Benito Mussolini — doktryna polityczna faszyzmu
Niektóre systemy pojęć, wyglądając na poglądy, są w istocie namiętnościami. Błędem jest przemawianie do nich językiem poglądów: namiętności można zrozumieć, wyperswadować lub zwalczyć za pomocą innej namiętności.
Stefan Kisielewski
Zakończenie I wojny światowej nie przyniosło Włochom spodziewanych korzyści. Wielkie straty w ludziach (600 tysięcy ofiar), trudności gospodarcze, znikome zdobycze terytorialne wywołały we włoskim społeczeństwie falę zawodu i rozgoryczenia. Towarzyszył temu, z jednej strony gwałtowny wzrost poparcia dla partii komunistycznej, z drugiej coraz większa radykalizacja nastrojów w armii i wśród zdemilitaryzowanych kombatantów.
Rządy demoliberalne nie potrafiły zapanować nad istniejącym chaosem i coraz trudniejszą sytuacją kraju — unikały jawnej konfrontacji z dążącymi do rewolucji komunistami. W takiej sytuacji 23 marca 1919 roku doszło do utworzenia Fascio di Italiano di Combatimento (Włoskiego Związku Walki), którego przywódcą był Benito Mussolini (1883-1945).
Mussolini, początkowo związany z ruchem socjalistycznym, był przed Wielką Wojną wydawcą radykalnego tygodnika „La Lotta di Classe” („Walka Klas”), a potem redaktorem naczelnym najpopularniejszego lewicowego pisma „Avanti!”. W 1914 roku został jednak usunięty z Włoskiej Partii Socjalistycznej za szerzenie propagandy wojennej
i nawoływanie do walki przeciwko państwom centralnym.
Po zakończeniu wojny udało mu się skupić wokół siebie grupę niezadowolonych kombatantów i żołnierzy połączonych hasłami antyliberalizmu, antydemokratyzmu, antyklerykalizmu, antykomunizmu i nacjonalizmu. Symbolem nowej organizacji stał się pęk rózg liktorskich — znak władzy sądowniczej w starożytnym Rzymie — „symbol jedności, siły i sprawiedliwości” (Mussolini, 1992: 26). Ponieważ wybory do parlamentu
z 1919 roku zakończyły się klęską faszystów, Mussolini postanowił przenieść walkę polityczną na ulicę. W 1921 roku Fascio uzyskał już 36 miejsc w parlamencie i został przekształcony w Partio Nazionale di Fascista (Narodową Partię Faszystowską).
W roku 1922 Mussolini dokonał zamachu stanu — słynny „marsz na Rzym”, który spowodował, iż król Wiktor Emanuel III powierzył mu stanowisko premiera. Włochy stały się od tej pory państwem faszystowskim — zlikwidowany został system parlamentarny, zakazano działalności partii politycznych, powołano tajną policję OVRA, a najwyższą faktyczną władzę posiadał Mussolini, przybierając tytuł Duce. Doktrynalne założenia faszyzmu zawarte zostały w wydanej w 1932 roku broszurze Doktryna faszyzmu. Swój wkład w rozwój doktryny faszystowskiej wnieśli również wybitny włoski filozof Giovanni Gentile, prawnik Alfredo Rocco i Sergio Panunzio — twórca koncepcji korporacjonizmu.
Filozofia polityczna faszyzmu opiera się na zanegowaniu podstawowych wartości, jakie niosą z sobą liberalizm, socjalizm i parlamentaryzm. Podstawowym kierunkiem ataku na liberalizm jest liberalna koncepcja jednostki, postrzeganej jako autonomiczny, niezależny od innych byt, który w swym działaniu kieruje się przede wszystkim dążeniem do zaspokojenia swoich egoistycznych potrzeb. Prowadzi to do demoralizacji i upadku człowieka. Egoizm i chciwość górują nad instynktami społecznymi. Państwo zaś
i społeczeństwo postrzegane być muszą jako wobec jednostki wtórne i celom jednostek podporządkowane. Dla faszystów natomiast człowiek liczy się o tyle, o ile jest częścią jakiejś większej całości, państwa czy narodu. Jak pisze Mussolini:
„Człowiek faszyzmu jest jednostką, która jest narodem
i ojczyzną, prawem moralnym, które skupia jednostki i pokolenia więzią tradycji i misji, która niweczy instynkt życia zamkniętego w ciasnym kole rozkoszy, aby stworzyć nakazem obowiązku życie wyższe, wyzwolone z granic czasu i przestrzeni, poprzez samą śmierć urzeczywistnia to istnienie na wskroś duchowe, w którym tkwi jego wartość jako człowieka.”
