DIAGNOZA I TERAPIA LOGOPEDYCZNA OSÓB
Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNA (upośledzonych umysłowo)
OLIGOFRENOLOGOPEDIA
oligofrenia ("małomyślenie" od greckiego: oligos - mały,
Oligofrenologopedia -to dział logopedii zajmujący się leczeniem i rehabilitacją mowy
u osób z niedorozwojem umysłowym.
Oligofrenologopeda - specjalista zajmujący się diagnozą i terapią osób upośledzonych umysłowo w różnym stopniu, z zespołem Downa, osób autystycznych, osób z mutyzmem, chorych psychicznie.
Oligofazja - zaburzenia mowy, niedokształcenie mowy spowodowane upośledzeniem umysłowym
„Upośledzenie umysłowe”
- opóźnienie rozwoju umysłowego
- oligofrenia
Terminologia
Sformułowanie "niepełnosprawność intelektualna" jest stosunkowo nowe. Sama nazwa powstała na skutek trendów w pedagogice specjalnej i psychologii, mających na celu odejście od terminów stygmatyzujących (jest to proces nadawania określeń w kategoriach zachowania) osoby niepełnosprawne, takich jak używane dawniej w formalnej diagnostyce psychiatrycznej określenia debilizm, imbecylizm i idiotyzm.
Inne określenia, takie jak:
upośledzenie umysłowe
niedorozwój umysłowy
osłabienie rozwoju umysłowego
upośledzenie rozwoju psychicznego
zahamowanie rozwoju psychicznego
obniżona sprawność psychiczna
Zaleca się zastępowanie ich terminem "niepełnosprawność intelektualna".
H. Spionek - niedorozwojem umysłowym albo oligofrenią nazywa się „ogólne zmniejszenie możliwości rozwojowych, spowodowane bardzo wczesnymi, a jednocześnie nie odwracalnymi zmianami patologicznymi w centralnym układzie nerwowym”
J. Kostrzewski (1981)- „upośledzenie umysłowe” to istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się, wiążący się ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym, o co najmniej dwustandardowe odchylenie od normy.
Amerykańskie Stowarzyszenie Upośledzenia Umysłowego (obecnie - Amerykańskie Stowarzyszenie Niepełnosprawności Intelektualnej) w 2002 roku przyjęło następującą definicję:
(Smith, 2008) Upośledzenie umysłowe jest niepełnosprawnością charakteryzującą się znacznym ograniczeniem zarówno w zakresie funkcjonowania intelektualnego, jak i zachowań przystosowawczych, które wyrażają się w umiejętnościach poznawczych, społecznych i praktycznych. Niepełnosprawność ta ujawnia się przed 18 rokiem życia.
Wcześniejsza klasyfikacja upośledzenia umysłowego:
Ociężałość umysłowa I.I.75 - 85
Stopień najsłabszy - debilizm I.I. 50 - 69
Stopień średni - imbecylizm I.I. 20- 49
Stopień najcięższy - idiotyzm I.I. 0 - 19
Obecna klasyfikacja
- przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia z dniem
1 stycznia 1968 roku:
I.I. według Wechslera
ICD-10 F 70 - lekki stopień upośledzenia umysłowego I.I. 52 - 69
- wiek umysłowy - od 9 do poniżej 12 lat,
- procent osób w populacji niepełnosprawnych - 85
ICD-10 F 71 - umiarkowany stopień upośledzenia I.I. 36 - 51
- wiek umysłowy od 6 do poniżej 9 lat
- procent osób w populacji niepełnosprawnych - 10
ICD-10 F 72 - znaczny stopień upośledzenia umysłowego I.I. 20 - 35
- wiek umysłowy- od 3 do poniżej 6 lat
- procent osób w populacji niepełnosprawnych - 4
ICD-10 F 73 - głęboki stopień upośledzenia umysłowego I.I. 0 - 19
- wiek umysłowy mniej niż 3 lata
- procent osób w populacji niepełnosprawnych - około 1.
ICD F 78 - inne upośledzenie umysłowe
ICD F 79 - upośledzenie umysłowe nie określone
Niepełnosprawność umysłowa jest stanem a nie chorobą.
