MODELE DEMOKRACJI - J.SCHUMPETER, R.DAHL, A.LIJPHART
Wyróżnia się dwa rozumienia demokracji: 1) proceduralne i 2) substancjalne.
1) większość autorów przyjmuje pogląd, że o demokratyzmie systemu decydują przede wszystkim procedury polityczne głównie cykliczne, rywalizacyjne wybory; minimum proceduralne do uznania systemu za demokratyczny to:
- powszechne prawo wyborcze dla dorosłych, tajność głosowania, regularnie odbywane elekcje, rywalizacja między partiami politycznymi, uznanie swobody zakładania i faktyczny dostęp do stowarzyszeń, odpowiedzialność egzekutywy,
to ujęcie demokracji abstrahuje od źródła i celów władzy, pozostawia na boku to w czyim imieniu władza jest sprawowana.
2) demokracja jako efekt polityczny polegający na ukształtowaniu relacji politycznych w taki sposób by łagodzić napięcia i antagonizmy między grupami społecznymi tworzącymi wspólnotę polityczną; tu się akcentuje redukcje przemocy jako rozwiązywanie konfliktów i przestrzeganie przez wszystkich uczestników reguł gry w zakresie alternacji (wymiany) sił rządzących.
Współczesne modele demokracji są wielowymiarowe - realizują się w różnych sferach życia społecznego, sfery te oddziałują na siebie, relacje: struktury a zachowania polityczne.
3 wielowymiarowe modele demokracji to:
# POLIARCHIA (DAHL)
# WESTMINSTERSKI (LIJPHART)
# KONSENSUALNY (LIJPHART)
NAWIAZUJĄ ONE DO KONCEPCJI SCHUMPETERA (Dahl i Lijphart krytykują Schumpetera)
PROCEDURALNA KONCEPCJA DEMOKRACJI SCHUMPETERA (+jej krytyka)
Demokracja - takie rozwiązanie instytucjonalne dochodzenia do decyzji politycznych, w którym jednostki uzyskują moc decydowania poprzez walkę konkurencyjną o głosy wyborców.
Decyzje podejmują elity z upoważnienia wyborców. Demokratyzm rządzenia polega na tym, że obywatele mają możliwość zaakceptowania lub odrzucenia tych, którzy mają nimi rządzić za pośrednictwem cyklicznych wyborów.
Demokracja to system rządów przedstawicielskich sprawowanych przez obieralnych liderów i urzędników, szczególną funkcję pełnią wybory, demokratyzm jest zapewniony przez fakt rywalizacji co najmniej 2 partii; politycy mają swój własny indywidualny interes, którym kierują się w swej działalności zawodowej, równocześnie interes grupowy; większość wyborców nie interesuje się polityką i jest mało poinformowana = podatność na techniki manipulacyjne; powiązanie demokracji z zasadą większości - podstawowa reguła procesu decyzyjnego.
Sensem demokracji jest zasada rządów nieograniczonej większości, zasada ta oznacza że ster władzy należy przekazać tym, którzy dysponują większym poparciem niż każda z konkurencyjnych grup i jednostek.
Krytyka Schumpetera:
- że stawia znak równości między legitymacją systemu, a uczestnictwem w wyborach, gdyż: istnieć może po prostu brak dostępnej alternatywy, różne motywy wyborców, np. siła przyzwyczajenia, apatia itp., a powinno być przecież tak ze system legitymowany wówczas, gdy posłuszeństwo obywatelskie wynika z przekonania, że władza na nie zasługuje (teza M. Webera),
- że nieuchronna jest koncentracja władz w rękach wąskiej grupy zawodowych polityków - teoria elit, gdyż: jest wręcz przeciwnie może wręcz nastąpić dekoncentracja władzy pomiędzy rozproszone ośrodki decyzyjne, które reprezentują różne interesy i są pod ich wpływami,
-stosunek do kwestii mniejszości, gdyż: jego niczym nieograniczona władza większości grozi unicestwieniem demokracji, szacunek i zabezpieczenie dla praw mniejszości są niezbędnym warunkiem samego funkcjonowania demokracji. Schumpeter był pod wrażeniem stabilnego systemu dwupartyjnego w Wielkiej Brytanii, uważał, że model brytyjski może być przeniesiony na każdy grunt.
