5.3. OPRACOWANIE ZEBRANYCH MATERIAŁÓW
5.3.1. Założenia ogólne
Rzeczowe i formalne opracowanie wyników inwentaryzacji krajoznawczej polega na sporządzeniu opisów wszystkich obiektów i walorów, ustaleniu prawidłowości merytorycznej poszczególnych opisów, niekiedy sprawdzeniu wiarygodności oraz w miarę potrzeby uzupełnieniu danych brakujących.
5.3.2. Karta inwentaryzacyjna
Karta inwentaryzacyjna jest to karta gładkiego papieru formatu A-5 (w układzie poziomym 210 x 148 mm), na której umieszcza się opis obiektu lub waloru krajoznawczego. Do wypełniania kart stosuje się komputery lub maszyny do pisania. Schemat układu karty oraz przykład jej wypełnienia podano poniżej.
Symbol klasyfikacji topograficznej |
Sporządzający kartę |
Opis obiektu lub waloru krajoznawczego wg zasad podanych w p. 3.3 i 5.3.3
Bibliografia wg zasad podanych w p. 5.3.4 |
|
12.11.04. Orzeszkowo |
W. Łęcki
1986-08-27 |
D. cmentarz kalwiński, przy szosie nr 24 Pniewy-Skwierzyna, w zach. cz. wsi. Od XVII chowano polską szlachtę kalwińską z Wielkopolski. Opuszczony i zdewastowany po 1945, uporządkowany 1983-85. Pow. ok. 0,5 ha. Nagrobki XIX, kamienne, betonowe, żeliwne, cz. zrekonstruowane.
K.Z.S. w P.: t. V, zesz. 13, 1968, str. 14. |
|
Na przedniej stronie karty, w odległości ok. 30 mm od górnego brzegu, nanosi się poziomą czerwoną linię dzielącą kartę na dwa pola: górne i dolne. Pole górne dzieli się następnie pionową czerwoną linią nakreśloną w odległości 140 mm od lewego brzegu (70 mm od prawego). Pole górne lewe przeznacza się na umieszczenie symbolu karty, czyli tzw. adresu. Symbol karty przypomina ułamek: nad kreską znajduje się symbol klasyfikacji topograficznej, pod kreską - symbol klasyfikacji rzeczowej, np.:
12.66. GLIWICE, ul. Krzywoustego 2
8.2(4.6,6.2)
W pole górne prawe wpisuje się pierwszą literę imienia i nazwisko osoby dokonującej penetracji w terenie a następnie sporządzającej tę kartę oraz datę penetracji.
Pole dolne służy jako miejsce dla opisu obiektu lub waloru krajoznawczego, czyli dla zapisu jego dokumentacji. Jeżeli opis nie mieści się na jednej karcie, należy przenieść ciąg dalszy opisu na przednie strony dodatkowych kart. Dodatkowa karta jest opatrywana tym samym symbolem (adresem), co karta zasadnicza, zaś w adresie po prawej stronie otrzymuje cyfrę 2, a w miarę potrzeby kolejne dalsze cyfry.
Zaleca się stosowanie papieru o powiększonej grubości (np. 140 mg/dm2).
5.3.3. Opis obiektu lub waloru krajoznawczego
Opis obiektu lub waloru krajoznawczego, zamieszczony na karcie inwentaryzacyjnej, powinien być podany w sposób zwięzły, jasny i jednoznaczny. Wiadomości zawarte w opisie powinny być ścisłe i pewne, potwierdzone przez źródła i autopsję.
Należy unikać zbędnych ogólnikowych określeń, jak np. przepiękny, uroczy, stary, nowy (tu podać okres powstania lub szacunkowy wiek, np. 50 lat). Opis nie powinien zawierać zbył wielu szczegółów. Przy opisie historycznym podać datę powstania obiektu i daty tylko najważniejszych wydarzeń (np. gruntownej przebudowy, zmiany przeznaczenia). W opisie wyposażeniu wnętrza kościołów podać ogólną informację, np. barokowe, gł. XVIII (kilka rzeźb gotyckich XV), lub wymienić tylko najcenniejsze elementy o dużej wartości historycznej lub artystycznej. Jeżeli obiekt krajoznawczy jest prawnie uznanym zabytkiem (urbanistyki, architektury, archeologu, techniki), to na końcu opisu tego obiektu należy umieścić wyraz "zabytek" (i ewentualnie nr rejestru). Nie podawać wymiarów opisywanych obiektów, chyba że jest to niezbędne do ich scharakteryzowania, np. pierśnicy lub obwodu drzew pomnikowych. Należy zwrócić uwagę na prawidłowość nazw opisywanych obiektów lub walorów. Można, jeżeli jest to uzasadnione, podawać inne nazwy: lokalne, zwyczajowe, gwarowe. Jeżeli występuje obok siebie kilka podobnych obiektów, np. kamienice z jednego okresu dziejowego, należy je opisywać razem jako zespół obiektów. Uzupełnieniem opisu jest odnośnik literaturowy.
