Gospodarka – procesy związane z produkcją dóbr i usług. Ogól relacji zachodzących między uczestnikami procesów gospodarczych.

Podmioty gospodarcze:

• przedsiębiorstwa (firmy)

• konsumenci

• państwo

• związki zawodowe

• pracownicy

Ekonomia – jest to nauka próbująca wyjaśnić jak społeczeństwa gospodarujące podejmują decyzje co? jak? dla kogo? ile? i gdzie wytwarzać?

Pełni ona funkcję:

• pozytywną – wyjaśnia jak funkcjonuje gospodarka, przedstawia wiedzę ekonomiczną, formułuje hipotezy

• normatywną - pozwala na doradzanie jak zmienić obecną sytuację gospodarczą, jak być powinno

Ekonomię możemy podzielić na:

• mikroekonomię - zajmuje się gospodarka z punktu widzenia pojedynczych podmiotów gospodarstw domowych i przedsiębiorstw

• makroekonomię – zajmuje się gospodarką jako całością, wyjaśnianiem działania całego systemu gospodarczego (gospodarki narodowej) oraz zjawisk w niej zachodzących np. stopą inflacji, PKB, bezrobociem

PKB (produkt krajowy brutto) = suma wytwarzanych dóbr i usług

tempo wzrostu PKB

np. w 2001r w USA 9 razy obniżano stopy procentowe aby zwiększyć aktywność aktywów gospodarczych

cykl koniunkturalny - trwa ok. 11 lat

jeśli PKB roku obecnego = PKB roku poprzedniego oznacza to, że gospodarka się rozwija

jeśli PKB < od PKB roku poprzedniego oznacza to, że gospodarka przechodzi kryzys

np. w USA nastąpił Wielki Kryzys w latach 1929-1932 gdzie produkcja spadła o 50%, a w Europie o 40% oznacza to, że zamykały się firmy co powodowało duże bezrobocie ok. 20 mln osób w USA. Wtedy tez powstała ekonomia Keyssowska.

cykl współczesny (trwa ok. 4-6 lat)

Różnica między szczytem a dnem recesji jest niewielka dzięki makroekonomicznym narzędziom.

Jeśli gospodarka zbyt szybko się rozwija można:

• podnieść podatki

• podnieść stopy procentowe

• zmniejszyć wydatki budżetowe

Jeśli jest w fazie recesji należy:

• zmniejszyć podatki

• obniżyć stopy procentowe

Narzędzia ułatwiające poruszanie się w świecie gospodarki:

• liczby np. w rocznikach statystycznych (np. wskaźnikiem spadku koniunktury są spadki sprzedaży samochodów czy mieszkań)

• wskaźniki, indeksy np. cen

• szeregi czasowe

• wartości nominalne np. pensje

• wartości realne np. na ile dóbr starczy pensja

PKB nominalny = 800²⁰⁰²

PKB realny =

deflator PKB = stopa inflacji x 100

Ekonomiści w gospodarce posługują się modelami np popyt i podaż.

Homo oeconomicus - czyli człowiek działający racjonalnie

Ekonomia opiera się na podstawowym założeniu - racjonalnego działania i działa zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania.

Zasada ta może być realizowana wg :

1. zasada maksymalizacji celu – dane są środki, działam tak aby osiągnąć maksymalny efekt

lub

1. zasada oszczędności środków – dany jest cel, staramy się go osiągnąć minimalizując nakłady

wszystkie podmioty działają racjonalnie wg wariantu 1 lub 2.

Krzywa możliwości produkcyjnych tzw. krzywa transformacji - graficzna prezentacja różnych kombinacji dwóch dóbr. Które można wytworzyć, gdy wszystkie zasoby są efektywnie wykorzystane.

Koszt alternatywny – wybór nieuchronne wiążący się z rezygnacją z czegoś innego. Wartość najbardziej cennej nie wykorzystanej możliwości tzw. koszt utraconych możliwości.