Oligofazje - przyczyny
Zaburzenia mowy u dzieci upośledzonych mogą być pochodzenia:
Centralnego - dysartria, anartria, alalia, afazja, mózgowe porażenia dziecięce, zespoły genetyczne, oligofazje,
Często współwystępują z uszkodzeniem aparatu mownego -dysglosje (rozszczepy podniebienia, przodozgryz, tyłozgryz, protruzja, retruzja),
Związane z uszkodzeniem słuchu - dysglosja audiogenna
Inne - bełkot, jąkanie, giełkot, dyslalia (seplenienie, rynolalia, bezdźwięczność, kappacyzm, lambdacyzm, reranie i inne), jąkanie, mutyzm, bradylalia, tachylalia, dysleksja, afonia, dysfonia.
Przyczyny upośledzenia umysłowego - inaczej
Gdy następuje obniżenie sprawności umysłowej w okresie rozwojowym skutkiem jest stan charakteryzujący się istotnie niższą od przeciętnej ogólną sprawnością intelektualną związany z zaburzeniami jednego lub więcej procesów, ma to wpływ na: dojrzewanie, zdolność uczenia się, czy przystosowanie społeczne. Upośledzenie umysłowe jest to stan zahamowania lub niepełnego rozwoju umysłu, dla którego charakterystyczne jest obniżenie ogólnej sprawności intelektualnej w porównaniu z wartością przeciętną- obejmuje to zarówno zdolności: poznawcze, mowy, ruchowe i społeczne. Przyczyny upośledzenia umysłowego z czasu przed poczęciem:
Przyczyny działające w czasie życia płodowego:
Przyczyny związane z porodem:
Przyczyny upośledzenia działające po urodzeniu:
|
|
ZABURZENIA ROZWOJU ZWIĄZANE Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ
Nie sposób przedstawić wszystkich zaburzeń rozwoju związanych z niepełnosprawnością intelektualną. Warto jednak zwrócić uwagę na podstawowe ich grupy oraz kilka przykładowych jednostek:
Zaburzenia uwarunkowane genetycznie:
Zespół kociego krzyku - Cri du Chat
Zespół Freemana-Sheldona
Zespól Williamsa
Całościowe zaburzenia rozwoju:
Dziecięce zaburzenia dezintegracyjne
Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi
Zaburzenia neurologiczne:
Wady wrodzone mózgu
Stany po urazach czaszkowo-mózgowych
Stany po infekcyjnych chorobach centralnego układy nerwowego
Brak zakrętów kory mózgu
Asocjacja CHARGE - skojarzenie wad wrodzonych
Agenezja ciała modzelowatego
Stany po infekcjach okresu prenatalnego:
Embrionopatia poróżyczkowa
Wrodzone zakażenie wirusem cytomegalii
Objawowa toksoplazmoza wrodzona
Choroby metaboliczne:
Inne:
Fetal Alcohol Syndrome (alkoholowy zespół płodowy)
Zaniedbania środowiskowe
Zasady postępowania- przy wszystkich rodzajach zaburzeń
1. Usprawnianie aparatu
2.Usprawnianie oddychania
3. Usprawnianie koordynacji funkcji układu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego
4. Kształtowanie mowy dziecka
5. Kształtowanie całej jego osobowości
6. Usprawnianie wszystkich zaburzonych funkcji poznawczych u dziecka: spostrzeganie, pamięć, myślenie, różnicowanie, kojarzenie wzorców wzrokowych i słuchowych, kinestetycznych, uwrażliwianie na melodię, rytm, estetykę, koordynację wzrokowo ruchową itp.
OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY
Opóźniony rozwój mowy - późniejsze (o około 6 i więcej miesięcy) pojawienie się poszczególnych etapów rozwoju mowy.
Opóźnienie rozwoju mowy występuje, gdy - wypowiadanie słów nie pojawia się do 18 m. życia, a zdań do 30 m. życia
( inni, że słów do 24 m. ż., zadań do 36 m.ż)
Rozwój mowy różni się od prawidłowego zarówno w:
aspekcie ilościowym - ile dźwięków wymawia dziecko, zasób jego słownictwa czynnego i biernego, czy konstruuje zdania proste czy złożone,
aspekcie jakościowym - poprawność wymowy dźwięków, słów, umiejętność konstruowania zdań logicznych i gramatycznie poprawnych.
