Kryteria i klasyfikacje upośledzeń umysłowych

I kryterium pedagogiczne upośledzenia umysłowego: dzieci niewychowalne, dzieci prawie niewychowalne, dzieci wychowalne ale niewyuczalne, dzieci wyuczalne.

II kryterium psychologiczne (uwzględniające stopień rozwoju intelektualnego): debilizm -najlżejszy stopień upośledzenia - I. I 50-69; imbecylizm - średni stopień upośledzenia - I. I - 20-49; idiotyzm - najcięższa postać - I. I 0-19.

III inne kryteria ocen poszczególnych stopni niedorozwoju umysłowego stanowiły:

1. badania zasobu słownego: - mowa u idioty - zupełny jej brak; - u imbecyla - mętna, zniekształcona; u debila - normalna choć skąpa.

2. obserwacja ewolucji rozwoju oparta na porównaniu poziomu inteligencji dziecka upośledzonego umysłowo z inteligencją dziecka normalnego.

3. badania wyników w nauce szkolnej.

A.F. Tredgold definiuje niedorozwój umysłowy jako stan umysłu, który nie osiągnął normalnego rozwoju. Przyczyny dostrzega wyróżniając 3 kryteria:

1. wyniki w nauce szkolnej,

2. inteligencja według pomiaru testami inteligencji,

3. przystosowanie biologiczne i społeczne.

Obowiązująca klasyfikacja upośledzenia umysłowego wprowadzona przez Światową Organizację Zdrowia:

Stopień upośledzenia	I. I
Pogranicze upośledzenia umysłowego Upośledzenie umysłowe lekkie Umiarkowane Znaczne Głębokie	68 - 83 52 - 67 36 - 51 20 - 35 0 - 19

Podstawą powyższej klasyfikacji jest skala o średnicy 100 i odchyleniu standardowym 16. nowa klasyfikacja spowodowała korektę poglądów na zadania i organizację szkół specjalnych dla dzieci upośledzonych umysłowo. Umożliwia ona porównanie ilorazów inteligencji uzyskanych różnymi metodami.

Stopień rozwoju umysłowego	skala
		Termann - Merril I. I	Wechslera I. I	Grace Arthur I. I
Rozwój prawidłowy Pogranicze upośledzenia Upośledzenie umysłowe lekkie Umiarkowane Znaczne głębokie	84-100 83-68 67-52 51-36 35-20 poniżej 20	85-100 84-70 69-55 54-40 - -	84-100 83-67 66-50 49-33 32-16 poniżej 16

Kryteria diagnostyczne dla upośledzenia umysłowego:

- znaczące obniżenie ogólnego funkcjonowania intelektualnego. I. I wynosi 70 lub mniej (dla niemowląt konieczna jest kliniczna ocena obniżenia funkcjonowania intelektualnego);

- współwystępowanie deficytów lub zmniejszenie się zdolności przystosowania społecznego;

- ujawnienie się przed 18 rokiem życia.

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego wg Amerykańskiego Tow. Pediatrycznego (DSM III-R):

Stopień upośledzenia	I. I
Lekki Umiarkowany Znaczny Głęboki	50-55 do ok. 70 35-40 do ok. 50-55 20-25 do ok. 35-40 pon 20 lub 25

Według Amer Tow ds. Upośledzenia Umysłowego i Amer Tow Psychiatrycznego: niedorozwój umysłowy charakteryzuje się niższym od przeciętnego funkcjonowaniem intelektualnym, współwystępującym z innymi ograniczeniami w zakresie 2 lub więcej spośród zdolności przystosowawczych: porozumiewania się, samoobsługi kontaktów społecznych, korzystania z dóbr społeczno-kulturowych, troski o zdrowie i bezpieczeństwo.