Mechanizmy rynku:

• popyt – ilość dobra jaka nabywcy gotowi są zakupić przy różnym poziomie cen

• podaż – ilość dobra jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie cen

• cena - wartość towaru w jednostkach pieniężnych

• pieniądz – środek płatniczy

• towar – dobro przeznaczone na sprzedaż

• rynek – ogół transakcji kupna i sprzedaży, miejsce w którym się dokonuje kupna lub sprzedaży

RODZAJE GOSPODAREK:

NAKAZOWA

cechy:

• wysoki stopień interwencjonizmu państwowego

• środki produkcji są własnością państwa albo są pod jego kontrolą

• celem produkcji jest uzyskanie nakazowej wielkości produkcji a nie zysk

• wysoka podaż dóbr publicznych

wady:

• biurokracja prowadząca do marnotrawstwa rzadkich zasobów i błędnej alokacji

• utrata swobody przez obywateli

• ograniczona suwerenność konsumenta

• brak motywacji do wprowadzania postępu technicznego

• przedkładanie ilości nad jakość

• niski stopień efektywności spowodowany trudnościami w podejmowaniu trafnych decyzji

RYNKOWA

Cechy:

• prywatna własność środków produkcji

• suwerenność konsumenta

• swoboda podejmowania decyzji przez producentów i konsumentów

• konkurencja, obniżki kosztów, efektywne wykorzystanie zasobów

wady:

• niepełne wykorzystanie zasobów gdy konkurencja jest niedoskonała

• monopole nie zawsze działające zgodnie z interesem publicznym

• nierówności polegające na szerokim zróżnicowaniu dochodów i bogactwa

• społeczne koszty produkcji np. zanieczyszczenie powietrza

MIESZANA

Cechy:

• zwiera elementy planowania ekonomicznego i interwencjonizmu w pewnych dziedzinach gospodarki, podczas gdy w pozostałych swobodnie działa mechanizm cenowy.

MONOPOL – powstaje gdy na rynku danego towaru lub usługi dominuje jedna firma. Monopolista może podnosić ceny i ograniczać podaż w celu maksymalizacji zysku.

POPYT – ilość dobra jaką nabywcy są skłonni kupić w danym czasie po określonej cenie.

• potencjalny – chęć nabycia lub posiadania dobra lub usługi, konsument nie musi mieć w danej chwili środków finansowych na to

• efektywny – zapotrzebowanie na dobra i usługi, które konsumenci chcą nabyć w tej chwili

• komplementarny (wiązany) – dotyczy dóbr na które popyt występuje jednocześnie np. chleb i masło

• substytucyjny – dobra mogące się wzajemnie zastępować np. masło i margaryna

• łączny – dotyczy dóbr mających różne zastosowania np. popyt na wełnę może być zgłaszany przez przemysł tekstylny, producentów dywanów, koców itd.

• pochodny – popyt na jedno dobro wywołuje popyt na inne dobro np. wzrost popytu na samochód powoduje wzrost popytu na stal do produkcji

• krzywa popytu – wykazuje ile dobra konsumenci są skłonni nabyć w danym okresie przy różnych cenach

Determinanty popytu:

• zmiana cen innych dóbr lub usług – np. spadek ceny dobra komplementarnego

• wzrost ceny dobra substytucyjnego – wzrost ceny jednego z nich powoduje spadek popytu na nie i wzrost popytu na jego substytut

• wzrost dochodu -powoduje wzrost popytu na wiele innych dóbr

• zmiany w gustach konsumenta - przyczyną mogą być zmiany mody, skuteczna reklama itd.

Efekt owczego pędu - pewna grupa konsumentów podejmuje decyzje o kupnie jakiegoś dobra tylko dlatego że zakupu dokonują inni nabywcy (np. koledzy, znajomi) tzw efekt naśladownictwa

Efekt snobizmu - konsumenci o zakupie danego dobra decydują się dlatego że z zakupu zrezygnowali inni konsumenci albo rezygnują z zakupu dlatego że inni zdecydowali się na zakup.

Efekt Veblena - dotyczy dóbr luksusowych i występuje w grupie konsumentów o najwyższych dochodach. Jeśli spada cena tych drogich dóbr wzrasta na nie popyt i na zakup mogą pozwolić sobie konsumenci o niższych dochodach – dlatego wtedy ci najbogatsi rezygnują z zakupu. Jełsi natomiast cena wzrasta – konsumenci o wysokich dochodach kupują luksusowe dobra dlatego że posiadanie ich świadczy o wysokiej pozycji i przynależności do elity.

