwałe, są oparte na zasadach hierarchii. Jedynie mędrzec może przeniknąć jego tajemnice. Idea to jedna i nieokreślona diada - ona wprawia w ruch - jest dobrem i złem. Na tej podstawie tworzy obraz idealnego państwa. Dobra polityka ma na względzie dobro człowieka (duszy ludzkiej). Ciało więzieniem duszy- wszystko się skupia na duszy. W dziele „Państwo” - ukazał model państwa idealnego. (Państwo stworzył człowiek) państwo jest tworem koniecznym, gdyż nikt nie jest samowystarczalny. Dla przetrwania potrzebujemy innych ludzi. Każdy z nas rodzi się z pewnymi zdolnościami, to jest od nas niezależne, naturalne. Człowiek powinien zgodnie z tymi uzdolnieniami pracować. W ten sposób wyodrębnił 3 grupy ludzi: 1) ci, którzy pracują fizycznie-rzemieślnicy, kupcy, rolnicy; 2) ci, którzy pilnują -strażnicy; 3) ci, którzy rządzą - władcy. Rzemieślnicy, kupcy, rolnicy pracują; nad ich bezpieczeństwem czuwają strażnicy (ci, którzy pilnują). Strażnicy również wykonują polecenia rządzących. Struktura społeczeństwa idealnego: pracujący → pilnujący → rządzący. Dwie grupy przechodzą szkolenie muzyczno-gimnastyczne. Wg Platona duch jest istotny. Pierwszy etap szkolenia jest wspólny. Po szkoleniu muzyczno-gimnastycznym przychodzi czas na matematykę (nauka liczb, brył). Matematyka jest pierwszym krokiem zrozumienia idei. Bryły matematyczne są poznawane przez umysł. 20 - 30 lat -okres dialektyczny. Okres sprawdzenia, kto jest zdolny do dialektyki z wykorzystaniem rozumu. 35 rok życia - zaangażowanie w empirię do 50 roku życia. Ostatni etap 55 rok życia -mogą stać się prawdziwymi przywódcami życia, posiadają zdolność do rządzenia. Państwo utożsamia Platon ze sprawiedliwością (realizuje zasadę dobra i zła). Mądrość oznacza zdolność dobrego rządzenia, zapewnienie ładu wewnętrznego i zewnętrznego państwa. Męstwo oznacza stałość poglądów i zachowań, bez względu na okoliczności zewnętrzne. To cechy strażników. Umiarkowanie oznacza zdolność do panowania nad pożądaniami. Części duszy: a)rozum-cechuje się racjonalnym zachowaniem; b) gniewliwość -stan pośredni pomiędzy rozumem a pożądliwością, 3) pożądliwość - dążenie do zaspokojenia potrzeb wegetatywnych, objawia się, gdy rozum nie jest w stanie panować nad gniewliwością. Platon - prekursor feminizmu. On zauważył, że kobiety mają pewne uzdolnienia. Doszedł do wniosku, że szkolenie gimn.-muz. powinno objąć także dziewczynki. Należy traktować je równo poza tym, że są słabe, wymagające mniejszego wysiłku fizycznego. Komunizm platoński - P zauważył, że aby być dobrym strażnikiem i filozofem - trzeba się temu całkowicie poświęcić. Zalecał zniesienie własności i instytucji rodziny. Państwo ma być rodziną dla strażników i filozofów nie dotyczy to pracujących (rzemieślników). Zadaniem strażników jest wyłapywanie tych, którzy chcą się nadmiernie wzbogacić. Muszą im wtedy uświadomić, że robią źle. Teoretycznie występuje wolność przy dobieraniu partnerów (zachowania muszą być kontrolowane przez państwo). Idealne państwo ma wolnych obywateli, dlatego konieczna jest kontrola państwa dotycząca prokreacji w danym wieku: mężczyźni 30-50, kobiety 20-40. Dzieci, które rodziły się poza tymi latami powinny być zlikwidowane. Partnerzy mogą się dobierać losowo pod kontrolą filozofów (lecz każdy ma w sobie od urodzenia element (pierwiastek) metalu: złoto, brąz, żelazo. Nastawienie psychiczne aby nie mieszać metalu). Państwo miało stanowić jedną, wielką rodzinę (idealne państwo). Typologia ustroju politycznego państwa: Państwo stworzył człowiek. Istotą państwa nie jest rozum, lecz odwaga (tak jak w timokracji), chciwość (w oligarchii), anarchia (w demokracji), strach i zbrodnia (w tyranii). Platon był twórcą pierwszej w historii myśli politycznej. Cechą tej filozofii była postępująca naprzód degeneracja ustroju.

