DOBROSTAN

Pojęcie dobrostan zwierząt określa odpowiedni status zwierzęcia i jakość jego bytu, na który składa się zaspokojenie wszystkich potrzeb, nie tylko w zakresie pokarmowym, dobrej opieki zdrowotnej, odpowiednich pomieszczeń hodowlanych lecz i jego wymagań wynikających z potrzeb psychicznych, objawiających się właściwym, charakterystycznym dla danego gatunku behawiorem.

(Kołacz)

Kodeks Rady Europy i Komitetu Dobrostanu Zwierząt

Wskaźniki bezpośrednie (fizjologiczne) - procesy adaptacyjne (stres)

• poziom hormonów stresowych, białek ostrej fazy, wskaźniki hematologiczne, biochemiczne, immunologiczne, rozrodu,

Wskaźniki uzupełniające,

• wskaźniki zoohigieniczne: temperatura, wilgotność, ruch powietrza (czynniki ochładzające), wymiana powietrza (sprawność wentylacji), natężenie hałasu, gęstość obsady, zanieczyszczenia szkodliwymi gazami, pyłami, rodzaje podłoża, oświetlenie,

• skład socjalny i hierarchii stadnej

• technopatie

Niski poziom dobrostanu

• obniżony poziom zdolności adaptacyjnych względem sytuacji stresowych,

• zaburzenia w przejawianiu naturalnych reakcji behawioralnych,

(patologie behawioralne - stereotypie, autonarkotyzm),

• obniżona zdolność wzrostu i rozrodu,

• uszkodzenia ciała (urazogenność środowiska),

• immunosupresja

• choroby

Wysoki poziom dobrostanu

• utrzymanie w normie wskaźników fizjologicznych.

• utrzymanie w normie wzorców behawioralnych

• normalny wzrost i rozwój w pełnym zdrowiu

Stres - odwrotność dobrostanu

Zjawisko stresu - dążenie organizmu będącego pod presją obciążających bodźców środowiskowych do przeciwstawienia się im i przetrwania w nowych warunkach.

Stres - adaptacja

Distress - patologia

Reakcja stresowa

1- oś podwzgórzowo-przysadkowo-korowonadnerczowa (stres somatyczny lub fizjologiczny)

- kortykoidy

2 - oś współczulno - rdzeniowonadnerczowa

(stres psychogenny lub emocjonalny)

- katecholaminy

Mechanizm stresu psychogennego

 

 

(OUN)

↓

pień i gałązki nerwów układu współczulnego

↓

rdzeń nadnerczy→ synteza adrenaliny i noradrenaliny

 

 

Stresory

 

bodźce o charakterze emocjonalnym (strach, panika).

Mechanizm stresu somatycznego

 kora mózgowa

↓

układ rąbkowy (limbiczny)

↓

podwzgórze (jądro przykomorowe) CRH (CRF)

↓

przysadka mózgowa → (POMC) → MSH, ၢ-LPH ၢ-endorfiny, (ACTH)

↓

kora nadnerczy → steroidogeneza → glikokortykoidy → kortyzol (u świni, bydła, psa) kortykosteron (u drobiu i gryzoni)

Stresory o charakterze fizycznym

ból, zimno, przegrzanie, gorączka, głód, odwodnienie, hipoglikemia, i nterleukina I, interleukina VI, tymozyna, brutalne podejście do zwierząt, manipulacja nimi, transport, działanie prądu elektrycznego

Hormonalne następstwa stresu

Wzrost - prolaktyny, tyreoliberyny (TSH-RH), tyreotropowego (TSH), trójjodotyroksyny (T-3), tyroksyny (T-4), opioidów, serotoniny i dopaminy

Obniżenie - gonadoliberyny (GnRH), i gonadotropin (luteotropiny -LH i folikulotropiny - FSH), hormonów gonadowych - testosteronu, estrogenów i progesteronu.

- hormonu wzrostu (GH)

Natychmiastowe następstwa stresu

(od kilkudziesięciu sekund do kilku - kilkunastu godzin)

wzrost poziomu katecholamin u świń pojawia się po ok. 20- 22 sek., kortyzolu po ok. 45 sek.

wzrost zawartości glukozy, wolnych kwasów tłuszczowych, AlAT, AspAT, CK, GGTP, LDH, AP, zaburzenia elektrolitowe,

obniżenie hematokrytu, eozynopenia

przekrwienie i powiększenie nadnerczy, przekrwienie i wybroczyny dennej części żołądka, u świń PSS (nagłej śmierć sercowa, mięso PSE)

Odległe następstwa stresu

( stres chroniczny lub chroniczny przerywany)

Fizjo- i anatomopatologiczne:

Zanik grasicy i węzłów chłonnych, spadek odporności, przerost nadnerczy, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia w rozrodzie, owrzodzenie żołądka i jelit,

Behawioralne

Nerwice, stereotypie, autonarkotyzm.

Stres a przewód pokarmowy

Układ współczulny + katecholaminy = zaburzenia w wydzielaniu śliny, soku żołądkowego, enzymów trawiennych, wzmożenie perystaltyki jelit (biegunki), zmiany czynnościowe w motoryce, zapalenia błon śluzowych, owrzodzenie żołądka i jelit.