2002-11-18

POPYT

Rynek konkurencji doskonałej:

• duża liczba kupujących i sprzedających

• cena jest ustalana żywiołowo w wyniku ścierania się popytu i podaży

• produkt wytworzony jest doskonały i jednorodny

• gdy nie jesteśmy w stanie rozróżnić marki np. jabłek, marchewek

• można bez przeszkód wejść i wyjść z rynku

Model pajęczyny:

1. konsumenci podejmują decyzje o zakupie na podstawie cen kształtujących się w danej chwili

2. producenci podejmują decyzje o sprzedaży na podstawie ceny dnia poprzedniego

dynamiczna cena równowagi – chwilowa równowaga ceny do pierwszej zmiany popytu lub podaży

Każde przesunięcie krzywej powoduje zmianę ceny.

Cena równowagi występuje wtedy gdy popyt = podaży

MODEL PAJĘCZYNY

wzrost popytu powoduje wzrost ceny a to powoduje rozszerzenie podaży

spadek popytu powoduje obniżenie ceny i kurczenie się podaży

wzrost podaży powoduje obniżenie ceny co wpływa na rozszerzenie popytu

spadek podaży powoduje wzrost ceny co wpływa na kurczenie się popytu

Nadwyżka konsumenta i producenta

Nadwyżka konsumenta - jeśli na rynku ukształtuje się równowaga i ustali się cena równowagi, to część konsumentów którzy byliby w stanie zakupić towar po cenie wyższej niż cena równowagi osiąga korzyści netto, kupując dobro po cenie rynkowej.

Nadwyżka producenta - nadwyżka między kosztami a cena rynkową

Cena maksymalna - cena narzucona producentom przez rząd powyżej, której nie mogą sprzedawać swojego wyrobu np. leki, gaz, energia, papierosy. Ustalona jest zawsze poniżej krzywej równowagi, chroni konsumenta

Jeśli cena maksymalna zostanie ustalona poniżej punktu równowagi, nastąpi zmniejszenie podaży (do Q₁), wzrośnie popyt (do Q₂ ) i powstanie niedobór danego dobra na rynku w ilości Q₁ i Q_2.

A niedobór dobra na rynku spowoduje np. duże kolejki co można złagodzić przez reglamentacje czyli przyznawanie nabywcom prawa do zakupu określonej ilości dobra za pomocą systemu kartek. Drugim sposobem są zakupy rządowe – tzn państwo kupuje od producentów towar po wyższej cenie a następnie sprzedaje go konsumentom po cenie maksymalnej.

Cena minimalna – cena po jakiej Państwo zobowiązuje się kupić od producentów towar, jeśli cena rynkowa spadłaby poniżej tej ceny. Cena ta chroni producentów. Jest ustalona zawsze powyżej ceny równowagi.

Po wprowadzeniu ceny minimalnej na rynku powstaje nadmiar dobra.

ELASTYCZNOŚĆ POPYTU

W 1870r nastąpiła II rewolucja przemysłowa.

Alfred Marshal wymyślił

elastyczność cenową popytu elastyczność mieszana popytu

(PED) (CED)

Ernest Engel dochodowa elastyczność popytu (IED)

Elastyczność popytu – jest miarą procentowej zmiany popytu na dane dobro do względnej zmiany czynnika oddziaływującego na popyt.

CENOWA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU (PED) – określa siłę reakcji popytu na dane dobro na zmianę ceny tego dobra

r_d – procentowa zmiana popytu

r_p – procentowa zmiana ceny

d₁ – wielkość popytu po zmianie

d₀ – wielkość popytu w okresie wyjściowym

p₁ – cena po zmianie

p₀ – cena w okresie wyjściowym

np.

zmiana bezwzględna:

P₀ = 50zł

P₁ = 60zł ∆P= P₁-P₀= 60-50=+10zł

zmiana względna (tzw. procentowa):

% zmiana ceny wynosi 20%.