(Mussolini, 1992: 18)
Wobec tego, zdaniem Rocco, państwo i naród są od jednostki ważniejsze, interesy indywidualne muszą być definiowane przez pryzmat potrzeb zbiorowych, a człowiek ma wartość o tyle, o ile służy narodowi i państwu. Nie jest to jednak proste podporządkowanie jednostki zbiorowości, właściwe dla doktryn nacjonalistycznych. Przeciwnie — w pracy Źródła o doktryna faszyzmu Giovanni Gentile twierdzi, iż dla faszyzmu:
„Państwo i indywiduum spajają się, a określając ściślej tworzą nierozdzielną część niezbędnej syntezy.”
(Gentile, 1933: 45).
Najwyższą wartością nie jest jednak dobro indywidualne, lecz dobro państwa, które może okiełznać nieustanną walkę jednostek i zespolić ich wysiłki w jednym kierunku. Jest ono dla faszystów absolutem, wartością najwyższą, za pomocą której można definiować wszystkie inne kategorie. Zdaniem Mussoliniego:
„Liberalizm w interesie poszczególnej jednostki przeczył państwu; faszyzm jest afirmacją państwa, uznając w nim prawdziwą rzeczywistość jednostki.”
(Mussolini, 1992: 21-22)
To państwo, zdaniem faszystów, a nie odwrotnie, tworzy naród. Stąd ich wrogość do wszelkich form rasizmu, antysemityzmu i tradycyjnego nacjonalizmu. Nie była ważna rasa, kolor skóry czy wyznanie, liczyło się tylko wyznawanie wspólnych wartości
i podporządkowanie faszystowskiemu państwu. W państwie takim nie również ma miejsca na liberalną koncepcję wolności. Jak czytamy w Doktrynie:
„Pojęcie wolności nie jest czymś absolutnym, bo w życiu nie ma niczego absolutnego. Wolność nie jest prawem, jest ona obowiązkiem. Nie jest rozszerzeniem, lecz zdobywaniem; nie jest zrównaniem, lecz przywilejem. Pojęcie wolności zmienia się z biegiem czasu. Istnieje wolność w czasie pokoju, która nie jest już wolnością w czasie wojny. Istnieje wolność bogactwa, na którą nie można pozwolić w epoce niedostatku.”
(Mussolini, 1992: 63)
Wolność nie może istnieć poza państwem, które jest tworem wszechogarniającym, wnikającym we wszystkie dziedziny życia społecznego i indywidualnego. Państwo faszystowskie, zdaniem Mussoliniego ma zatem charakter totalny, a jego władza jest absolutna.
„Dla faszyzmu państwo nie jest nocnym stróżem, który zajmuje się tylko osobistym bezpieczeństwem obywateli; nie jest nawet organizacją o celach czysto materialnych, jak zabezpieczenie pewnego dobrobytu i względnie spokojnego współżycia społecznego.”
(Mussolini, 1992: 45)
Wyrazicielem interesu państwa jest Duce, którego wola staje się wolą jednostek i całego narodu. Znika tym samym sprzeczność pomiędzy jednostką a państwem, co czyni
z faszyzmu, zdaniem jego teoretyków, formację najbardziej demokratyczną. Faszystowska demokracja „jest równoznaczna z niewyrzucaniem ludu poza nawias państwa”, a faszyzm może być zdefiniowany jako „demokracja zorganizowana, scentralizowana, poddana sile autorytetu” (Mussolini, 1992: 39-40).
Faszyzm jest równocześnie wrogiem demokracji utożsamianej z władzą większości, opowiada się za „prawdziwą” formą demokracji — rządami wybitnej elity lub jednostki, które świadome są interesu państwa. Rządy większości prowadzą bowiem do nieskuteczności i degeneracji całego systemu politycznego, gdzie miernoty mogą realizować swe partykularne interesy, a kryterium prawdy jest arytmetyczna większość
w ciele przedstawicielskim. Parlament staje się areną walk grup interesów, które są zdecydowane osiągnąć swoje postulaty niezależnie od interesów zbiorowości.
