Logopedia (wykłady)

1 III 2012

Logopedia to nauka, dyscyplina praktyczna, dziedzina wiedzy zajmująca się wszechstronnie mową. Logopedia bada i opisuje kształtowanie się mowy dziecka i jej dalszy rozwój, uwarunkowania tych procesów (uwarunkowania natury biologicznej, psychicznej i społecznej). Bada i opisuje odchylenia od normy, zaburzenia, wady mowy i wymowy, ich etiologię, patomechanizmy (w jaki sposób powstają), symptomatologię oraz ich skutki wtórne (psychiczne, emocjonalne, społeczne).

Logopedia wypracowuje i upowszechnia metody usuwania zaburzeń mowy, wad wymowy, czyli metody terapii logopedycznej, korekcji, rehabilitacji, reedukacji logopedycznej.

Zadaniem logopedii praktycznej jest także upowszechnianie zasad i metod profilaktyki logopedycznej w różnych środowiskach, szczególnie u rodziców, nauczycieli i pedagogów.

Zadania logopedii ogólnej:

1. Troska o prawidłowy i optymalny rozwój mowy dziecka pod względem leksykalnym, gramatycznym, fonetycznym (optymalny - najbardziej dostosowany do konkretnych warunków).

2. Wspomaganie, stymulacja rozwoju mowy, co oznacza zapewnienie dobrych warunków do rozwoju mowy w zakresie wzorców językowych, ich liczby i jakości, postaw rodzicielskich, metod wychowawczych i oddziaływań wychowawczych. Sformułowane zadania należą do profilaktyki logopedycznej (zapobiegania zaburzeń mowy). Profilaktyką logopedyczną jest także jak najwcześniejsze wychwytywanie i usuwanie wszelkich nieprawidłowości i zagrożeń dla procesu zaburzeń mowy i jej funkcjonowania, zagrożeń biologicznych, społecznych, psychicznych.

3. Jak najwcześniejsze dostrzeganie, diagnozowanie i usuwanie zaburzeń, wad mowy i wymowy zanim one się utrwalą, pogłębią i zanim spowodują zaburzenia wtórne.

Realizatorami zadań logopedii ogólnej są: rodzice, nauczyciele przedszkoli i szkół, wychowawcy żłobkowi.

Zadania logopedii specjalnej:

1. Nauczanie mowy w przypadku jej braku lub utraty.

2. Usuwanie wad wymowy tj.: jąkanie, seplenienie, nosowanie itp., czym zajmuje się logopedia korekcyjna.

3. Usuwanie zaburzeń głosu. Wymaga współdziałania z foniatrą (głos, słuch itp.).

4. Usuwanie trudności w czytaniu i pisaniu.

Realizatorami zadań logopedii specjalnej są: specjaliści, logopedzi, terapeuci mowy.

Co znaczy, że logopedia zajmuje się mową w aspekcie embriologicznym, patologicznym, społecznym, artystycznym?

• Aspekt embriologiczny - obejmuje szeroko pojętą profilaktykę zaburzeń mowy oraz tworzenie optymalnych warunków do kształtowania mowy dzieci, czyli dbanie o jej prawidłowy i jak najlepszy rozwój.

• Aspekt patologiczny - odnosi się do usuwania zaburzeń mowy lub nauczania mowy w wypadku jej braku lub utraty. Eliminowanie zaburzeń mowy łączy ze sobą zagadnienia diagnostyki i metodyki terapii logopedycznej zarówno dzieci w normie intelektualnej, jak i dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, w tym dzieci z uszkodzonym narządem słuchu.

• Aspekt społeczny - zajmuje się diagnozą i terapią następstw zaburzeń mowy, do których najczęściej zalicza się zakłócenia w rozwoju społeczno-emocjonalnym i umysłowym.

• Aspekt artystyczny - uwzględnia kulturę żywego słowa, zajmującą się poprawnością języka potocznego, publicystycznego i artystycznego.

• *Aspekt embrionalny - dotyczy procesu kształtowania się mowy, jej podłoże, uwarunkowania.

• *Aspekt patologiczny - dotyczy wszelkich nieprawidłowości i zaburzeń mowy. Wypracowuje metody i techniki usuwania tych zaburzeń.

• *Aspekt społeczny - społeczne uwarunkowania przyczyn zaburzeń mowy i jej skutki.

• *Aspekt artystyczny - uwzględnia kulturę żywego słowa, zajmującą się poprawnością języka potocznego, publicystycznego i artystycznego.

15 III 2012

Anatomiczno-fizjologiczne podstawy mówienia i odbioru mowy.

Mowa - to porozumiewanie się językowe słowne realizujące się w nadawaniu dźwiękowym i odbiorze najczęściej słuchowym.

Akt mowy to nadawanie i odbiór.