zmiana ceny o 20% spowodowała spadek popytu o 10%

PED > 1 popyt jest elastyczny

PED < 1 popyt nieelastyczny

PED = 1 elastyczność jednostkowa

PED = 0 popyt sztywny, doskonale nieelastyczny

PED + ∞ popyt doskonale elastyczny

ELASTYCZNOŚĆ MIESZANA POPYTU (CED) - jest miarą procentowej zmiany wielkości popytu na dobro A do procentowej zmiany ceny dobra B

gdzie : procentowa zmiana popytu na dobro A

procentowa zmiana ceny dobra B

CED < 0 – są to dobra komplementarne

CED > 0 - są to dobra substytucyjne

DOCHODOWA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU (IED) – mierzy siłę reakcji popytu na zmiany dochodu nabywców

gdzie r_d – procentowa zmiana wielkości popytu na dane dobro obliczana jako:

r₁ – procentowa zmiana wielkości dochodu, którą obliczmy:

I₁ – dochód po zmianie; I₀ – dochód wyjściowy

Trzy rodzaje dóbr wg Engla

normalne podrzędne

IED > 0 IED < 0

Podstawowe wyższego rzędu

0 < IED < 1 IED > 1

Zależności między wzrostem dochodu a zmianą popytu na różne dobra obrazują tzw. krzywe Engla.

PODAŻ – ilość dobra jaką producenci są gotowi zaoferować na sprzedaż przy danym poziomie cen

• wiązana - jest wynikiem nieuchronnej współzależności pomiędzy podażą dwóch dóbr np. benzyny i ropy

• konkurencyjna - pojawia się możliwość produkcji dóbr alternatywnych przy użyciu tego samego zasobu np. ziemia może być użyta pod budowę autostrady lub służyć jako grunt orny

Determinanty podaży:

• zmiany wielkości kosztów produkcji – prowadzą do zmiany wielkości zysku osiąganego z produkcji. Wzrost kosztów powoduje zmniejszenie produkcji towaru i odwrotnie.

• zmiany cen dóbr asortymentowych – podaż dóbr produkowanych przez firmę jest ze sobą związana. Wzrost ceny jednego z nich powoduje spadek podaży innego dobra np. firma produkująca spodnie i spódnice to wzrost ceny spodni spowoduje zwiększenie ich produkcji i zmniejszenie podaży spódnic

• zmiany w technologii – udoskonalenia technologiczne pozwolą producentowi na dostarczenie większej ilości dobra

• zmiany pogody – mogą wpływać na podaż produktów rolnych

• subsydia – finansowanie przez państwo niektórych dziedzin lub wyrobów wpływa na zwiększenie ich podaży np. górnictwo, hutnictwo

• liczba producentów na rynku

• wzrost podatków pośrednich – np. VAT, zmniejszają zysk i w konsekwencji podaż

• ceny czynników wytwórczych – decydują o kosztach produkcji

Popyt i podaż są bardziej elastyczne w długim okresie.

struktura popytu - procentowy udział dóbr i usług w budżecie

Konsumenci sami podejmują decyzje, ustalają swój koszyk dóbr i usług w celu maksymalizacji potrzeb.

Podmiot gospodarczy – wyodrębniona organizacyjnie, prawnie i ekonomicznie jednostka zatrudniająca określona liczbę pracowników.

podmioty gospodarcze można podzielić wg:

• wielkości

• formy własności np. spółki zagraniczne, joint-venture

• branży

• formy prawnej np. spółka akcyjna, spółka osobowa, kapitałowa

cele działalności:

• maksymalizacja zysku lub minimalizacja strat

• zaspokojenie potrzeb klienta

• rozwój np. ekspansja na rynek, inwestycje

• podniesienie jakości usług

• zdobycie nowych konsumentów

• zysk

TEORIA ZACHOWAŃ KONSUMENTÓW

Każdy konsument podejmuje decyzje dotyczące konsumpcji na podstawie własnych preferencji i innych obiektywnych ograniczeń np. dochodu i cen rynkowych kupowanych dóbr i usług.

Jednym ze sposobów wyjaśnienia zachowania się konsumenta jest teoria użyteczności krańcowej. Aby to przedstawić należy wyjaśnić termin użyteczności całkowitej.

Użyteczność całkowita -jest to całkowita satysfakcja uzyskiwana ze spożycia określonej ilości dobra lub usługi.

Użyteczność krańcowa – przyrost użyteczności całkowitej spowodowany wzrostem konsumpcji dobra o jedną jednostkę.

Krzywe użyteczności całkowitej (TU) i krańcowej (MU)

Równowaga konsumenta (optimum) oznacza stabilizacje struktury jego wydatków dopóki nie zachodzą zmiany dochodów cen i preferencji.

