STANISŁAW WROŃSKI- Zagadnienia edytorstwa publikacji źródłowych
Publikacje źródłowe powinny dotyczyć spraw, w zakresie których żadne monografie nie rozwieją legend, mitów i uprzedzeń, ludzi może przekonać dokument.
Często ukazują się publikacje jakoby źródłowe, które bynajmniej nimi nie są i które nie spełniają swego zadania; przykładem może być tu proces norymberski.
Jeśli chodzi o szatę graficzną, w Polsce jest zbyt duża ilość formatów publikacji naukowych; powinny zostać ujednolicone, żeby wyodrębniały książkę naukową w witrynie księgarskiej, ułatwiałyby nabywcy znalezienie jej wzrokiem.
Kolejny problem dotyczy pewnych inicjatyw tematycznych; wydawnictwa powinny dobrze znać aktualny stan nauki w Polsce i za granicą, wiedzieć jacy ludzie prezentują ruch naprzód. Niektóre książki, jakie się u nas ukazują, nie posuwają nauki naprzód, drepczą w miejscu, jest ich za dużo.
Następny problem dotyczy roli recenzentów. Pewien badacz postulował, aby nazwisko recenzenta drukować na karcie tytułowej, aby poczuł się on odpowiedzialny za książkę. Ale recenzent w takiej sytuacji stałby się współodpowiedzialny za wszystko, co zawiera książka, nawet jeśli jego uwagi nie zostały uwzględnione. Nie każdy recenzent chciałby też ujawnić swoje nazwisko wobec autora.
Ostatnia sprawa to resume, wydajemy książki ze streszczeniami w paru językach dlatego, że niewielka część z nich idzie za granicę, cierpią za to polscy czytelnicy, ponieważ muszą kupić taką książkę. Należałoby dołączać te streszczenia tylko do tych egzemplarzy, które idą za granicę.
RYSZARD MURAWSKI- Niektóre aspekty publikacji źródeł historycznych
Jedną z największych trudności, jakie napotyka badacz przygotowujący wydawnictwa źródłowe, jest problem selekcji. Wymagana jest umiejętność naukowej oceny wartości dokumentów; niewłaściwy czy jednostronny dobór materiałów grozi deformacją obrazu procesu historycznego, błędnym lub fałszywym przedstawieniem sytuacji, kierunku politycznego, organizacji, instytucji czy osoby. Przy selekcji materiałów ważne jest określenie charakteru wydawnictwa i celu, jaki ma ono spełniać, sam temat, wartość poznawcza dokumentu, przekonanie, że dane źródło jest wiarygodne.
Z zagadnieniem selekcji wiąże się kwestia ustalenia podstawy publikowanego przekazu. Podstawą powinien być w zasadzie oryginał lub kopia, odpis, minuta, koncept. Oryginał wg Polskiego słownika archiwalnego to pismo w najszerszym tego słowa znaczeniu w tej postaci, w jakiej zostało sporządzone za wiedzą i wolą wystawcy. W dotychczasowej praktyce za oryginał uważa się dokument podpisany przez wystawcę. Pojęcie to rozszerza F. Tych, wg którego za podstawę wydania służy ten przekaz, który dotarł do odbiorcy lub był dla niego przeznaczony.
Osobne zagadnienie stanowią dokumenty prasowe. Wartość druku jako źródła historycznego nie ulega dziś żadnej wątpliwości. Prasa jest swego rodzaju kopią dokumentu archiwalnego. W przypadkach publicystyki i korespondencji podstawą winien być rękopis autorski w ostatniej wersji. Na ogół jednak badacz nie może dotrzeć do rękopisów, pozostaje mu tylko wersja drukowana.
Ogłoszenie wszystkich źródeł do wybranego tematu nie jest możliwe. Drukowanie tylko charakterystycznych i typowych może zniekształcić obraz rzeczywistości. Edytor musi dokonać wyboru, znaleźć takie formy, które umożliwią przekazanie maksimum treści przy minimum objętości. Dlatego celowe jest stosowanie skróconych form publikacji.
Ważną kwestią jest także przygotowanie edytorskie wyboru dokumentów. W naszych wydawnictwach panuje duża dowolność i różnorodność. W opracowaniu wydawnictw źródłowych ważna jest zasada jak najdalej posuniętej skrupulatności w stosowaniu przyjętych reguł. A oto kilka spraw dotyczących opracowania edytorskiego tekstów źródłowych:
Datę i miejsce wystawienia dokumentu drukuję się dwojako- w osobnym wierszu lub umieszczając w pierwszym wierszu nagłówka.
