PODSTAWY PRAWNE INTEGRACJI wykład nr 2 - 26.02.2008

Plan wykładu:

1) System i zasady prawa w UE

2) Prawo pierwotne

3) Prawo wtórne

4) Inne źródła prawa

5) Metody realizacji celów integracji

6) Fundamentalne zasady prawa wspólnotowego

7) Zakres działania prawa wspólnotowego

8) Procedury stanowienia prawa

Acquis communàutaire

Całość dorobku prawnego Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, na który składają się:

▪ wszystkie traktaty założycielskie i akcesyjne

▪ Umowy międzynarodowe je zmieniające ( tzw. prawo pierwotne),

▪ Regulacje wydawane na ich podstawie przez organy Wspólnot (prawo wtórne),

▪ Umowy międzynarodowe zawarte przez Wspólnoty i Unię Europejską.

▪ Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji,

▪ Deklaracje i rezolucje

▪ Zasady ogólne prawa wspólnotowego.

Zasada praworządności

Zasada praworządności - jest podstawą działania UE. Oznacza, że integracja działa w oparciu o prawo, którego pierwotnym źródłem są traktaty.

Zasada poszanowania i rozwijania dorobku wspólnotowego

Zasadę poszanowania dorobku prawnego wyrażono w Traktacie z Maastricht i każde nowe państwo członkowskie musi ją w pełni i bezwzględnie zaakceptować.

System prawa w UE

System prawa w UE dzieli się na:

▪ Prawo pierwotne ( statutowe, konstytucyjne)

▪ Prawo wtórne

▪ Prawo WE

Prawo pierwotne

Na prawo pierwotne składają się umowy zawierane między wszystkimi państwami członkowskimi ( które stworzyły UE i które do niej przystępują), tzn. traktaty założycielskie, traktaty zmieniające umowy założycielskie , traktaty akcesyjne.

Prawo wtórne (pochodne)

Prawo pochodne ( wtórne, instytucjonalne) stanowione przez instytucje. Prawo wtórne musi być zgodne z pierwotnym. Jeżeli nie spełnia tego warunku jest nieważne.

Prawo WE - umowy międzynarodowe zawarte samodzielnie lub z państwami członkowskimi

Fundamenty prawne Unii Europejskiej

Traktaty podlegały korektom, ponieważ zmieniły się warunki funkcjonowania integracji (następowały procesy pogłębienia i poszerzania integracji)

Przyczyny zmian traktatów

Nowe traktaty musiały uwzględniać zmieniające się warunki i potrzeby integracji, np.:

- przyjęcie nowych krajów

- rozszerzenie kompetencji

- nowe regulacje

- korekty w działaniach instytucji

Traktaty chronologicznie:

▪ Traktat Paryski (podpisany 1951, wszedł w życie 1952)

▪ Traktaty Rzymskie (podpisany 1957, wszedł w życie 1 stycznia 1958)

▪ Traktat Fuzyjny (podpisany 1965, wszedł w życie 1 lipca 1967)

▪ Jednolity Akt Europejski ( wszedł w życie 1 lipca 1987)

▪ Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht)- (podpisany 7 lutego 1992, wszedł w

życie 1 listopada 1993)

▪ Traktat z Amsterdamu (podpisany 2 października 1997 wszedł w życie 1 maja 1999)

▪ Traktat Nicejski ( podpisany 26 lutego 2001, wszedł w życie 1 lutego 2003)

▪ Traktat Lizboński ( podpisany 13 grudnia 2007 roku w Lizbonie, wejdzie w życie 1 stycznia

2009?)

Traktaty założycielskie

Traktat ustanawiający EWWiS, zwany też Traktatem Paryskim

- podpisany 18 kwietnia 1951,

- wszedł w życie 23 lipca 1952,

- wygasł 23 lipca 2002 roku

Jednolity Akt Europejski (JAE) zmienił Traktaty Rzymskie z 1957 roku. W sferze prawa materialnego stworzył podstawy ustanowienia do 31 grudnia 1992 „rynku wewnętrznego” czyli strefy o wolnym przepływie towarów, usług, osób i kapitału - co nastąpiło 1 styccznia 1993.

▪ ustanowił Radę Europejską, tworząc podstawy prawne spotkań szefów państw ( które się

wcześniej odbywały),

▪ wzmocnił pozycję i kompetencje Parlamentu Europejskiego (wprowadził nazwę PE do

traktatów) poprzez ustalenie procedury współpracy w zakresie stanowienia prawa,

▪ zaproponował utworzenie Sądu Pierwszej Instancji,

▪ ustanowił zasady i procedury współpracy między Parlamentem Europejskim a Radą

Ministrów,

▪ zniósł obowiązującą wcześniej zasadę jednomyślności przy podejmowaniu decyzji przez

Radę Ministrów, tym samym, pojedyncze kraje straciły prawo weta, a do tworzenia nowych

regulacji potrzebna stała się tzw. kwalifikowana większość uzyskana w głosowaniu.