Krańcowa użyteczność dobra A krańcowa użyteczność dobra B

Cena dobra A cena dobra B

Krzywe obojętności konsumenta posiadają kilka właściwości:

• dla każdego konsumenta można wyznaczyć nieskończenie wiele krzywych obojętności (rys. poniżej)

• są one nachylone ujemnie, co znaczy że jeśli konsument zwiększa spożycie jednego dobra to jednocześnie zmniejsza spożycie drugiego

• przesuwanie się wzdłuż krzywej I z punktu a do b i c oznacza zastępowanie (substytucję) jednego dobra drugim.

• krzywe obojętności nie przecinają się dlatego że układ preferencji konsumenta jest spójny. Każda następna krzywa wskazuje na wyższy poziom zadowolenia konsumenta

Każdy konsument dysponuje ograniczonym dochodem (budżetem), który przeznacza na zakup dóbr czy usług.

Możliwości wyboru zależą więc od wysokości budżetu konsumenta i od poziomu cen. Możliwości te można przedstawić graficznie jako krzywe ograniczenia budżetowego – czyli zbiór wszystkich kombinacji dwóch dóbr, które konsument może kupić przy określonym dochodzie i danych cenach.

Krzywe ograniczenia budżetowego charakteryzują się następującymi cechami:

• przedstawiają możliwości konsumenta o pewnym dochodzie przy ustalonych cenach – czuli pokazuje co konsument może kupić

• ulegają przesunięciu gdy zmieniają się dochody. Wzrost dochodu powoduje przesunięcie się w prawo do a₁ i b₁ a zmniejszenie dochodu – w lewo do a₂ i b₂

• ma nachylenie ujemne bo jeśli konsument chce nabyć dobro A musi zrezygnować z pewnej ilości dobra B

• jeśli wzrośnie cena dobra B linia przesunie się z ab do ab₁ a jeśli nastąpi spadek ceny linia przesunie się do ab₂

Na rysunku poniżej przedstawiono linię ograniczenia budżetowego ab, która została nałożona na mapę obojętności. Dążąc do maksymalizacji użyteczności konsument wybierze taki zestaw dóbr , który pozwoli mu się znaleźć na najwyższej dostępnej krzywej.

W tym przykładzie będzie to punkt styczności krzywej II i linii ab. Punkt ten jest zwany punktem równowagi konsumenta. Jeśli np. konsument wolałby kombinacje f nie może jej wybrać gdyż jest po za linią ograniczenia dochodowego.

Konsumenci tak wydatkują swoje dochody aby użyteczność ostatniej jednostki pieniężnej na różne dobra i usługi była jednakowa. Równowaga (optimum) konsumenta oznacza stan stabilizacji jego wydatków dopóki nie zachodzą zmiany dochodów, cen i preferencji.

Wzrost dochodów konsumenta oznacza przesunięcie linii ograniczenia budżetowego w prawo a spadek dochodu w lewo. Z poniższego rysunku wynika że wraz ze wzrostem dochodów rośnie spożycie obu dóbr. Oznacza to że dobra te należą do normalnych. Wraz ze wzrostem dochodu na dobra podrzędne popyt na nie spada. Na poniższym rysunku dobro A jest podrzędne, a dobro B normalne. Wzrost dochodu powoduje przesunięcie na coraz wyższe krzywe (I, II, III) co wiąże się z większą ilością kupowanych dóbr B i spadkiem spożyci a dobra A.

Wpływ wzrostu dochodu na wielkość spożycia dobra podrzędnego i normalnego

Wpływ wzrostu ceny dobra B (dobro Giffena) na równowagę konsumenta (dobra – normalne)

Spadek ceny dobra B wywołuje wzrost spożycia tego dobra i spadek zakupów dobra A. Zjawisko to wystąpi gdy A i B są substytutami.

wpływ spadku ceny dobra B na równowagę konsumenta

Obniżanie ceny dobra B spowoduje przesunięcie krzywej ograniczenia dochodowego z ab do ab₁ i następnie do ab₂ . Pozwoli to konsumentowi przesuwać się na coraz wyższe krzywe obojętności i zwiększyć konsumpcję obu dóbr. Tego typu zjawisko wystąpi gdy dobra A i B są dobrami komplementarnymi. Spadek ceny B wywoła wzrost popytu na dobro A.

wpływ spadku ceny dobra B na równowagę konsumenta (dobra komplementarne)

Spadek ceny skłania do zakupu większej ilości dobra, którego cena spadła a ograniczenia zakupu innych dóbr. Postępując racjonalnie zastępuje inne dobra dobrem tańszym. Jest to efekt substytucyjny.