Opis obiektu lub waloru krajoznawczego należy zweryfikować pod względem językowym i redakcyjnym. Treść i kolejność poszczególnych elementów opisu podano w p. 3.3.
Przykłady opisów na kartach walorów i obiektów krajoznawczych podane są w Zeszycie nr l materiałów pomocniczych (Robert Respondowski, Przykłady opisów obiektów i walorów krajoznawczych, 1987).
5.3.4. Dokumentacja inwentaryzacyjna
Dokumentacja inwentaryzacyjna obejmuje: dokumentację bibliograficzną, ikonograficzną i kartograficzną.
Dokumentacja bibliograficzna
Dokumentacja bibliograficzna potwierdza wszelkie istotne elementy opisu obiektu lub waloru naniesione na kartę inwentaryzacyjną oraz rozszerza informacje o obiekcie lub walorze. Przy kilku pozycjach literatury należy podawać najnowszą z nich, ewentualnie z dawniejszych najbardziej szczegółową. Bibliografię należy podawać wg następującego układu:
Prace zwarte (książki):
Nazwisko autora i pierwsza litera imienia z kropką i dwukropkiem. Tytuł. Wydanie i numer liczbami rzymskimi. Wydawca (może być czytelnym skrótem). Miejsce i rok wydania. Stronica z opisem obiektu.
Przykład:
Kręglewska E.: Sztuka Leszna. Wyd. Pozn. Poznań 1981.
Prace zbiorowe zwarte:
Tytuł. Pod red. (pierwsza litera imienia i nazwisko) lub adnotacja "praca zbiorowa". Wydawca. Miejsce i rok wydania. Stronica z opisem obiektu.
Przykład:
Studia z dziejów Ziemi Mogileńskiej. Pod red. C. Łuczaka. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Poznań - Mogilno 1978. Str. 374.
Uwaga: W przypadku Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce należy stosować następujący zapis:
K.Z.S. w P.: t. a, zesz. b, rok wydania, str. c. gdzie a - numer tomu, b - numer zeszytu, c - numer stronicy, np.
K.Z.S. w P.: t. V. zesz. 13, 1968, str. 14.
Artykuły w czasopismach:
Nazwisko autora i pierwsza litera imienia z kropką i dwukropkiem. Tytuł artykułu. Tytuł czasopisma, tom lub rocznik (dla roczników, półroczników i kwartalników) w skrócie małą literą t. lub rocz., numer lub zeszyt (dla półroczników, kwartalników, miesięczników, tygodników) w skrócie nr lub zesz., po przecinku rok wydania (dla miesięczników, dwutygodników i tygodników), po przecinku stronica z opisem obiektu w skrócie małymi literami str. W przypadku dziennika podaje się po tytule czasopisma i przecinku datę wydania.
Przykłady:
dla rocznika -
Bystrzycki A.: Twierdza Dęblin (1837-1916). Rocznik Mazowiecki, t. VI, 1976, str. 171:
dla tygodnika
Dziekańska A.: Warka - miasto ambicji. Stolica, nr 30, 1983, str. 12.
Dokumentację bibliograficzną zaś umieszcza się zwykle po opisie na dole karty lub na ostatniej karcie, jeżeli opis obejmuje więcej kart. Można też sporządzić odrębną kartę bibliograficzną z ponumerowanym wykazem literatury dotyczącej całej jednostki administracyjnej (miasta, gminy), na kartach zaś umieszcza się w nawiasie kwadratowym odpowiedni numer tego wykazu i ewentualnie numer strony dzielą.
