ZAGADNIENIA Z MIKROEKONOMI I MAKROEKONOMI 2009/2010

1.PRZEDMIOT EKONOMII

Ekonomia to:

-nauka badająca problem rzadkość dóbr

-Nauka zajmująca się procesami gospodarczymi tzn. produkcją, dystrybucją , wymianą i konsumpcją środków zaspokajających ludzkie potrzeby

-Jest nauką nomotetyczną – zajmuje się opisem i analizą rzeczywistości, badaniem istotnych wewnętrznych związków gospodarczych, ustalaniem i formułowaniem praw ekonomicznych. Inne nauki społeczne, takie jak prawo, historia, psychologia czy socjologia, zajmują się innymi aspektami. Ekonomia korzysta z ich dorobku i stwarza im teoretyczne podstawy oceny życia społecznego.

Do nauk ekonomicznych zalicza się także:

-historię gospodarczą

-ekonomikę

-statystykę gospodarczą

Ekonomia pełni funkcję:

-Poznawczą- polega na tym, że dostarcza ona wiedzy o kategoriach, zjawiska procesach gospodarczych pozwala odpowiedzieć na pytanie: co, jak i dla kogo produkować?

-Aplikacyjną-dostarcza wskazówek , które ułatwiają podmiotom gospodarczym podejmowanie prawidłowych decyzji

1.2 Ekonomia dzieli się na:

-Ekonomia pozytywna - zajmuje się światem takim, jakim on jest, a nie takim, jakim powinien być. Unika wprowadzania sądów wartościujących.
-Ekonomia normatywna (postulatywną) - zajmuje się sądami wartościującymi tzn. odpowiada na pytanie, jakie powinny

1.3 Mikroekonomia i Makroekonomia

-Mikroekonomia - bada określone decyzje alokacyjne podejmowane przez poszczególne podmioty gospodarcze na określonych rynkach. Mikroekonomia zajmuje się więc m.in. takimi zagadnieniami, jak: co określa cenę poszczególnego dobra, co decyduje o wielkości produkcji danej firmy czy gałęzi przemysłu, co decyduje o wysokości płac, zysków, stopy procentowej, a także tym, jak poszczególne narzędzia ingerencji państwa w sprawy gospodarcze (np. ustawa o minimum płacowym czy ceny minimalne w rolnictwie) wpływają na poziom produkcji na poszczególnych rynkach. Upraszcza ona rzeczywistość
-Makroekonomia - bada ona problemy alokacji na poziomie całej gospodarki narodowej. Interesują ją takie zagadnienia jak np. wzrost gospodarczy, cykliczność rozwoju, alokacja, bezrobocie. Przedmiotem badań makroekonomii są również wielkie organizacje transnarodowe, gospodarka grupy zintegrowanych państw (Unii Europejskiej, EFTA itp.), a także problemy globalne (przeludnienie świata, zagrożenie ekologiczne ludzkości

1.4 Prawo ekonomiczne-

jest to stały, powtarzający się związek między zjawiskami ekonomicznymi. Weryfikacja dokonuje się na podstawie 3 zasadniczych zasad:

1) obiektywność praw ekonomicznych i przyrodniczych co oznacza, że prawa te są niezależnie od naszej świadomości i woli;
2) historyczny charakter praw ekonomicznych- działają tak długo, jak długo istnieją określone warunki ekonomiczne
-prawa ogólne, -prawa wspólne, -prawa specyficzne
3) statystyczność praw ekonomiczny - prawa ekonomiczne działają w masie statystycznej poprzez matematyczne prawo wielkich liczb, instrumentem badawczym jest tu rachunek prawdopodobieństwa formułowany w statystyce matematycznej.

Zjawisko ekonomiczne- to fakty, zdarzenia które można zaobserwować w otaczającej rzeczywistości gospodarczej np. zmiana cen , popytu i podaży towarów żywnościowych lub wahanie się cen papierów wartościowych na giełdzie.

Kategoria ekonomiczna- abstrakcyjne pojęcia wyrażające ogólne własności różnych elementów i aspektów procesu gospodarowania.  Np. wyróżniamy takie kategorie jak: praca, produkcja, wymiana, rynek, pieniądz, towar, cena, płaca, dochód, popyt, podaż, kapitał, procent, zysk itd.

Model (teoria) ekonomiczna - to uproszczony obraz rzeczywistości, który zawiera interesujące nas aspekty, zachowania się ludzi, zachowań jednostek gospodarczych oraz funkcjonowanie gospodarki jako całości.