Timokracja- ustrój, gdzie w miejsce cnoty wchodzi dążenie do zaszczytów, do tego, żeby być uwielbianym. Rozwija się żądza pieniądza. Timokracja przekształciła się w oligarchię- rozwarstwienie społeczne bogactwa. Bogacze chcieli być jeszcze bogatszymi, dlatego popadali w konflikty z ludem, który był w większości. Tak powstała demokracja. Wartością naczelna jest wolność. W demokracji każdy staje się panem swojego życia. Następuje anarchizacja społeczeństwa - ludzie traktują siebie jak towar, następuje rozpad więzi społecznej. To powoduje zagrożenie dla indywidualnej wolności Pojawia się jednostka, która omamia ludzi dając gwarancje (zręczny demagog , który nie ma trudności w zapanowaniu nad motłochem). Mówi, że jest przyjacielem ludu, który wynosi go na tron. Tak powstaje tyrania, najgorsze co może być. Tyran rządzi z korzyścią tylko dla siebie. Zło tyrani polega na tym, że każdy jest tyranem innego człowieka. Tyrania jest ostatnim stadium totalnego upadku, powstaje niewola. Kres tej niepożądanej ewolucji może położyć tylko ustanowienie rządu „stróżów doskonałych”, czyli mędrców. Hierarchia społeczeństwa została oparta na hierarchii wiedzy. Mędrcy dochodzą do pełnej prawdy: wojownicy poznają tylko część, a prostacy zaledwie jej strzępy. Filozof jest człowiekiem mądrym→ mądrość to cnota→ cnota ma jednak wsparcie w dobrym urodzeniu, to zaś idzie w parze z posiadaniem. W dialogu „Polityk” -Platon próbuje stworzyć system, który mógłby być wykorzystywany w rzeczywistości.. Opisanie praw to złoty środek. 6 ustrojów: 1) trzy zgodne z prawem: a) monarchia-władzę sprawuje jednostka, b) arystokracja-władzę sprawuje elita, c) demokracja-władzę sprawuje lud; 2) trzy niezgodne z prawem: a) tyrania-władzę sprawuje jednostka, b) oligarchia-władzę sprawuje elita, c) demokracja zepsuta - władzę sprawuje lud. (przykłady: Persja-tyrania, Grecja- demokracja zepsuta). Wizja idealnego państwa Platona to utopia. U schyłku życia w ostatnim dialogu „Prawa” przedstawił obraz nieco innego państwa.(„Drugie, co do dobroci; możliwie najlepsze”) Jest to państwo, w którym rządzą wielcy właściciele ziemscy, ale już bez wspólnoty rodzinnej i majątkowej. Państwo znajdowało się na terenie Krety. W idealnym państwie mieszka 5040 obywateli (to jest 7 ! silnia). Ich liczba jest stała (niezmienna). Każdy obywatel ma działkę ziemi, która składa się z 2 części (jedna w kręgu zewn. druga w wewn.). Każdy obyw. ma 2 domy : jeden w mieście, drugi przy granicy zewnętrznej. Każdy jest rolnikiem (ma niewolników). Reszta mieszkańców to „metojkowie” (obcy). Oni są kupcami i rzemieślnikami. Mogą mieszkać 20 lat (ich dzieci też 20 lat). Platon był zwolennikiem wykonywania jednego zawodu, wg zdolności. Pewien wyjątek - pozwala obywatelom być zarówno rolnikiem i strażnikiem (tylko w tym państwie). Kontrolę nad metojkami sprawują specjalne oddziały złożone z młodych ludzi. Mit jaskini W micie tym Platon szkicuje wizję więźniów przykutych przed ścianą w jaskini w taki sposób, że nie mogą się odwrócić. Z tyłu za ich plecami pali się ogień, przesuwają się jakieś przedmioty, które rzucają cienie na ścianę widzianą przez więźniów. Do jaskini dobiegają jedynie dźwięki, które mają swoje źródło u wejścia jaskini i których echo, odbite od ściany, słyszą owi „osobliwi kajdaniarze”(więźniowie). Ich świat jest światem cieni, odbić, pozorów, które jawią im się jako jedyna rzeczywistość, albowiem innej nie znają, nie domyślają się nawet, że może istnieć. Obraz tych więźniów symbolizuje wedle Platona naszą sytuację w świecie. Poruszamy się na co dzień, w życiu potocznym wśród zmiennych, nietrwałych przemijających rzeczy. Sądzimy, ze stanowią jedyną rzeczywistość daną w bezpośrednim zmysłowym doświadczeniu. Jest to jednak jedynie pozorny świat cieni, migotliwych złudzeń. Jakie jest źródło prawdy ostatecznej, a co jest odzwierciedleniem czegoś innego? To idee-odpowiada Platon- doskonałe, niezmienne byty istniejące poza obrębem naszego codziennego doświadczenia. (Te idee to między innymi: miłości, sprawiedliwości, przyjaźni, rzeczy. Na szczycie hierarchii tych wszystkich idei znajduje się Dobro. Naszym zadaniem jest wyrwać się z kajdan codzienności, odwrócić głowę ku światłu, przyzwyczaić się do jego blasku, by następnie poznać świat owych idei dostępny jedynie rozumowi. Cienie w jaskini to czysto zmysłowe pozorne rzeczy, słońce to odzwierciedlenie idei Dobra). Zmysłami widzimy cienie i słyszymy echa. Świat idei gdy go poznajemy jest nam obcy. W pełnym świetle, po pełnym poznaniu widzimy prawdę i stajemy się filozofem.