Nadawanie (ekspresja językowa, mówienie) - jest czynnością aparatu mowy, to jest narządu oddechowego, fonacyjnego (głosowego) czyli krtani oraz narządu artykulacyjnego.

Czynności tych narządów wykonywane są pod podwójną kontrolą (mięśnie warg, języka):

1. Sprawdzalną przez narząd słucho nadawczy (autokontrola Słuchowa)

2. oraz ośrodek kinestetyczny zlokalizowany w korze mózgowej, która sprawdza i reguluje pracę mięśni wykonawczych.

Etap wykonania poprzedza etap planowania, programowania wypowiedzi, które jest zadaniem kory mózgowej. Należy więc do ośrodków centralnych mózgowych, dlatego nazywany jest cerebracją.

Etap ten polega na:

1. Dokonaniu wyboru elementów językowych (słów) za co odpowiada okolica ciemieniowo -skroniowo - potyliczna

2. Odpowiednim połączeniu tych elementów, uporządkowaniu ich (strukturalizacja tekstu). Za to odpowiada okolica przedczołowa

3. Przekształcenie programu językowego co program motoryczny czyli plan, schemat kolejności, sekwencji ruchów artykulacyjnych (program motoryczny wypowiedzi). Odpowiada za to ośrodek ruchowy mowy (ośrodek Broća) zlokalizowany w płacie czołowym lewej półkuli mózgu u osób praworęcznych. Za prawidłową pracę i koordynację ruchów narządu wykonawczego mowy odpowiada też układ pozapiramidowy gwarantujący odpowiednie napięcie mięśni, szybkość, precyzję ruchów fonacyjno-artykulacyjnych. Ponadto na jakość mówienia wpływa też funkcja układu piramidowego i móżdżku.

Zatem w nadawaniu, mówieniu są zaangażowane ośrodki zlokalizowane na trzech poziomach:

• poziomie centralnym kory mózgowej

• poziomie podkorowym i nerwów obwodowych

• narządów wykonawczych mowy stanowiących tzw. Obwód

Odbiór mowy (zwany percepcją mowy) - polega na usłyszeniu i rozpoznaniu dźwięków mowy oraz powiązaniu ich z odpowiednią treścią.

Na percepcję składają się:

• słyszenie, które jest funkcją narządu słuchu czyli ucha zwanego receptorem. Tę funkcję nazywamy słuchem fizycznym

• różnicowanie głosek danego języka

• analiza i synteza słuchowa, co nazywamy funkcją słuchu fonemowego (fonematyczny). Za tę funkcję odpowiada ośrodek słuchowy mowy zlokalizowany w płacie skroniowym półkuli dominującej, czyli lewej u praworęcznych (ośrodek Wernicke'a)

• pamięć słuchowo werbalna

• zdolność rozszyfrowywania znaczeń wyrazów, treści zdania, związków logiczno-gramatycznych łączących wyrazy. Zależna od ośrodków kory mózgowej.

Oddychanie, jego sposób, technika ma istotne znaczenie w procesie mówienia. Jest to druga funkcja narządu oddechowego, czyli dostarczanie surowca na głos w postaci powietrza wydechowego. Pierwszą funkcją jest funkcja życiowa zapewniająca organizmowi wymianę gazową tlenu i dwutlenku węgla. Sposób oddychania w mówieniu różni się od oddychania spoczynkowego. Sposób oddychania dla życia różni się od oddychania dla mowy. Oddychanie w funkcji życiowej to oddychanie statyczne, oddychanie dla mówienia ma charakter dynamiczny. Umiejętność oddychania statycznego, spoczynkowego przynosimy ze sobą na świat, oddychania dynamicznego musimy się nauczyć.

Różnice pomiędzy oddychaniem statycznym a dynamicznym:

1. W oddychaniu statycznym 2 fazy aktu oddechowego (wdech i wydech) są sobie równe, w oddychaniu dynamicznym -- wdech-skrócenie, wydech-wydłużenie

2. Ilość zużytego powietrza: w spoczynku 0,5 l, w mówieniu 1,5 - 2 l

3. W spoczynku oddychamy automatycznie, w mówieniu oddychanie podporządkowane jest naszej woli i tekstowi.

4. Podczas spoczynku oddychamy przez nos, w mówieniu oddychamy poprzez nos i usta.

Sztukę oddechu dynamicznego nabywamy wraz z rozwojem mowy.

U małych dzieci (6-7 lat) oddychanie nie jest jeszcze w pełni dynamiczne, oddech to skrócony wydech, płytki wdech, w wyniku czego brakuje możliwości wypowiedzenia dłuższego zdania. Dzieci te mówią na wdechu, "połykają" końcówki wyrazów, ostatnie słowa, sylaby, przyspieszają tempo mówienia lub wykonują wdech w nieodpowiednich miejscach. Takie nieprawidłowości nazywamy błędami w oddychaniu.

