MAKROEKONOMIA

Wykład 09.10.2005 r.

Dochód narodowy - miernik bogactwa danego kraju.

Sposoby obliczania produktu krajowego brutto.

Do podstawowych kategorii marketingowych należy PKB. Jest określany syntetyczną miarą wartości produkcji wytworzonej w:

1. Sferze produkcji materialnej

2. Danym kraju

3. W ciągu roku (1.01 - 31.12).

PKB można obliczyć trzema sposobami:

1. Metoda sumowania produktów - polega na sumowaniu wartości produktów i usług wytworzonych w całej gospodarce w ciągu roku. W praktyce tymi obliczeniami zajmuje się Główny Urząd Statystyczny. Zebrane dane statystyczne, dotyczące wartości wytworzonej dóbr i usług grupuje się według działów gospodarki.

Działy gospodarki wg roczników statystycznych: przemysł, budownictwo, rolnictwo, leśnictwo, transport, łączność, handel, gospodarka komunalna i mieszkaniowa, oświata i wychowanie, ochrona zdrowia i opieka społeczna, pozostałe działy.

2. Metoda sumowania dochodów - obliczanie PKB tą metodą polega na dodawaniu dochodów (tj. płac, rent, procentów i zysków) powstających w procesie wytwarzania produktów i usług w ciągu roku. Suma tych dochodów musi być równa sumie wartości dodanej. Ponieważ wartość dodana składa się z dochodów otrzymywanych przez uczestników produkcji. Jeśli ktoś dostał w podarunku np. - od wujka - 100 zł, to nie można tego wliczyć do analizowanej metody sumowania dochodów, bo ten produkt nie powstał w procesie produkcji. Z tego powodu w sumowanie dochodów nie wchodzą tzw. płatności transferowe, tj. emerytury, renty, różnego rodzaju zasiłki i stypendia, - bo nie są dochodami z tytułu udziału w procesie.

3. Metoda sumowania wydatków - podstawowa definicja PKB. Obliczanie tą metodą polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe. Wydatki te obejmują:

1. Wydatki na dobra konsumpcyjne, tj. produkty i usługi wytworzone w kraju.

2. Wydatki na krajowe dobra inwestycyjne.

3. Wydatki rządowe na wytworzone w kraju finalne produkty i usługi z wyłączeniem płatności transferowych.

4. Wydatki na krajowe dobra eksportowe.

Proces tworzenia wartości dodanej i produkcji finalnej

Przy obliczaniu PKB metodą sumowania produktów trzeba uważać, aby nie dodawać wielokrotnie tych samych elementów. Wytworzone produkty i usługi można liczyć tylko jeden raz.

Przykład:

Przy produkcji chleba zużywa się pewną ilość mąki, a przy produkcji mąki zużywa się pewną ilość zboża. Gdybyśmy dodali do siebie wartość produkcji zboża, mąki i chleba to 3 razy policzylibyśmy wartość zboża, a 2 razy wartość mąki.

Są dwa sposoby uniknięcia wielokrotnego liczenia tych samych elementów:

1. Sumowanie wartości dóbr finalnych.

2. Sumowanie wartości dodanej

Dobra finalne - produkty i usługi nabywane przez ostatecznego użytkownika.

Dobra pośrednie - to dobra w całości używane przez przedsiębiorstwo przy wytwarzaniu innych produktów.

Wartość dodana - to przyrost wartości dóbr będący rezultatem danego procesu produkcji. Oblicza się ją przez odjęcie od wartości dóbr wytwarzanych w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych (nie osobowych) czynników produkcji, zużytych przy wytwarzaniu tych dóbr. We współczesnym świecie praktycznie każde dobro przechodzi przez wiele stadiów produkcji w wielkich przedsiębiorstwach, zanim stanie się dobrem finalnym. We wszystkich tych stadiach produkcji dane dobro przybiera do wartości, tj. powiększa swą wartość. A więc chodzi o to, aby w poszczególnych stadiach produkcji dodawać tylko tę nową wartość.

Przykład:

Dane dobro przechodzi np. przez III stadia produkcji. W I stadium przedsiębiorstwo A wytwarza surowce i sprzedaje je za 100 mln zł przedsiębiorstwu B. W II stadium przedsiębiorstwo B przetwarza te surowce na wyroby gotowe i sprzedaje je za 180 mln zł firmie handlowej C. W III stadium firma handlowa C sprzedaje ten towar gospodarstwom domowym za 250 mln zł. O ile, zatem wzrośnie PKB?

• Odp. A - wg wartości finalnej - PKB wzrośnie o 250 mln zł.

• Odp. B - wg wartości dodanej - PKB wzrośnie o 100 mln zł + 80 mln zł + 70 mln zł = 250 mln zł.

PKB nominalny i realny

• PKB nominalny - podaje się w bieżących cenach rynkowych - dla analizy podziału dochodu narodowego.

• PKB realny - podaje się cenach stałych (przyjęte w jakimś roku) - dla analizy wzrostu dochodu narodowego.