Charakterystyka stopni upośledzeń umysłowych

Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim charakteryzuje się upośledzoną zdolnością myślenia abstrakcyjnego oraz nieudolnością syntetycznego ujmowania zdobytych wiadomości i wiązania ich w logiczne całości, z wielką trudnością tworzą pojęcia. Wyobraźnia twórcza jest uboga, małe zdolności kombinacyjne. Utrudnienia w uczeniu się dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, różnorodne deficyty rozwojowe. Analizując zaburzenia zachowania można wyodrębnić dwie grupy dzieci:

• eretyczne - niestabilne, niezrównoważone, z przewagą pobudzenia. Są to dzieci nadmiernie ruchliwe, z równoczesnymi trudnościami w koncentracji uwagi i oznakami nadmiernego zmęczenia.

• apatyczne - z przewagą hamowania, ze zwolnionym tempem reakcji, biernością, nieśmiałością i płaczliwością.

Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym i znacznym charakteryzuje się poważnymi uszkodzeniami centralnego układu nerwowego. Mowa tych osób jest agramatyczna, często bełkotliwa i niewyraźna, słownictwo ubogie. W myśleniu występują wielkie trudności w przyswojeniu pojęć abstrakcyjnych, także w rozumieniu stosunków logicznych. W rozwoju poznawczym pozostają na poziomie przedoperacyjnym. Wyraźnie zróżnicowany jest poziom potrzeb poznawczych tych dzieci. Zakres pamięci jest wąski a trwałość znikoma.

Upośledzenie umysłowe głębokie stanowi ok. 20-30% ogółu upośledzonych umysłowo. Często wraz z upośledzeniem występuje zaburzenie funkcjonowania receptorów oraz duże trudności w koncentracji uwagi, co wyjaśnia powolność i niedokładność spostrzeżeń. Stwarza to okazję do przeinaczania faktów, do zmyśleń i konfabulacji.

Problem rozwoju społecznego osób upośledzonych umysłowo

Funkcjonowanie społeczne osób upośledzonych umysłowo wiąże się z przygotowaniem ich do życia w środowisku społecznym. Brak prawidłowej relacji między jednostką a środowiskiem może wywoływać niekorzystne dla niej skutki w sferze osobowości. Niechęć do osób upośledzonych umysłowo potęguje się wówczas, gdy ujawniają one zachowania nieakceptowane społecznie, w wyniku których środowisko przejawia wobec nich postawy charakteryzujące się unikaniem i odtrąceniem. Oznacza to, że im większa częstotliwość zachowań społecznie oczekiwanych, tym większe prawdopodobieństwo adaptacji społecznej. Ukazanie wzorów zachowania prospołecznego osobom upośledzonym umysłowo stwarza im okazję uczenia się dzięki mechanizmowi naśladownictwa i identyfikacji zachowań społecznie wartościowych. Bardzo ważną rolę w kształtowaniu tych zachowań odgrywają rodzice dziecka.

Czynniki etiologiczne upośledzenia umysłowego

Międzynarodowa klasyfikacja chorób wyróżnia następujące przyczyny niedorozwoju umysłowego:

- po zakażeniach i zatruciach; - wskutek urazu lub działania czynników fizycznych;

- z zaburzeniami przemiany, wzrostu lub odżywiania;

- w wyniku ciężkiej choroby mózgu występującej po urodzeniu np. dziecięce stwardnienie rozległe;

- wskutek chorób i zespołów wywołanych przez nieznane czynniki działające w życiu płodowym;

- wskutek anomalii chromosomalnych;

- wskutek wcześniactwa;

- wskutek braku podniet psychosocjalnych (kulturowych);

- inne bliżej nieznane np. idiomatyczny, o nieznanej przyczynie.

Czynniki przyczynowe upośledzenia umysłowego

Działające przed poczęciem: monogeniczne, strukturalno-metaboliczne; wieloczynnikowe; chromosomalne.

Działające w czasie życia płodowego: zakażenia bakteryjno-wirusowe i inwazje pasożytnicze; wady żywienia; czynniki chemiczne; czynniki immunologiczne; zaburzenia łożyska, hipoksja wewnątrzmaciczna.