Zaburzenia oddychania w odróżnieniu od błędów mają podłoże patologiczne. Związane są najczęściej z porażeniami, niedowładami mięśniowymi, z wczesnymi i znacznymi uszkodzeniami słuchu. Występują więc u dzieci z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym (MPDz) i u nich mają najpoważniejszy charakter i rozmiary. Obejmują zarówno oddychanie w mówieniu jak i w spoczynku. Znacznie skrócony wydech uwarunkowany płytkim wdechem wystarcza na zrealizowanie jednego, dwóch wyrazów. Ponadto zaburzona jest koordynacja oddychania, fonacji, artykulacji. Zaburzenia oddychania u dzieci niesłyszących obejmują tylko oddychanie w mówieniu i oznaczają oddychanie płytkie, nieregularne, ze skróconą fazą wydechową, asymetryczną fazą przepony. Zaburzenia te są skutkiem braku ćwiczeń, treningu jaki przechodzi małe słyszące dziecko gaworząc, powtarzając dźwięki. Zaburzenia oddychania są znaczną częścią jąkania się i wynikają ze wzmożonego napięcia mięśniowego, czyli mają charakter czynnościowy a nie organiczny. Organiczne są zaburzenia u dzieci z rozszczepami podniebienia.

29 III 2012

Ćwiczenia oddechowe

Zaburzenia:

1. Ćwiczenia mogą być specjalistyczne, prowadzone przez osoby do tego przygotowane - jąkanie, rozszczep podniebienia

2. Przeznaczona dla nauczycieli przedszkola i rodziców, która ma wspomagać uczniów, dzieci w…………..

Cele ćwiczeń oddechowych:

1. Aktywizowanie przepony (głównego mięśnia oddechowego), wyrobienie pełnego oddechu, wzmacnianie mięśni oddechowych

2. Pogłębienie wdechu

3. Wyrobienie długiej fazy wydechowej

4. Wyrobienie równomierności siły wydechu i ekonomicznego zużycia powietrza

5. Wyrobienie umiejętności synchronizowania pauz oddechowych z tekstem, z treścią wypowiedzi.

Narząd fonacyjny - krtań wypełnia trzy funkcje:

1. Oddechową (część układu oddechowego)

2. Fonacyjną

3. Obronną

Krtań jest częścią układu oddechowego; bierze udział w oddychaniu. Jej czynność w tym czasie polega na szerokim rozwarciu więzadeł głosowych i umożliwieniu swobodnego przepływu powietrza (wdechowego i wydechowego).

• Funkcja obronna polega na tym, że chrząstka nagłośniowa zasłania wejście do krtani i chroni drogi oddechowe przed wpadaniem do nich części pokarmów lub innych ciał obcych.

• Funkcja fonacyjna

Fonacja to wytwarzanie i emisja głosu przez krtań z powietrza wydechowego przechodzącego przez krtań.

Narząd artykulacyjny mieści się w tzw. nasadzie.

Nasada - to zespół trzech jam: ustna, gardłowa i nosowa.

W nasadzie fala głosowa zostaje ukształtowana w poszczególne dźwięki mowy zależnie od układu elementów anatomicznych nasady. Kształt poszczególnych narządów mieszczących się w nasadzie a także przestrzeni zwanych rezonatorami ulega zmianie, modyfikując głos i dźwięki mowy. Najbardziej zmiennym rezonatorem jest jama ustna. Jej kształt i wielkość zależą od ruchów warg dolnej szczęki, policzków, języka i podniebienia miękkiego.

Nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu narządu artykulacyjnego, które mogą stać się podłożem wad wymowy

Rozszczep podniebienia jest to wada rozwojowa, wrodzona polegająca Na nie ukończonym rozwoju tkanek składających się na podniebienie twarde, podniebienie miękkie i dziąsła. Przerwanie tego rozwoju następuje w pierwszym trymestrze życia płodowego (kształtują się od 4 do 12 tygodnia ciąży). Jeśli na ten okres życia płodowego przypadną czynniki patogenne mogą przerwać prawidłowe kształtowanie się tkanek chrzęstno - kostno - mięśniowych. Rozszczep podniebienia od początku życia dziecka upośledza rozwój mowy. Zaburza też takie czynności fizjologiczne jak oddychanie, ssanie i połykanie. Jest to wada rozwojowa ale też wada wrodzona, jej skutki da się całkowicie wyrównać i zniwelować pod warunkiem ćwiczeń i rehabilitacji.

