P r z e d m i o t "M a k r o e k o n o m i a"

1. Czym zajmuje się ekonomia?

2. Makroekonomia a mikroekonomia (przedmiot, podstawowe problemy, perspektywa)

Ekonomia jest nauką zajmującą się badaniem tego, w jaki sposób społeczeństwo rozwiązuje problem wykorzystania rzadkich zasobów.

Większość problemów tak mikro-, jak i makroekonomicznych wynika z nieograniczoności ludzkich potrzeb i rzadkości zasobów umożliwiających ich zaspokajanie.

→ Rzadkość zasobów pociąga za sobą konieczność dokonywania wyborów między konkurencyjnymi celami.

Problem rzadkości zasobów i konieczność dokonywania wyborów implikują występowanie kosztu alternatywnego.

Makroekonomia jest nauką analizującą powyższe problemy na poziomie gospodarki jako całości; jednym z istotnych jej aspektów jest określenie potrzeby i zakresu ingerencji państwa w działanie mechanizmu rynkowego.

Skala makro nie jest prostą sumą prawidłowości właściwych skali mikro!!!

Zadaniem polityki makroekonomicznej jest zapewnienie (po uzyskaniu akceptacji społecznej) realizacji następujących celów:

• pożądanej dynamiki wzrostu gospodarczego

• pełnego zatrudnienia

• rozsądnej stabilności cen

• równowagi w bilansie płatniczym z zagranicą

• stałego wzrostu zarobków

• stabilności kursu walutowego

U s t r o j e g o s p o d a r c z e

1. Ustrój gospodarczy

2. Wolność gospodarcza, rodzaje czynności gospodarczych i kryterium ich wagi

3. Ustroje liberalne i etatystyczne

4. Gospodarka centralnie zarządzana a gospodarka rynkowa

5. Kapitalizm a socjalizm

6. Ustrój demokratyczny a dyktatorski

7. Klasyfikacja ustrojów gospodarczych

Ustrój gospodarczy jest określany przez reguły prawne przesądzające o tym:

• komu przysługują prawa do posiadania oraz jaki jest ich charakter

• kto może bądź musi wykonywać określone czynności gospodarcze

Podstawowa różnica pomiędzy ustrojami gospodarczymi obowiązującymi w poszczególnych krajach dotyczy stopnia istniejącej wolności gospodarczej.

Wolność gospodarcza jest tym mniejsza im więcej:

• ograniczeń prawa do posiadania

• zakazów wykonywania określonych czynności gospodarczych

• nakazów wykonywania określonych czynności gospodarczych

Czynności gospodarcze, w które ingeruje państwo można podzielić na trzy grupy:

• zakazane

• uniemożliwione

• nakazane

Ingerencja państwa w odniesieniu do poszczególnych czynności uzależniona jest od panującego ustroju gospodarczego oraz wagi tych czynności.

Waga poszczególnych czynności uzależniona jest od makroekonomicznych skutków przez nie wywieranych.

Ustroje liberalne opierają się na dążeniu do ograniczenia liczby nakazywanych oraz zastrzeganych dla instytucji państwowych czynności gospodarczych.

Ustroje etatystyczne opierają się na wprowadzaniu znacznej liczby nakazywanych oraz zastrzeganych dla instytucji państwowych czynności gospodarczych.

Gospodarki centralnie zarządzane opierają funkcjonowanie jednostek gospodarczych na dyrektywach (czyli nakazach określających obowiązek prowadzenia działalności w wyznaczonych dziedzinach i rozmiarach) oraz przyznawanych rozdzielnikach (czyli wydawanych przez władze zezwoleniach nabycia określonej ilości czynników produkcji)

Gospodarki rynkowe zakładają opieranie działalności przedsiębiorstw na dążeniu do maksymalizacji zysku oraz kształtowanie ich relacji z otoczeniem poprzez transakcje kupna-sprzedaży zawierane po swobodnie wynegocjowanych cenach.

Każda gospodarka liberalna jest jednocześnie gospodarką rynkową!

Każda gospodarka centralnie zarządzana jest gospodarką etatystyczną!

Mogą istnieć etatystyczne gospodarki rynkowe!

Podział ustrojów gospodarczych na kapitalistyczne i socjalistyczne związany jest z charakterem prawa własności obowiązującego w odniesieniu do dóbr gospodarczych (czyli dóbr umożliwiających prowadzenie działalności gospodarczej, nastawionej na generowanie nadwyżki ekonomicznej).