Jednocześnie spadek ceny dobra powoduje, że posiadając określony dochód może on kupić więcej dobra czyli jego dochód wzrasta. Może przy danym dochodzie przejść na wyższą krzywą. Jest to dochodowy efekt zmiany ceny. Działanie tych efektów przedstawia poniższy rysunek:

Wyjściową linię ograniczenia obrazuje krzywa ab. Równowagę konsument osiąga w punkcie d na krzywej I. Spadek ceny dobra B powoduje przesunięcie do linii ab₁ i pozwala konsumentowi przesunąć się do wyższej krzywej II. Równowaga została przesunięta do punktu d₁. Odpowiada to zwiększeniu konsumpcji z B₀ do B₁.

2002-12-02

krótki okres ekonomiczny - nie dokonany, można dokonywać zmian czynników zmiennych

(np. pracy)

długi okres ekonomiczny – można dokonać zwiększenia nakładu wszystkich czynników

w każdej dziedzinie okres krótki i długi trwa inaczej.

funkcja produkcji w okresie długim funkcja produkcji w okresie krótkim

Głównym celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku lub minimalizacja kosztów.

ZYSK = UTARG – KOSZTY

(przychody ze sprzedaży w firmie) (nakłady jakie firma ponosi, związane z

produkcją dóbr i usług)

ekonomista Carnot określił sposób matematyczny:

Ż (Q) = U (Q) – K (Q); Ż = max gdy Ż (Q) = 0, Z’ (Q) = U’ (Q) – K’ (Q)

Funkcja osiąga max gdy 1 pochodna = 0

stąd K’ (Q) = U’ (Q)

REGUŁA COURNOT MC = MR

KOSZTY

Kosztami - nazywamy nakłady w wyrażeniu pieniężnym jakie firma ponosi w związku z produkcją dóbr i usług

Koszty prywatne - ponoszone przez organizację, wliczone w rachunek firmy

Koszty społeczne - ponoszone przez społeczeństwo wskutek działalności innych jednostek i ponoszą je osoby nie związane z tą działalnością (obciążają inne osoby niż te prowadzące działalność). Są one elementem efektów zewnętrznych:

• dodatnich – korzystne, korzyść społeczna np. uprzemysłowienie ale powoduje to

• ujemnych – np. zanieczyszczenie środowiska

Rząd musi reagować poprzez przepisy, sankcje aby minimalizować koszty społeczne.

Koszty księgowe – koszty ponoszone przez firmę,

• rzeczowe

• osobowe

zarejestrowane w firmie nakłady pieniężne

• stałe (FC)

• zmienne (VC)

• całkowite (TC)

• koszty przeciętne – wilekość przeliczana na jednostkę produkcyjną

• zmienne (AVC)

• stałe (AFC)

koszt ekonomiczny = koszt księgowy + koszt alternetywny

przykład :

100.000

10.000 odsetki

5.000 premia przedsiębiortwa

5.000 ryzyko (wynagrodzenie za ryzyko)

20.000 koszt alternatywny dla ekonomisty

koszt ekonomiczny 120.000

koszt alternatywny = zysk normalny (w ujęciu księgowym)

możliwe wyniki przedsiębiorstwa:

Kc > Uc = strata

Kc = Uc = zysk normalny (dla księgowosci)

KC = Uc = 0 (dla ekonomistów)

Kc < Uc = zysk

Kc - koszt całowity

Uc - utarg całowity

zysk dodatni

zysk nadzwyczajny

MC = MR – wyznacza równowagę firmy

Okres krótki

Koszt krańcowy = utarg całkowity

Kwadrat o bokach 0,Qc,C,P₁ – to jest koszt całkowity

Okres długi

Punkt zamknięcia będzie punktem rentowności

Korzyści skali

MONOPOL

Koszt infrastruktury jest tak ogromny że nie opłaca się tworzyć nowej firmy np. PKP czy telekomunikacja. Jest to spowodowane korzyściami skali.