Traktat o unii Europejskiej (TUE) Traktat z Maastricht został uzgodniony w grudniu 1991 r. w Maastricht, wszedł w życie 1 listopada 1993)

Cele TUE:

- rozszerzenie zakresu integracji

- reforma instytucji i procesu decyzyjnego

- realizacja unii gospodarczej i walutowej

Utworzenie Unii Europejskiej

Na mocy tego traktatu:

Europejska Wspólnota gospodarcza (WE), Europejska Wspólnota Węgla i Stali (do połowy 2002 roku, kiedy to została rozwiązana), Europejska Wspólnota Energii Atomowej zostały przekształcone w Unię Europejską

Traktat z Maastricht

Trzy filary UE

I FILAR Wspólnoty Europejskie Wspólnotowe prawo wtórne Acqius communautaire Akty prawne: - Rozporządzenia - Dyrektywy - Decyzje Zakres wspólnotowy -Wspólnotowa metoda stano- wienia praw -Rola ETS -Prymat prawa wspólnotowe- go na krajowym

II FILAR Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Akty prawne: - wspólne strategie - wspólne działania - wspólne stanowiska Obszar międzyrządowy: - TUE - prawo międzynarodowe

III FILAR Sprawy wewnętrzne i wymiar sprawiedliwości Akty prawne: - wspólne stanowiska - decyzje i decyzje ramowe Obszar międzyrządowy: Podstawa prawna TUE, Prawo międzynarodowe

I FILAR obejmuje działanie Wspólnot Europejskich, które tworzą podstawy funkcjonowania

Unii w zakresie spraw gospodarczych.

▪ Unia celna i wspólny rynek

▪ Polityka handlowa

▪ Polityka rolna

▪ Polityka transportowa

▪ Polityka przemysłowa i strukturalna

▪ Unia gospodarcza i walutowa

▪ Sieci transeuropejskie

▪ Polityka socjalna

▪ B&R, ochrona środowiska

▪ Ochrona konsumenta

▪ Edukacja i kultura

II FILAR

» Polityka zagraniczna

▪ Ustalanie wspólnych stanowisk i działań

▪ Utrzymanie pokoju

▪ Ochrona praw człowieka

▪ Wspieranie demokracji

▪ Pomoc krajom trzecim

» Polityka bezpieczeństwa

▪ Utrzymanie pokoju

▪ Współpraca w ramach NATO

▪ Zbrojenia - wspólne uzgodnienia

▪ Stworzenie Europejskiego Systemu Bezpieczeństwa

III FILAR

» Sprawy wewnętrzne

▪ polityka azylowa

▪ ochrona granic zewnętrznych

▪ polityka migracyjna i wizowa

▪ zwalczanie narkomanii

» Wymiar sprawiedliwości

▪ walka ze zorganizowaną przestępczością - przemyt narkotyków i terroryzm

▪ współpraca sądownicza w sprawach karnych i cywilnych

▪ współpraca policji

Procedura decyzyjna stosowana w poszczególnych filarach

I FILAR - traktaty

II FILAR - współpraca rządów

III FILAR - współpraca rządów

Traktat z Amsterdamu:

▪ Wprowadzenie możliwości uchwalenia sankcji dla państwa członkowskiego naruszającego zasady demokracji; przepisy te uchwalono z myślą o przyszłych członkach - państwach postkomunistycznych, okazało się jednak, że Unia była blisko skorzystania z tych zapisów w odniesieniu do kraju z ponad 40-letnią demokracją - Austrii (chodziło o utworzenie rządu z udziałem Joerga Haidera)

▪ Wprowadzenie procedury wzmocnionej współpracy - większość państw członkowskich mogła zadecydować o nawiązaniu bliższej współpracy z wykorzystaniem struktur unijnych, pod warunkiem spełnienia kilku ograniczeń, m.in. otwartości takiej współpracy dla wszystkich państw członkowskich.

▪ Wzmocnienie pozycji Parlamentu Europejskiego - dzięki rozszerzaniu zakresu stosowania procedury współpracy może on odtąd zablokować większość propozycji legislacyjnych KE. Zlikwidowano tzw. trzecie czytanie, co uprościło procedurę współdecydowania.