Wskaźniki, jakie bierzemy pod uwagę podczas oceny:
- kryterium ilościowe,
- kryterium jakościowe,
- wiek, w którym pojawiają się pierwsze słowa i zdania,
- przedział czasowy pomiędzy poszczególnymi etapami kształtowania i rozwoju mowy,
- poziom rozumienia przez dziecko mowy innych i rozumienie jego mowy przez otoczenie oraz ilość i jakość środków pozawerbalnych.
Rodzaje opóźnień rozwoju mowy:
1.Prosty opóźniony rozwój mowy- brak przyczyn somatycznych lub psychicznych (dziedziczenie i zaniedbanie środowiska)
2. W następstwie uszkodzenia obwodowego narządu mowy (wady rozwojowe podniebienia, przerosty języka)
3.Opóźniony rozwój mowy niesamoistny, towarzyszący- na skutek uszkodzenia narządu słuchu i wzroku i inne.
4. Spowodowany upośledzeniem umysłowym, niedorozwojem umysłowym.
5. Spowodowany brakiem motywacji do mówienia ( głusi rodzice, wyobcowanie ze środowiska, zaniedbania, złe warunki, długi pobyt w szpitalu, wielojęzyczność)
6. Uszkodzenie OUN - (jak uszkodzenia korowych ośrodków mowy - dysfazja, afazja)
a) uszkodzenie pozapiramidowego układu nerwowego(przyspieszenie lub zwolnienie oddechu, asynchroniczność między ruchami klatki piersiowej i przepony, czas fonacji skrócony, nosowanie mieszane, głos ochrypły, bradylalia, skandowanie - choroba Little'a, stany po przebytym zapaleniu mózgu)
b) minimalna dysfunkcja mózgowa ( w 75% dotyczy chłopców), dzieci z tak zwanymi specyficznymi niezdolnościami w uczeniu się, z deficytami.
7. Uwarunkowany rodzinnie- dziedziczy głównie ze strony ojca i dotyczy głównie chłopców.
8. Uwarunkowany schorzeniami przemiany materii
(np. fenyloketonuria)
9.Uwarunkowany zaburzeniami psychicznymi
10. Minimalne dysfunkcje mózgowe
11. Jąkanie
Opóźniony rozwój mowy czynnej
Często występujący (u około 3% dzieci w wieku przedszkolnym).
Charakteryzuje się:
- opóźnionym rozwojem artykulacji przy zachowanym prawidłowym rozumieniu mowy i sprawnych ruchowo mięśniach artykulacyjnych,
- dziecko potrafi wymówić w izolacji prawie wszystkie głoski, czasami także sylaby,
- nie jest jednak w stanie złożyć ich w słowo i wypowiedzieć w należytym tempie,
- poziom intelektualny dzieci jest zgodny z wiekiem,
- dzieci zaczynają zwykle mówić zdaniami około trzeciego, czwartego roku życia
Opóźniony rozwój mowy samoistny = prosty (jak wyżej)
- brak przyczyn somatycznych lub psychicznych - dziedziczenie i zaniedbanie środowiska.
Czynniki wpływające na opóźnienie rozwoju mowy
Brak sposobności mówienia
Upośledzenie słuchu
Niski poziom intelektualny
Opóźnione dojrzewanie układu nerwowego
Uszkodzenia mózgu
Zaburzenia psychiczne
Dysfunkcje ruchowe
Uszkodzenia obwodowego narządu mowy zaburzenia emocjonalne
Nieodpowiednie warunki środowiskowe
Mówienie po dziecinnemu, kary za niepoprawne mówienie, nierealistyczne aspiracje rodziców, przebywanie w nieprawidłowo mówiącym otoczeniu,
Wcześniactwo z niską wagą urodzeniową
Genetyczne ( wyrównuje się około 5 - 7 lat)
Klasyfikacja przyczynowa zaburzeń mowy
Zaburzenia pochodzenia organicznego - brak anatomicznych warunków do poprawnej wymowy np. wady zgryzu, rozszczep podniebienia, wadliwa budowa podniebienia, defekty narządu słuchu (dysglozja audiogenna), zmiany organiczne w mózgu,
Zaburzenia typu czynnościowego - narządy mowy są zbudowane prawidłowo, a mimo to wymowa odbiega od normy np. na skutek porażeń, obniżonego napięcia mięśni lub przy zaburzeniach rozwoju emocjonalnego.