1. Zasady higieniczno-zdrowotne realizacji, przeprowadzania ćwiczeń oddechowych

1. Aby ćwiczenia oddechowe były skuteczne musimy:

• Wykonywać je systematycznie, po 5 min., kilka razy dziennie, w przewietrzonych pomieszczeniach lub przy otwartym oknie

• Oczyścić i udrożnić jamę nosową

• Wykonywać je przed jedzeniem lub 2-3 godziny po jedzeniu, dlatego że praca mięśni brzucha i przepony jest wtedy swobodna

• Dobierać je do możliwości dziecka, kierując się regułą od łatwiejszych do trudniejszych

• Pamiętać o tym, aby podczas ich wykonywania mięśnie szyi, rąk, tułowia były rozluźnione, a postawa była swobodna; dlatego wykonujemy je najczęściej w pozycji leżącej lub stojącej

• Poprzedzić je pokazem, czyli zademonstrować ćwiczenie, następnie wykonać je razem z dzieckiem i dopiero potem może je ono wykonać samodzielnie

• Zwrócić uwagę na prawidłowy wdech i wydech podczas oddychania fizjologicznego, w czasie spoczynku

• Przygotować pomoce, np. materac, stolik oraz miejsce do wykonywania ćwiczeń; pomoce należy tak dobrać, by tworzyły całość z opracowanym materiałem językowym

2. Zasady wykonywania ćwiczeń oddechowych:

• Odpowiedni ubiór: luźna, wygodna odzież, bez opinających pasków, kołnierzyków itp. (najwygodniejszy strój to dres i skarpety, bądź wygodne obuwie)

• Należy ćwiczyć przed jedzeniem lub przynajmniej godzinę (najlepiej 2-3 godz,) po posiłku (nie ćwiczyć z pełnym żołądkiem)

• Ćwiczenia zaleca się wykonywać przynajmniej dwa razy dziennie (optymalna systematyczność: minimum raz na dwa dni, maksimum dwa-trzy razy dziennie)

• Istotna jest temperatura, wilgotność, zapylenie i ruch powietrza w pomieszczeniach zamkniętych. Należy zadbać, aby były one dobrze przewietrzone, nie przegrzane (temperatura 18-20^o C), miały odpowiednią wilgotność powietrza (40-60^o C), nie były zakurzone i zadymione (najlepiej ćwiczyć na świeżym powietrzu)

• Wszystkie ćwiczenia oddechowe należy wykonywać z uwzględnieniem trzech faz oddechu: wdech, wydech i bezdech

• Przed przystąpieniem do ćwiczeń oddechowych stosować ćwiczenia rozluźniające

• Nigdy nie ćwiczyć na siłę, pogłębianie oddechu musi następować stopniowo

• Podczas ćwiczeń należy pamiętać o rozluźnieniu żuchwy, mięśni szyi, ramion i barków

• Zachować swobodną pozycję ciała (bez czynnego unoszenia ramion)

• Ćwicząc nie odchylać głowy do tyłu

• Wyprostować kręgosłup, przy ćwiczeniach stojących stawać w lekkim rozkroku

• W czasie ćwiczeń w pozycji siedzącej nie zakładać nogi na nogę

• Nigdy nie wydychać całego nabranego powietrza, zawsze pozostawić w płucach mały jego zapas

• W jednej serii ćwiczyć kilka minut, aby nie doprowadzić do hiperwentylacji (jednorazowo 5-10 min.)

• W przypadku wystąpienia zawrotów głowy, ćwiczenia należy na chwilę przerwać (czas można wykorzystać np.: na wypicie niegazowanej wody mineralnej)

• Nie wykonywać ćwiczeń podczas choroby lub niedyspozycji (np.: w sytuacji gdy problemy dominują nad nami, a nie my nad problemami)

• Przechodzenie do kolejnych ćwiczeń oddechowych powinno następować po poprawnym wykonaniu ćwiczeń poprzednich

2. Zabawy oddechowe realizujące poszczególne cele:

1. Aktywizowanie przepony, wyrobienie pełnego oddechu, wzmocnienie mięśni oddechowych

• Rozruszanie przepony: naśladowanie śmiechu różnych ludzi (hehehe, hahaha, hihihi, hohoho)

• Spontaniczne zdmuchiwanie lub podmuchiwanie z gładkiej, a następnie z chropowatej powierzchni lekkich przedmiotów, np. piłeczki, wacika, zabawek wyciętych z papieru

• Dmuchanie na wiatraczki, statki pływające po wodzie lub zawieszone na nitkach lekkie przedmioty jak np. liście

• Zdmuchiwanie świecy

• Nadmuchiwanie baloników

• Dmuchanie oraz gra na flecie lub piszczałkach

2. Pogłębienie wdechu

• Wąchanie kwiatów

• Przy wdechu unosimy ręce, przy wydechu opuszczamy

3. Wyrobienie dłuższej fazy wydechowej

• Puszczanie baniek mydlanych

• Dmuchanie na płomień świecy, tak aby cały czas drgał

• Dmuchanie na skrawki papieru, zawieszone na różnej długości nitkach lekkie przedmioty lub na żaglówki pływające po wodzie