Z uwagi na to, iż z prawem własności wiążą się trzy podstawowe grupy uprawnień (nie zawsze przysługujące posiadaczowi danego dobra jednocześnie):

1. prawo do sprzedaży dobra lub jego nieodpłatnego przekazania

2. prawo do prowadzenia przy użyciu dobra działalności gospodarczej

3. prawo do użytkowania dobra zgodnie z jego fizycznymi właściwościami

własność jest pojęciem stopniowalnym.

Kapitalizm jest ustrojem, w którym większość dóbr gospodarczych jest - lub z mocy prawa może być - własnością prywatną, przy czym własność ta obejmuje przynajmniej pierwszą i drugą grupę uprawnień.

Socjalizm jest ustrojem, w którym większość dóbr gospodarczych (czyli dóbr umożliwiających prowadzenie działalności gospodarczej) jest własnością kolektywną, a w przypadku dóbr prywatnych ograniczoną jedynie do pierwszej grupy uprawnień.

Demokratyczny ustrój gospodarczy opiera się na istnieniu mechanizmów wyborczych, za pomocą których całe społeczeństwo lub jego uprzywilejowana część może wpływać na charakter prawa gospodarczego (czyli zmieniać obowiązujące zakazy i nakazy oraz rozszerzać bądź ograniczać uprawnienia właścicieli).

Dyktatorski ustrój gospodarczy nie dopuszcza stosowania mechanizmów wyborczych, w związku z czym zakłada stanowienie prawa gospodarczego z ich pominięciem.

N i e r ó w n o w a g a g o s p o d a r c z a

1. Równowaga i nierównowaga

2. Nierównowaga jako chroniczna przypadłość systemu gospodarczego

3. Mechanizmy powstawania nierównowagi

4. Samopogłębianie nierównowagi

5. Konsekwencje nierównowagi

6. Asymetria nierównowagi i jej konsekwencje

Równowaga na rynku danego dobra na określonym terytorium istnieje wówczas, gdy popyt na to dobro jest równy jego podaży.

Równowaga globalna na terytorium kraju występuje wówczas, gdy suma zgłoszonego w danym czasie popytu na wszystkie dobra równa jest sumie podaży dóbr oferowanych w tym samym czasie.

Równowaga idealna panuje wówczas, jeśli istnieją wszystkie możliwe równowagi cząstkowe: na rynkach wszystkich towarów, w poszczególnych częściach kraju
i w każdym momencie badanego okresu.

Niespełnienie powyższych warunków oznacza występowanie stanów nierównowagi.

W gospodarczej rzeczywistości zawsze występuje nierównowaga globalna, której towarzyszą nierównowagi cząstkowe!

• cechą charakterystyczną gospodarek rynkowych jest stale występująca nierównowaga podażowa

→ widoczna jako nadwyżka towarów nieznajdujących nabywców lub niewykorzystanych, z powodu braku wystarczającego popytu, mocy produkcyjnych

• cechą charakterystyczną gospodarek centralnie sterowanych jest stale występująca nierównowaga popytowa

→ objawiająca się jako nadmiar popytu w stosunku do istniejącej podaży

Nierównowaga podażowa wykazuje tendencję do samopogłębiania się, co jest spowodowane:

• poprawą trwałości oferowanych produktów i wprowadzaniem ich doskonalszych wersji

• zwiększoną rzetelnością partnerów transakcji gospodarczych

• bezrobociem (będącym czynnikiem motywującym pracowników do lepszej pracy i ograniczającym możliwości nabywcze niepracujących)

• doskonaleniem struktur organizacyjnych w przedsiębiorstwach

• specjalizacją i popularyzacją outsourcingu

• stosowaniem zasady zwiększonej ostrożności podczas przeprowadzania rachunku ekonomicznego

Nierównowaga popytowa wykazuje tendencję do samopogłębiania się, co jest spowodowane:

• wadami technologicznymi sprzedawanych produktów

• brakiem rzetelności partnerów transakcji gospodarczych

• brakiem „rąk do pracy”

• negatywnym wpływem dyrektyw produkcyjnych

• zanikiem specjalizacji

• dążeniem do rozwiązania problemu „wąskich gardeł”

Konsekwencje nierównowagi:

• nierównowaga podażowa uruchamiając mechanizm samopogłębiania prowadzi do wzrostu efektywności

• nierównowaga popytowa uruchamiając mechanizm samopogłębiania prowadzi do obniżenia efektywności