▪ Wzmocnienie Trybunału Sprawiedliwości - może rozpatrywać sprawy związane z polityką wizową, azylową, migracyjną oraz ze swobodnym przepływem osób. Problemy te przeniesiono z III filary UE do I filaru; tym samym zmieniono nazwę III filaru na

„ Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych”.

▪Utworzenie urzędu Wysokiego Przedstawiciela UE do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Funkcję tę pełni Sekretarz Generalny Rady UE

▪ Wprowadzenie koordynacji polityki zatrudnieniowej; utworzono Komitet ds. Zatrudnienia.

▪ Uproszczenie traktatów założycielskich. Wprowadzenie jednolitej liczbowej numeracji TWE

Traktat z Nicei (najważniejsze postanowienia)

Komisja Europejska ma składać się z liczy komisarzy równej liczbie krajów członkowskich

( 1 kraj = jedne komisarz). Dopiero, gdy Unia będzie się składała z co najmniej 27 członków, liczba komisarzy będzie mniejsza od liczby członków, komisarze zaś będą wybierani według opartego o zasadę równości systemu rotacji.

Wzmocnienie pozycji przewodniczącego Komisji Europejskiej - może on określać podział kompetencji pomiędzy komisarzy, mianować wiceprzewodniczących, a cała Komisja działa pod jego politycznym kierownictwem.

Poszerzenie zakresu głosowania większością kwalifikowaną w Radzie UE o 28 kolejnych dziedzin ( m.in. przy wyborze przewodniczącego Komisji).

Wprowadzenie nowych zasad głosowania większością kwalifikowaną w Radzie. Poszczególnym krajom przydzielono głosy ważone nieco bardziej proporcjonalnie do ich wielkości, jednak nadal np. Niemcy (82 mln mieszkańców) mają mieć tyle samo głosów (29), co liczące po ok. 60 mln mieszkańców Francja, Wielka Brytania i Włochy.

Wstępnie przydzielono też głosy krajom kandydackich. Polska uzyskała 27 głosów, czyli tyle samo co Hiszpania i niewiele mnie do największych krajów. Postanowienia te miały tylko status deklaracji, zostały jednak potwierdzone przez traktat ateński.

Nowy podział miejsc w Parlamencie Europejskim. Po rozszerzeniu PE składa się z 732 posłów. Ta liczba nie będzie zwiększana po przyszłych rozszerzeniach. Przewidziano więc miejsce dla Rumunii i Bułgarii, a Polsce przyznano 50 miejsc, ale w związku z nie przystąpieniem tych państw ich miejsca zostały czasowo przejęte przez inne kraje. Obecnie więc Polska posiada 54 posłów w PE.

Reforma organów sądowniczych - utworzenie trójinstancyjnego systemu sądownictwa. Sąd Pierwszej Instancji nadał charakteru samodzielnego organu wspólnotowego, a w ramach SPI mogą być utworzone Izby Sądowe orzekające w określonych sprawach I instancji. Od rozstrzygnięć Izb sądowych służy odwołanie do SPL.

Wejście w życie Traktatu Nicejskiego przez pewien czas stało pod znakiem zapytania, ponieważ w referendum przeprowadzonym 7.06.2001 roku w Irlandii, większość (54%) głosujących opowiedziała się przeciwko ratyfikacji TN. Referendum jednak zostało powtórzone 19.10.2002 r. i tym razem większość była ratyfikacją.

Traktat Reformujący UE Traktat Lizboński (mały traktat)

▪ Ograniczenie zasady jednomyślności

▪ Ograniczenie prawa weta do najważniejszych spraw ( polityki zagranicznej, obronnej, podatkowej, podejmowania decyzji o rozszerzaniu UE)

▪ Rezygnacja z flagi i hymnu

Najważniejsze zmiany:

▪ zmniejszenie liczby komisarzy do TS

▪ zwiększenie liczby posłów do PE dla Włoch

▪ od 2009 Parlament będzie miał 750 członków (obecnie 785)

▪ inicjatywa ustawodawcza obywateli wymagać będzie zebrania 1 miliona głosów w danej

sprawie

▪ niewygasalność tzw. procesu z Joaniny

▪ przyznanie Polsce stałego rzecznika generalnego w Europejskim Trybunale Sprawiedliwości

▪ Karta Praw Podstawowych

▪ Solidarność Energetyczna

▪Wielka Brytania nie zaaprobowała powołania ministra spraw zagranicznych wspólnoty, zgodzono się na przedstawiciela UE do spraw polityki zagranicznej, któremu będzie podlegał korpus dyplomatyczny

▪ słowo „konstytucja” została wykreślona z traktatu

▪ „Karta praw podstawowych” nie jest integralną częścią traktatu reformującego, obowiązywać ma jednak na obszarze UE oprócz Wielkiej Brytani i Polski, które karty nie podpisały

System głosowania w Radzie - utrzymanie systemu nicejskiego przez 10 lat Projekt Traktatu Reformującego przewiduje w Protokole nr 10 o postanowieniach przejściowych, że system głosowania podwójną większością będzie miał zastosowanie dopiero od 1 listopada 2014 r, a do tej daty utrzymany zostanie dotychczasowy system głosowania.