Związane z porodem: zamartwica; uraz okołoporodowy; wcześniactwo.

Działające po urodzeniu: zakażenia; urazy; czynniki chemiczne; czynniki żywieniowe; czynniki izolacji zmysłowej i kulturalnej.

Do postawienia diagnozy upośledzenia umysłowego nie wystarcza badanie testowe inteligencji dziecka i określenie jego ilorazu inteligencji. Należy poznać również zachowania przystosowawcze. Grossman terminem „zachowanie przystosowawcze” określa efektywność lub stopień w jakim jednostka realizuje wymogi niezależności osobistej i odpowiedzialności społecznej, właściwej dla jej wieku życia oraz środowiska. Odchylenia od normy w zachowaniu przystosowawczym mogą ujawniać się w różnych okresach rozwojowych i w różnych przejawach zachowań.

ORZECZNICTWO, PORADNICTWO I KWALIFIKOWANIE DZIECI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO DO SZKÓŁ I PLACÓWEK SPECJALNYCH

Zakwalifikowanie jest rozpoczęciem okresu wnikliwej obserwacji dziecka, aby ewentualnie zdecydować czy nie zostało skierowane błędnie do wymienionej w orzeczeniu formy kształcenia specjalnego. Na wniosek szkoły można powtórnie po kilku miesiącach dokonać rewizji badań. Rodzice mają prawo odwołania się do od pierwszej decyzji w ciągu 14 dni. Mogą również uzyskać prawo do spowodowania badań w celu rekwalifikacji dziecka. Po powtórnych badaniach orzeczenie nie podlega odwołaniu.

Wstępne wykrywanie dzieci podejrzanych o niedorozwój umysłowy przewidywane było w programie czynnej opieki zdrowotnej w Polsce. Konsekwencją uzyskanych diagnoz miało być przystąpienie do indywidualnych programów leczniczych i rewalidacyjnych w określonych zespołach. Wyróżniono 11 grup dyspanseryjnych dla poszczególnych kategorii zaburzeń:

1. dzieci z ryzyka okołoporodowego

2. dzieci z wadami wrodzonymi

3. z przewlekłymi zaburzeniami odżywiania i ze stanami niedoborowymi

4. z zaburzeniami w rozwoju somatycznym i psychicznym, gdzie mieści się niedorozwój umysłowy z trwałymi czynnościowymi zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego

5. z wadami i chorobami narządu wzroku

6. z przewlekłymi chorobami jamy nosowo-gardłowej i uszu, z zaburzeniami słuchu i mowy

7. z przewlekłymi chorobami układu nerwowego

8. z chorobami układu krążenia, chorobą reumatyczną i chorobami tkanki łącznej

9. dzieci z przewlekłymi chorobami układu moczowego

10. z trwałymi uszkodzeniami narządu ruchu

11. z innymi chorobami przewlekłymi wymagającymi czynnej opieki jak: choroby metaboliczne, choroby przysadki mózgowej i podwzgórza, choroby tarczycy i inne.

Program nauczania ośmioletniej szkoły podstawowej specjalnej stwierdza, że praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo opiera się na następujących założeniach:

• duża zdolność kompensacyjna rozwijającego się mózgu umożliwia w znacznym stopniu zmniejszenie objawów niedorozwoju;

• mimo zaburzeń w rozwoju dziecka, można i należy wszechstronnie rozwijać i kształtować jego osobowość; - rozwój dziecka upośledzonego umysłowo nie zatrzymuje się na poziomie określonego okresu dzieciństwa lecz przebiega swoiście tzn. jest to rozwój o swoistych właściwościach, potrzebach i możliwościach.

