Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne
Polska
Polska jest krajem położonym w Europie Środkowo-Wschodniej. Całkowita powierzchnia kraju wynosi 312 tys. km2 (9.miejsce w Europie i 70. na świecie). Ludność Polski to ponad 38 mln osób (6. miejsce w UE i 34. na świecie). Graniczy z 7 państwami (Niemcy, Czechy, Słowacja, Ukraina, Białoruś, Litwa i Rosja).
Podział administracyjny
Od 1 stycznia 1999r. obowiązuje 3-stopniowy podział terytorialny:
16 województw
314 powiatów i 65 miast na prawach powiatu
2499 gmin (1571 gmin wiejskich, 602 gminy wiejsko-miejskie i 306 gmin miejskich)
Największą powierzchnię ma województwo mazowieckie i wielkopolskie, zaś najmniejszą - opolskie, świętokrzyskie i śląskie. Najbardziej zaludnione jest województwo mazowieckie, przed śląskim, zaś najmniej ludności mieszka w województwach lubuskim i opolskim. Około 61% ludności Polski mieszka w miastach.
Produkt Krajowy Brutto (PKB)
Podstawową miarą działalności gospodarczej w danym kraju jest Produkt Krajowy Brutto (pol. PKB, ang. GDP). Jest to miara produkcji wytworzonej w danym okresie przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terenie danego kraju.
PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport netto
PKB można liczyć m.in.:
w cenach bieżących (z danego roku),
w cenach stałych (w cenach z jednego roku przyjętego za rok bazowy) - tzw. realny PKB
według parytetu siły nabywczej (PPP) - w odniesieniu do cen towarów
Czyste PKB jest wyznacznikiem wielkości gospodarki, ale jest złą miarą dobrobytu społeczeństwa, ponieważ nie uwzględnia liczby ludności. Z tego powodu jako miarę dobrobytu powszechnie używa się PKB per capita, czyli PKB w przeliczeniu na osobę.
W 2011 roku polski realny PKB wyniósł 4,3%. Był to czwarty wynik w Unii Europejskiej, gdzie średni PKB wyniósł 1,5%. Najwyższy PKB zanotowano w Estonii (7,6%), Litwie i Łotwie, zaś najniższy w Grecji (-6,9%), Portugalii i Słowenii.
Porównując natomiast wskaźnik PKB per capita - najwyższy występuje w Luksemburgu, zaś najniższy w Bułgarii i Rumunii.
W Polsce najwyższe PKB na mieszkańca zanotowano w województwie mazowieckim, zaś najniższe w województwie lubelskim.
Na przestrzeni lat najwyższe PKB zanotowano w Polsce w 2007r. (6,8%), zaś najniższe w 2001 (1,2%), 2002 (1,4%) oraz w 2009 (1,6%). Wahania PKB na przestrzeni lat nazywamy cyklem koniunkturalnym.
Oprócz PKB użytecznym wskaźnikiem jest też Dochód Narodowy Brutto (pol. DNB, ang. GNI), który stanowi sumę dochodów uzyskanych przez obywateli danego kraju w danym okresie. Liczy się go sumując PKB oraz dochody netto z tytułu własności za granicą.
Inflacja
Inflacja to zjawisko monetarne wywołane szybszym przyrostem ilości pieniądza niż produkcji (obniżanie się siły nabywczej pieniądza). Na rynku obserwowana jest jako długotrwały wzrost średniego poziomu cen określonego koszyka dóbr. Najpopularniejszą miarą inflacji jest indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI). Drugą miarą inflacji jest indeks cen producentów (PPI). Często podaje się również stopę inflacji.
W Polsce historycznie najwyższa inflacja wystąpiła w 1989 roku i wyniosła ok. 639%. Po przystąpieniu Polski do UE inflacja utrzymuje się na dość stabilnym poziomie 3-4% (najniższa w 2005r. - 0,7%, najwyższa w 2004r. - 4,4%. W 2011 roku inflacja w Polsce wyniosła 4,3%. Największy wzrost odnotowano w cenach transportu (ok. 7,7%), zaś najniższą inflację - spadek cen - zanotowano w dziale odzież i obuwie (-0,985%).
Eurostat porównuje poziomy inflacji w krajach UE za pomocą Zharmonizowanych Wskaźników Cen Konsumpcyjnych - ang. HICPs. Średni poziom inflacji w Unii Europejskiej wyniósł 3,1%. Najwyższą inflację odnotowano w Rumunii (5,8%) i Estonii (5,1%), zaś najniższą - w Irlandii (1,2%) i Szwecji (1,4%).
Budżet państwa
Budżet to podstawowy plan finansowy państwa lub jednostki samorządu terytorialnego mający charakter dyrektywny i obejmujący dochody oraz wydatki (zasadniczo o charakterze bezzwrotnym) uchwalany przez parlament lub organ stanowiący j.s.t. na okres przyszły zwykle roczny.