4. Wyrobienie równomierności siły wydechu i ekonomicznego zużywania powietrza

• Dmuchamy przez plastikową rurkę na kolorowe kuleczki, które rozsypujemy po stole

• Przenosimy za pomocą rurki lekkie przedmioty z jednego miejsca na drugie

5. Wyrobienie umiejętności synchronizowania pauz oddechowych z tekstem, treścią wypowiedzi

• Powtarzanie zdań na jednym wydechu: najpierw zdania krótkie, dwu- lub trzywyrazowe, potem coraz dłuższe

• Recytacja wiersza (wydech powinien następować w czasie wypowiadania każdego wersetu, wdech po każdym wersecie. Niezależnie od tego należy przestrzegać przerw gramatycznych i przerw logicznych)

12 IV 2012

Anatomiczno-fizjologiczne podstawy rozumienia i odbioru mowy oraz jej rozwoju

Podłoże anatomiczno-fizjologiczne (podstawę zdolności słuchowych) stanowi analizator słuchowy. Zbudowany jest z trzech części:

• Receptor - ucho, obwodowy narząd słuchu

• Reprezentant korowy - struktury kory mózgowej wyspecjalizowane w odbiorze, analizie i syntezie bodźców dźwiękowych zlokalizowanych w płatach mózgowych

• Drogi nerwowe - łączą receptor z reprezentantem korowym i przewodzą impulsy

Słyszenie i słuchanie

Słyszenie - to odbiór dźwięków bez celowego koncentrowania się na bodźcach dźwiękowych. Zdolność zwana słuchem fizjologicznym.

Słuchanie - percepcja słuchowa; zdolność koncentrowania się na dźwiękach, odróżniania od siebie dźwięków, zapamiętywania ich. Nabywana i rozwijana w ciągu życia.

Percepcja słuchowa może dotyczyć dźwięków świata fizycznego, jeśli dotyczy dźwięków mowy nazywamy ją wówczas słuchem mownym - dotyczy odbioru i percepcji dźwięków mowy. Wyróżniamy:

1. Słuch Fonemowy (fonematyczny) - to zdolność utożsamiania, różnicowania i wyodrębniania fonemów. Fonem to najmniejsza cząstka językowa, realizowana w mówieniu jako głoska. Słuch Fonemowy - zdolność, która zaczyna się rozwijać około 6 - 7 miesiąca życia dziecka, w zakresie utożsamiania, różnicowania fonemów z końcem 3 roku życia. W zakresie wyodrębniania, analizy i syntezy fonemów do 5 - 6 roku życia.

2. Słuch Fonetyczny - to zdolność odróżniania głosek będących realizacją tego samego fonemu.

3. Słuch Prozodyczny - to zdolność odróżniania zjawisk prozodycznych mowy, czyli intonacji, akcentu, rytmu mowy.

Rozwój mowy i języka dziecka

Rozwój mowy dziecka jest procesem uwarunkowanym biologicznie, psychicznie, środowiskowo i społecznie. Przebiega zgodnie z kolejnymi etapami rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka.

Wszystkie dzieci przechodzą przez te same fazy rozwoju w tej samej kolejności. Natomiast tępo, dynamika w poszczególnych etapach może być zróżnicowana i dlatego mówimy, że rozwój mowy ma charakter indywidualny.

Rozwój mowy trwa od 0 do około 6 - 7 roku życia.

ETAPY

ETAP	CZAS TRWANIA	OPIS
Pierwszy	0 - 3 rok życia	Kształtowanie się mowy i języka dziecka W tym etapie dziecko przyswaja system językowy we wszystkich jego podstawowych podsystemach.
Drugi	4 - ok. 6 -7 rok życia	Doskonalenie i dalszy rozwój umiejętności językowych i realizacyjnych W tym etapie dziecko rozwija i udoskonala umiejętności językowe.

CZTERY OKRESY

OKRES	NAZWA OKRESU	CZAS TRWANIA	ETAPY (tabela wyżej)
Pierwszy	Melodii	0 - 1 rok życia	PIERWSZY ETAP
Drugi	Wyrazu	2 rok życia
Trzeci	Zdania	2 - 3 rok życia
Czwarty	Swoistej mowy dziecięcej	4 - 6 / 7 rok życia	DRUGI ETAP

Uwarunkowania rozwoju mowy dziecka:

• Oddziaływanie środowiska (najbliższe otoczenie)

• Ilość i jakość wzorców językowych

• Atmosfera wychowawcza

• Styl wychowawczy

• Metoda wychowawcza

• Prawidłowa budowa i funkcjonowanie narządów mownych - nadawczych i odbiorczych

• Rozwój motoryczny i sprawność dziecka

• Rozwój intelektualny, poznawczy (!!! Opóźniony rozwój mowy nie musi świadczyć o opóźnionym rozwoju intelektualnym dziecka !!!)