LOGOPEDYCZNA CHARAKTERYSTYKA DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE
(F 70) Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim: I.I. 52 - 69
Opóźniony rozwój mowy przejawia się w tej grupie w kilku zasadniczych aspektach:
Przedłużający się okres realizacji dźwięków mowy w sposób typowy dla dzieci młodszych (substytucje, elizje, upraszczanie grup spółgłoskowych lub ich opuszczanie i tym podobne)
Wolniejsze tempo rozwoju słownictwa biernego i czynnego
Obniżenie aktywności werbalnej
Trudności w tworzeniu wypowiedzi dwu i więcej wyrazowych
Utrzymujące się problemy fleksyjne
Trudności w tworzeniu spójnych dłuższych tekstów.
Mimo opóźnienia rozwoju mowy dzieci z niepełnosprawnością intelektualną
w stopniu lekkim z reguły już w okresie przedszkolnym potrafią za jej pomocą nawiązać kontakty społeczne.
Opanowały zazwyczaj system fonologiczny, semantyczny i syntaktyczny języka. Rozumieją wypowiedzi do nich kierowane, same zaś dzięki odpowiedniemu zasobowi środków językowych w znanych sobie sytuacjach potrafią nawiązać dialog.
Jednak w okresie rozpoczynania nauki szkolnej zaczynają być dostrzegane odmienności, które ujawniają się w wypowiedziach zdaniowych.
Ponadto:
- poziom intelektualny charakterystyczny dla 9 - 12 roku życia. Ta forma deficytu intelektualnego stanowi najwięcej , około 85% rozpoznań.
- upośledzona zdolność myślenia abstrakcyjnego,
- nieudolność syntezowania i wiązania treści w logiczne całości,
- ubogie sondowanie i wnioskowanie,
- z wielką trudnością tworzą pojęcia,
- ich czynność umysłowa ogranicza się raczej do odtwarzania wyobrażeń,
- wyobraźnia twórcza tych dzieci jest uboga, mało plastyczna,
- mają trudności w przewidywaniu, sondowaniu i wnioskowaniu,
- upośledzona zdolność myślenia pojęciowego, mająca wpływ na poziom percepcji,
- spostrzeżenia przebiegają wolniej i maja mały zakres,
- procesy pamięci i uwagi ujawniają zaburzenia (ograniczenie pojemności pamięci, mała podzielność uwagi),
- procesy poznawcze tych dzieci wykazują znaczne odchylenia; najbardziej zaburzone są: rozumowanie, długotrwała pamięć mechaniczna i logiczna, krótkotrwała pamięć logiczna,
- cechuje je również zwolnione tempo pracy, brak samodzielności, pomysłowości i przemyślanego planu działania.
- lub bardzo szybkie tempo pracy, bezmyślne, niedokładne, (by szybko zrobić i mieć spokoj)
Wymagają one nadzoru, gdyż z chwilą wystąpienia trudności łatwo załamują się, rezygnują, wycofują się.
Oprócz nadzoru i kontroli wymagają specjalnego bodźca do pracy np: pochwały, zachęty, nagrody, a czasami stanowczego nakazu.
Dostrzega się również niedorozwój uczuć wyższych, osłabienie wrażliwości, niestałość emocjonalną, impulsywność, agresję, niepokój, niedomogi w zakresie kontroli i samooceny oraz obniżenie poziomu uspołecznienia.
Mimo upośledzonej zdolności myślenia abstrakcyjnego zachowana jest zdolność nauczenia się mowy, czytania, pisania, liczenia itp.
Często w mniejszym lub większym stopniu występują trudności w rozumieniu, czytaniu ze zrozumieniem, budowaniu zdań złożonych i posługiwaniu się nimi.