2.PODSTAWOWE POJECIA EKONOMICZNE

2.1 Potrzeby człowieka i możliwości ich zaspokajania

Potrzeby to wszystko co jest potrzebne, nieodzowne, konieczne, czyli takie, bez których nie można się obejść. Możemy je również określić, jako okoliczności zmuszające do takiego, a nie innego postępowania. Wspólnym elementem wszystkich tych określeń jest konieczność

- z punktu widzenia ekonomii potrzeby związane są z pewnymi dobrami np. mamy potrzebę posiadania samochodu.

Abraham H. Maslow. Podzielił je na:

Właściwości potrzeb:

- nie ograniczone co do rodzaju (co chwilę pojawiają się nowości)

-są ograniczone w swej pojemności (np. potrzeba żywności)

-są komplementarne (uzupełniające się np. samochód i paliwo)

-substytucyjne są zastępowane np. długopis zamiast pióra

-potrzeby są odradzające się

Środki do zaspokajania potrzeb:

-materialne tzw. dobra obejmujące zasoby przyrody oraz wytworzone przez człowieka

-niematerialne np. wiedza informacje

2.2 Pojęcie i rodzaje dóbr

*dobra -to środki służące zaspokajaniu ludzkich potrzeb, przedmioty: materialne i niematerialne

*Dobra konsumpcyjne - służą zaspokajaniu potrzeb (jednorazowo lub stopniowo)

-trwałe

-nietrwałe

-niezbędne

-luksusowe

*Dobra produkcyjne - służą  wytwarzaniu dóbr konsumpcyjnych i innych dóbr produkcyjnych

*Dobra wolne - występujące w przyrodzie w nieograniczonej ilości (np. powietrze)

*Dobra pierwotne – dobra dostarczane bezpośrednio przez przyrodę

*Dobra ekonomiczne - wytworzone przez człowieka do ich wytworzenia trzeba użyć pracy ludzkiej oraz innych dóbr ekonomicznych i dóbr pierwotnych

*Dobra rzadkie  - w danym czasie mogą być wytworzone w określonej ilości i tylko częściowo zaspokoić potrzeb

2.3 RZADKOŚĆ

Rzadkość- jedno z podstawowych pojęć ekonomii, określające ograniczoną ilość zasobów w stosunku do nieograniczonych potrzeb

-jest stanem, w którym nasze chęci do posiadania określonych dóbr i korzystania z określonych usług przekraczają nasze możliwości ich wytworzenia w dostatecznej ilości i jakości. Stale mamy mniej niż chcielibyśmy mieć

Konsekwencje rzadkości

Zawsze istnieje więcej niż jedna możliwość wykorzystania danego dobra

Istnieje konieczność dokonywania wyboru spośród alternatywnych form korzystania z dobra

Rys. Ruch okrężny między przedsiębiorstwem a gospodarstwem domowym - model uproszczony.

2.4. GOSPODAROWANIE I RACJONALNOŚĆ, RACHUNEK EKONOMICZNY

Gospodarowanie, czyli gospodarcza działalność ludzka. Jest

Świadomym rozdziałem ograniczonych co do rozmiarów zasobów między różne konkurujące wzajemnie cele.

Proces gospodarowania –to proces produkcji, wymiany, konsumpcji dóbr polega na podejmowaniu różnych decyzji określanych mianem decyzji gospodarczych czy też społeczno- gospodarczych. Najczęściej ich podział na makro odnoszące się do gospodarki, jako całości i mikro dotyczące gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Inny podział ze wzg. Na horyzont czasowy( decyzje długo i krótko-terminowe oraz rodzaj działalności konsumpcyjne i produkcyjne

W procesie gospodarowania podmiotem działalności są ludzie (poszczególne jednostki, grupy ludzi, społeczeństwo jako całość itd.). Są oni zwykle odpowiednio zorganizowani i tworzą podmioty gospodarcze. Mianem podmiotu gospodarczego (czy też podmiotu gospodarującego) możemy określić każdego aktywnego uczestnika procesu gospodarowania.

Podstawowym podmiotem procesu gosp. są dziś przedsiębiorcy a także gospodarstwa domowe, ważnym podmiotem gospodarczym jest także państwo.