ARYSTOTELES: Najwybitniejszy uczeń Platona, nauczyciel Aleksandra Wielkiego. Dzieła: „Etyka”, „ Polityka”, „Ustrój polityczny Aten”. Przeciwieństwo Platona. Arystoteles dzieli naukę na 1) wiedzę teoretyczną -poszukuje wiedzy dla niej samej, 2) wiedzę praktyczną - poszukuje wiedzy dla doskonałości moralnej człowieka, 3) wiedzę wytwórczą - nauki wytwórcze poszukujące wiedzy dla wykształcenia zdolności wytwarzania rzeczy. Ad 1) n. teoretyczne (hierarchiczne): a) metafizyka (filozofia pierwsza), b) fizyka (psychologia- jak funkcjonuje umysł, dusza człow), c) matematyka. Arystoteles zastanawia się, czym jest człowiek - człowiek to jego dusza! Czym jest dusza? Dusza dzieli się na 3 części (jedna siedzi w drugiej jak matrioszki ros.): 1) dusza wegetatywna (wspólna)- czynnik, który powoduje, że żyjemy (jemy, pijemy). 2) dusza zmysłowa - pozwala postrzegać, wyrażać pewne popędy, dążenia do czegoś, reagowanie na otoczenie (char. już dla świata zwierzęcego), 3) dusza rozumna - pozwala planować, oceniać, przewidywać, wyciągać wnioski, znaczenie refleksyjne, (charakterystyczna tylko dla ludzi). Te trzy części duszy wpływają na to, co powinno być celem człowieka (dbanie o duszę). Dążenie zgodnie z rozumem - cnota. Sposobem funkcjonowania człow.- działanie zgodne z cnotą (dążenie do szczęścia, zaspokojenie potrzeb). Dwie kategorie cnót: 1) etyczne - zwykłe cnoty (panowanie rozumu nad pożądaniem), 2) dianoetyczne - wyższe cnoty, rozumne. Ad 1) etyczne: są poszukiwaniem umiaru, złotego środka (A wszędzie poszukiwał złotego środka) np. męstwo - środek pomiędzy zuchwalstwem a tchórzostwem; sprawiedliwość - środek pomiędzy utratą a zyskiem. Sprawiedliwość jest najważniejsza dla A z cnót zwykłych. Działanie zgodne z prawem państwowym, zdolność do przestrzegania reguł, zdolność do wypośrodkowania skrajności (ujmuje wszystkie cnoty). Cnoty nie są przyrodzone, cnót można się nauczyć, ćwiczenie pozwala nabywać cnotę. Człowiek działający według cnót etycznych i dianoetycznych jest w pełni człowiekiem. Ad 2) dianoetyczne: a) niższe - rozsądek (phronezis), sprawiedliwość; b) wyższe- mądrość (sofija), świat pozazmysłowy, materialny, metafizyczny. Rozsądek ma charakter umiejętności oceniania świata materialnego. Polityka - nauki praktyczne: a) etyka ;b) polityka w znaczeniu wąskim. Podstawą życia politycznego jest człowiek. Człowiek zawsze musi żyć w grupie. Pierwsza (grupa) - wspólnota - rodzina (popęd seksualny skłania do tworzenia grupy). Rodzina nie jest pełnym gwarantem zapewnienie statusu materialnego, dlatego rodziny łączą się w wioski (druga grupa), ale one tez nie są w stanie zabezpieczyć człowieczeństwa- naszej duszy. Wioski łączą się w państwo (trzecia grupę). Dopiero ono jest w stanie zapewnić, zabezpieczyć nasz rozwój. Państwo jest tworem idealnym. Rodzina powinna zapewnić minimum egzystencji. Cztery relacje ludzi (rodzina, państwo): mąż- żona (panowanie męża nad żoną), rodzice-dzieci(dzieci podporządkowane obojgu rodzicom), pan-niewolnik ( atak na instytucję