(F 71) Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym i znacznym
- I.I. 36 - 51, - umiarkowany stopień upośledzenia umysłowego,
(F 72) upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym: - I.I. 20 - 35 - poważne uszkodzenia centralnego układu nerwowego (CUN),
- mowa zaburzona w dużo większym stopniu; często bełkotliwa, niezrozumiała, pojawiają się agramatyzmy,
- czasem mowa - jako czynność indywidualna nie wykształca się należycie; czasami pozostaje rozumienie, a niekiedy i tego brak.
- dzieci te często podczas porozumiewania się z otoczeniem wspomagają się gestami,
- w wieku 4 - 5 lat z trudem opanowują podstawowe umiejętności, takie jak: żucie, połykanie pokarmów stałych, załatwianie potrzeb fizjologicznych, ubierania się, chodzenia oraz wypowiadania pierwszych słów,
- niektóre dzieci upośledzone w stopniu umiarkowanym udaje się nauczyć czytać, pisać i liczyć (często w skromnym zakresie),
- duże trudności w przystosowaniu emocjonalnym i społecznym,
- niektóre można nauczyć mówić (ale nie na tyle , by mogły swobodnie rozmawiać) i odbierać mowę,
- często wspomagają się gestem, mimiką, symbolem.
Badania wykazały:- niewyraźną artykulację, - opuszczanie sylab
- upraszczanie grup spółgłoskowych, - opuszczanie sylab
- ubezdźwięcznianie głosek, - niewłaściwa realizacja - „r”
- seplenienie (3 sze.) -niesprawność ap. m (budowa, ślinotok, wiotko),
- agramatyzmy np. mama ..upi cielki, ..aba ode am,
- dominacja w wypowiedziach rzeczowników, czasowników,
- wykorzystywanie gestu jako środka zastępczego,
F 73) Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim:
- częściej niż inni upośledzeni cierpią na różnego rodzaju wady, kalectwa i schorzenia, choć są również tacy, którym poza upośledzeniem nic fizycznie nie dolega,
- rozumieją zaledwie kilka prostych poleceń, i kilka prostych słów,
- większość jest zdolna do utrzymania kontaktu emocjonalnego, jeśli od wczesnego okresu życia są w tym kierunku stymulowane,
- opanowują (lub nie) najprostsze umiejętności samoobsługowe,
- wybiórczo potrafią przeprowadzić proste, nieskomplikowane problemy praktyczne,
- niektórzy potrafią przekazać za pomocą opanowanych gestów, czasami symboli swoje pragnienia i stany,
- w większości swoim zachowaniem - „mową ciała”- informują o swoich stanach i pragnieniach,
- czasami potrafią wykonać bardzo proste czynności,
- w większości nie potrafią ustrzec się przed niebezpieczeństwem,
- nierzadko występuje u nich agresja do osób i przedmiotów,
-oraz autoagresja - uderzanie się, gryzienie itp.
- występuje wiele stereotypów ruchowych np. kiwanie się, machanie czymś, wkładanie wszystkiego do jamy ustnej,
- występuje również wiele stereotypów głosowych np. krzyki, chrząkania, „wycia” itp.
- osoba upośledzona w stopniu głębokim choć nie zawsze rozumie znaczenie słów, potrafi odbierać nastrój, co ośmiela ją do wychodzenia z wewnętrznego zamknięcia.
Ogólne zasady postępowania
1. Usprawnianie aparatu mownego
2.Usprawnianie oddychania
3. Usprawnianie spożywania pokarmów w tym połykania
4. Usprawnianie koordynacji funkcji układu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego
5. Kształtowanie, usprawnianie i utrwalanie poprawnej mowy dziecka
6. Kształtowanie całej jego osobowości
7. Usprawnianie wszystkich zaburzonych funkcji poznawczych u dziecka: spostrzeganie, pamięć, myślenie, różnicowanie, kojarzenie wzorców wzrokowych i słuchowych, kinestetycznych, uwrażliwianie na melodię, rytm, estetykę, koordynację wzrokowo ruchową itp.
Giełkot
Giełkot jest mową bezładną,czyli mówieniem bez ładu i składu.
Jest to wielopostaciowe centralne zaburzenie mowy powstałe na skutek zaburzeń procesów myślowych programujących mowę wynikających z dziedzicznych predyspozycji. Często objawy podobne są do jąkania - zacinania się.