**MODEL POLIARCHII DAHLA (ujęcie substancjalne)
Demokracja - stan idealny, który w rzeczywistości nie został nigdzie i nigdy osiągnięty. To wizja polityczna, wizja systemu, w którym wszyscy członkowie uważają się za wzajemnie równych, cieszą się atrybutem kolektywnej suwerenności, posiadają wszystkie możliwości, zasoby, instytucje niezbędne do rządzenia.
POLIARCHIA wyrasta z opozycji zarówno wobec teorii elit jak i woli powszechnej .
Wola powszechna to utopia w warunkach zróżnicowanego społeczeństwa, pojawiają się problemy natury politycznej i technicznej, tu założenie abstrakcyjnej równości, lekceważenie istnienia zróżnicowanego przecież potencjału politycznego wśród ludzi, to nierealne.
Możliwe jest zapobieżenie rządom elit za pomocą katalogu procedur i instytucji, stopniowe likwidowanie luki między ideałem (demokracji) a rzeczywistością polityczną, kierunek: maksymalne zabezpieczenie równości politycznej oraz społecznej zgody.
POLIARCHIA styka się z tendencją rozwoju nierówności i kreacji przywódców, ale potrafi jednak te zjawiska ograniczać.
Demokracja - stan idealny, Poliarchia - stan faktyczny.
WYZNACZNIKI POLIARCHII:
a) istnienie alternatywnych źródeł informacji bez kontroli przez elitę,
b) swoboda ekspresji poglądów i ocen politycznych,
c) powszechne prawo udziału w wyborach,
d) zapewnienie warunków do odbycia wyborów opartych na zasadach uczciwości, wolności, równości,
e) rywalizacja między liderami o głosy wyborców i poparcie,
f) możność ubiegania się o urzędy publiczne-powszechny dostęp,
g) stworzenie warunków do swobodnego działania i zakładania organizacji politycznych (partii!)
h) zapewnienie zgodności działania instytucji wybieralnych z preferencjami wyborców
WERSJA UPROSZCZONA:
odbywanie wolnych, uczciwych wyborów,
zagwarantowanie i przestrzeganie swobody zrzeszania się,
wolności słowa,
alternatywność źródeł informacji,
TYPOLOGIA Poliarchii: pełne (wszystkie czynniki)
ograniczone (brak jednego)
quasi - poliarchia (brak 2lub3)
PODSUMOWANIE: poliarchia jako stan faktyczny - względnie ścisła zgodność działań reżimu politycznego z życzeniami relatywnie wielkiej liczby obywateli, w możliwie długim przedziale czasowym.
***LIJPHART : A.) MOD. WESTMINSTERSKI demokracji
B.) DEM. KONSENSUALNA
C.) KONSOCJONALIZM
Bierze on pod uwagę: stopień fragmentaryzacji oraz dystrybucję władzy (styl działania elit)
MODEL WESTMINSTERSKI:
Właściwszy jest dla społeczeństw homogenicznych (mały stopień fragmentaryzacji, definiowane jako takie, w których co najmniej 80% ludzi reprezentuje to samo wyznanie lub mówi tym samym językiem), koncentracja władzy, system większościowy, tylko większość i mniejszość; forma „agresywna”
Lud to tyle co większość:
9 CECH:
koncentracja władzy w rękach jednopartyjnego i większościowego gabinetu, to członkowie zwycięskiej partii, pozbawienie opozycji możliwości działania na arenie rządowej i ograniczenie jej aktywności do działań parlamentu;.................................................. rządzi jedna partia,
fuzja władzy, dominacja gabinetu nad parlamentem, w praktyce parlament jest kontrolowany przez rząd - przełamanie zasad podziału władzy; ...................dominacja rządu,
asymetryczny bikameralizm - niemal cała władza ustawodawcza w rękach izby niższej, a wyższa tylko hamować ją może;......................................................................... koncentracja władzy w jednej izbie
system 2-partyjny; ......................................................................dwie wielkie znaczące partie,
jednowymiarowość systemu partyjnego - między partiami rywalizującymi jest tylko 1 płaszczyzna niezgody - polityka gospodarcza i socjalna, w ten sposób determinujące są: przynależność klasowa i pozycja materialna;............................................. socjoekonomiczna podstawa niezgody partii.