Ciągłe dyskusje i polemiki są, zdaniem faszystów, jedynie stratą czasu oraz pieniędzy
i nie prowadzą do konstruktywnych rozwiązań. Jednym z najważniejszych elementów takiej demokracji jest również powszechne prawo wyborcze, które nie da się pogodzić
z faszystowskim przekonaniem o naturalnej nierówności między ludźmi. Mussolini pisze:
„W zamian faszystowska myśl polityczna oferuje apoteozę państwa oraz ideę uosabiającego świadomość i wolę ludu wodza, który upodabnia się do wizerunku stojącego ponad prawem, starożytnego dyktatora czy niezłomnego, rzymskiego cezara.”
(Mussolini, 1992: 71)
Zdaniem Rocco faszyzm oddaje władzę w ręce ludzi, którzy potrafią wznieść się ponad swoje partykularne interesy i zdolni są do realizacji pragnień społeczeństwa. Charyzmatyczny przywódca — Mussolini jest właśnie tym, przez którego objawia się interes państwa. Jego wola jest prawem, co więcej, ma ona charakter okazjonalny i nic, nawet on sam nie może siebie ograniczyć. Jak pisał Gentile:
„Prawdziwe postanowienia Wodza Faszyzmu są zawsze te, które są jednocześnie formułowane i wykonywane.”
(Gentile, 1933: 39)
Krytyce demokracji towarzyszy atak na idee socjalistyczne. Według Mussoliniego faszyzm jest doktryną, która zanegowała marksistowską walkę klas, głosząc w zamian ideę solidarności klas społecznych w ramach państwa korporacyjnego. Korporacje skupiać miały zarówno pracowników oraz pracodawców i umożliwiać ponadklasową współpracę dla dobra wszystkich.
Mussolini odrzucał również marksistowską koncepcję własności, pisząc, iż „ustrój faszystowski szanuje i każe szanować własność prywatną i odrzuca eksperymenty socjalistyczne, które gdzie indziej prowadzą do katastrofy” (Mussolini, Wartości: 50). Państwo faszystowskie sprzeciwia się tym samym wszelkim dążeniom kolektywistycznym, choć samo rości sobie prawo do ingerencji w procesy gospodarcze.
Jednostronnej marksistowskiej, ekonomicznej analizie zjawisk społecznych faszyzm przeciwstawia kult bohaterstwa, walki i pogardy dla dóbr materialnych. Człowiek dążący jedynie do wygody i bezpieczeństwa zamienia się, według Mussoliniego, w zwierzę „myślące tylko o tym, by się wypaść i utuczyć” (Mussolini, 1992: 37).
Prawdziwe życie to ciągła walka, stawianie czoła niebezpieczeństwu i narażanie życia. Jak pisze Gentile:
„Faszyzm jest idealistą; bo odwołuje się do wiary; wychwala wartości idealne (rodzina, ojczyzna, społeczeństwo, duch ludzki), jako wyższe od każdego waloru przypadkowego. I głosi idee poświęcenia i walki, do których indywiduum powinno być zawsze gotowe, a nawet na śmierć pójść dla tej realności, przewyższającej go.”
(Gentile, 1933: 62)
Ten szczególny stosunek do śmierci jest jednym z elementów doktryny faszystowskiej. Chodzi przy tym nie tylko o śmierć wroga (którego faszysta szanuje i nie odmawia mu bynajmniej ludzkich cech), lecz przede wszystkim o poświęcenie własnego życia w walce. Samo życie ludzkie, wbrew tradycji humanistycznej, nie ma bowiem dla faszysty wartości najwyższej. Kult walki i poświęcenia prowadzi również faszyzm do odrzucenia pacyfizmu, jako doktryny obcej jego duchowi.
Faszyzm jest również w swych założeniach antyintelektualny, choć nie oznacza to niechęci do kultury, lecz wrogość wobec postaw przedkładających refleksję nad czynne, kreatywne działanie. Jest to sprzeciw wobec dziedzictwa oświecenia, „kultury, która nie wychowuje i nie kształtuje człowieka, a nawet na odwrót paczy go, czyni z niego pedanta i robi z niego don Ferranta, lub estetę intelektualistę, który jest egoistą lub człowiekiem moralnie obojętnym, a przez to i politycznie obojętnym, i czującym się wyższym ponad walkę, również, gdy w tej walce jest jego Ojczyzna, również, gdy są
w niebezpieczeństwie interesy, które powinny triumfować” (Gentile, 1933: 42).