Wyróżnienia w tekście- druk rozstrzelony, tłusty, kursywa, wersaliki, czcionka kolorowa, podkreślenia ciągłe, przerywane, podwójne, różne kroje czcionki, znaki graficzne.
Brak zgodności co do zaznaczania niejasnych fragmentów tekstu. Błędy gramatyczne, językowe i literówki można poprawić. Lekcje wątpliwe lub niejasne należy wstawiać w nawiasie kwadratowym [s], a dla błędów logicznych [ss]. Niedokończone wyrazy należałoby również rozwijać z pominięciem nawiasów kwadratowych, nawias zaś wstawiać przy skrótach niejednoznacznych, np. soc[jalny].
Kolejną sprawą sporną są nazwy miejscowości, które uległy zmianom. Zdaniem Ignatowicza, trzeba podawać nazwy w brzmieniu historycznym, tj. takie, jakie w danym okresie były używane. Wg autora artykułu należy jednak używać nazewnictwa polskiego, wyjaśniając tę sprawę we wstępie lub za pierwszym razem w przypisie.
Nie ujednolicona jest także sprawa podpisów pod dokumentem. Wiadomo, że umieszcza się podpis wystawcy, lecz gdy brak jest tego podpisu lub jest on nieczytelny, często informuje się o tym czytelnika w przypisie.
Dotychczas nie udało się ustalić jednolitej zasady zaznaczania różnych adnotacji na dokumencie. Jedni podają treść napisów bezpośrednio pod tekstem i w przypisach, jeszcze inni pod tekstem, a w przypisach wyjaśniają, kto i kiedy dokonał adnotacji.
Ostatnia sprawa to budowa legendy. Składa się ona z określenia rodzaju dokumentu (oryginał, kopia) oraz jego formy (maszynopis, rękopis), miejsca przechowywania przekazu i sygnatury.
STANISŁAW PAZYRA- Edytorstwo naukowe i jego rola w działalności wydawniczej
Rozwój oświaty i nauki sprawił, że wciąż rośnie zapotrzebowanie na książkę.
Największą instytucją wydawniczą w Polsce, wydającą książki naukowe, jest PWN, którego głównym zadaniem jest realizacja polityki państwowej w dziedzinie produkcji książek naukowych.
Instytucje wydawnicze należy uważać za współtwórców kultury i nauki.
Zadania PWN można określić jako:
Planowe i systematyczne zaspokajanie potrzeb społecznych w dziedzinie produkcji naukowej.
Kształtowanie nowych potrzeb społecznych, zwłaszcza mających na celu przyspieszenie i pogłębienie przemian zachodzących w związku z postępującą rewolucją naukowo- techniczną.
Charakter instytucji wydawniczych ulegał i ulega różnym przeobrażeniom. Obecnie ambicje wydawnictwa nie ograniczają się już do publikowania dużej ilości dochodowych książek, a edytorstwo przestało być traktowane wyłącznie jako opracowanie redakcyjne tekstów. Z edytorstwem naukowym wiąże się zaspokajanie potrzeb społecznych, a zarazem służenie określonej ideologii.
Dziś słowa „wydawca” i „edytor” są używane wymiennie, jest to jednak błąd, gdyż słowa te oznaczają dwa zupełnie różne pojęcia. „Wydawca” to instytucja wydawnicza, zajmująca się wszystkimi procesami związanymi z przygotowaniem dzieła do druku i jego opublikowaniem. „Edytor” to osoba mająca za zadanie dostarczenie instytucji wydawniczej poprawnego, ale cudzego tekstu, opracowanego według zasad naukowych i zgodnie z intencją twórczą jego autora.
„Edytorstwo” oznacza więc opracowanie redakcyjno- merytoryczne maszynopisu dzieła i nadawnie mu ostatecznej formy i kształtu w postaci gotowej książki.
Redakcja merytoryczna ma rozległe pole działania. Praca edytora składa się z dwóch etapów. W pierwszym edytor ma za zadanie:
Opracowanie programu działalności redakcji w oparciu o pełne rozeznanie aktualnych osiągnięć w badaniach naukowych.
Wiąże się z tym pełne rozeznanie rynku wydawniczo- księgarskiego i jego możliwości oraz poznanie opinii specjalistów- naukowców.
Kierownik redakcji i redaktor prowadzący ponoszą pełną odpowiedzialność za kierunek i charakter przygotowywanych pozycji.
Bardzo istotna jest współpraca redakcji z autorem, powinna ona istnieć we wszystkich etapach pracy; redaktor pełni funkcję doradcy autora, ale NIE może i NIE powinien pracować za niego.