system wyborczy oparty na zasadzie większościowej, wygrywa ten kto uzyskał więcej głosów niż ktokolwiek inny; ........................................................ większościowy system wyborczy (okręgi jednomandatowe)
reguła unitarnej i scentralizowanej formy rządu - relacje centrum - jednostki regionalne bez separacji i względnej równowagi; ............................................... unitarny, scentralizowany system rządzenia,
niepisana konstytucja i nieograniczona suwerenność parlamentu, ustawą może on regulować dowolną materię, konstytucja giętka;.................................. brak formalnych ograniczeń władzy ustawodawczej,
ograniczenie zakresu instytucji demokracji bezpośredniej, więc jest to demokracja przedstawicielska,
------rywalizacja
>>>>> Wielka Brytania, Nowa Zelandia
MODEL KONSENSUALNY:
Społeczeństwo heterogeniczne (rozdrobnione), zróżnicowane, pluralistyczne, dekoncentracja władzy, podział, ograniczenie i rozproszenie władzy;
szuka kompromisu, nie zagraża interesom mniejszości.
Lud to tak wielka liczba osób jak tylko jest to możliwe.
CECHY:
a) udział wielu partii w szerokiej koalicji, przydział władzy wykonawczej nie tylko tym, którzy odnieśli zwycięstwo wyborcze,
b) równowaga, formalna i nieformalna separacja władzy,
c) równy podział władzy między dwie izby, symetryczny bikameralizm + reprezentacja mniejszości,
d) większa liczba niekoniecznie znaczących partii, wielopartyjność,
e) socjoekonomiczna i kulturowa płaszczyzna niezgody; wielowymiarowość systemu partyjnego,
f) proporcjonalny (okręgi wielomandatowe), by odzwierciedlić rozkład preferencji wyborczych, też poparcie dla małych partii,
g) federalizm i decentralizacja, separacja władzy
h) obecne; pisana konstytucja, sztywna, veto mniejszości
---------- koalicja
zmodyfikowana i zuniwersalizowana wersja konsocjalizmu, kładąca nacisk na instytucje i procedury polityczne,
LIJPHART: Model Konsensualny = reżim polityczny, w którym w miejsce czystej zasady większości pojawia się ograniczenie, rozproszenie oraz udział we władzy na wiele różnych sposobów.
Demokracja konsensualna opiera się na możliwie szerokiej dekoncentracji władzy - pomiędzy instytucje oraz poszczególne poziomy systemu politycznego (federalizm). Demokracja westminsterska oznacza koncentracje władzy na poziomie centralnym oraz w rękach zwycięskiej partii politycznej, która nie musi dzielić się nikim owocami swego zwycięstwa.
MODEL KONSOCJALNY: (demokracja uzgodnieniowa)
To przeciwieństwo modelu westminsterskiego.
CECHY:
wielka koalicja, tak wielka liczba partii jak to jest możliwe,
wzajemne veto, dysponują nim wszystkie mniejszości,
proporcjonalny system wyborczy ułatwia dostęp do areny parlamentarnej nawet małym partiom politycznym,
segmentalna autonomia pozwala na załatwienie maksymalnej liczb spraw dotyczących poszczególnych mniejszości w ich obrębie i siłami je reprezentujących instytucji.
>>>>> Holandia, Belgia, Szwajcaria, Austria