Skomplikowany jest stosunek faszyzmu do chrześcijaństwa. Sam Mussolini w młodości określał się jako ateista i antyklerykał. Był też autorem tekstów brutalnie atakujących Kościół i hierarchię. Sama istota doktryny faszystowskiej jest sprzeczna z założeniami chrześcijaństwa, któremu obcy jest kult państwa (statolatria), idea wodzostwa, apoteoza siły czy symboliczne elementy neopogańskie. Jednakże świadomość ogromnej roli religii w społeczeństwie włoskim skłoniło go porzucenia myśli o konfrontacji z Kościołem.
W Doktrynie faszyzmu pisał:
„Państwo faszystowskie nie pozostaje obojętne wobec faktu religii, jaką jest katolicyzm włoski. Państwo nie ma teologii, lecz ma moralność. W państwie faszystowskim religia jest uważana jako jeden z najgłębszych objawów ducha; jest więc nie tylko szanowana, ale broniona i popierana. Państwo faszystowskie nie stwarza jakiegoś Boga, jak chciał to czynić w pewnym momencie najskrajniejszych majaczeń Konwentu Robespierre, ani też nie stara się daremnie wymazać go z umysłów, jak to robi bolszewizm. Faszyzm szanuje Boga ascetów, świętych, bohaterów, a także Boga takiego, jakiego widzi i do jakiego modli się naiwne i pierwotne serce ludu.”
(Mussolini, 1992: 49)
Owocem tej polityki było podpisanie 11 lutego 1929 roku Paktów laterańskich — konkordatu pomiędzy Włochami i Stolicą Apostolską.
Koniec dyktatury Mussoliniego nadszedł w 1943 roku wraz z lądowaniem aliantów we Włoszech. Po krótkim epizodzie w marionetkowej Republice Salò, został pochwycony przez komunistyczną partyzantkę i 28 kwietnia 1945 roku stracony.
Bibliografia:
Gentile Giovanni, 1924: Che cosa è il fascismo: discorsi e polemiche, Firenze.
Gentile Giovanni, 1928: Fascismo e cultura, Milano.
Gentile Giovanni, 1933: Źródła i doktryna faszyzmu, Warszawa.
Gentile Giovanni, 1960: Genesis and structura of society, Urbana.
Mussolini Benito, 1928: My Autobiography, London.
Mussolini Benito, 1931: Pamiętniki z czasów wojny, Poznań.
Mussolini Benito, 1933: Die politische und sociale Doktrin des Faschismus, Leipzig.
Mussolini Benito, 1936: The Doctrine of Fascism, Firenze.
Mussolini Benito, 1938: The Corporate State, Florence.
Mussolini Benito, 1941: La dottrina del fascismo, Roma.
Mussolini Benito, 1992: Doktryna faszyzmu, Poznań-Łódź.
Mussolini Benito, (b.d.w.): Wartości ducha, Katowice.
Panunzio Sergio, 1924: Che cos'è e il Fascismo?, Milano.
Panunzio Sergio, 1930: Il diritto sindicale e corporativo (programma, concretto, metodo), Perugia-Venezia.
Rocco Alfredo, 1926: Political Doctrine of Fascism, Worcester.
Zalecana literatura:
Adami Enrico, 1939, La lingua di Mussolini, Modena.
Alcino M., 1934, La dictatura di Mussolini, Milano.
Barnes J. S., 1928, The Universal Aspects of Fascism, London.
Bernard L., 1925: System Mussoliniego, Poznań.
Binchy Daniel A., 1941: Church and State in Fascist Italy, Oxford.
Bodeschi E., 1940: La giovinezza del Duce, Torino.
Bortolotto Guido, 1938: Storia del fascismo, Milano.
Brisson S., 1936: Istota i rozwój faszyzmu, Lwów.
Carsten E. L., 1967: The Rise of Fascism, Berkeley.
Dzieduszycki Tadeusz, 1927: Teorya ruchu faszystowskiego i państwa syndykalistycznego, korporacyjnego, Warszawa.
Eatwell Roger, 1999: Faszyzm. Historia, Poznań.
