1. Ujęcia osobowe nauczyciela:
1.psychologiczne-o dobrym nauczycielu decydowały cechy osobowościowe, a właściwie ich idealna struktura.
2.technlogiczne- ważne były kompetencje, przesądzające o sprawstwie działaniowym nauczyciela.
3.humanistyczne- liczyła się indywidualność nauczyciela, jego niepowtarzalność.
4.socjologiczne-akceptuje się rolę zawodową, jako strukturę oczekiwań w postaci norm i zasad działania nauczyciela.
5. pedagogiki krytycznej-liczy się za angażowanie nauczyciela na rzecz zmian w sferze publicznej.
2. Współczesne orientacje w edukacji nauczycielskiej:
TECHNOLOGICZNA - opiera się na zasadach psychologii behawioralnej (bodziec - reakcja) i polega na wytworzeniu szeregu nawyków. Nie wymaga przygotowania teoretycznego. Jest to rzemieślnicze przygotowanie nauczycieli. Pomija się tutaj aksjologiczne aspekty kształcenia nauczycieli. Liczy się skuteczność. Nauczyć się pewnych konfiguracji czynników aby wiedzieć z góry jak postępować. Nauczyciel powinien być wyposażony w gotowe schematy co niweluje jego plastyczność, elastyczność, innowacyjność czy twórczość.
HUMANISTYCZNA - opiera się na zasadzie psychologii humanistycznej i pedagogiki humanistycznej. Pełna troska o rozwój, samodzielne myślenie i działanie, tolerancja i otwartość, rozwijanie samoświadomości. McCombs jest autorem pierwszej koncepcji kształcenia nauczycieli. Stwierdził, że nauczyciel jest najbardziej humanistyczny. Przyszły nauczyciel ma sam pracować nad swoją osobowością i postawą. Nastawienie na personalizm, indywidualny program, tok. Zasada McCombsa: kształtowanie siebie jako instrumentu działania. Docenia się tutaj fachową wiedzę. Nie może być stała, w gotowych schematach.
FUNKCJONALNA - jej istotą jest przekładalność teorii nad praktykę aby była regulatorem ludzkich poczynań. Najpierw określić cel, następnie działanie. Cechą tej koncepcji jest nadmiarowość teorii i kwalifikacji. Im więcej wiedzy, tym łatwiej ją wykorzystać. Świadomość własnego ja, afirmowanie własnej osoby, samoakceptacja są bardzo ważne Zbyt niska samoocena wpływa na ocenę własnej wartości i może blokować zachowania obronne i asekuracyjne. Powinno być zestawienie celów założonych z efektami. Brak odniesienia do praktyki.
3. Prawidłowości związku poznania z działaniem:
przeszkoda epistemologiczna= przeszkoda w poznaniu- jest nią wcześniej poznana wiedza potoczna, składnik każdej wiedzy. Każde nowe poznanie napotyka na opów starej wiedzy, pokonanie oporu daje większy rezultat poznawczy. Rozumienie jest bardzo ważne, bo jest podstawą podejmowania świadomych decyzji.
wpływ wiedzy na działanie nauczyciela- nie jest na zasadzie intrukcji- w pedagogice nie ma recdept i przepisów działania. Wpływ dokonuje się w rozumieniu i interpretacji- wiedza służy do rozpoznania i wyjaśniania sytuacji.
teoria- logicznie uporządkowany system twierdzeń dotyczących określonego wycinka rzeczywistości ważnego dla człowieka.
wiedza teoretyczna jako podstawa dziąłn praktycznych- informacja- powie nam jakie cos jest, a wiedza czym jest coś i dlaczego takie jest
4. Osobiste teorie nauczycieli:
geneza teorii indywidualnych- Bieżąca praktyka nauczyciela związana z nauczaniem i wychowaniem, refleksja nad własnym działaniem i obserwacja cudzej praktyki w celu analiz porównawczych i ogólnego namysłu. Wiedza pedagogiczna zdobywana przez nauczyciela w toku kształcenia zawodowego. Istnieje zgoda, co do tego, że ten składnik jest najsłabiej reprezentowany w teorii osobistej nauczyciela.
struktura teorii indywidualnych- Teoria osobista jest praktyczna, gdyż służy działaniu, rozwiązywaniu konkretnych problemów. Ma charakter instrumentalny. Z kolei indywidualność teorii osobistej wskazuje na jej unikatowy, podmiotowy charakter, będący funkcją specyficznego jednostkowego odbioru rzeczywistości. Czytając tę samą książkę, zwracamy uwagę na inne jej wątki, problemy, słuchając tego samego wykładu, wynosimy z niego inny zasób osobistych doświadczeń.