Owrzodzenie żołądka - czynniki emocjonalne,

• napięcie układu współczulnego (adrenalina i noradrenalina)

• zaburzenia ukrwienia śluzówki

• niedokrwienie (ischaemia),

• przekrwienie (hyperaemia),

• uszkodzenia śluzówki,

• powstawanie wybroczyn,

• nadsoczność,

• samotrawienie ściany żołądka,

• martwica rozpływna,

• nisza wrzodowa

Stres a jakość poubojowa mięsa - mięso PSE

Stres (transportowy, przedubojowy)

wyczerpanie zasobów energetycznych

obniżenia zawartości glikogenu w mięśniach

zaburzony proces technologiczny dojrzewania mięsa

zmiany pH i smaku mięsa.

obniżenie odporności narządowej (USŚ)

redukcja osiadłych i leukocytów (eozynofili) o 90%

redukcja osiadłych limfocytów o 50%

wnikanie bakterii do krwi i rozprowadzanie ich po mięśniach

po uboju przyspieszony rozkład mięsa przez mikroflorę proteolityczną i lipolityczną.

Wskaźniki stresu

Katecholaminy

Kortykoidy

ACTH

LH, FSH, testosteron

prolaktyna,

TSH, GH

wskaźniki rozrodu, przyrostów i ogólnej kondycji zdrowotnej

Behawioralne implikacje dobrostanu zwierząt

(stereotypie, autonarkotyzm, socjalne implikacje dobrostanu, dobrostan zwierząt doświadczalnych i laboratoryjnych)

Stereotypie

to wykonywane proste, zrytualizowane, często rytmicznie powtarzane przez zwierzęta czynności pozbawione celu i nie prowadzące do zaspokojenia faktycznych, fizjologicznych potrzeb organizmu.

Formy stereotypii u świń

• stereotypie oralne - żucie uwiązów (łańcucha), ogryzanie ogrodzenia, lizanie ścian, żucie drewna z legowisk

• stereotypie motoryczne - „zabawa” różnymi przedmiotami w kojcu, uderzanie głową o ogrodzenie

Metody „psychologiczne” i żywieniowe

• Metoda Forsalla - nie karać zwierzęcia za okazywanie stereotypii (!!!), tresura korekcyjna, zwiększenie ilości treningu, np. w przypadku obsesyjnego lizania się u psów nauczyć psa pozycji leżącej z głową na podłodze pomiędzy przednimi łapami.

• Usuwanie przyczyn środowiskowych stereotypii np. ograniczenie samotności, zachowanie właściwych stosunków socjalnych

• Żywienie - większa ilość paszy o mniejszej koncentracji składników odżywczych, większej zawartości włókna surowego np. u świń dodatek pulpy z buraków cukrowych, u koni - siana, - zaspokojenie uczucia głodu i instynktu jedzenia, właściwy poziom chlorku sodu

Leczenie farmakologiczne

• Wzrost dopaminy - haloperidol - blok D1, D2, D3, klozapina - blok D4, D1, D2, selegilina - inhibitor MAO-B i synaptycznego wychwytu zwrotnego katecholamin, risperidon - blok 5HT2 i D2) oraz receptorów adrenergicznych w OUN

• Niedobór dopaminy - benzodwuazepiny (stymulacja GABA), dopaminoergiczne - karbamazepina w kombinacji z selegiliną lub fluvoksaminą (hamowanie sensytyzacji receptorów DA)

• Regulacja poziomu serotoniny - klomipramina, fluvoxamina i amitryptylina, oraz (SSRI) blok wychwytu zwrotnego serotoniny

• Stereotypie i behawioru pochodne na tle pobudzenia nerwowego - leki sedatywne - buspiron, amitriptylina, klopramina, fluoksatyna i sertralina.

• Blokery opioidowe - nalokson, nalmafen, naltrekson

Mechanizm powstawania autonarkotyzmu

Powodowanie bólu

Uwalnianie opioidów

Doznanie przyjemności

Sensytyzacja receptorów

Dyskomfort psychofizyczny

Odpowiednia przestrzeń życiowa i skład socjalny w grupie

ZDOLNE DO WYRAŻANIA NORMALNEGO BEHAWIORU

Eliminacja czynników stresowych

(psychogennych i somatycznych)

WOLNE OD STRACHU

I STRESU

Zapewnienie prewencji, profilaktyki, szybkiej diagnostyki i skutecznego leczenia,

WOLNE OD BÓLU, URAZÓW I CHORÓB

Zabezpieczenie powierzchni wypoczynku, schronienia oraz optymalnych warunków środowiska

WOLNE OD DYSKOMFORTU

Zapewnienie świeżej wody i paszy pokrywającej potrzeby w zakresie wzrostu, zdrowotności i żywotności

WOLNE OD GŁODU I PRAGNIENIA

Warunki niezbędne do spełnienia wymogów dobrostanu

Zwierzęta powinny być:

---