Racjonalność gospodarowania, racjonalność ekonomiczna, zasada racjonalnego gospodarowania, sposób postępowania podmiotów gospodarczych, które uświadamiając sobie cel swojej działalności oraz ograniczoność (rzadkość) środków służących jego realizacji,

2 zasady:

- Dążenie do uzyskania maksymalnych efektów przy określonych, założonych nakładach (zasada największej wydajności) albo

-do minimalizacji nakładów ponoszonych dla osiągnięcia założonego efektu (zasada oszczędności).

Rachunek ekonomiczny odpowiada na pytania: co?, jak?, ile? i kiedy? produkować – stanowi zatem podstawę ustalania programów produkcji, kierunków i warunków jej sprzedaży, w dostosowaniu do warunków dyktowanych przez rynek.

Posługiwanie się rachunkiem ekonomicznym zależy od trzech warunków:

-efekty działalności i nakłady muszą być mierzalne tzn. dające się określić w określonych jednostkach miary

-efekty i nakłady muszą być wyrażone w takich samych jednostkach miary

-po trzecie należy dysponować możliwie jednoznacznym kryterium wyboru

Nie wszystkie decyzje społeczno –gospodarcze muszą być oparte na precyzyjnym rachunku ekonomicznym.

2.5 PRODUKCJA I KONSUMPCJA

*produkcja-to świadoma i celowa działalność człowieka mająca na celu przekształcenie zasobów przyrody w dobra służące zaspokajaniu ludzkich potrzeb

*Konsumpcja polega na zaspokajaniu ludzkich przy pomocy dóbr i usług. Konsumpcja w mikroekonomii to zużywanie posiadanych dóbr w celu bezpośredniego zaspokojenia ludzkich potrzeb, które wpływa na poziom odnoszonej przez konsumenta użyteczności.

W makroekonomii konsumpcja to wydatki gospodarstw domowych na zakup dóbr. W tym znaczeniu wyróżniamy konsumpcję autonomiczną i dodatkową. Konsumpcja autonomiczna jest niezależna od dochodów, stanowi ona - oczywiście według subiektywnej oceny danego konsumenta - niezbędne minimum, zapewniające egzystencję. Konsumpcja dodatkowa jest natomiast uwarunkowana wysokością dochodów, oznacza wydatki na dobra, które nie są niezbędne do życia. Alternatywą dla konsumpcji dodatkowej jest oszczędzanie, czyli przeznaczanie pieniędzy na konsumpcję w przyszłości.

Bez produkcji nie ma podziału, bez podziału nie ma konsumpcji, a konsumpcja napędza produkcję.

2.6 CZYNNIKI PRODUKCJI

**Czym są czynniki produkcji? Jakie są ich rodzaje?

Czynniki produkcji to wszystkie dobra pierwotne i ekonomiczne oraz praca stosowane w produkcji do wytwarzania dóbr i usług. Dzielą się na:
a) ziemię - dobra pierwotne, to co nie jest wytworzone przez człowieka np. surowce mineralne, lasy, wody itp.;
b) pracę - ludzie wraz ze swoją wiedzą, zdolnościami i umiejętnościami;
c) kapitał – zasób środków pieniężnych i rzeczowych

To wszystko, co nie jest pracą i ziemią a jest niezbędne do wytwarzania dobra nazywamy kapitałem

Rodzaje kapitału:

-kapitał trwały- składa się z rzeczy zużywalnych stopniowo w procesie produkcji ale nie zmienia postaci fizycznej

-kapitał obrotowy- dobra i usługi nie tylko zużywają się w procesie produkcji ale zmieniają również swoją postać

Czwartym czynnikiem może być TECHNOLOGIA

Cechy czynników produkcji:

-komplementarność ( wzajemne uzupełnianie się) często obejmuje całą grupę czynników produkcji np. maszyna nie będzie działała bez miejsca lokalizacji człowieka i dopływu energii

-substytucyjność (zastępowość)

-odpłatność- ich użytkowanie przynosi dochód właścicielowi

2.7.KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH

Pokazuje, że ilość dobra, z której trzeba zrezygnować w zamian za konkretną ilość drugiego dobra pozostaje stała w miarę wzrostu produkcji

Wskazuje na to, że gdy wzrasta produkcja jednego dobra, trzeba zrezygnować z coraz większej ilości dobra drugiego (lub przy zmniejszaniu produkcji określonego dobra uzyskujemy w zamian coraz to większe ilości innego dobra). Wklęsłość krzywej względem początku układu współrzędnych to następstwo prawa malejących przychodów. Przemieszczając się po krzywej z punktu A do B, z B do C, z C do D uzyskujemy malejące przyrosty produkcji dobra X, poświęcając w zamian rosnące ilości dobra Y.