Opiekę nad dziećmi z odchyleniami i zaburzeniami rozwojowymi a także wykrywanie odchyleń i zaburzeń w rozwoju powierza się poradniom. Do zadań poradni należy:

• ustalenie diagnozy w zakresie lekarskim (rozwój fizyczny i jego nieprawidłowości), psychologicznym (diagnoza rozwoju, intelektu, psychomotoryki), pedagogicznym (stopień zaawansowania w nauce, zakres braków i opóźnień), socjalnym (sytuacja i warunki życia w rodzinie);

• orzekanie o formie pomocy korekcyjno-wyrównawczej dla dzieci upośledzonych do szkół i zakładów specjalnych;

• prowadzenie badań kontrolnych dzieci w szkołach i zakładach specjalnych dla ewentualnego rozpatrzenia możliwości powrotu niektórych z nich do szkół masowych;

• organizowanie świetlic obserwacyjnych dla prawidłowego stawiania diagnoz i kierowania do odpowiednich placówek. Dla opracowania diagnozy i orzeczenia kwalifikującego, poradnia przeprowadza pełne badania psychologiczne. Bada dojrzałość społeczną dzieci oraz cechy osobowości i charakteru. Opinię zbiorczą o dziecku uzgadnia w poradni zespół specjalistyczny, który dokonał badań cząstkowych: lekarz, psycholog, pedagog. Zatwierdza zespół orzekający złożony z dyrektora poradni jako przewodniczącego oraz kierownika poradni medycyny szkolnej, a także przedstawiciela administracji szkolnej (zapewniającego uczniowi zakwalifikowanemu właściwe miejsce w sieci szkół odpowiednich do kierunku nauki wskazanej w orzeczeniu)

Orzeczenie kwalifikujące dziecko do odpowiedniej dla niego formy kształcenia zawiera:

• rodzaj i stopień odchylenia i zaburzenia rozwoju;

• wskazuje formę kształcenia specjalnego lub pomocy korekcyjno-wychowawczej; - wskazuje metody pracy rewalidacyjnej.

W rozumieniu ortodydaktyki rewalidacja jest to proces wychowania specjalnego jednostek upośledzonych, zmierzający do optymalnego ich rozwoju.

W działaniu rewalidacyjnym pedagogika specjalna wyróżnia następujące kierunki działania:

• dominację wychowania nad nauczaniem; w ortodydaktyce bardziej podkreśla się znaczenie wychowania. Jest to konsekwencją faktu, iż realizacja zadań dydaktycznych w procesie kształcenia jednostek upośledzonych w dużej mierze zależy od efektów pracy wychowawczej;

• indywidualizację - do swoistych właściwości każdej jednostki upośledzonej należy dobrać odpowiednie metody postępowania w procesie nauczania i wychowania czyli podejść do niej w sposób indywidualny. Stosując tę zasadę w procesie nauczania i wychowania czynimy go bardziej efektywnym. Przez dostrojenie się do jednostki szybciej osiągniemy zamierzone rezultaty, ułatwimy jej aktywizację i ogólną sprawność, przez co znacznie podnosimy poziom prowadzonej rehabilitacji;

• właściwy dobór treści kształcących -ustalając program nauczania i wychowania (dobierając odpowiednie treści kształcenia) dla jednostek upośledzonych, należy koniecznie uwzględnić trudności występujące w przyjmowaniu informacji, musimy kierować się również wymaganiami w zakresie przysposobienia do pracy zawodowej;

• maksymalne rozwijanie tych zadatków i cech jednostki, które są najmniej upośledzone;

• wyrównanie (kompensacja) i zastępowanie (substytucja) deficytów psychofizycznych jednostki.

Według M. Grzegorzewskiej rewalidacja musi być oparta na:

- poznaniu każdej jednostki i warunków jej rozwoju, historii jej życia, poznaniu charakteru i stopnia upośledzenia oraz związanych z tym czynników etiologicznych;

- uwzględnieniu w metodzie pracy typu układu nerwowego;

- zorientowanie się w charakterze oddziaływania środowiska na dana jednostkę upośledzoną;

- jak najszerszym uwzględnieniu czynników podnoszących próg tolerancji na frustracje;

- tworzenie warunków kształtujących nowe motywacje;

- dostosowania pracy do sił i możliwości jednostki;

- stosowaniu metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących.

---