Plan budżetu na 2011 rok zakładał dochody w wysokości 273 mld zł. Większość z nich (ok. 66%) pochodziła z podatków pośrednich. Wpływy te były o ok. 10% wyższe niż w 2010 roku. Środki z UE niepodlegające zwrotowi wynosiły ok. 2,4 mld zł (0,8%). Wydatki były planowane na ok. 313 mld zł. Największy udział w nich mają subwencje ogólne dla j.s.t. (ok. 15%) oraz wydatki na obsługę długu publicznego - krajowego i zagranicznego (łącznie ok. 12%). Zakładany deficyt miał wynieść 40 mld zł jednak wyniósł zaledwie 25 mld . zł (ok. 5% PKB).
Budżet na rok 2012 zakłada wyższe dochody (293 mld zł) i wyższe wydatki (328 mld zł), jednak niższy deficyt (35 mld zł.).
Deficyt budżetowy
Deficyt budżetowy to niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków. Przy niewielkich rozmiarach może on mieć korzystny wpływ na gospodarkę, zwłaszcza w okresie recesji. Jednak po przekroczeniu progu 5% PKB może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce. W 2011 roku deficyt budżetowy w Polsce wyniósł ok. 25 mld zł, tj. ok. 5% PKB.
W 2011 roku w krajach Unii Europejskiej deficyt budżetowy wyniósł średnio 4,5% PKB. Najwyższy deficyt w relacji do PKB odnotowano w Irlandii (13,1 %), Grecji (9,1 %), Hiszpanii (8,5 %), Wielkiej Brytanii (8,3 %). Najniższy zaś w Finlandii (0,5 %), Luksemburgu (0,6 proc,) i Niemczech (1 %). Węgry, Estonia i Szwecja zanotowały nadwyżki budżetowe.
Dług publiczny
Dług publiczny obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy tymi podmiotami.
W celu zmniejszenia uciążliwości długu dla budżetu i gospodarki rząd może podjąć działania zmierzające do konwersji długu (zmiany warunków spłaty), ogłosić moratorium (tj. zawiesić okresowo obsługę długu) lub repudiację (tzn. całkowicie zaniechać spłaty długu, uznać go za niebyły).
Według prognoz Ministerstwa Finansów w 2011r. państwowy dług publiczny wyniósł ok. 815 mld zł - tj. ok. 53% PKB (według wyliczeń Unii Europejskiej było to ok. 55% PKB. Wśród krajów UE najwyższy dług publiczny mają Grecja, Włochy Irlandia i Portugalia (ponad 100% PKB), zaś najmniejszy w Estonii (6% PKB), Bułgarii i Luksemburgu.
Bilans płatniczy
Bilans płatniczy to usystematyzowane zestawienie transakcji ekonomicznych dokonanych w ciągu roku między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi. Podstawowe pozycje bilansu płatniczego obejmują:
Rachunek bieżący - transakcje dotyczące płatności za towary i usługi, a także dochody np. dary, pomoc bezzwrotna, spadki
Rachunek kapitałowy - transfery kapitałowe
Rachunek finansowy - transakcje obejmujące inwestycje oraz pochodne instrumenty finansowe
Jednym z podstawowych elementów bilansu płatniczego jest bilans handlowy, czyli zestawienie importu i eksportu.
Bilans płatniczy Polski w 2011r.:
Rachunek bieżący = -66 mld zł, w tym m.in.:
Bilans handlowy = -41 mld zł
Rachunek kapitałowy = 33 mld zł
Rachunek finansowy = 79 mld zł
Według wstępnych danych GUS w 2011 roku wartość eksportu liczonego według cen bieżących wyniosła ponad 135 mld euro i była o 12,8% wyższa niż w roku 2010. Wartość importu wyniosła natomiast 150 mld euro i była wyższa niż w roku 2010 o 12,1%. Ujemne saldo obrotów towarowych wyniosło zatem prawie 15 mld euro i pogorszyło się o 0,9 mld euro.
Wśród głównych odbiorców polskich towarów znalazły się Niemcy (26% polskiego eksportu), Wielka Brytania (6%) oraz Czechy (6%). Największa część polskiego importu pochodziła natomiast z Niemiec (22,3%), Rosji (12,2%) i Chin (8,8%).
Rynek pracy
Aktywność zawodowa to uczestnictwo w procesie produkcji społecznej, wykonywanie pracy przynoszącej dochód. Ludność aktywna zawodowo to wszyscy pracujący zawodowo (pracodawcy, pracownicy, osoby prowadzące własną działalność i pomagające nieodpłatnie) oraz zarejestrowani bezrobotni.
