Publikacje leksykalne obejmują dwie grupy publikacji:
- słowniki
- encyklopedie
Podstawową rolę rozwoju tych publikacji odgrywają stale rosnące potrzeby w zakresie informacji. Te potrzeby wynikają ze wzrostu nauki, z tempa zmian dokonujących się w życiu politycznym, kulturalnym, społecznym.
Publikacje leksykalne zawierają informacje wyselekcjonowane dla różnych grup użytkowników. Są to źródła informacji, które pozwalają szybko odnaleźć poszukiwaną informację. Ułatwiają to: porządek alfabetyczny i zwięzłość referowania.
Encyklopedia jest uporządkowanym alfabetycznie zbiorem wiadomości o rzeczach, a słowniki są zbiorem wiadomości o wyrazach.
Typy słowników możemy podzielić na postawie określonych kryteriów, i tak mamy podział według:
ilości języków (słowniki jedno- i wielojęzyczne)
zasad doboru wyrazów (słowniki ogólne i specjalistyczne)
zakresu informacji (definicje, etymologie, związki frazeologiczne)
granic czasu (słowniki historyczne i współczesne)
znaczenia normatywnego (rejestracyjne, rejestracyjno-krytyczne, normatywno-zalecające, znormalizowane)
wielkości mierzonej liczbą haseł (wielkie, średnie, małe, tzw. liliputy)
przeznaczenia (dla pracowników naukowych, dla specjalnych grup odbiorców, dla szerokich kręgów)
Słowniki jednego języka to najczęściej słowniki narodowe, do tej kategorii zaliczymy:
słowniki języka polskiego,
słowniki danych epok,
słowniki danego autora,
słowniki gwar,
specjalistyczne słowniki językoznawcze:
- słowniki wyrazów obcych, etymologiczne, wyrazów bliskoznacznych, idiomów, poprawnościowe, frazeologiczne, ortograficzne.
Mamy też słowniki specjalistyczne zawierające zbiór terminów, nazywamy je też słownikami zawodowymi.
Słowniki narodowe służą celom naukowym, podnoszą poziom ogólnej kultury języka ojczystego, rejestrują w sposób krytyczny cały zasób wyrazów używanych w danym okresie historycznym, zawierają informacje ułatwiające poprawne używanie wyrazów i związków frazeologicznych.
Słowniki zawodowe spełniają ważne funkcje w obrębie danej dyscypliny naukowej i praktycznej umiejętności zawodowej, ujednolicają terminy i uściślają ich zakres, a tym samym ułatwiają porozumienie się ludzi wykonujących ten sam zawód.
Tezaurus to słownik znormalizowany, zawierający zbiór terminów z danej dziedziny, w którym wyróżniono terminy zalecane, terminy niezalecane, zakazane, terminy wieloznaczne.
Encyklopedie różnią się od słowników dwiema podstawowymi cechami. Po pierwsze, zawierają informacje wykraczające poza zakres definicji, zwłaszcza informacje historyczne. Po drugie, dzieła typu encyklopedycznego zawierają również nazwy własne.
Encyklopedie dzielimy na dwie grupy:
encyklopedie uniwersalne (powszechne), obejmują hasła ze wszystkich dyscyplin naukowych i dziedzin życia.
encyklopedie specjalistyczne, obejmują hasła z jednej lub tylko kilku dziedzin.
Dzielimy je na: encyklopedie informacyjno-naukowe, zawodowe, popularnonaukowe
Metody przygotowania dzieł leksykalnych:
Leksykografia - nauka zajmująca się teorią i techniką opracowania słowników lub jako zespół praktycznych czynności mających na celu opracowanie słownika.
Przygotowanie słowników i encyklopedii obejmują z reguły następujące grupy czynności:
studia wstępne
opracowanie programu dzieła
opracowanie zestawu haseł
opracowanie autorskie tekstu
przygotowanie materiałów ilustracyjnych
proces redagowania
Studia wstępne - posługiwanie się metodą historyczną w celu zbadania bibliografii polskich słowników lub encyklopedii danego typu. Posługiwanie się metodą komparatywną w celu zbadania analogicznie dziel zagranicznych. Metoda statystyczna bada różne struktury dzieł leksykalnych.Przedmiotem studiów wstępnych są zagadnienia dotyczące kompozycji redakcyjnej i zagadnienia techniczno- edytorskie.
Program publikacji leksykalnej - opracowywany w formie dokumentu pt. „Założenia programowe”, zawiera: ogólną charakterystykę projektowanego dzieła, informuje porównawczo o analogicznych dziełach polskich i obcych, określenie adresów dzieła, poziomu dzieła, rozmiary dzieła, strukturę encyklopedii, zakres tematyczny, zakres chronologiczny dzieła, zakres terytorialny informacji zawartych w dziele.
Program publikacji leksykalnej dokładnie określa zakres informacji, liczbę ilustracji, kompozycję graficzną, omówienie metod przygotowania dzieła, projekt harmonogramu prac.
Zestaw haseł - zostaje opracowany przez redakcje wydawnictwa lub pracownię naukową słownika. ( chyba każda z nas orientuje się na czym polega ta metoda).
Prace autorskie - w słownikach najczęściej autorami tekstów są redaktorzy wydawnictwa lub pracowni naukowej. W encyklopediach powierza się to zadanie wybitnym specjalistom, pracownikom naukowym albo ekspertom. Praca na tym etapie polega na określeniu modelu haseł, opracowanie wskazówek dla autora tekstów.
Przygotowanie ilustracji i map - polega na doborze ilustracji odpowiadających hasłom, wzbogacenie dzieła od strony artystyczno-graficznej.
Prace redakcyjne - ogół czynności redakcyjnych można podzielić na:
redakcję specjalistyczną, czyli opracowanie redakcyjne tekstów haseł w układzie wg. dyscyplin naukowych. Redaktor jest z reguły współautorem tekstu. Cechą charakterystyczną tej redakcji jest dokładność w weryfikacji wszystkich danych faktograficznych. Redaktor ustala sobie kanon porównawczy ( encyklopedie, podręczniki akademickie, monografie) oraz posługuje się dokumentacją (czasopisma naukowe i popularnonaukowe, dzienniki), poszukuje źródeł specjalnych.
redakcję leksykograficzną, uporządkowanie haseł według alfabetu, ich ujednolicenie i scalenie przed przekazaniem do druku, a w fazie produkcyjnej - oprac. zbiorczego egzemplarza. Redakcje leksykograficzne: redaktorzy zwracają uwagę na jasność i przystępność haseł, kontrolują poprawność językową, stylistyczną i ortograficzną, sprawdzają czy użyta jest za każdym razem ta sam konwencja, opracowują etymologię haseł i wymowę słów itp.
redakcję kontrolną i integrującą, to etap ostatecznej aprobaty tekstów dzieła. Pracą na tym szczeblu zajmuje się redaktor naczelny, komitet redakcyjny lub specjalnie powołany zespół konsultantów.