Strukturę teorii osobistej wyznaczają:
*zawodowe doświadczenie
*zgromadzona wiedza, zarówno ta
-zewnętrznie przekazana, jak i ta
-samodzielnie wytworzona,
*wartości.
funkcje teorii osobistych- Teorie osobiste są teoriami poszczególnych przypadków, zachodzących w konkretnych sytuacjach edukacyjnych. Nauczyciel rozwiązuje i problemy powtarzalne, i problemy
rzadko spotykane. Zwłaszcza te ostatnie przysparzają trudności, gdyż mimo doświadczenia zawodowego nauczyciel jest wobec nich nowicjuszem. Sytuacja zmusza jednak do konkretnego reagowania, gdyż w większości są to zdarzenia wymagające natychmiastowej interwencji. Nauczyciel musi sobie z nimi radzić. Wówczas najczęściej sięga po teorię osobistą.
Teoria osobista weryfikuje tradycyjne myślenie, że nauczyciel w swej pracy odwołuje się bezpośrednio do wiedzy naukowej i, co ważne, że wykorzystuje ją w formie naukowej, a więc niezmienionej. Jest to mit zakorzeniony przez system kształcenia wstępnego. Teoria naukowa nie jest i nie może być przedmiotem wdrożeń, gdyż nie jest instrukcją.
5. Funkcje wiedzy w działaniu praktycznym nauczycieli:
Stanow. I- regulacyjną funkcję wykazuje tylko wiedza zdobywana w rezultacie aktywności typu operacyjnego (eksperyment Piageta)
Stanow. II- przewagą tutaj nie jest działanie schematami, operacyjnymi, lecz przewidywanie
Stanow. III- połączenie stanowiska I i II (Bruner)
Babiery i ograniczenia:
* dezintegracja akademickiego procesu poznania
* odmienność kontekstu poznawania wiedzy i kontekstu jej użycia
* negacja w procesie kształcenia zdroworozsądkowych struktur wiedzy studenta
* kult logiki i obiektywnosci poznania
*zbyt instumentalny charakter ksztalcenia praktycznego
6. Pułapki dla zawodowego funkcjonowania nauczycieli:
1) nauczyciele są przeświadczeni, że autorytet konstytuuje nauczycielstwo, poza autoryteem trudno sensownie spełniać tę profesję
2) edukacja prowadząca do ujednoznacznienia zjawisk wychowania przez ich postrzeganie i opis w kategoriach oczywistości
3) przysposabianie nauczyciela do funkcjonowania w odrealnionej rzeczywistosci szkolnej: harmonijnej, pozbawionej sporów, w ktorej nauczyciel moze bez konfliktow realizowac swoje posłannictwo wyrażane działaniem dla dobra dziecka
4) błędne przekonanie, że tylko diałanie rozumowe doprowadza do wiedzy prawdziwej. Racjonalność zarowno w nauce jak i w edukacji, likwiduje indywidualnosc
5) pogłębiający się dualizm świata nauczyciela i świata ucznia (platońska jaskinia)
7. Trudności pracy nauczyciela:
związana jest z wysokim oporem, jaki nauczyciel musi pokonać. Opór ten wynika z: nadmiaru informacji, które nauczyciel powinien zdobyć, z nieuwagi, obojętności i przekory uczniów, rodziców, nauczycieli.
opór może przerodzić się w zjawisko „strategii przetrwania w szkole”, czyli takiej sytuacji, w której nauczyciel nie podejmuje działań na rzecz złagodzenia oporu, „ robi swoje”, a uczniom to pasuje. Nośnikiem oporu są też warunki pracy nauczyciela: hałas, działanie pod presją czasu, potrzeba wielorakiej dyspozycyjności.
Zawód nauczyciela nie jest w dalszym ciągu poddany odpowiednim badaniom, te, które zostały przeprowadzone wykazują, że jest to zawód obciążający psychicznie, przytłaczający niemożnością spełnienia oczekiwań społecznych. Trudno jest też ocenić efektywność i jakość pracy nauczyciela, która zbliżona jest do działalności twórczej czy artystycznej, nie dającej się zmierzyć tak jak techniczne profesje.