Redaktor odgrywa decydującą rolę w działalności wydawniczej, ponieważ do niego należy rozwijanie twórczej inicjatywy wydawniczej oraz jej programowanie.
Na nim ciąży odpowiedzialność za społeczną użyteczność publikacji.
Musi stwierdzić, czy dane dzieło można uznać za nadające się do wydania lub co należy zrobić, żeby można było je wydać.
Drugi etap pracy edytorskiej rozpoczyna się po formalnym przyjęciu złożonego tekstu. Na tym etapie charakter pracy edytorskiej zasadniczo różni się od poprzedniego, ponieważ głównym zadaniem staje się ostateczne ukształtowanie książki. Na tym etapie nie można też pominąć czynnika ekonomicznego. Oczywiście ważne jest dążenie do uzyskania rzeczywistych- a nie fikcyjnych- oszczędności.
HENRYK BONECKI- Metody i techniki edytorstwa książki naukowej
Pod pojęciem metod działalności edytorskiej rozumieć należy zarówno zespół założeń ogólnych przyjmowanych jako ramy i wytyczne do tej działalności, jak i sposób postępowania, czyli określone następstwo czynności zmierzających do osiągnięcia założonego celu. Wymienić możemy takie problemy jak:
Podstawowe warunki określające kierunki polityki wydawniczej;
Sposoby doskonalenia planu wydawniczego;
Rola edytora w kształtowaniu koncepcji i nadaniu ostatecznego kształtu dziełu naukowemu;
Zasady współpracy i współodpowiedzialności autora- twórcy dzieła i edytora- jego współtwórcy i projektanta.
Pierwszym ogniwem procesu edytorskiego jest programowanie wydawnictw naukowych. Przy formułowaniu programu edytor powinien uwzględnić szereg podstawowych postulatów:
Zapewnić pierwszoplanowe miejsce publikacjom dydaktycznym dla studentów dostarczając im potrzebne podręczniki, skrypty i książki pomocnicze, odpowiednio do kierunków i przedmiotów studiów.
Korelować plan tematyczny wydawnictwa z planami badawczymi instytutów naukowych w celu zapewnienia możliwie szybkiego publikowania wyników badań polskich uczonych ze wszystkich podstawowych dyscyplin naukowych.
Uwzględnić we właściwych wymiarach preferowane dziedziny wiedzy o szczególnym znaczeniu dla dalszego rozwoju bazy naukowo- technicznej i gospodarki narodowej.
Zapewnić odpowiedni do potrzeb udział przekładów najnowszej i najbardziej wartościowej literatury światowej.
Dla edytora sprawą niezwykłej wagi staje się znajomość kryteriów, jakimi powinien posługiwać się przy ocenie publikacji naukowo- dydaktycznych, aby mogły one spełnić możliwie najlepiej swoje funkcje. Do obowiązków edytora należy dokonywanie bieżącej oceny podręczników: uzyskiwanie recenzji, zbieranie opinii studentów o ich przydatności, umożliwiające systematyczne aktualizowanie i doskonalenie treści.
Duże znaczenie mają także decyzje dotyczące objętości, wyposażenia i formy graficznej, ponieważ decydując o walorach dydaktycznych tych publikacji mają wpływ na ekonomikę wydawnictwa.
Edytor musi należycie orientować się w określonej dziedzinie naukowej, to znaczy śledzić stale jej postępy i wyniki prowadzonych badań, aby jak najtrafniej oceniać potrzeby w zakresie informacji naukowej, dokonywać najbardziej celowego wyboru problematyki do swoich planów wydawniczych.
Edytor musi stale pogłębiać znajomości potrzeb rynku czytelniczego, aby móc być pełnowartościowym inicjatorem dzieł naukowych zaspokajających te potrzeby. W tym celu powinien:
Utrzymywać osobiste kontakty z autorami;
Brać udział w zjazdach, konferencjach i sympozjach naukowych;
Studiować literaturę czasopiśmienniczą, informującą o aktualnej problematyce i wynikach badań, nowych publikacjach naukowych krajowych i zagranicznych;
Spotykać się z odbiorcami książki naukowej: studentami, członkami kół naukowych, klubów itd.;
Wykorzystywać katalogi wydawnictw zagranicznych, biuletyny informacyjne, wystawy literatury naukowej, kontakty z wydawcami.
Kolejnym zadanie edytora jest przygotowanie konkretnej książki- zawierającej określoną treść informacyjną i stanowiącej w pewnym sensie przedmiot artystyczny.