Dokumentacja ikonograficzna
Dokumentacja ikonograficzna pożądana jest dla każdego obiektu lub waloru. Podstawą tej dokumentacji są dokumentalne zdjęcia fotograficzne sporządzone podczas penetracji terenu. Dla celów dokumentacyjnych stosuje się zwykle fotografie czarno-białe, jednakże coraz trudniej wykonać zdjęcia w tej technice. Dlatego zwykle wykonywać będziemy zdjęcia barwne. Mogą to być również zdjęcia dokumentalne wykonane w innych okolicznościach (nie podczas penetracji inwentaryzacyjnej) pod warunkiem, że można z nich wykonać reprodukcje lub odbitki z negatywów udostępnionych przez autora lub właściciela, oraz że zdjęcia te obrazują stan obiektu lub waloru zgodny ze stanem stwierdzonym podczas penetracji. Należy wykonywać odbitki w formacie 10 x l5 lub 13 x 18 cm (tj. zbliżonym do formatu karty inwentaryzacyjnej).
Dokumentację ikonograficzną dołącza się do karty inwentaryzacyjnej obiektu stosując koperty formatu 12 x 21 cm. Nie należy stosować spinaczy lub zszywek. Ewentualne posiadane negatywy należy przechowywać oddzielnie, odpowiednio posegregowane i zaopatrzone w symbol karty inwentaryzacyjnej.
Każda odbitka fotograficzna powinna być opatrzona podpisem, nazwiskiem autora oraz symbolem identyfikującym zdjęcie (klasyfikacja topograficzna, rzeczowa, nr zdjęcia w karcie), np. 32.50. Orzeszkowo /4.4 (4.5, 1.7)/ fot. l - oznacza pierwsze zdjęcie fotograficzne dawnego cmentarza kalwińskiego w Orzeszkowie w województwie wielkopolskim, gmina Kwilcz (przykład wypełnienia karty na str. 19). Numeracja fotografii jest oddzielna dla każdego obiektu (zespołu obiektów). Zaleca się stosowanie specjalnych naklejek przylepnych formatu 105 x 37 mm (obecne odbitki wykluczają stosowanie tuszu do pieczątek, atramentu, ołówka, cienkopisów).
W przypadku niemożliwości uzyskania zdjęć dopuszcza się rysunek odręczny. Dobrą dokumentację ikonograficzną stanowi rysunek techniczny. Dopuszcza się wykonanie zdjęć cyfrowych lub filmów video (poza konkursem, bez zwrotu kosztów).
Ze względów finansowych wprowadza się ograniczenie: średnio jedno zdjęcie może przypadać na jeden obiekt (licząc obiekty pojedyncze i wszystkie w zespołach).
Dokumentacja kartograficzna
Dokumentacja kartograficzna obejmuje wszelkie szkice map i planów. Zaleca się wykonywanie szkiców (mogą być uproszczone) dla wszystkich zinwentaryzowanych gmin oraz planów miast, większych wsi, a także cmentarzy, parków, zespołów kościelnych i klasztornych z naniesieniem obiektów lub walorów objętych kartoteką inwentaryzacyjną. W odniesieniu do obiektów, nie uwidocznionych dotąd na mapach lub planach, zwłaszcza trudnych do odnalezienia w terenie, np. drzew pomnikowych w lesie, należy wykonywać szkice topograficzne (nawet odręcznie) położenia tych obiektów lub walorów w terenie, ułatwiające ich odszukanie.
Każdy plan lub szkic opatruje się podpisem, nazwiskiem autora oraz numerem złożonym z symbolu klasyfikacji topograficznej oraz kolejnej liczby (podobnie jak w przypadku dokumentacji ikonograficznej). Dla map i planów wziętych z odpowiednich publikacji należy podać źródło wg zasad dokumentacji bibliograficznej. Przykłady map, planów i szkiców wykonywanych dla potrzeb inwentaryzacji podane są w Zeszycie nr 2 materiałów pomocniczych (Łęcki Paweł, Łęcki Włodzimierz: Mapy, plany i szkice w dokumentacji inwentaryzacyjnej, 1987).
5.3.5. Protokół-notatka
Protokół-notatkę sporządza się podczas penetracji terenowej w przypadku stwierdzenia, że:
obiekt lub walor krajoznawczy znajdujący się w materiałach źródłowych przestał istnieć (należy podać okoliczności jego unicestwienia),
występuje rażąca rozbieżność między danymi w materiałach źródłowych a stanem faktycznym obiektu lub waloru krajoznawczego,
obiekt krajoznawczy znajdujący się w materiałach źródłowych nie przedstawia żadnej wartości ze względów krajoznawczych (np. bezstylowy budynek z pocz. XX).