Giełkot przejawia się zakłóceniami we wszystkich kanałach komunikacyjnych (czytanie, pisanie, rytm, muzykalność, zwykłe zachowanie).
Objawy giełkotu - symptomatyki (symptomy)
Szybkie lub nieregularne tempo mówienia
Niepoprawna budowa zdań
Dezorganizacja myślenia
Powtarzanie głosek, sylab, wyrazów i fraz
Nieświadomość problemu
Słabe rozumienie wypowiedzi
Ograniczenie koncentracji uwagi
Zaburzenia artykulacji
Opóźniony rozwój języka
Zaburzenia koordynacji motorycznej
Brak zdolności szkolnych
Napięcie podczas mówienia
Przedłużanie głosek
Brak zdolności muzycznych
Przyczyny giełkotu
- ni ma zgodności, co do przyczyn powodujących giełkot.
Najczęściej wymienia się:
1. Czynniki dziedziczne (przeważnie od ojca na syna lub nawet wcześniejsze pokolenie)
2. Dziedziczenie niskich zdolności językowych
3. Wrodzona dyspraksja motoryczna
4. Nieustalona lateralizacja, zaburzenia w orientacji czasoprzestrzennej, wpływy środowiskowe.
Giełkot rozpoczyna się w okresie wczesnego dzieciństwa i może trwać do okresu dojrzewania bądź dłużej.
Uważa się, że giełkot ma organiczne podłoże, że u podstaw giełkotu leży brak dojrzałości centralnego systemu nerwowego.
Badania EEG wykazują, że więcej jest nieregularności w zapisie u osób z giełkotem niż u osób jąkających się.
Afonia
Afonia, bezgłos - całkowita utrata dźwięczności głosu.
Powstaje na skutek uszkodzenia krtani i wiązadeł głosowych lub niedowładu czynnościowego mięśni krtani.
Człowiek dotknięty afonią może mówić tylko szeptem lub tylko porusza ustami lub porozumiewać się za pomocą pisma.
Afonia histeryczna - przejściowa całkowita utrata głosu w następstwie urazu psychicznego przy braku obiektywnych zmian w krtani. Podczas płaczu, kaszlu, śmiechu może pojawić się prawidłowy głos.
Dysfonia
Dysfonia - wielopostaciowe zaburzenie głosu, dotyczące jego wszystkich składników akustycznych.
Zmianom ulegają pojedynczo lub zespołowo w różnych zestawieniach: sposób emisji, charakter głosu, zakres głosu, średnie położenie głosu, czas fonacji.
Składową dysfonii bywa chrypka. Zmieniony patologicznie głos powoduje wtórne nieprawidłowości mowy o charakterze fonetycznym w postaci: zmiany siły artykulacji i barwy głosek, donośność dźwięków mowy, akcentów i melodii mowy.
Przyczyny:
- zmiany chorobowe w krtani,
- zmiany patologiczne pozakrtaniowe,
- zaburzenia czynnościowe procesu fonacji.
Dysfonia czynnościowa - zaburzenia głosu powstałe na skutek nieprawidłowych mechanizmów fonacyjnych wynikających przede wszystkim z nieprawidłowego działania mięśni wewnątrz i zewnątrz krtaniowych:
- zmiany ich napięcia,
- zakresu i precyzji ruchów,
- zaburzenia ich harmonijnej i równoczesnej współpracy.
- zaburzona koordynacja oddechowo - fonacyjno - artykulacyjna.
Przyczyny:
- nieprawidłowości konstytucjonalne narządu głosu,
- schorzenia miejscowe i ogólne,
- brak kontroli słuchowej pochodzenia,
- nieprawidłowe nawyki fonacyjno - artykulacyjne,
- przeciążenie narządu głosu,
- praca głosem w nieodpowiednich warunkach higienicznych.
Dysfonia organiczna - zaburzenia głosu związane ze zmianami patologicznymi w narządzie fonacyjnym. Po leczeniu ustępują , jeśli nie dołączą sie wtórne zmiany czynnościowe.
Przyczyny:
- guzki śpiewacze, torbiele polipy, przewlekłe zapalenie krtani.