Ebenstein William, 1973: Fascist Italy, New York.
de Felice Renzo, 1976: Interpretacje faszyzmu, Warszawa
Hayes P. M., 1973: Fascism, London.
Hinc O., 1996: Cywilizacyjna interpretacja faszyzmu, Toruń.
Kitchen Martin, 1973: Fascism, London.
Kozub-Ciembroniewicz Wiesław, 1992: Doktryny włoskiego faszyzmu i antyfaszyzmu w latach 1922-1939, Kraków.
Monelli Paolo, 1973: Mussolini, Warszawa.
Nolte Ernst, 1965: Three Faces of Fascism, New York.
Prelot M., 1957: Państwo faszystowskie, Warszawa.
Prezzolini Giuseppe, 1926: Faszyzm, Warszawa.
de Renzo F., 1976: Interpretacje faszyzmu, Warszawa.
Sierpowski Stanisław, 1973: Faszyzm we Włoszech (1919-1926), Wrocław.
Smith D. M., 1994: Mussolini, Warszawa.
Zmierczak Maria, 1988: Spory o istotę faszyzmu. Dzieje i krytyka, Poznań.
Adolf Hitler i narodowy socjalizm
Państwo totalitarne jest państwem opiekuńczym, z tego punktu widzenia
lud składa się z niemowląt, które nie wiedzą co jest dla nich dobre, a rzeczą państwa
jest je uszczęśliwić.
Jacques Maritain
Ideologia narodowego socjalizmu, mimo iż wykazuje pewne podobieństwa z faszyzmem, musi być (wbrew obiegowej opinii) traktowana jako zupełnie odmienna jakość. Polityczny sojusz tych dwóch totalitaryzmów w czasie II wojny światowej nie może przesłonić wielkich różnic doktrynalnych pomiędzy koncepcjami Mussoliniego i Hitlera. Oczywiście istniało wiele elementów wspólnych, takich jak choćby silne państwo czy idea wodzostwa, jednak nie uprawniają one do postawienia znaku równości pomiędzy nazizmem
i faszyzmem. Zwłaszcza, że ich zwolennicy odnosili się do siebie co najmniej
z nieufnością. Pamiętać również należy, iż Włosi nie mieli na swoim koncie poważniejszych zbrodni przeciwko ludzkości, Niemcy zaś dokonywali okrucieństw nieznanych wcześniej w historii.
To, co na pewno łączy nazizm z faszyzmem, to podobna geneza. Dla Niemców zakończenie Wielkiej Wojny przyniosło straszną klęskę. Zmuszone zostały do podpisania upokarzającego Traktatu Wersalskiego, który, oprócz strat terytorialnych, przewidywał zapłatę ogromnych reparacji wojennych i drastyczną redukcję sił zbrojnych. Po obaleniu Cesarstwa proklamowana 9 listopada 1918 roku Republika Weimarska nie była w stanie poradzić sobie z coraz większymi problemami gospodarczymi i rosnącym niezadowoleniem z rządów demokratycznych lewicy i prawicy (pucz Kappa). W tej sytuacji coraz większą popularność zdobywała, jawnie antydemokratyczna Deutsche Arbeits Partei (Niemiecka Partia Robotnicza), przemianowana w roku 1920 na Nazionalsozialistische Deutsche Arbeitenpartei (Narodowo-Socjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza).
W 1921 roku na jej czele stanął, odznaczony dwukrotnie Krzyżem Żelaznym kombatant wojenny, Adolf Hitler (1889-1945). W 1923 roku NSDAP przeprowadziła w Monachium nieudaną próbę puczu, po której Hitler skazany został na 5 lat więzienia.
Po przedterminowym wyjściu z więzienia (w 1925 roku) Hitler rozpoczął akcję propagandową i walkę polityczną, która w kolejnych wyborach do Reichstagu pozwoliła uzyskać NSDAP odpowiednio: 12 miejsc w 1928 roku, 107 w 1930, 230 w 1932.
W wyborach z 1933 roku naziści zdobyli już 340 mandatów w 647 miejscowym parlamencie i stali się w nim największą siłą polityczną.
30 stycznia 1933 roku Hitler został kanclerzem i stanął na czele koalicyjnego gabinetu.