• nierównowaga podażowa skłania przedsiębiorców do poszukiwania nowatorskich rozwiązań, jednocześnie zapewniając wolne moce produkcyjne możliwe do wykorzystania podczas zaspokajania pojawiających się potrzeb społeczeństwa, co staje się motorem postępu cywilizacyjnego

• nierównowaga popytowa zapewniając zbyt na wszystkie oferowane produkty pozbawia przedsiębiorców motywacji do poszukiwania nowych rozwiązań, co przy braku wolnych mocy produkcyjnych mogących reagować na pojawiające się potrzeby społeczeństwa przekreśla szanse na postęp cywilizacyjny

• nierównowaga podażowa jest kolebką utalentowanych przedsiębiorców i sumiennych pracowników, zapewniając przy tym w społeczeństwie rozwój cech powszechnie uznawanych za pozytywne

• nierównowaga popytowa przyczynia się do marnotrawstwa dostępnych zasobów w przedsiębiorstwach, prowadząc przy tym do rozwoju w społeczeństwie cech powszechnie uznawanych za negatywne

Asymetria nierównowagi oznacza, że im bliżej początku ciągu technologicznego tym wyższe staje się natężenie nierównowagi.

Zjawisko to jest możliwe do zaobserwowania zarówno w odniesieniu do równowagi popytowej jak i podażowej.

• Każde ograniczenie zużycia czynników produkcji przez jakiegokolwiek producenta wywołuje w gospodarce rynkowej impuls spadku popytu, który dociera aż do początków ciągu technologicznego; im dane ogniwo znajduje się bliżej początku ciągu technologicznego, tym więcej dociera do niego wspomnianych impulsów i tym bardziej staje się ono dotknięte problemem niedoboru popytu; ogniwo znajdujące się na końcu ciągu technologicznego w ogóle nie odbiera owych impulsów, pozostając ich emitentem.

• Każde zwiększenie zużycia czynników produkcji przez jakiegokolwiek producenta wywołuje w gospodarce centralnie zarządzanej impuls wzrostu popytu, który dociera aż do początków ciągu technologicznego; im dane ogniwo znajduje się bliżej początku ciągu technologicznego, tym więcej dociera do niego wspomnianych impulsów i tym bardziej staje się ono dotknięte problemem nadwyżki popytu; ogniwo znajdujące się na końcu ciągu technologicznego w ogóle nie odbiera owych impulsów, pozostając ich emitentem.

W konsekwencji:

• w gospodarkach rynkowych najsilniej rozwijają się ogniwa finalne łańcucha technologicznego, najwolniej jego ogniwa początkowe, a niektóre fragmenty tych ostatnich ulegają stopniowej likwidacji

• w gospodarkach centralnie zarządzanych ogniwa początkowe łańcucha technologicznego są nadmiernie rozbudowane

Gospodarkę rynkową można porównać do myszy, która rodzi górę, a gospodarkę centralnie sterowaną - do góry, która rodzi mysz!

P r o d u k t k r a j o w y b r u t t o

1. Założenia systemu SNA

2. Z czego składa się PKB

3. PKB jako suma wartości dodanej

4. PKB jako suma dochodów pierwotnych

5. PKB jako suma popytu finalnego

Założenia systemu SNA

System SNA (ang. System of National Accounts) - system rachunków narodowych - bazuje na założeniach pozwalających na ustalenie, które produkty i usługi powinny być uwzględniane przy obliczaniu produktu krajowego brutto, umożliwiających wskazanie podmiotów ów produkt tworzących.

Zgodnie z założeniami systemu SNA produkt krajowy brutto jest zwiększany o:

1. wartość wykonywanej odpłatnie pracy

2. wartość opłat należnych z tytułu dzierżawy

3. wartość wynagrodzeń za udostępnienie kapitału

4. równowartość niepobranych opłat z tytułu dzierżawy w przypadku wykorzystywania nieruchomości przez ich właścicieli

5. wartość wypracowanych przez przedsiębiorstwa zysków (przekazanych właścicielom lub zatrzymanych w postaci tzw. zysków niepodzielonych)

Wynagrodzenie otrzymywane za wykonywaną pracę, dzierżawione obiekty, udostępniany kapitał, czy prowadzoną działalność gospodarczą potwierdza istnienie zapotrzebowania na owe dobra bądź usługi, co oznacza, iż przyczyniają się one do podniesienia dobrobytu materialnego społeczeństwa.