Dysfonia dziecięca - przewlekłe zaburzenia głosu u dzieci, uwarunkowane nadmiernym przeciążeniem narządu głosu.
Dysfonia hiperfunkcyjna - charakteryzuje się występowaniem nadmiernego napięcia mięsni w czasie fonacji. Występuje u osób nadużywających głosu.
Objawy: nieprawidłowy głos, ból w okolicy krtani i tchawicy, wysychanie błony śluzowej gardła i krtani.
Dysfonia hipofunkcyjna - charakteryzuje się występowaniem zmniejszonego napięcia mięśni w czasie fonacji.
Występuje zazwyczaj w stanach przewlekłego osłabienia, wyniszczenia organizmu, niedokrwistość itp.
Objawy: osłabienie siły głosu, głos cichy i bezdźwięczny, skrócony czas fonacji, niemożność długiego mówienia, konieczność częstych wdechów przy mówieniu.
Dysfonia psychogenna - zaburzenia głosu powstające w następstwie przebytych stresów, po długotrwałych przeżyciach psychicznych.
Objawy: chrypka ze zmniejszeniem dźwięczności i doniosłości głosu.
Głos pogarsza się w okresie pogorszenia się stanu psychicznego.
Dysfonia spastyczna - charakteryzująca się kurczowym napięciem mięśni fonacyjnych oraz trudnościami w wydobywaniu głosu.
Głos jest chrapliwy, monotonny, ma zmniejszoną dźwięczność i jest przerywany przez skurcze mięśni.
Mowa bezdźwięczna
- nieumiejętność realizowania głosek dźwięcznych, zanik lub brak dźwięczności w danym fonemie,
- zaburzenia w realizacji dźwięczności, które polegają na niewymawianiu głosek dźwięcznych ( wyjątek stanowią samogłoski oraz spółgłoski sonorne: r, l, m, n, l, j, m', n'), zastępowaniu ich odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi lub myleniu obu szeregów.
p p' t k k' c cz ć f f' s sz ś
b b' d g g' dz dż dź w w' z ż ź
1. Mowa bezdźwięczna częściowa
2. Mowa bezdźwięczna całkowita
Przyczyny mowy bezdźwięcznej
Niedokształcenie słuchu fonematycznego.
Zaburzenia słuchu (niedosłuch).
Trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady.
4. Zakłócona praca mięśni przywodzących i napinających wiązadła głosowe, warunkujących ich drgania
5. Niedokształcenie kinestezji mowy.
6. Uszkodzenie centralnego systemu nerwowego
Przeważnie występuje obniżone napięcie mięśniowe - wargi policzki są wiotkie, głos cichy, monotonny i bezbarwny.
Przeważnie występują trudności w pisaniu i czytaniu - piszą tak jak mówią.
Terapia mowy bezdźwięcznej
Ćwiczenia wstępne:
- ćwiczenia zwiększające napięcie mięśniowe narządów artykulacyjnych (parskanie, cmokanie, gra na grzebieniu , harmonijce ustnej, mruczenie melodii, masaż warg i języka, nadymanie policzków i wstrzymywanie powietrza zakończonym ilnym parsknięciem).
2. Uświadomienie dziecku udziału wiązadeł głosowych podczas wymawiania głosek - wibracja krtani przy dźwięcznych, strumień powietrza przy bezdźwięcznych.
3. Etap wywoływania głoski
- f - w (najpierw bezdźwięczną),
- awa, owo, uwu (broda przyciągnięta do klatki piersiowej)
- zabawy dźwiękonaśladowcze (samolot, samochód, zwierzęta)
- b = mmb, mmmba; d = nnd, nnnda
- w trakcie wymawiania głoski m- zaciskamy nozdrza = b,
- w trakcie mówienia głoski n - zaciskamy nozdrza = d,
- po wypowiedzi: f - w - s - z - sz -automatyczne wypowiadanie - ż,
- sylaba wa+d = dwa, wo+ dz = dzwonek,
- ł + zęby = w; da + szpatułka = ga,
- przy zmiękczeniach, najpierw wywołujemy twarde odpowiedniki - np. w', b', g', - w, b, g. W połączeniu z i - wi, bi, gi - zmiękczenia przeważnie pojawiają się samorzutnie.
3