Decydujące znaczenie dla oceny merytorycznych wartości dzieła ma recenzowanie maszynopisu. Nakłada to na edytora obowiązek właściwego wyboru recenzenta.
Edytor- po zapoznaniu się z treścią recenzji- przekazuje autorowi maszynopis pracy wraz z recenzjami. Obowiązkiem autora jest ustosunkowanie się do zgłoszonych przez recenzentów uwag, wniosków i propozycji zmian w tekście oraz powiadomienie o swoim stanowisku wydawcy.
Dalszy ciąg pracy edytora to opracowanie redakcyjne maszynopisu. Podstawą krytycznego opracowania tekstu są dla redaktora recenzje, jego wiedza ideowo-polityczna i specjalistyczna oraz doświadczenie edytorskie.
Zakres kompetencji edytora jest ograniczony formalno- prawną wolą autora. Poszanowanie praw twórczych autora należy do podstawowych kanonów działalności edytorskiej redaktora dzieła. Powinien on dokonać krytycznej oceny tekstu z punktu widzenia zgodności treści z założeniami, rzetelności informacji naukowych, poprawności i jednolitości terminologicznej, jasności stylu itd.
Forma graficzna książki (czyli takie elementy jak: format, gatunek papieru, rodzaj składu, rozmiar kolumny, szerokość marginesów i łamów, krój pisma tekstowego i tytułowego, ilustracje, ich rozmiary itd.) zależy od bazy materiałowej i technicznej, ale decydujące znaczenie przypada roli edytora.
ZBIEGNIEW GOLIŃSKI- Zagadnienia autoryzacji druków
Autoryzacja może oznaczać:
Czuwanie autora nad procesem drukarskiej realizacji książki
Dostarczanie przez autora rękopisu swojego dzieła bez dalszej osobistej kontroli druku
Wydania nieautoryzowane dotyczy a tych publikacji, które nie posiadają wyraźnej zgody autora na publikację lub spotkały się ze sprzeciwem autora wobec druku.
Reszta artykułu dotyczy publikacji dzieł Krasickiego, więc tego nie opisywałam, bo nie jest nam to do niczego potrzebne
WITOLD DOROSZEWSKI- O kulturę stylu i języka naukowego
Z racji na oddalanie się jednych dyscyplin naukowych od drugich, zaczynają tworzyć się procesy integrowania się teoretycznej treści nauk, ukazywania się tych samych zagadnień w różnych naukach.
Naturalnym kryterium oceny jest kryterium społecznej przydatności, społecznej wagi rozważanych zagadnień i sposobów ich rozstrzygania. Waga społeczna językoznawstwa zależy od tego, jak rozumiemy treść tej nauki, od tego zaś, jak tę treść rozumiemy, zależą sposoby jego pożądanych i możliwych zastosowań w praktyce.
Należy orientować się, czym w istocie jest język, i takie jego określenie, które mogłoby się stać tezą o charakterze aksjomatycznym, podstawowym punktem oparcia dalszych wywodów.
Język jest jedną z form zachowania się człowieka w środowisku społecznym. Z tego stwierdzenia wynikają wielorakie konsekwencje, z których pierwsza jest ta, że kryteria ocen wszelkich form posługiwania się językiem są kryteriami społecznymi
Pojęcie języka naukowego zawiera w swej treści również ustosunkowanie się do ludzi: tych, których interesują zagadnienia będące przedmiotem zainteresowania danego badacza, i tych, którym wyniki jego pracy naukowej mogą się przydać.
Żeby zrozumieć język, trzeba dokładnie znać wzajemne relacje form wyrazów określanych i wyrazów określających, a także wiedzieć, w jakich relacjach pozostają słowa do rzeczy. Zagadnienia stosunku słów do rzeczy wchodzą w zakres semiotyki, nauki o znakach. Istotą każdego znaku jest wywołanie właściwej reakcji odbiorcy znaku, jego adresata. Dlatego też we wszystkich rozważaniach nad stylem należy dbać o tych, do których się nasze słowa mają zwracać. Te kwestie wiążą się z treścią wyrażenia „edytorstwo naukowe”.
Czasami zdarza się brak równowagi formy i treści w sformułowaniach mających zawierać treść naukową. Dzieje się tak wówczas, gdy wzgląd subiektywny, nastrojowy weźmie górę nad obiektywną funkcją danego wyrazu.
Wypowiadanie myśli w sposób jasny, przejrzysty i jednoznaczny jest obowiązkiem nie tylko intelektualnym, ale i moralnym.
1