W 1934 roku po śmierci Hindenburga, objął urząd prezydenta i ogłosił się Fűrerem. Rozpoczął równocześnie rozprawę z opozycją polityczną. 28 lutego 1934 roku wydał dekret zawieszający wolność osobistą, wolność prasy, zrzeszania się oraz wolność korespondencji. Następnie przeforsował w Reichstagu ustawę, która przekazując rządowi kompetencje parlamentu oddawała mu władzę dyktatorską.
Założenia ideologiczne nazizmu zawiera, napisana przez Hitlera podczas pobytu
w więzieniu w Landsbergu, praca Mein Kampf (Moja walka), w której przedstawione zostały podstawowe założenia i program polityczny narodowego socjalizmu. Obok Hitlera głównym ideologiem ruchu był Alfred Rosenberg, autor m.in. Mitu XX wieku (Der Mythus des 20. Jahrhunderts) — „nadworny” filozof III Rzeszy.
Centralnym elementem doktryny nazistowskiej było pojęcie rasy. Czerpiąc z myśli
XIX-wiecznego teoretyka rasizmu Houstona Stewarta Chamberlaina, Hitler był przekonany, iż, podobnie jak w świecie przyrody (gdzie istnieją gatunki słabsze
i silniejsze), tak w świecie ludzi mówić można o rasach lepszych i gorszych. Kryterium takiego rozróżnienia jest zdolność ich adaptacji do trudnych warunków życiowych, wrodzone zdolności, czy wreszcie wkład wniesiony w rozwój cywilizacji. Podobnie jak zwierzęta, także rasy prowadzą walkę o byt, w której zwycięstwo osiąga rasa najlepsza
i najbardziej twórcza. Naturalnym stanem jest zatem nie pokój, lecz nieustanna, bezwzględna walka ras o zwycięstwo. Jej owocem jest przeznaczenie najsilniejszych do przewodzenia ludzkości i władania innymi rasami, które okazały się słabsze.
Jak czytamy w Mein Kampf:
„Wszystko, co podziwiamy na tej ziemi — nauka, sztuka, umiejętności techniczne i wynalazczość — jest twórczym produktem jedynie niewielkiej liczby narodów, a być może nawet jednej rasy. Cała kultura opiera się na ich egzystencji. Jeśli zostaną zrujnowane, zabierają ze sobą do grobu całe piękno tej ziemi.”
(Hitler, 1992: 121)
Zdaniem Hitlera rasą, która reprezentuje wszystkie najważniejsze osiągnięcia ludzkości oraz stanowi jej arystokrację i jest jej najlepszym biologiczny przejawem, jest rasa aryjska. Różnice kulturowe pomiędzy rasami wynikają, zdaniem ideologów nazizmu,
z różnic natury fizycznej. Cechy zewnętrzne człowieka determinują bowiem jego kondycję psychiczną, cechy charakteru, usposobienie i uzdolnienia. Stąd rasa aryjska, najpiękniejsza, uosabia w sobie to, co najlepsze — siłę ducha, ciała, zdolności przywódcze i intelektualne, moralność. Jej przewodnictwo trwać będzie jednak dopóty, dopóki zachowa ona czystość krwi i nie będzie się mieszać z rasami słabszymi.
Dla poparcia swego stanowiska używa Hitler analogii naturalnych, argumentując, iż
w przyrodzie rozmnażanie odbywa się w ramach jednego gatunku, a ewentualne hybrydy natura czyni bezpłodnymi. Hitler pisze:
„Mieszanie krwi i obniżanie poziomu czystości rasy, które temu towarzyszy, jest jedyną i wyłączną przyczyną, dla której znikają stare cywilizacje — to nie tylko przegrane wojny rujnujące ludzkość, ale właśnie utrata sił oporu płynących z czystości krwi.”
(Hitler, 1992: 124)
Przeciwieństwem aryjczyków, rasą najniższą i godną pogardy są, zdaniem Hitlera, Żydzi. Stanowią oni najnędzniejszą, najpodlejszą część ludzkości, nie potrafią stworzyć własnej oryginalnej kultury, lecz są „pasożytem na ciele innych narodów” (Hitler, 1992: 124). Kontynuuje on:
„Jego rozmnożenie [Żyda] na całym świecie jest typowe dla pasożytów. On zawsze poszukuje nowych żerowisk dla swej rasy.”