niewolnictwa, wprowadził kategorie niewolnika z natury, grecy z natury swojej są równi, niewolnicy to barbarzyńcy, nie grecy), zdolność zdobywania dóbr koniecznych dla przeżycia: 1) w sposób pierwotny- (zbieractwo, rolnictwo),2) wymiana- (towar za towar), 3) za pomocą pieniądza- (Arystoteles potępiał tę formę, uważał za niegodne człowieka). Dwie pierwsze godne pochwały. Kategorie obywatela: Obywatel- człowiek; nie każdy człowiek jest obywatelem; człowiek zwierzę państwowe, polityczne, człowiek poza państwem nie istnieje. Arystoteles nie zna kategorii społeczeństwa, grupy społecznej (grecy też nie). Człowiek jest istotą żyjącą w państwie. Aby być obywatelem trzeba uczestniczyć w sądach i zgromadzeniach (być sędzią w sądach, uczestniczyć w zgromadzeniu prawodawczym- być urzędnikiem). Nie każdy może takie funkcje pełnić, trzeba mieć majątek uniezależniający od pracy. Trzeba mieć czas, aby poświęcić go państwu. Ustrój polityczny (państwowy): jest to ujęcie w pewien porządek władz, a przede wszystkim najwyższej władzy ze wszystkich (ustalenie, kto sprawuje najwyższą władzę w państwie): a) powinna to być jednostka, grupa ludzi, bądź większość ludzi; b) należy wskazać, w jakim celu jest sprawowana władza: - dla dobra ogólnego; - (czy) dla dobra sprawujących władzę. 1) ustroje właściwe - dla dobra ogółu; 2) ustroje zdeprawowane - złe- dla dobra sprawujących władzę (dla dobra jednostki). Ad 1)Właściwe: a) monarchia (jednostka), b) arystokracja (grupa ludzi), c) politea (dla dobra większości, ogółu) Ad. 2) Zdeprawowane: a) tyrania, b) oligarchia, c) demokracja. Najlepsza jest politea- jest złotym środkiem (pomiędzy oligarchią a demokracją). Władzę sprawuje stan średni, który jest w miarę zamożny, uczestniczą w polityce, jest ich większość, dążą do dobra ogólnego. Dobro ogółu jest ważniejsze od dobra jednostki (wg Arystotelesa). Model idealnego państwa. Każde państwo musi mieć: ludność - tej ludności tak w sam raz, ani za dużo, ani za mało. Na tyle dużo, aby bronić, aby byli samowystarczalni, aby było, z kogo wybierać do sprawowania władzy. Taka ilość, aby siebie nawzajem znać, kojarzyć. Terytorium: ani za duże, ani za małe, w sam raz; dobrze położone, dostęp do morza, aby było samowystarczalne. Wewnętrzny podział ludności: zajmujących się: 1) rolnictwem, uprawą; 2) wytwarzaniem (rzemieślnicy); 3)kupcy, handlowcy [ te trzy pierwsze grupy - służą], 4) ci, co bronią, wojownicy; 5) władcy; 6) kapłani. [ostatnie trzy grupy to obywatele] . Prosty podział: grupy 1,2,3 - pomagają tym, którzy są obywatelami (4,5,6).W 4,5,6 - najważniejsi są władający, władają mądrzy. Ci, którzy bronią cechują się siłą. W idealnym państwie podział będzie polegał na przejściu zgodnie z kategorią wieku: młody-wojownik; średni (uczestnik władzy) -radny; u schyłku życia staje się kapłanem. Każdy obywatel przechodzi każdy z tych etapów. Kwestia wychowania: potrzeba nauczenia cnoty (tego nie wolno zostawić ludziom, to musi podlegać kontroli państwa); wychowanie klasyczne ( tylko dla obywateli).