Pod koniec 2011 roku liczba osób aktywnych zawodowo liczyła ok. 18,0 mln osób, tj. 56% ogółu ludności (z tego 16,2 mln pracujących - ok. 51% i 1,8 mln bezrobotnych), a osób biernych zawodowo było 13,9 mln osób. Około 92% zatrudnionych pracowało w pełnym wymiarze czasu pracy.
Spośród ogółu osób pracujących ok. 77% to pracownicy najemni.
Ok 25% społeczeństwa (9,1 mln osób) to emeryci.
Bezrobocie
Osoby bezrobotne to osoby niezatrudnione i niewykonujące innej pracy zarobkowej, zdolne i gotowe do podjęcia pracy w pełnym wymiarze, nieuczące się w szkole dziennej, zarejestrowane we właściwym urzędzie pracy. Bezrobocie można rozpatrywać w skali makro i mikro. Z bezrobociem w skali makro mamy do czynienia w sytuacji, gdy na określonym obszarze znaczna liczba osób zdolnych do podjęcia pracy pozostaje poza zatrudnieniem. Natomiast bezrobociem w skali mikro jest utrata pracy z powodu braku kwalifikacji lub innych umiejętności.
W zależności od przyczyn występowania wyróżnia się:
bezrobocie strukturalne - odnosi się do pewnych dziedzin gospodarki, które z powodu zmian strukturalnych ulegają kurczeniu się, przebudowie bądź likwidacji; polega m.in. na zwalnianiu pracowników, którzy ze względu na wiek lub szczególne kwalifikacje nie mogą znaleźć pracy gdzie indziej
bezrobocie technologiczne - wynika z postępu technicznego, automatyzacji i mechanizacji procesów wytwórczych
bezrobocie koniunkturalne - wywołane jest spadkiem popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego
bezrobocie frykcyjne - jest rezultatem ruchów osób zatrudnionych na rynku pracy; dotyczy ludzi zmieniających zawód, pracę, przenoszących się do innej miejscowości
bezrobocie sezonowe - jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych
bezrobocie klasyczne - silne związki zawodowe wymuszają zbyt wysoki poziom płac, ponad poziom zapewniający równowagę na rynku pracy
Ze względu na czas trwania bezrobocia wyróżnia się:
bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy
bezrobocie średniookresowe - 3-6 miesięcy
bezrobocie długookresowe - 6-12 miesięcy
bezrobocie długotrwałe - powyżej 12 miesięcy
* bezrobocie chroniczne - powyżej 12 miesięcy z ograniczonymi szansami powrotu na rynek pracy
Podstawowym miernikiem poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli ukazywana w procentach relacja między liczbą zarejestrowanych osób bezrobotnych a liczbą osób czynnych zawodowo.
W krajach Unii Europejskiej średnia stopa bezrobocia wynosi 10%. Krajami o najniższym bezrobociu są Luksemburg (5,1%) i Niemcy (5,7%), zaś najwyższe bezrobocie notuje się w Hiszpanii (23%) i Grecji (21%).
W Polsce pod koniec 2011r. zarejestrowanych było prawie 2 mln osób bezrobotnych (stopa bezrobocia według Ministerstwa Gospodarki wyniosła 12,5%, natomiast wg BAEL GUS - 9,7%). Około 31% z nich to osoby długotrwale bezrobotne. Najwyższe bezrobocie wystąpiło w województwie warmińsko-mazurskim (20%), zaś najniższe w wielkopolskim (9,2%). Historycznie w Polsce najwyższa stopa bezrobocia wystąpiła w 2002 roku - ok. 20%, zaś najniższa w 2008 roku - ok. 9%.
W celu wspierania mobilności pracowników na terytorium Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego Komisja Europejska powołała sieć EURES, czyli sieć współpracy publicznych służb zatrudnienia oraz innych organizacji regionalnych, krajowych i międzynarodowych działających w obszarze zatrudnienia. Zadania EURES to pomoc bezrobotnym w znalezieniu ofert pracy oraz pomoc pracodawcom w znalezieniu pracowników.
Wynagrodzenia i świadczenia socjalne
Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w 2011 roku wyniosło 3 399,52 zł, (w sektorze publicznym - 3 961,03 zł, a w sektorze prywatnym 3 217,95 zł.) a w sektorze przedsiębiorstw - prawie 3 605 zł. Minimalne wynagrodzenie w 2011 roku wynosiło 1 386,00 zł, zaś od 1 stycznia 2012r. wzrosło do 1 500 zł brutto. Nominalny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń, w stosunku do 2010 roku wynosi 107,4, zaś realny tylko 101,2.
W 2011 roku odnotowano także wzrost świadczeń społecznych. Przeciętna emerytura wzrosła w stosunku do 2010 roku o 5,2% i wyniosła 1 728 zł, przy tym przeciętna emerytura rolników wyniosła tylko 986 zł. Minimalna wysokość emerytury określona jest na kwotę 799,18 zł. Ok 25% społeczeństwa (9,1 mln osób) to emeryci.