DEFLATOR

Stosunek PKB w ujęciu nominalnym (ceny bieżące) do PKB w ujęciu realnym (ceny stałe) razy 100. Jest to miara przeciętnego wzrostu cen wszystkich dóbr i usług w danym kraju. Nie pokrywa się z pojęciem inflacji, która wyraża jedynie wzrost cen towarów i usług nabywanych przez ludność. Za pomocą deflatora łatwo można przeliczyć PKB realne i nominalne i odwrotnie.

PKB a miary poziomu rozwoju gospodarczego i dobrobytu

• PKB służy między innymi do porównywania gospodarek danego kraju (tempo wzrostu gospodarczego), jak i porównywania gospodarek w innych krajach.

• Najlepszym miernikiem poziomu rozwoju gospodarczego i dobrobytu uważa się PKB na 1 mieszkańca (PKB per capita).

Wady PKB per capita:

1. Nie uwzględnia tzw. “szarej strefy”, która wpływa w pewien sposób na poziom dobrobytu ludności (szacuje się, że w Polsce w szarej strefie pracuje ok. 1 - 1,5 mln osób).

2. Nie uwzględnia legalnej produkcji wykonywanej na własne potrzeby w domu (usługi).

3. Nie uwzględnia efektów ubocznych wzrostu produkcji dla środowiska naturalnego, tj. zanieczyszczenia wody, powietrza, hałasu.

CYKL KONIUNKTURALNY - okresowe (periodyczne)zmiany poziomu aktywności gospodarczej.

Rozróżniamy 4 fazy klasycznego cyklu koniunkturalnego:

1. Kryzys - spadek poszczególnych wielkości ekonomicznych.

2. Depresja - względna stabilizacja na niskim poziomie.

3. Ożywienie - wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej.

4. Rozkwit - dalszy wzrost, ale w zwolnionym tempie.

Kryzys - załamanie gospodarcze związane z kryzysem nadprodukcji, spadkiem dochodu narodowego, spadkiem zatrudnienia.

• Spadek kursu papierów wartościowych.

• Zmniejszanie się inwestycji.

• Banki, w obawie przed rosnącym ryzykiem upadłości wielu firm ograniczają kredyty inwestycyjne i żądają spłaty dotychczasowych zobowiązań.

Depresja - dalsze zmniejszanie wydatków inwestycyjnych.

• Rosnące trudności sprzedaży powodują, że zyski spadają.

• Wiele małych i słabych firm bankrutuje i rośnie bezrobocie.

• Banki maksymalnie ograniczają kredyty.

Gospodarka funkcjonuje na zwolnionych obrotach, a inwestycje i konsumpcja nie wykazują już tendencji malejącej. Jest to tzw. dno kryzysu.

Ożywienie - wzrost wydatków inwestycyjnych, wzrost zatrudnienia, wzrost PKB.

• Popyt ożywia produkcję w sektorze dóbr inwestycyjnych.

• Zgromadzone w bankach środki pieniężne, poprzez obniżanie się stopy procentowej znajdują swoje ujście jako tanie kredyty inwestycyjne.

• Tańsze kredyty zwiększają wydatki inwestycyjne, a nowe inwestycje to nowe miejsca pracy.

Rozkwit - inwestycje osiągają swój najwyższy poziom i przestają już rosnąć.

• Wysoki poziom wydatków inwestycyjnych doprowadza do wzrostu zdolności produkcyjnych całej gospodarki narodowej.

• Rosną koszty produkcji:

• Zwiększa się pracę w godzinach nadliczbowych (wyżej płatnych).

• Pracodawcy wykazują większą swobodność do ustępstw na rzecz związków zawodowych, domagających się wyższych płac.

• Wzrostowi dochodów towarzyszy wzrost skłonności do oszczędzania. Maleje tym samym skłonność do konsumpcji i inwestycji.

• Banki komercyjne wykazują coraz większą ostrożność w udzielaniu kredytów inwestycyjnych.

Wszystko to powoduje stopniowe wygaszanie optymistycznych nastrojów wśród przedsiębiorców.

Przyczyny osłabienia ostrości wahań cyklicznych po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej można zaobserwować spłaszczenie i skrócenie cyklu koniunkturalnego, który współcześnie składa się z dwóch faz:

1. Recesja.

2. Ekspansja.

Przyczyny osłabienia ostrości wahań cyklicznych:

1. Szybki rozwój postępu technicznego po II wojnie światowej (elektronika, automatyka, komputeryzacja) oraz interwencja państwa w gospodarkę (tzw. interwencjonizm państwowy) są przyczyną stosunkowo wysokiego wzrostu gospodarczego.

2. Stale rosnące wydatki konsumpcyjne trwałego użytkowania indywidualnych konsumentów:

• Budownictwo mieszkaniowe

• Kupno samochodów

• Kupno sprzętu RTV i komputerów.

Te zachowania konsumentów (ich inwestycje)zmniejszają amplitudę wahań cyklu i stabilizacją gospodarczą.

3. Po II wojnie światowej miejsca 8 - 10 letnich (tzw. średnich) cykli gospodarczych zajęły 3 - 4 letnie cykle (tzw. krótkie)

4. Czynniki zewnętrzne:

• Skala inwestycji dokonywana przez międzynarodowe korporacje.

Ale nie zdołano całkowicie wyeliminować zjawiska cykliczności, ponieważ niestabilność wzrostu jest nieodłączną cechą gospodarki rynkowej.

---