Solidarność Energetyczna - Po raz pierwszy zapisano w prawie wspólną unijną solidarność energetyczną, choć jest ona tak ogólnie sformułowana, iż jest raczej sloganem niż praktycznym ustaleniem.

Krytyka małego traktatu - Traktat Lizboński nie różnie się znacząco od eurokonstytucji, dlatego spotyka się również z krytyką.

Krytycy podkreślają, że traktat nie daje rozstrzygnięć sporu o socjalne i demokratyczne kwestie, przez które to eurokonstytucja została odrzucona w referendach we Francji i Holandii.

Ponadto, mimo zmian w systemie decyzyjnym UE nadal istnieje deficyt demokracji w UE.

Parlament Europejski ma ciągle za małe uprawnienia.

Komentarze polityków:

„Teraz trzeba poczekać 10 lat, by zobaczyć jak ustanowione traktatem instytucje będą działać”

Gordon Bron

„Traktat podejmuje tylko kosmetyczne zmiany, reformując założenia eurokonstytucji a łatwiej strawny sposób, aby zapobiec zablokowaniu traktatu w referendach narodowych”

Galery Giscard d'Estaigin

PRAWO PIERWOTNE UE

♦ Luksemburski traktat budżetowy z 1970 r.

♦ Brukselski traktat budżetowy z 1975 r.

♦ Traktat zmieniający niektóre postanowienia Protokołu w sprawie Statutu Europejskiego Banku Inwestycyjnego z 1975 r.

♦ Traktat grenlandzki z 1984 r. (wyłącznie Grenlandii z terytorium UE)

PRAWO WTÓRNE niezgodne z prawem pierwotnym jest nieważne. Nie ma hierarchii aktów prawa wtórnego. Nie ma też w traktatach kompleksowego katalogu kategorii prawa pochodnego.

Rodzaje aktów prawa wtórnego:

- rozporządzenia

- dyrektywy

- decyzje

- opinie

- zalecenia

Cechy wspólne aktów prawa wtórnego:

1. Są rezultatem wykonywania kompetencji wspólnotowych

2. Są przyjmowane w granicach tych kompetencji

3. Muszą spełniać wymogi formalne (proceduralne)

Rozporządzenia o ogólnym zasięgu, nie mają konkretnego adresata; nie podlegają zmianom i nie można uchylać się od ich stosowania. Rozporządzeń się nie implementuje do prawa krajowego. Jeżeli data nie jest określona w samym rozporządzeniu wchodzą w życie 20 dni po opublikowaniu.

Dyrektywy wskazują rezultat - ale sposób realizacji w postaci aktów prawnych pozostaje w gestii krajów członkowskich.

Państwa członkowskie zobowiązane są wydać w celu implementacji dyrektywy przepisy prawne o charakterze powszechnie obowiązującym. Przepisy te powinny być przedstawione Komisji europejskiej, która monitoruje działania państw i w przypadku niewłaściwej realizacji wszczyna postępowanie przed ETS o nieimplementowanie albo niewłaściwe implementowanie dyrektywy. Sposób realizacji zadania pozostaje w gestii państwa członkowskiego.

Dyrektywy zawierające normy techniczne są tak szczegółowe, że margines swobody państw członkowskich jest niewielki.

Dyrektywa wiąże tylko państwa członkowskie, do których jest kierowana ( nie wszystkie podmioty). Dyrektywa precyzuje termin jej wdrożenia (kilka miesięcy lub lat).

Wejście w życie dyrektywy następuje 20 dni po opublikowaniu.

Decyzje mają charakter indywidualny, w całości są wiążące dla adresata; Nie są kierowane do wszystkich , mogą być kierowane do instytucji lub do osób fizycznych. Ze względu na wiążący w całości charakter oraz fakt, że nie wymagają implementacji do prawa krajowego mają pewne cechy rozporządzenia. Stają się częścią wewnętrznego porządku prawnego.