• Uwarunkowany płcią (chłopcy później)

• Specjalne uzdolnienia językowe

26 IV 2012

1. Okres Melodii - 1 rok życia dziecka

Mają w tym okresie miejsce istotne zjawiska dla rozwoju mowy:

• Początkiem porozumiewania się dziecka z otoczeniem jest krzyk

• Głużenie - występuje około 2 - 3 miesiąca życia. Jest reakcją odruchową, bezwarunkową. Nie wymaga dobrego stanu słuchu. Jest to trening mięśni narządów mownych. Dziecko wydaje dźwięki nieartykułowane. (inna nazwa to gruchanie)

• Gaworzenie - występuje około 6 - 7 miesiąca życia. Jest to pierwsze zjawisko rozwoju mowy, w którym słuch odgrywa ważną rolę. Dziecko zaczyna wymawiać dźwięki, sylaby, samogłoski, spółgłoski z naszego języka. Jest to ćwiczenie słuchu. Zaczyna się rozwój słuchu fonematycznego.

• Echolalia rozwojowa - występuje około 8 miesiąca życia. Dziecko zaczyna łączyć sylaby i głoski w całe wyrazy, lecz jeszcze nie rozumie ich znaczenia.

• Rozumienie - występuje około 12 miesiąca życia. Rozumienie dominuje nad umiejętnością mówienia. Roczne dziecko wymawia pierwsze wyrazy nadając im znaczenie

2. Okres Wyrazu - 2 rok życia

• Dziecko posługuje się pojedynczymi wyrazami

• Znaczny przyrost słownictwa używanego przez dziecko (około 300 słów). Słowa te odnoszą się do najbliższego otoczenia dziecka, są to rzeczowniki lub przymiotniki. Pojedynczy wyraz występuje wraz z gestem. Pod koniec 2 roku życia dziecko układa króciutkie zdania.

3. Okres Zdania - 3 rok życia

• Bardzo bogaty wiek przynoszący duży przyrost słownictwa

• Słownik wynosi około 1000 używanych przez dziecko słów

• Jako pierwsze pojawiają się zdania złożone współrzędnie i podrzędnie

• Dziecko stosuje odmianę wyrazów

• Wchodzi w rozmowy z innymi osobami ze swojego otoczenia

• Istotnym zjawiskiem jest to, że posiada wzorce słuchowe wszystkich głosek (wie jak powinny brzmieć wszystkie głoski, nawet te, których nie wymawia)

• Trzylatek nie wymawia poprawnie „r” - zamienia na „l” lub „j”

• Trzylatek nie wymawia poprawnie głosek z grupy seplenienia (sz, cz, rz, dz, s, z, c, ś, ź, ć, dź)

• Specyfiką wymowy trzyletniego dziecka jest upraszczanie struktury wyrazów, np. pomijanie, opuszczanie początkowych lub końcowych wyrazów, przestawienie sylab.

• Upodobnienie uproszczenia wyrazów i sylab

4. 4 rok życia

• W czwartym roku życia obserwujemy dalszy rozwój rozwoju składniowego, leksykalnego, fleksowego, fonetycznego

• W mowie dziecka pojawiają się „s”, „z”, „c”, często „r”

• Pojawia się nowe bogate słownictwo

• Wiek warunkuje aktywność słowotwórczą

• Okres neologizmów dziecięcych

• Pytaniomania - dzieci zadają mnóstwo pytań

5. 5 rok życia

• W piątym roku życia powinien zakończyć się rozwój artykulacji, wszystkie dźwięki dziecko powinno poprawnie opanować (poza „r” nadal wymienianym na „l” lub „j”)

• Dziecko doskonali umiejętności językowe

• Posługuje się 10 razy bogatszym słownictwem (4,5 tys. słów)

• Indywidualizacja rozwoju mowy

6. 6 rok życia

• Sześciolatek, który przygotowuje się do rozpoczęcia nauki szkolnej powinien mieć ukończony rozwój mowy

• Powinien umieć odpowiadać na pytania, zadawać pytania

• Powinien umieć słuchać i rozumieć różne struktury językowe

• Powinien mieć ukończony rozwój słuchu fonematycznego także w zakresie wyodrębniania fonemów (wyodrębniania głoski) w różnych pozycjach wyrazu, podziału wyrazu na sylaby, syntezy sylabowej wyrazów

Opanowanie mowy i języka jest najważniejszym czynnikiem warunkującym pomyślne rozpoczęcie nauki w szkole, w tym głównie nauki czytania i pisania. Bowiem czytanie i pisanie jest, podobnie jak mowa, odmianą porozumiewania się językowego. Podobnie jak mowa bazuje na języku i wymaga jego znajomości lepszej nawet niż mowa.