W przypadku "odkrycia" obiektu lub waloru krajoznawczego nie sporządza się protokółu-notatki, lecz wykonuje się jego opis na karcie inwentaryzacyjnej.
Protokół-notatkę sporządzamy na papierze formatu A-5 i zaopatrujemy w adres (p. 5.3.2.), datę penetracji i nazwisko inwentaryzatora oraz krótkie wyjaśnienie. Protokół-notatkę umieszcza się w kartotece w miejscu wskazanym przez adres albo przy odpowiedniej karcie inwentaryzacyjnej.
5.3.6. Przechowywanie kart inwentaryzacyjnych
Karty inwentaryzacyjne z dokumentacją powinny być przechowywane w regionalnej pracowni krajoznawczej lub w biurze odpowiedniego Oddziału PTTK.
Komplety kart inwentaryzacyjnych powinny być starannie przechowywane w kartotece. Dla ułatwienia odnalezienia w kartotece danej karty można wprowadzić tzw. "karty rozdzielcze" z symbolem miasta lub gminy z kolorowego kartonu, wyższe o ok. l cm od kart inwentaryzacyjnych, względnie inne oznaczenia.
Wymagania formalno-administracyjne w zakresie przechowywania kart precyzuje Zarządzenie Sekretarza Generalnego PTTK podane w załączniku nr 3.
5.3.7. Metryka zbioru kart inwentaryzacyjnych
Metryka zbioru kart inwentaryzacyjnych stanowi dokumentację podsumowującą przebieg prac nad inwentaryzacją krajoznawczą określonej jednostki administracyjnej. Zawiera ona dane dotyczące m.in. nazwisk autorów, liczby kart, zdjęć, rysunków planów, także kosztów poniesionych na prace inwentaryzacyjne. W załączniku 7 pokazujemy układ metryki zbioru.
Metrykę sporządza zespół przyjmujący dokumentację na kartach o specjalnym wzorze po zakończeniu inwentaryzacji krajoznawczej określonej jednostki administracyjnej i przekazuje ją po l egzemplarzu do: Komisji Krajoznawczej ZG PTTK, Centralnej Biblioteki PTTK im. Kazimierza Kulwiecia w Warszawie oraz Zarządu Oddziału PTTK, na którego terenie prowadzona była inwentaryzacja krajoznawcza. Jeden egzemplarz przechowuje odpowiednia regionalna pracowania krajoznawcza.
5.3.8. Archiwizacja komputerowa kart inwentaryzacyjnych
Dzisiaj, gdy w każdym Oddziale PTTK znajduje się komputer, nadeszła pora na nowoczesne archiwizowanie dokumentacji inwentaryzacyjnej. Najbardziej odpowiednim nośnikiem informacji (na rok 2001) jest płytka CDR, na której "wypala się" w sposób trwały zarówno pliki dokumentów tekstowych (kart inwentaryzacyjnych, sporządzonych za pomocą edytora tekstowego), jak i zeskanowane fotografie i rysunki (mapki, plany) w jednym z popularnych formatów graficznych (np. TIFF). Zaleca się stosowanie rozdzielczości skanowania 600 dpi (lub większej), która zapewni późniejszy wydruk.
Zaletami takiego sposobu gromadzenia danych są:
gwarancja długotrwałego przechowania danych (po kilkunastu latach płytkę należy przekopiować),
łatwy sposób kopiowania danych (w całości lub części),
proste wyszukiwanie odpowiednich informacji wg zadanego klucza,
możliwość łatwego opracowania katalogów gminnych i powiatowych,
po odpowiedniej obróbce udostępnianie danych poprzez internet.
Archiwizacja komputerowa nie może jednak zastąpić tradycyjnej metody sporządzania dokumentacji inwentaryzacyjnej.
5.4. OKRESOWA AKTUALIZACJA DANYCH
Do zadań oddziałowych komisji krajoznawczych i regionalnych pracowni krajoznawczych PTTK należy śledzenie zmian zachodzących w zasobie i stanie obiektów i walorów krajoznawczych oraz aktualizacja danych w kartotekach inwentaryzacyjnych. Cała kartoteka inwentaryzacyjna powinna być aktualizowana w drodze penetracji terenowej w okresach nie dłuższych niż 10 lat, zaleca się aktualizację danych co 5 lat.