Powstaje wtedy monopol czysty tzn. im większa ilość jednostek tym mniejszy jest koszt

Monopol pełny – nie ma krzywej rynkowej popytu, producent sam ustala cenę i wielkość produkcji. Monopole nie są zainteresowane postępem technicznym np. PKP

Bariery wejścia:

• prawne np. licencje, patenty

• geograficzne np. wyciągi narciarskie

• zasoby

• klimatyczne

• posiadane technologie

• ekonomiczne – duże zasoby pieniężne

• stosowane przez państwo – licencje (np. w farmaceutyce), kontyngenty, patenty, koncesje

• towarowe – znaki towarowe

monopol

• 1 producent

• brak substytutów bliskich

• producent ma wpływ na cenę poprzez zmiany wielkości produkcji

• brak krzywej podaży

• istnieje krzywa rynkowa popytu, bo mamy duża ilość kupujących

• krzywa popytu jest malejąca

utarg = wielkość x cena sprzedaży

jeśli koszt ekonomiczny < utargu całkowitego tzn, że firma osiągnęła zysk

Utarg w monopolu

Skutki monopolu:

• wyższa cena

• mniejsza ilość produkcji (produktów na rynku)

• spadek jakości

• społeczny koszt monopolu

• producent zmniejsza produkcję i tym samym obniża koszty, ponieważ nie opłaca mu się w pełni wykorzystywać swoich zasobów

jak walczyć z monopolami?

• wprowadzanie cen maksymalnych co powoduje zwiększenia podaży

• przepisy prawne - ustawodawstwo monopolowe; zabraniające konkurencji monopolistycznej. Pierwsza ustawa powstała w 1890r

• powstanie Urzędu Antymonopolowego

• nisze rynkowe

• zmniejszanie ceł i barier

• zmniejszenie liczby licencji tam gdzie nie jest potrzebna duża ilość

OLIGOPOL

• liczba dostawców 3-8

• mogą współpracować (nielegalnie)

• mogą konkurować

• mogą umawiać się co do wielkości produkcji i cenowo (dyktując ceny na rynku)

• rynek ten jest bardzo zróżnicowany

• wielu kupujących

• duże bariery wejścia np. technologiczna, ekonomiczna, kosztów (nie ma prawnych i administracyjnych)

Produkty homogeniczne:

• oligopole wytwarzające dobra bardzo podobne produkty np. Coca-Cola i Pepsi

• albo zróżnicowane np. samochody i kremy

Jeśli jest to identyczny produkt występuje konkurencja cenowa i niecenowa.

Nie opłaca się konkurować cenowo, ponieważ mniejsze firmy upadną.

W oligopolu ustabilizowanym – nie konkurują ze sobą cenowo

W oligopolu nieustabilizowanym – konkurują ze sobą cenowo

Na rynku oligopolu występuje konkurencja niecenowa. Ceny się nie zmieniają nawet przy zmianie kosztów, są stabilne.

Wskaźnik 1CR – mówi nam jaką część rynku zaspokaja 1 firma

W Europie mamy wskaźniki 1CR, 3CR, 5CR (jaką część rynku zaspokaja 1 firma, 3 firmy, 5 firm). W USA są wskaźniki parzyste 2CR, 4CR, 6CR

CRp – jaką część całości produkcji wytwarza 1 firma największa (w Wielkiej Brytanii firma powyżej 25% to monopolista, w Polsce 40-50% rynku)

Konkurencja niecenowa poprzez:

• reklamę

• promocję

• podnoszenie jakości

• opakowanie

• wysokie normy np. żywieniowe, zdrowotne

• różnicowanie produktu np. różne smaki jogurtów (tzw dywersyfikacja produktu)

• serwis, szybkość napraw

• gwarancja

• formy sprzedaży (kredyt, raty)

• sponsoring

• wprowadzanie nowości np. stary produkt z nowa nazwą o którym klient nie wie że jest to stary produkt

• wydatki na badania i rozwój

• marka

• dywersyfikacja produkcji tzn zróżnicowanie produkcji firmy samochodowe zakładają banki np. Daewoo Bank,

Na rynku oligopoli powstają konglomeraty tzn firmy o dużym wachlarzu usług np. firma M3:

• artykuły papiernicze

• folia

• artykuły malarskie itd. ...