Z czego składa się PKB

Produkt krajowy brutto, PKB, (ang. gross domestic product, GDP) jest miarą wielkości produkcji wytworzonej w określonym okresie czasu przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem; mierzy zatem wartość produkcji wytworzonej w kraju.

W skład PKB wchodzą:

• wyroby finalne

• wyroby niefinalne, które w analizowanym okresie nie uległy dalszemu przetworzeniu (→ zapasy, obiekty w budowie).

Wartość wyrobów finalnych wytworzonych w danym okresie jest pomniejszana o wartość wyrobów niefinalnych przejętych z okresów wcześniejszych.

↓

Przy określaniu PKB wartość wyrobów finalnych koryguje się o saldo zapasów ustalane poprzez odjęcie ich wartości początkowej od wartości zapasów zgromadzonych na końcu analizowanego okresu:

• saldo dodatnie zwiększa wartość produkcji

• saldo ujemne zmniejsza wartość produkcji

Produkt narodowy brutto, PNB, (ang. gross national product, GNP) lub inaczej dochód narodowy brutto, DNB, (ang. gross national income, GNI) jest miernikiem całkowitych dochodów osiągniętych przez obywateli danego kraju, niezależnie od tego, w jakim kraju są wykorzystywane czynniki produkcji będące ich własnością; jest on równy produktowi krajowemu brutto skorygowanemu o dochody netto z tytułu własności za granicą

Dochód narodowy netto, PNN (ang. net national product, NNP) lub inaczej dochód narodowy jest miernikiem możliwości danej gospodarki do dokonywania wydatków na dobra i usługi po odłożeniu środków umożliwiających sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie zasobów kapitału na dotychczasowym poziomie; jest obliczany poprzez odjęcie amortyzacji (czyli wartości zużycia kapitału trwałego) od wartości produktu narodowego brutto.

Istnieją trzy metody pomiaru skali działalności gospodarczej prowadzonej w danym kraju bazujące na określaniu:

1. wartości wytworzonych dóbr

2. strumienia dochodów czynników produkcji, który odzwierciedla wartość dostarczonych przez nie usług

3. wartości wydatków na dobra i usługi

PKB jako suma wartości dodanej

Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr uzyskany w wyniku określonego procesu produkcji; oblicza się ją poprzez odjęcie od wartości wytworzonych w przedsiębiorstwie dóbr wartości zużytych czynników produkcji o charakterze rzeczowym.

Dobra finalne to dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika (→ dobra konsumpcyjne i dobra inwestycyjne).

Dobra pośrednie to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach gdzie są zużywane.

Sumowanie przy obliczaniu PKB wyłącznie wartości dóbr finalnych bądź wartości dodanej tworzonej na poszczególnych etapach procesu produkcji pozwala na unikanie wielokrotnego uwzględniania tych samych dóbr bądź usług podczas ustalania wartości wytworzonej produkcji.

PKB jako suma dochodów pierwotnych

Wartość wytworzonej produkcji jest przekazywana gospodarstwom domowym jako wynagrodzenie za udostępnienie czynników produkcji.

↓

Przy przyjęciu założenia, że wszystkie czynniki produkcji stanowią własność krajowych gospodarstw domowych zsumowanie otrzymywanych przez nie wynagrodzeń umożliwia określenie wysokości produktu krajowego brutto.

Dochody pierwotne gospodarstw domowych za udostępnienie czynników produkcji nie uwzględniają płaconych podatków ani otrzymywanych od państwa płatności transferowych.

Rozporządzalne dochody osobiste są to dochody gospodarstw domowych po uwzględnieniu podatków bezpośrednich i płatności transferowych; wielkość ta informuje, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności.

PKB jako suma popytu finalnego

Wartość wytwarzanej w danym kraju produkcji może zostać ustalona poprzez zsumowanie poszczególnych składników popytu globalnego zgłaszanego na dobra finalne.

PKB = C + I + G

W przypadku uwzględnienia wymiany z zagranicą składnikiem popytu globalnego staje się również wartość eksportu netto:

PKB = C + I + G + NX

gdzie

C - popyt konsumpcyjny

I - popyt inwestycyjny

G - wydatki państwa na dobra i usługi

NX - eksport netto (stanowiący różnicę między eksportem i importem)W z r o s t g o s p o d a r c z y

1. Wzrost gospodarczy i pojęcia pokrewne

2. Produkt potencjalny a zasoby kapitału i pracy

3. Wzrost gospodarczy: poprawa koniunktury i wzrost długofalowy

4. Modele wzrostu

5. Efektywność kapitału trwałego

Wzrost gospodarczy i pojęcia pokrewne

Wzrost gospodarczy to wzrost produktu krajowego brutto w stosunku do okresu poprzedzającego analizowany okres.