10 V 2012

Dyslalia (wady artykulacyjne):

• Nieprawidłowości w realizacji fonemów (głosek)

• Częściowa alalia - brak rozwoju mowy (Styczek)

Ze względu na objawy wyróżniamy dyslalię jako:

Paralalia (substytucja)	Mogilalia (elizja)	Dyslalia właściwa (deformacja)
Zamiana głoski zbyt trudnej do wymówienia na inną - łatwiejszą (po zamknięciu procesu rozwoju mowy) Np. R => L K => T G => D	Opuszczanie zbyt trudnej do wymówienia głoski R ø	Zniekształcenie dźwięku

Podział ze względu na głoski, których dotyczą:

• Sygmatyzm (seplenienie)

1. Ś, Ź, Ć, DŹ

2. S, Z, C, DZ

3. SI, ZI, CI, DZI

• Parasygmatyzm - paralalia w zakresie sygmatyzmu (zamiana głosek), dotyczy 12 głosek dentalizowanych (ich prawidłowa wymowa uwarunkowana jest prawidłowym zbliżeniem szczęk i zębów)

• Mogisygmatyzm - opuszczenie głosek z tej grupy

• Sygmatyzm właściwy - deformowanie dźwięków z tej grupy

• Deformacja międzyzębowa (dyslalia właściwa) - polega na zmianie miejsca artykulacji, to miejsce przenosi się między zęby

• Seplenienie boczne - dotyczy innej cechy głosek, głoski z tej grupy są szczelinowe; przy ich wymowie powstaje szczelina i strumień powietrza……………

• Deformacja przyzębowa - powietrze wypływa szerokim strumieniem, język nadmiernie przylega do zębów i powstaje przytępione brzmienie dźwięków

• Seplenienie wargowo - zębowe - tworzy się szczelina ale w niewłaściwym miejscu, zmiana miejsca artykulacji………………………..

Przyczyny seplenienia i sygmatyzmu:

• Mogą wynikać z nieprawidłowej budowy anatomicznej (języka, zniekształcenie zgryzu, anomalie zębowe - trwałe lub przejściowe w okresie wymiany uzębienia)

• Niska sprawność narządu artykulacyjnego, brak pionizacji języka lub jego opóźnienie

• Wady słuchu fizycznego, zaburzenia słuchu fonematycznego

• Choroby górnych dróg oddechowych

• Naśladowanie nieprawidłowych wzorców

Rotacyzm - nieprawidłowa wymowa głoski „R”.

• Pararotacyzm (zastępowanie głoski „R” innymi głoskami)

• Mogirotacyzm (opuszczanie głoski „R”)

• Rotacyzm właściwy (deformacja brzmienia głoski „R”)

• Rotacyzm języczkowy - „R” wymawiane jest nie przez język lecz przez języczek kończący podniebienie miękkie

• Rotacyzm gardłowy

• Rotacyzm międzywargowy

• …

Przyczyny rotacyzmu:

• Nieprawidłowa budowa narządu artykulacyjnego - języka, anomalie podniebienia twardego - podniebienie gotyckie - zbyt mocno wysklepione, zbyt wysokie, anomalie zgryzowe

• Niska sprawność ruchowa języka

• Brak pionizacji języka

• Wady słuchu

• Zaburzenia kinestezji

Mowa bezdźwięczna:

• Nieumiejętność realizowania głosek dźwięcznych, zanik lub brak dźwięczności w danym fonemie

• Zaburzenia w realizacji dźwięczności, które polegają na niewymawianiu głosek dźwięcznych i zastępowaniu ich odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi

Mowa bezdźwięczna występuje przeważnie w postaci:

• Paralalii (substytucji dźwięku) - zamiast spółgłosek dźwięcznych wymawiane są odpowiednie bezdźwięczne

• Mogilalii (elizji dźwięku) - opuszczane są odpowiednie głoski dźwięczne

• Deformacji - spółgłoski dźwięczne realizowane są w postaci głosek półdźwięcznych, z dźwięczną fazą początkową i bezdźwięczną końcową (bądź odwrotnie)

Przyczyny mowy bezdźwięcznej:

• Niedokształcenie słuchu fonematycznego

• Zaburzenia słuchu (niedosłuch)

• Trudności koordynacji pracy więzadeł głosowych z artykulacją nasady. Zakłócona jest praca mięśni przywodzących i napinających więzadła głosowe, warunkujące ich drgania.