AWERROIZM: (Awerroez) Istnieją dwie płaszczyzny rozumienia rzeczywistości: religijna (gorsza-opiera się o wiarę) i rozumna. Lud musi się uczyć moralności i religii. Świat jest wieczny, ludzkość jest wieczna. Nie istnieje nieśmiertelność- dusza ludzka nie jest nieśmiertelna, dusza po śmierci łączy się z duszą ludzkości (ta jest nieśmiertelna). Nasza indywidualność kończy się z chwilą śmierci fizycznej. Człowiek jest nosicielem czasowym ewolucji duszy ludzkości. Ludzie są zdeterminowani prawami przyrodniczymi; nie ma wolnej woli, jesteśmy podporządkowani regułom przyrodniczym. Naturalizm, antyindywidualizm - szczęście tu i teraz; szczęście oznacza działanie zgodnie z naturą. Koncepcja podwójnej prawdy zakłada, że mamy do czynienia z: 1) prawdą objawioną- teologiczną (niedozwolone), 2) prawdą rozumną -filozoficzną (dozwolone). Te prawdy mogą ze sobą nie być zgodne. Dojście do nich odbywa się innymi środkami, obie prawdy są równorzędne, sprzeczne (różne są poglądy). Prawdy filozoficzne mogą być dozwolone (bardziej prawdopodobne), prawdy wiary - nie. Koncepcja awerroizmu łacińskiego - idea państwa jako bytu niezależnego od innych bytów społecznych (zbiorowość jest istotniejsza niż elementy składowe MARSYLIUSZ Z PADWY, DANTE ALIGHIERI ).

DANTE ALIGHIERI: Poeta. Utwory: „Boska komedia”, „Uczta”, „O monarchii”. Dante tworzy pierwszą nowożytną utopię. W traktacie „O monarchii” zawarł koncepcję stworzenia ogólnoświatowego państwa; a w nim władca, który panuje nad całym światem. Nowożytna koncepcja ludzkości - wszyscy ludzie zmierzający do wspólnego celu; szczęśliwe życie pod przywództwem cesarza, władcy całego świata. Pomimo wielu różnic, ludzie tworzą społeczność ludzką. Aby taką społeczność tworzyć i aby ona przetrwała musi panować pokój. Zapewnienie pokoju będzie dzięki stosowaniu siły fizycznej oraz stosowania prawa. Cesarz jest panem i prawem (nas wszystkich), sam stoi ponad prawem. Cesarz jest panem i sługą (dla zapewnienia szczęścia ludzkości będzie kierował się miłością, sprawiedliwością). Jądrem cesarstwa światowego będą Włochy (ma być kontynuacja cesarstwa rzymskiego, spadkobiercy rzymian),mogą istnieć miasta i państwa. Wyznaczniki jedności narodowej: język, obyczaj, prawo. Człowiek dąży do życia wiecznego. Drugi cel to zbawienie. Te dwa cele są równoważne. To założenie wpływa na relacje państwo-kościół; sakrum - profanum (autonomia - współpraca) nie mają konkurować, ale współdziałać. Nad wolą ludzką panuje cesarz (działa zgodnie z filozofami),nad rozumem panują filozofowie. To zapewnia harmonię.

MARSYLIUSZ Z PADWY: (XIII-XIV wiek) Aweroysta. Dzieła: „Obrońca pokoju”, „Obrońca mniejszych”.( Od Arystotelesa ) przyjmuje założenie, że państwo jest tworem natury. Jednakże, jego zdanie państwo ma tylko i wyłącznie cele związane ze sferą biologiczną , fizjologiczną człowieka, a nie moralną - zapobiega między innymi konfliktom. Państwo określane jako strażnik, obrońca.. Koncepcja podziału społeczeństwa na 6 grup (od Arystotelesa): a) władcy -najważniejsi, b) kapłani - mniej istotni. Lud - prawodawca, może wyłaniać rząd i kontrolować, a nawet korygować jego błędne decyzje. Rząd ma monopol na stosowanie środków przymusu, na administrowanie. Rząd nie jest jednak wszechwładny, on tylko wykonuje ustawy, nie ma uprawnień prawodawczych (nie może być tyrania). Ustawy państwa stanowi lud - koncepcja suwerenności ludu. Marsyliusz z Padwy, jako pierwszy powiedział, że znamieniem ustawodawczym jest suwerenność ludu, stanowienie prawa; lud ma prawo do kształtowania i odwoływania rządu. Lud stanowi prawo ( w jaki sposób?): - nie jest konieczna jednomyślność, - wystarczy, że większość coś ustali, aby prawo było ustanowione (większość intelektualna musi być jakościowa i ilościowa). Eksperci piszą projekty ustaw, muszą być zatwierdzone przez lud, ulegają modyfikacji. Marsyliusz zakładał, że istnieje możliwość