Opinie nie mają mocy wiążącej, zawierają pewne oceny, często dotyczą zajmowania stanowiska pomiędzy organami wspólnot.

Zalecenia nie mają mocy wiążącej, proponują podjęcie określonych działań. Opinie i zalecenia może wydawać każdy z organów unijnych.

Sposób stanowienia prawa wtórnego:

Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje są wydawane przez Radę Unii Europejskiej, w niektórych przypadkach przy współudziale Parlamentu Europejskiego ( procedury współpracy i współdecydowania). Inicjatywę ustawodawczą (wyłączną) ma Komisja Europejska (za wyjątkiem prawa Parlamentu do opracowania projektu jednolitej ordynacji wyborczej do PE).

Rozporządzenie wykonawcze (rodzaj rozporządzeń) są wydawane przez Komisję Europejską. Mają niższą rangę od zwykłych rozporządzeń, mogą je jednak zmieniać, jeśli w rozporządzeniu na podstawie którego zostało wydane rozporządzenie wykonawcze zapisano taką możliwość.

INNE AKTY PRAWNE

Poza wymienionymi aktami prawnymi istnieją inne rodzaje aktów nienazywanych w traktatach, które mogą mieć moc wiążącą. Są one nazywane aktami sui generis (swojego rodzaju).

Należą do nich : oświadczenia, deklaracje, programy działania, protokoły, rezolucje, konkluzje, wnioski, wspólne działania, komunikaty, obwieszczania.

INNE ŹRÓDŁA PRAWA

Co do niektórych źródeł prawa wspólnotowego nie ma rozstrzygnięcia, czy zaliczają się do prawa pierwotnego czy wtórnego. Są to:

▪ umowy międzynarodowe zawarte przez Wspólnoty lub Unię (korzystająca z podmiotowości prawnej Wspólnot) z państwami trzecimi i innymi organizacjami międzynarodowymi,

▪ traktaty stowarzyszeniowe ( w tym Układ Europejski z Polską), układ powołujący WTO

Metody realizacji celów integracyjnych

Cele wspólnotowe są urzeczywistniane według metod integracyjnych. Kryterium wyróżnienia czterech metod integracyjnych jest sposób i zakres likwidacji lub niwelowania różnic, jakie istnieją między między porządkiem prawnym państw członkowskich.

Metody integracyjne

▪ substytucyjna

▪ harmonizująca

▪ koordynacyjna

▪ strukturalna

Każda z tych metod posługuje się innymi aktami prawnymi.

Metoda substytucyjna:

Narzędziem metody substytucyjnej jest rozporządzenie.

1. Forma restrykcyjna - metoda ta powoduje zastąpienie części prawa kraju członkowskiego przez nowe prawo wspólnotowe uniemożliwia powstanie przyszłej regulacji krajowej (stosowana jest stosunkowo rzadko)

2. Forma złagodzona - nie dochodzi do wyeliminowania regulacji krajowej, ale wspólnota negocjuje z państwami członkowskimi: Jak powinno wyglądać implementowanie rozporządzeń ustawodawstwa krajowego lub jak efektywnie stosować akt wspólnotowy.

Metoda harmonizacji

Nie przewiduje ujednolicenia prawa krajowego państw członkowskich, ale zbliżenie przepisów. Harmonizacja może mieć zakres:

-całkowity

-częściowy

-minimalny

Stosuje się ją tam, gdzie nie ma materialnych norm wspólnotowych.

Podstawowymi instrumentami harmonizacji jest dyrektywa.

Metoda koordynacyjna stosowana jest wówczas gdy:

1. Niemożliwa jest harmonizacja prawa (prawo krajów członkowskich różni się

na tyle, że nie można ich zharmonizować (np. zabezpieniecznie społeczne)

2. W niektórych dziedzinach wystarczająca jest koordynacja poprzez konsultacje,

programy itp. ( np. w zakresie oświaty, ochrony zdrowia).

Narzędziem wykorzystywanym w metodzie koordynacyjnej są:

▪ środki polityczne (zalecenia, środki nieformalne)

▪ środki prawne (decyzje o przyjęciu programów, konwencji z państwami

trzecimi)

Metoda koordynacyjna może uzupełnić i wspomagać metody: substytucyjną i harmonizacyjną.

Metoda strukturalna realizowana jest przy pomocy tworzenia struktur finansujących przemiany integracyjne (np. Europejski Fundusz Rybacki, Europejski Fundusz Społeczny.)

Metoda strukturalna wspomaga inne metody integracyjne ( ma charakter pomocniczy).

1

---