(Hitler, 1992: 124)
Żydzi są również autorami znienawidzonej przez Hitlera ideologii marksistowskiej, która wymierzona jest w aryjską kulturę. Dlatego należy prowadzić z narodem żydowskim bezwzględną walkę na śmierć i życie, której stawką jest ocalenie narodu niemieckiego. Jak napisał Rosenberg:
„Wraz ze zwycięstwem ruchu narodowosocjalistycznego żydostwo pozyskało nowego najsilniejszego przeciwnika i wraz z nim pokonany został bolszewizm, cały marksizm w Niemczech i nigdy już nie będzie mógł odrodzić się na ziemi Hermana Wyzwoliciela, Fryderyka Wielkiego i Adolfa Hitlera.”
(Rosenberg, 1943: 374)
Konsekwencją tych poglądów były ustawy norymberskie dyskryminujące obywateli żydowskiego pochodzenia, ich eksterminacja i w końcu projekt ostatecznego rozwiązania (Endlősung) — czyli całkowitej biologicznej likwidacji. Ochronie czystości rasy miały też służyć programy sterylizacji osób chorych psychicznie, likwidacja Cyganów
i homoseksualistów.
Z idei rasy wynika wprost nazistowska koncepcja państwa, które było jedynie narzędziem do realizowania założeń rasowych. To naród zatem, rozumiany jako wspólnota germańskiej krwi, tworzył państwo, a nie odwrotnie — jak chcieli faszyści. Niemcami nie byli więc ludzie, którzy mieszkając w Niemczech od pokoleń, nie byli czystej krwi Germanami. Czytamy u Hitlera:
„Trudno sobie wyobrazić że ktokolwiek mógł myśleć, że z Murzyna albo Chińczyka można zrobić Niemca, tylko dlatego, że nauczył się języka niemieckiego i może przez resztę życia głosować na jakieś niemieckie partie polityczne.”
(Hitler, 1992: 153)
Jedynie państwo czyste rasowo może prowadzić skuteczną walkę z innymi rasami. Skuteczność takiego państwa zagwarantować może tylko odejście od instytucji parlamentarnych, które promują miernoty i jednostki słabe, gdzie zinstytucjonalizowana zostaje równość wszystkich ludzi bez względu na ich wartość.
Naziści opowiadają się za dyktaturą wybitnej jednostki, obdarzonej charyzmą, autorytetem i absolutnym rozumem. Miała być ona wyrazicielem woli i interesu narodu oraz jego ucieleśnieniem. Dlatego Alfred Rosenberg mógł napisać:
„Jedność Niemiec stała się niewzruszalnym faktem. Niemcy to Hitler, a Hitler to Niemcy.(...) Zagranica stoi teraz przed faktem, że Naród niemiecki posiada jedyne przewodnictwo, które przy każdym swym posunięciu ma za sobą cały Lud.”
(Rosenberg, 1943: 134)
Zasada ta była przez Hitlera w pełni realizowana. Jego wola była najwyższym prawem
i nie podlegała dyskusji, gdyż wyrażała wolę i ducha całego narodu niemieckiego. Łączył on w swoich rękach funkcje szefa partii i państwa. Instrumentem władzy Fűhrera była partia nazistowska zorganizowana na wzór wojskowy, z wojskową dyscypliną i zarządzaniem. Sama struktura partyjna przenikała się ze strukturą administracyjną państwa. Przywódcy nazistowscy zajmowali najwyższe urzędy państwowe, a na niższych szczeblach administracji trzy piąte stanowisk wykonawczych w administracji zajmowali członkowie partii. Państwo nazistowskie było państwem totalnym, gdyż nie było dziedzin życia, w które nie mogłoby arbitralnie wkraczać. Wszystkie podporządkowane zostały państwu i jego interesom. Życie rodzinne, osobiste, kultura, edukacja i sport znalazły się pod kontrolą aparatu państwowego.. Wszelkie rzeczywiste i domniemane przejawy bunty, niezadowolenia czy nawet tylko braku entuzjazmu tępione były za pomocą podporządkowanego reżimowi aparatu terroru państwowego. Szczególna role w systemie tym odgrywało, założone w 1933 roku Gestapo (Geheime Staatspolizei) - Tajna Policja Państwowa, która weszła później w skład Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (Reichssicherheitshauptamt - RSHA).