Recesja gospodarcza to obniżenie produktu krajowego brutto w stosunku do okresu poprzedzającego analizowany okres.

Stagnacja gospodarcza to utrzymanie wielkości produktu krajowego brutto na niezmienionym poziomie w następujących po sobie okresach.

Stopa wzrostu to tempo wzrostu produktu krajowego brutto obliczane jako iloraz różnicy między produkcją w dwóch następujących po sobie okresach i wyjściowego poziomu produkcji.

Produkt potencjalny a zasoby kapitału i pracy

Produkt potencjalny to maksymalna wielkość produkcji, która może zostać wytworzona przez gospodarkę w danym okresie czasu.

Zasób kapitału (inaczej kapitał trwały) to wszelkiego rodzaju obiekty, za pomocą których jest lub może być wytwarzany produkt krajowy.

Zasób pracy to liczna ludności w wieku zdolności do pracy.

Zasoby kapitału i pracy składają się na tzw. zasoby wytwórcze kraju warunkujące wielkość możliwej do wytworzenia produkcji.

Wzrost zasobu wytwórczego pociąga za sobą wzrost produktu potencjalnego.

Z uwagi na systematyczny wzrost zasobów kapitału i zasobów pracy wielkość produkcji potencjalnej wzrasta wraz z upływem czasu.

Wzrost zasobu kapitału bądź pracy nie pociąga jednak za sobą automatycznie wzrostu produkcji faktycznie wytwarzanej.

Wzrost gospodarczy: poprawa koniunktury i wzrost długofalowy

Koniunktura gospodarcza uzależniona jest od stopnia wykorzystania istniejących zasobów wytwórczych.

→ poprawa koniunktury wiąże się ze wzrostem stopnia wykorzystywania istniejących zasobów wytwórczych

→ stabilizacja koniunktury oznacza utrzymanie stopnia wykorzystania istniejących zasobów wytwórczych na niezmienionym poziomie

→ pogorszenie koniunktury wiąże się ze spadkiem stopnia wykorzystania istniejących zasobów wytwórczych

Wzrost długofalowy to wzrost gospodarczy spowodowany przyrostem zasobów wytwórczych kraju.

Wzrost gospodarczy może nastąpić dzięki:

• wzrostowi stopnia wykorzystania istniejących zasobów (→ poprawa koniunktury)

lub

• wzrostowi zasobu wytwórczego kraju (→ wzrost długofalowy)

Modele wzrostu

Jednoczynnikowy model wzrostu uzależnia wielkość wytwarzanej przez gospodarkę produkcji wyłącznie od zasobów pracy, przy czym uwzględnia:

• wielkość zatrudnienia

• wydajność pracy

Dwuczynnikowy model wzrostu uzależnia wielkość wytwarzanej przez gospodarkę produkcji od:

• wielkości zasobu pracy i stopnia jego wykorzystania

• wielkości zasobu kapitału i stopnia jego wykorzystania

określając przy tym udział obu czynników we wzroście produkcji.

Efektywność kapitału trwałego

Efektywność kapitału trwałego określa jaka wielkość produkcji jest wytwarzana przy pomocy jednostki kapitału.

Poprawa efektywności kapitału trwałego przyczynia się do wzrostu gospodarczego.I n w e s t y c j e i i c h r o l a w k s z t a ł t o w a n i u k o n i u n k t u r y

1. Wybór między konsumpcją bieżącą a przyszłą

2. Popyt na kredyty inwestycyjne

3. Stała stopa inwestycji w dłuższym okresie - mnożnik falbanowy

4. Źródła finansowania inwestycji

5. Trzy rodzaje inwestycji

6. Model cyklu koniunkturalnego

7. Cykl koniunkturalny a polityka antycykliczna

R y n e k p r a c y

1. Równowaga przy pełnym i niepełnym zatrudnieniu

2. Równowaga na rynku pracy

3. Bezrobocie naturalne

4. Rodzaje bezrobocia ze względu na ich przyczyny

5. Bezrobocie przymusowe i bezrobocie dobrowolne

---