Osobom bezrobotnym, jeżeli przepracowały co najmniej 365 dni wypłacany jest zasiłek dla bezrobotnych. Od 1 stycznia 2012 wynosi on 761,40 zł (przez pierwsze 3 miesiące) i 597,90 zł (przez kolejne 3 lub 9 miesięcy). Długość pobierania zasiłku uzależniona jest od stopy bezrobocia w powiecie.
Struktura zatrudnienia
Ludność aktywną zawodową można podzielić na pracującą w rolnictwie i zawodach pozarolniczych. Strukturę zawodową rozpatruje się w podziale na 4 sektory:
I sektor - rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, przemysł wydobywczy
II sektor -przemysł przetwórczy i wydobywczy
III sektor - handel i usługi
IV sektor - tzw. usługi wyższego rzędu, np. przetwarzanie informacji, nauka, kultura.
Na świecie występuje duże zróżnicowanie zatrudnienia w poszczególnych sektorach. Struktura zatrudnienia w polskiej gospodarce odbiega od europejskich standardów, gdyż 13% ludności pracuje w rolnictwie, podczas gdy średnia UE to 5%, w sektorze usług pracuje 57% ludności (średnia UE to 68%), w przemyśle pracuje 30% ludności (średnia UE to 26%).
W I kwartale 2012 roku liczba osób zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw stanowiła ok. 5,5 mln osób (w sektorze prywatnym 11,5 mln) natomiast w administracji publicznej - ok 4 mln osób.
Stopy procentowe NBP
Podstawowe stopy procentowe Narodowego Banku Polskiego są jednymi z narzędzi polityki monetarnej banku centralnego. Przy ich pomocy NBP wpływa na wysokość stóp procentowych rynku międzybankowego, a tym samym na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych. Należą do nich
stopa referencyjna
Stopa referencyjna (interwencyjna, repo) - to minimalna rentowność 7-dniowych bonów pieniężnych emitowanych przez NBP. Określa minimalną rentowność operacji otwartego rynku. Stopa referencyjna NBP od dnia 9 maja 2012 wynosi 4,75%
stopa lombardowa
Stopa lombardowa (kredyt lombardowy) określa cenę, po której bank centralny udziela bankom komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartościowych. Kwota kredytu nie może przekroczyć równowartości 85% (tzw. haircut wynosi 15%) papierów wartościowych obciążonych zastawem. Obecnie stopa lombardowa wynosi 6,25%
stopa depozytowa
Stopa depozytowa określa oprocentowanie jednodniowych depozytów składanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Obecnie stopa depozytowa wynosi 3,25%
stopa redyskontowa (redyskonto weksli)
Stopa redyskontowa (stopa redyskontowa weksli, s.r.w.) określa cenę, po jakiej bank centralny udziela kredytów bankom komercyjnym (kupuje weksle od banków komercyjnych). Od 10 maja 2012 stopa redyskontowa wynosi 5%
stopy rezerwy obowiązkowej
Stopa rezerw obowiązkowych to miernik kwoty rezerw obowiązkowych, jaką banki komercyjne są zobowiązane wpłacić do banku centralnego (w Polsce jest nim NBP) w celu zabezpieczenia ich wypłacalności (banków komercyjnych). Obecnie wynosi ona 4,5%.
Poziom stóp procentowych determinuje również atrakcyjność danego kraju jako miejsca lokowania wolnego kapitału w formie inwestycji portfelowych. Podstawową stopą procentową służącą do międzynarodowych porównań jest długoterminowa stopa procentowa mierzona na bazie 10-letnich obligacji skarbowych o stałym oprocentowaniu. W 2011r. oprocentowanie polskich obligacji wynosiło ok. 6%, najniżej oprocentowane (najbardziej atrakcyjne) były obligacje Niemiec i Estonii (ok 3%), zaś najwyżej - obligacje Grecji, musiała ona płacić za nie aż 11,73%.
Społeczeństwo
Według danych GUS na dzień 31.12.2011r. w Polsce jest 38,5 mln ludności, w tym 20 mln kobiet i 18,5 mln mężczyzn (na 100 mężczyzn przypada średnio 109 kobiet). Około 63% ludności jest w wieku produkcyjnym.
Liczba urodzeń i zgonów (przyrost naturalny)
W 2011 roku przyrost naturalny był dodatni i wynosił 0,3, jednak był mniejszy niż w 2010 roku. Ujemny przyrost naturalny zanotowano w Polsce w latach 2001-2006.
Liczba małżeństw i rozwodów
W 2011 roku w porównaniu z 2010 rokiem mniej było w Polsce zawartych małżeństw (ok. 220 tys.), a więcej rozwodów (ok. 65 tys.).
Eksport netto to różnica między eksportem a importem w danym okresie czasu
1