Odrzucono również, wywodzący się z prawa rzymskiego, dualizm prawa prywatnego
i publicznego jako sprzeczny z germańską tradycją. Rosenberg pisał:
„W tym państwie całe polityczne, gospodarcze i kulturalne życie narodu, byłoby rzecznikiem, przewodnikiem i czynnikiem komenderującym wszystkimi przejawami życia, by zapewnić tym sposobem konieczną jedność Niemiec na wszystkich płaszczyznach.”
(Rosenberg, 1943: 20)
Jedność ta była konieczna dla skutecznej walki z wrogami ideologicznymi i innymi narodami. Celem tej walki była likwidacja wrogów i zdobycie przestrzeni życiowej dla narodu niemieckiego.
Już w programie NSDAP z 1920 roku wskazywano wprost:
„Żądamy ziemi i terytoriów (kolonii) w celu wyżywienia naszego narodu
i osiedlenia ciągle wzrastającej liczby ludności.”
(Hitler, 1992: 256)
Tereny te miały zostać zdobyte na wschodzie Europy i przeznaczone pod niemieckie osadnictwo — miały stać się niewyczerpanym rezerwuarem niewolniczej siły roboczej.
Naturalną konsekwencją tego ekspansjonizmu było dążenie do wojny. Początkowo Hitler realizował swe cele drogą pokojową — remilitaryzacja Nadrenii, Anschluss Austrii, zajęcie Sudetów, a później Czech odbyły się przy aprobacie państw zachodnich. Dopiero
1 września 1939 zdecydował się na zbrojną konfrontację, która w maju 1945 roku zakończyła się jego samobójczą śmiercią w oblężonym przez Sowietów Berlinie.
Bibliografia:
Hitler Adolf, 1943: Mein Kampf, Műnchen.
Hitler Adolf, 1992: Moja walka, Krosno.
Rosenberg Alfred, 1935: Blut und Ehre, Műnchen.
Rosenberg Alfred, 1935: Der Bolschewismus als Action einer fremden Rasse, Műnchen.
Rosenberg Alfred, 1942: Der Mythus des 20. Jahrhunderts, Műnchen.
Rosenberg Alfred, 1943: Gestaltung der Idee, Műnchen.
Rosenberg Alfred, 1993: The Myth of the Twentieth Century, Newport Beach.
Zalecana literatura:
Brady R. A., 1937: The Spirit and Structure of German Fascism, London.
Bullock Allan, 1970: Hitler. Studium tyranii, Warszawa.
Friedrich C. J. (ed.), 1964: Totalitarianism, New York.
Friedrich Carl J., Brzeziński Zbigniew, 1965: Totalitarian Dictatorship and Autocracy, Cambridge.
Grant Thomas D., 2004: Stormtroopers and Crisis in the Nazi Movement: Activists, Ideology and Dissoltion, London.
Grodziński Eugeniusz, 1992: Filozofia Hitlera w „Mein Kampf”, Warszawa-Toruń.
Hale Christopher, 2003: Himmler's Crusade: the Nazi Expedition to Find the Origins of the Aryan Race, Hoboken.
Harris Nathaniel, 2004: The Rise of Hitler, Chicago.
Jäckel Eberhard, 1969: Hitlera poglądy na świat, Warszawa.
Kershow Ian, 2003: Hitler, Poznań.
Lobera J. R., 2003: The Making of Totalitarian Thought, Oxford.
Maciejewski Marek, 1985: Ruch i ideologia narodowych socjalistów w Republice Weimarskiej: o źródłach i początkach nazizmu 1919-1924, Warszawa-Wrocław.
Ormowski Hubert, 2000: Nazizm, Trzecia Rzesza, a procesy modernizacji, Poznań.
Rauschning Hermann, 1986: Rewolucja nihilizmu, Warszawa.
Rosenbaum Ron, 2001: Wyjaśnianie Hitlera. W poszukiwaniu źródeł zła, Warszawa.
Ryszka Franciszek, 1997: Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, Warszawa.
Spielvogel Jackson J., 2004: Hitler and Nazi Germany: A History, Upper Saddle River.
Welch David, 2001: The Hitler's Conspiracies: Secrets and Lies Behind the Rise and Fall of the Nazi Party, Washington, D.C.
Witkowski Igor, 2001: Hitlera plany przebudowy świata, Warszawa.
Zmierczak Maria, 1998: Spór o istotę faszyzmu. Dzieje i krytyka, Poznań.