delegowania suwerenności - na jakiś czas na określoną grupę (rząd). Lud może przelać całą swoją władzę na jednostkę, na cesarza. Pozytywna koncepcja prawa: reguły ustalone przez lud zaopatrzone w sankcję rządu (władz). Istnieją reguły, prawa boże, ale to są reguły, a nie prawo - to są doktryny, zaczną obowiązywać po naszej śmierci. Prawo natury istnieje, ale nie wpływa na prawo pozytywne- jest wtórne do prawa pozytywnego- to część wspólna poszczególnych społeczeństw. Marsyliusz atakuje instytucję Kościoła; nadinterpretacja Pisma Świętego przez kapłanów; Kościół nie ma racji bytu; Kościół to jest duchowy związek ludzi wierzących. Obywatel - podporządkowanie spraw wiary, religii -państwu. Prekursor idei suwerenności ludu, prekursor pozytywizmu prawniczego; definiowanie prawa jako rozkazu i wiązanie go z państwem; zróżnicowanie rozważań o państwie; prekursor reform kościelnych (luterańskiej) - podporządkowanie spraw kościelnych - państwu. (Prawo- rozkaz, polecenie, sankcja)

MACHIAVELLI NICCOLO: przedstawiciel doktryny politycznego realizmu. Dzieła: „Rozważania nad pierwszymi 10 księgami Tytusa Liwiusza”, „ Książę”. Twierdził, że jego interesuje doświadczenie bieżące (fakty)-odrzucał tradycję Platona i Sokratesa. Interesowało go jak jest - jak działa państwo i prawo- a nie jak było lub jak być powinno. Stosuje metodę indukcyjną, wywodzi regułę ogólną: nie ma rzeczy materialnych, istnieją relacje i reguły ogólne; wśród reguł są takie, że w świecie istnieje taka sama ilość dobra co zła (raz się skupia, raz rozprasza); stała jest virdu (virtum) zachowanie się człowieka, energia, zdolność panowania nad rzeczywistością. Przeciwwagą do virdu jest los, fortuna- rzeczy niezależne od człowieka, mogą ulegać rozproszeniu lub skumulowaniu, ale jest ich ciągle ta sama ilość. Państwo się rozwija, lub upada-wpływ virdu i losu (odbywa się to po kole).Śledzenie historii, przez badanie jak było, możemy się dowiedzieć jak jest i jak będzie w przyszłości. Ważne jest dla niego badanie przeszłości; odwołuje się do obrazu okrętu (virdu) i fortuny (losu -rwącej wody). Człowiek nie jest bezwolny, może sam kierować swoim losem; uważa, ze człowiek nie jest w stanie przeciwstawić się tendencjom epoki, ale może wykorzystać dla swoich celów. Najważniejsze dwa projekty: 1) w pierwszym dziele - projekt tego, co można stworzyć w przyszłości (strategiczny), 2) zawarty w „Księciu” - amoralny - taktyczny (tu i teraz). Ad 1) „Rozważania….” Koncepcja republiki: a) jednowładztwo, b) republika - ustrój mieszany (elem. oligarchii i monarchii); lepsza od jednowładztwa, gwarantuje trwałość ustrojową, zapewnia wolność, zbudowana na podstawie władzy materialnej, gwarant swobody gospodarczej, wszyscy równi wobec prawa. Prawo w państwie - jasne, pochodzi od uprawnionej władzy, za prawem musi stać siła, podstawą siły jest armia. Nowa forma władzy- dyktator-doprowadzenie do wyeliminowania niewładzy i zjednoczenia Włoch. Władca ma być: lisem (sprytny), lwem (nie bać się stosowania przemocy), nagły, gwałtowny. Przemoc musi być stosowana, bo człowiek z natury jest zły, czyni dobrze jedynie pod presją prawa, sankcji i przemocy. To nie może być terror, czyny nie mogą być wykonywane przez księcia osobiście - musi być kozioł ofiarny. Stosowanie przemocy musi być nagłe, w określonym czasie. Stosowanie zła skondensowane, natomiast stosowanie dobra- rozłożone w czasie; hojność nie może być zbyt duża. W Republice ważną rolę odgrywa religia (sam był niewierzący). Traktuje religię instrumentalnie, jako narzędzie kontrolujące społeczeństwo, religia -pod kontrolą państwa; nie chce, aby było to chrześcijaństwo, bo niszczy męstwo i gloryfikuje moralność.(M postuluje, aby w sprawowaniu władzy Książę był amoralny, polityka jest poza moralnością, wyznacznikiem polityki jest skuteczność, a nie dobro czy zło). Religia państwowa - zrównanie sacrum i profanum.