8. Swoistość działania pedagogicznego:
Komunikacyjny charakter pracy nauczyciela: Praca nauczyciela jest działaniem komunikacyjnym, który ujawnia się w procesach komunikacyjnych. Jednym z mitów na tym tle jest przekonanie o łatwości zawodu nauczyciela- w społecznym przekonaniu zawód ten nie kojarzy się z wysiłkiem intelektualnym, ale z powtarzaniem schematów. Techniczne ujęcie czynności nauczyciela jest powszechne, ale w rzeczywistości oddziaływanie edukacyjne dokonuje się w toku działań komunikacyjnych.
Psychospołeczny kontekst pracy nauczyciela: W działaniach nauczyciela uwidacznia się duża problematyczność, gdyż nie ma on opanowanej wiedzy co do przebiegu i reagowania w danej sytuacji i każdorazowo musi podejmować decyzje na bieżąco. Mądrość reagowania to wynik rozumienia tego, co dzieje się w klasie szkolnej, polega na rozpoznawaniu bieżących wydarzeń i zdobywaniu zarazem nowej wiedzy płynącej z doświadczeń.
Intelektualny charakter czynności zawodowych nauczyciel- Nauczyciele dążą w swojej pracy do instrumentalizacji swojego wykształcenia, aby czerpać z niego źródło wiedzy służącej rozwiązaniu napotykanych problemów, wobec niejednoznaczności sytuacji nauczyciel ma poczucie, że musi być”pewnym”. W pracy nauczyciela umiejętności praktyczne mają charakter teoretyczny. Użyteczność wiedzy teoretycznej jest związana z otwartością struktur poznawczych, która pozawala na uodpornienie się na sprzeczność informacji. Zamknięte struktury poznawcze powodują, że człowiek nie modyfikuje swoich informacji pod wpływem nowych doświadczeń. Jednak teoretyczny wymiar wiedzy nauczycieli ma swoje ograniczenia i musi być podparty kwalifikacjami praktycznymi.
Podmiotowość, indywidualność- Osoba nauczyciela jest podstawowym źródłem mobilizacji dla niego samego- musi więc znać siebie samego, czynniki, które go do pracy zachęcają, skąd bierze energię itp. Nauczyciel musi godzić z jednej strony oddziaływanie środowiska zewnętrznego i być na nie otwarty oraz z drugiej strony być odporny na jego działanie. Nauczyciel musi być niezależny, wykazując swoja indywidualność.
9. Przygotowanie zawodowe nauczyciela
calosciowe - obejmuje ono calą osobowosc nauczyciela i wymaga od niego nie tylko rozwijania zawodowych umiejetnosci ale przede wszystkim rozwoju bycia sobą
procesualnie rozwoj osoby jest procesem nieustajacym jest stawanie sie czlowiekiem ktore nigdy nie ma końca . bycie osobą to nie cel ktory kiedys osiagniemy , ale stale obecny w naszym zyciu zadanie
10. Kompetencje nauczyciela:
a) praktyczno moralne:
*interpretacyjne-zdolność rozumiejącego odnoszenia
się do świata
*moralne- utożsamione ze zdolnością prowadzenia refleksji
moralnych
*komunikacyjne- oznaczają zdolność do dialogowego
sposobu bycia.
b) techniczne:
*postulacyjne- swoista umiejętność „opanowania się za”,
”identyfikowanie się z” celami
* metodyczne- oznacza umiejętności działania wg reguł
* realizacyjne- umiejętność trafnego doboru środków i
kreowania optymalnych warunków do realizacji określonego
celu.
11. Rozwój zawodowy nauczyciela (stadia)
Rozwój zawodowy nauczycieli polega na równoległej i powiązanej ze sobą ewolucji kompetencji praktyczno-moralnych i technicznych. Stadia:
1) przedkonwencjonalne = wchodzenie w rolę zawodową. Nauczyciel odtwarza pewną konwencję poprzez naśladowanie tych wzorów zachowań, które uchodzą za typowe w otoczeniu nauczyciela. Nie towarzyszy tam pełne rozumienie powielanych sposobów zachowań.
2) konwencjonalne czyli pełna adaptacja w roli zawodowej.
Pełna akceptacja w roli zawodowej polega na tym, że akceptuje się przepis tej roli, tzn., wyznaczona przez nią cele działania. Powinności, reguły pełnienia roli zawodowej.
3) postkonwencjonalne = faza twórczego przekroczenia roli zawodowej wyraża się : krytycznym posługiwaniu się wiedzą
oraz twórczym wykorzystaniem wiedzy
Dylematy bycia nauczycielem:
*wymagania, *obojętność, *pokora, *pewność, *wątpliwość, *bezinteresowność