• Niedokształcenie kinestezji mowy

• Uszkodzenie centralnego systemu nerwowego

Kappacyzm i Gammacyzm to wady wymowy polegające na nieprawidłowej realizacji głosek tylnojęzykowych zwartych „K”, „G”, „Ki”, „Gi”.

Kappacyzm - jest wadą artykulacyjną, w której zaburzona jest wymowa głoski „K” i „Ki”. Deformacja polega na zamianie zwarcia językowo-podniebiennego zwarciem więzadeł głosowych, co powoduje powstanie brzmienia przypominającego spółgłoskę „K”.

Podobnie jest w przypadku gammacyzmu.

• Parakappacyzm - zamiana głosek: „K”, „Ki” na „T”, „Ti”. (przykład: kura - tura, kino - tino)

• Mogikappacyzm - opuszczanie głosek tylnojęzykowych zwartych. Głoski te nie występują w systemie fonetycznym dziecka. (przykład: kura - ura, kino - ino)

• Kappacyzm właściwy - deformacja tych głosek jest wynikiem zwarcia

krtaniowego, w rezultacie którego powstają brzmienia zbliżone do: „K”, „Ki”

• Paragammacyzm - zamiana głosek: „G”, „Gi” , „H” na „D”, „Di”, „T” . (przykład: góra - dóra, gitara - ditara, hokej - tokej)

• Mogigammacyzm - opuszczanie głosek tylnojęzykowych zwartych. Głoski te nie występują w systemie fonetycznym dziecka. (przykład: góra - óra, hokej - okej).

• Gammacyzm właściwy - deformacja tych głosek jest wynikiem zwarcia
  krtaniowego, w rezultacie którego powstają brzmienia zbliżone do: „G”, „Gi”.

Przyczyny kappacyzmu i gammacyzmu:

• Niska sprawność ruchowa języka (nieharmonijny rozwój sfery słuchowej i ruchowej)

• Zła praca języka, zwłaszcza jego tylnej części, wynikająca z ograniczonych możliwości fizjologicznych; zamiast wysklepienia się tylnej części języka i zwarcia z podniebieniem miękkim - szczególnie gdy po „K”, „G” występuje któraś z samogłosek szeregu przedniego, np. „E”, „I”, miejsce zwarcia przesuwa się do przodu jamy ustnej

Nosowanie - jest objawem zaburzonej wymowy charakteryzującym się dość szczególnym zabarwieniem głosu (zaburzenie rezonansu w mowie). Jest dość łatwo rozpoznawalna. Fizycznie stanowi pewną zmianę w budowie akustycznej dźwięku, która ma swe źródło w dołączeniu jamy nosa do przestrzeni rezonacyjnych.

Nosowanie polega więc na mówieniu z nieprawidłowym rezonansem nosowym.

Mowa może być w różnym stopniu zniekształcona - od lekkiego nosowania do wymowy niewyraźnej, zakłóconej szmerami.

Rodzaje nosowania:

1. Nosowanie zamknięte - zachodzi wówczas, gdy głoski nosowe wymawiane są jak głoski ustnie.

2. Nosowanie otwarte - zachodzi wówczas, gdy głoski ustne są wymawiane jak głoski nosowe, tzn. łączą się z rezonansem nosowym

3. Nosowanie mieszane - polega na braku lub osłabieniu rezonansu nosowego przy wymowie głosek nosowych z jednoczesną nosalizacją głosek ustnych

Przyczyny nosowania:

1. Nosowanie zamknięte - przejście do jamy nosowej jest zamknięte (niedrożne) na skutek przerostu śluzówki nosa, obrzęku przy ostrych stanach kataralnych, przerostu trzeciego migdałka, polipów, skrzywienia przegrody nosa.

2. Nosowanie otwarte - spowodowane jest wadami anatomicznymi, takimi jak rozszczepy podniebienia, wargi górnej i zniekształcenia szczęki dolnej oraz krótkie podniebienie.

3. Nosowanie mieszane - spowodowane jest niedostateczną drożnością jamy nosowej, przy równoczesnej niedoczynności podniebienia miękkiego; może ono też występować przy rozszczepach podniebienia.

Zaburzenia mowy wywołane rozszczepami podniebienia:

???

Jąkanie a rozwojowa niepłynność mówienia

Jąkanie - zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia z powodu dyskoordynacji w pracy układu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego.

Jąkanie = f (NP + NZ + RF + RP + RS)

NP - niepłynność patologiczna

NZ - niepłynność zwykła

RF - reakcje fizjologiczne

RP - reakcje psychiczne

RS - reakcje społeczne

Jąkanie ma swoje początki w wieku przedszkolnym, ale nie każda niepłynność mowy jest jąkaniem. Mogą występować niepłynności o charakterze zakłócenia (RNM - rozwojowa niepłynność mówienia; 3 - 7 rok życia).

---