TOMASZ Z AKWINU: dominikanin (XIII w.) Prace: „Suma teologiczna”, „O monarchii”, „Suma przeciwko poganom”. Przejął od Arystotelesa pogląd, że człowiek jest z natury istotą społeczną. Arystoteles- ujmuje człowieka jako obywatela; Tomasz z Akwinu - człowiek jako jednostka społeczna. Przyjmuj, że państwo powstaje z rozwoju od rodziny do państwa. Celem państwa jest dobro wspólne. Kładzie duży nacisk na stronę materialną, zaspokojenie potrzeb doczesnych. Ale są to tylko cele doczesne. Jako cel ostateczny pozostaje zbawienie. Tomasz dzieli społeczeństwo na trzy grupy: 1) optyma (optimates) - najbogatsi, najlepsi (bogatsi duchowni i świeccy), 2) populus honorabilis - ludzie posiadający majątek, z którego mogą się utrzymać nie pracując, 3) vilis populus - nie posiadający majątku. Utrzymanie prywatnej własności miało być niezbędne do normalnego życia społecznego. Społeczeństwo ma kształt piramidy. Najszersza grupa (na dole) to grupa 3. Jednak wpływ na władzę mają najbogatsi. Zdobycie majątku jest uzależnione od pracowitości. Zaczyna kwestionować tezę, że władza pochodzi od Boga. Sama władza pochodzi od Boga; zasada władzy-hierarchia w społeczeństwie. Każda wspólnota z natury swojej jest hierarchiczna, cały świat to hierarchia istot. Cel doczesny państwa - jest cząstkowy, musi prowadzić do zbawienia. Dwa warunki, które prowadzą do zbawienia: 1) pokój- pax, 2) porządek - ordo (hierarchiczna struktura społeczeństwa oparta na nierówności). Dopuszcza możliwość powstawania różnych ustrojów, ale najlepszym ustrojem jest monarchia, zwłaszcza dla cywilizacji chrześcijańskiej (ale nie zawsze, pod warunkiem ,że nie jest zepsuta); monarchia może przemienić się w tyranię. Tyrania może też powstać przez bunt, poprzez uzurpację, z zasady będzie władzą tyrańską. Konsekwencje: -wprowadzenie czynnego prawa do oporu, ma prawo do jej obalenia, czynnego (zasada). Tomasz polecał aby czynny opór stawiali w skrajnych sytuacjach (Kościół jest autorytetem-może się jego poradzić. Gdy władca przekracza prawa boskie i ludzkie - tyrania. Najwyższe prawo -prawo wieczne- jest częścią istoty Boga (Bóg jest niepoznawalny-człowiek nie wie jak wygląda prawo wieczne). Odblask, odbicie prawa wiecznego- prawo natury, prawo naturalne. Bóg tworząc człowieka zaopatrzył w rozum, po to abyśmy poznawali świat, a poznając świat poznajemy reguły prawa naturalnego (jest poznawalne dzięki rozumowi). Te reguły są w nas samych. Reguły o charakterze ogólnym nie są zaopatrzone w sankcje. Konieczne jest uszczegółowienie praw, reguł . Prawa ludzkie-prawo natury -nie zabijaj - prawo ludzie wskazuje sankcje. Te systemy ułożone hierarchicznie; prawo ludzkie niezgodne z prawem naturalnym jest nieważne (hierarchia reguł)......Prawo boskie -pozytywne-zawarte w Piśmie Św. (obok triady tomaszowej) zajmuje się inną sferą niż prawo ludzkie, znajduje się obok (reguluje stosunki pomiędzy ludźmi); prawo ludzkie-relacja pomiędzy boskim a ludzkim. Jednym z praw nadrzędnych - prawo ochrony własności (własność przynależna człowiekowi; państwo, społeczeństwo nie powinno tego prawa naruszać. Własność w dwóch aspektach: 1) posiadania rzeczy - nienaruszalne, 2) pobierania pożytków - można ingerować (godzi się pobierać np. % od pożyczki). Kwestia (relacja) państwo-kościół (sacrum -profanum): Kościół może ingerować w prawa władzy świeckiej.

JEAN BODIN: (XVI w.) należy do legistów, skupionych wokół dworu.

Dzieło: „6 ksiąg o Rzeczypospolitej”. Metoda badawcza zakłada, że działalność myśliciela nie może prowadzić do wzorców idealnych; Celem powinno być badanie rzeczywistości (zbieranie wielkiej ilości informacji bieżących, co się dzieje w świecie); tworzenie uogólnień. Był bardzo krytyczny wobec autorytetów (Pismo Św. - tylko Stary Testament - Nowy nie istnieje - totalna niechęć do N T). O losach ludzi decydują gwiazdy, astrologia była traktowana jako nauka. Państwo powstaje w wyniku: a)stosowania przemocy (z podbojów), b) dobrowolnego łączenia się wspólnot (rodzin); podstawowy, pierwotny element - rodzina - jest obrazem państwa. Definicja państwa: Rzeczypospolita (państwo) to sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i nad tym co jest im wspólne, z władzą suwerenną na czele. Sprawiedliwy (rząd) - zgodne z prawem natury, prawem boskim; rząd - struktura zhierarchizowana z organem na czele, władnym do wydawania rozkazów; nad wieloma rodzinami - państwo jest złożeniem rodzin, prawo nie może być naruszone (rodzina); nad tym co jest wspólne- muszą istnieć wspólne elementy (drogi, urzędy, prawo, sądy); Jednak nie może być wszystko wspólne; element wspólnotowy nie może dominować; z suwerenną władzą na czele - najważniejszy element. Suwerenność - to stała i nieograniczona władza państwa, przestrzennie i czasowo. Nie ma czegoś takiego jak suwerenność ograniczenia - nie ma ta władza funkcjonować w określonym czasie (jeśli jest czas -to jest sprawowanie urzędu); albo jest, albo jej nie ma; Suwerenność- władza ostateczna, decyzje ostateczne. Najlepszym ustrojem - monarchia (dopuszcza też inne ustroje), w jednowładztwie mamy pełnię władzy. Najważniejszym i jedynym znamieniem suwerenności jest władza prawodawcza. Suwerenność- skumulowane uprawnienia monarchy. Wg Bodina s. jest pierwszym prawem monarchy, a regalia (uprawnienia) są wtórne. Prawo - jest to sprawiedliwy rozkaz suwerena; pojęcie sprawiedliwości - zgodne z prawem boskim (prawo boskie zawarte w Piśmie Św.); prawo natury - reguły ustalone przez rozum, nie każdy rozkaz suwerena jest prawem. Kwestia umowy: jeżeli władca zawrze z kimś umowę, to takiej umowy władca złamać nie może, umów należy dotrzymywać (jest to zgodne z prawami natury). Element ograniczający władzę suwerena - prawa fundalmentalne - reguły, które są podstawą funkcjonowania państwa. Te prawa to: prawo dziedziczenia tronu i zakaz zbywania domeny. Wśród praw najważniejsze: prawa naturalne- prawo ochrony własności, rodzina jest podstawą państwa; ograniczenie prawa nakładania podatków (ograniczają własność); Relacje pomiędzy państwem a kościołem: - konieczność podporządkowania kościołów -władzy świeckiej, religia wyznacza zasady moralne; państwo traktuje religię instrumentalnie. Kwestia obywatela: hierarchia - podział niekorzystny dla obywatela, bezpośrednia relacja podwładności, państwo powinno dążyć do równego traktowania obywatela (poddanego); wyróżnia naturalnego obywatela od cudzoziemca (prawa do urzędu, spadku-nie maja cudzoziemcy).Przeciwnicy Bodina - moanarchomachowie: królobójcy (kalwinizm). Władza nielegalna- uzurpator to nie jest władca sprawiedliwy, można go usunąć. Władza legalna- obywatel nie ma prawa do oporu wobec władcy, musi taką władzę znosić, ma prawo do oporu biernego (Bodin).

Monarchomachowie - prawo oporu, („Frankogalia”) wywodzi się z dawnego prawa (pierwotne). Władza monarchy była ograniczona przez zgromadzenia ludowe (wszystkich wolnych obywateli).Gdy władca nie dzielił zgodnie z zasadami, zgromadzenie mogło go usunąć. Władza nie jest dziedziczna, pochodzi z wyborów. Państwo jest wynikiem umowy społecznej, umowa określa ustrój państwa; umowa społeczna nie przekazuje pełni władzy na monarchę, jest władzą delegowaną. Monarcha zawiera umowę z ludem (wyłączenie anarchii). Jeżeli władca przekroczy prawo, można go usunąć.

Od VIII stulecia przed Chrystusem podstawowa formą życia społecznego była POLIS, państwo-miasto, tzn. terytorium miejskie z przylegającymi wsiami. Wybitny ateński filozof PLATON uczył, ze liczba mieszkańców POLIS nie powinna przekraczać 5040 wolnych obywateli. ARYSTOTELES chwalił państwo o granicach możliwych do objęcia wzrokiem. Polis uznawana była za święty dar bogów. Stanowiła nie tylko ramy dla działalności politycznej obywateli, ale była także wspólnotą religijną.

14

---