Krzywa możliwości produkcyjnych oddziela od siebie dwa zbiory - kombinacji nieefektywnych, ale osiągalnych (pod krzywą) i kombinacji nieosiągalnych (nad krzywą). Położenie w punkcie G, to sytuacja, w której nie wykorzystujemy wszystkich zasobów, którymi dysponujemy w danym momencie. Kombinacja w punkcie H jest nieosiągalna przy danych zasobach oraz danym poziomie wiedzy i techniki. Punkt H może zostać osiągnięty w dłuższym okresie czasu, np. w wyniku postępu technicznego. Punkty zawierające się na krzywej możliwości produkcyjnych (np. B, C) pokazują sytuację, w której dostępne zasoby są wykorzystywane w pełni efektywnie. Przejście z punktu A do B, z B co C itd. oznacza przemieszczanie zasobów produkcyjnych (np. maszyn, siły roboczej) z produkcji dobra Y do produkcji dobra X.

Krzywa możliwości produkcyjnych nazywana jest też krzywą transformacji, ze względu na fakt iż przemieszczając zasoby produkcji z jednego dobra do produkcji drugiego dokonujemy swoistej transformacji jednego dobra na drugie.

2.8 NAKŁAD, KOSZT I KOSZT ALTERNATYWNY

KOSZT ALTERNATYWNY-Koszt potencjalnie utraconych możliwości (lub jako koszt utraconych korzyści,

-powstaje wówczas gdy czynniki produkcji są mobilne tzn. gdy mogą być przenoszone do różnych alternatywnych zastosowań

-wybierając jedną z możliwości pozbawiamy się korzyści, jakie moglibyśmy uzyskać gdybyśmy wybrali inną możliwość

-KAŻDY KONKRETNY WYBÓR STRATA KORZYŚCI Z ALTERNATYWNEGO SPOSOBU WYKORZYSTANIA DOBRA

-takich utraconych możliwości może być nieskończenie wiele

-najlepsza z utraconych możliwości to KOSZT ALTERNATYWNY dokonanego wyboru

PRAWO MALEJĄCYCH PRZYCHODÓW

– przy założeniu stałego zasobu czynników produkcji przesuwanie części tych czynników do innej dziedziny produkcji powoduje, że na początku przyrosty produkcji pierwszej w stosunku do produkcji drugiej (zmniejszonej) są duże, ale w miarę kontynuowania tego procesu stosunek efektów dodatnich do ujemnych jest coraz mniejszy.

PRAWO ROSNĄCEGO KOSZTU ALTERNATYWNEGO

-w zamian za uzyskanie kolejnych, jednakowych przyrostów ilości jednego dobra społeczeństwo musi zrezygnować ze stale rosnących ilości innego dobra (w miarę zwiększania produkcji produktu o jakąś stałą wielkość na osi pionowej będą coraz większe spadki).

Wybór alternatywny - producent posiadane zasoby może przeznaczyć do wytwarzania wielu różnych dóbr. Decydując się na produkowanie np. mebli musi zrezygnować z innych możliwości wykorzystania posiadanych czynników produkcji.

Koszty produkcji - nakłady na produkcje wyrażone w pieniądzu, stanowi dla przedsiębiorstwa koszty produkcji.

Zysk - producent osiąga zysk z działalności produkcyjne

Nakłady - proces wytwarzania dóbr poprzedzony jest fazą zakupu zasobów niezbędnych do produkcji. Producent, by zacząć funkcjonować musi zakupić na rynku potrzebne mu czynniki produkcji płacąc za nie ceny rynkowe. Wydatki są dla producenta nakładami, które musi ponieść w celu uruchomienia lub zwiększenia produkcji

Ze względu na rodzaj czynnika wykorzystywanego w działalności gospodarczej można wyróżnić cztery rodzaje nakładów:

-nakłady pracy żywej,

-nakłady środków trwałych,

-nakłady materiałowe,

-nakłady pieniężne.

2.9 WARTOŚĆ A CENA

Wartość:

Definiowanie pojęcia wartości jest bardzo ważne w procesie wyceny, gdyż jasna i zrozumiała definicja zwiększa bezpieczeństwo obrotu rynkowego, obniża poziom ryzyka transakcji mieniem. Ma to szczególne znaczenie dla mienia o znacznej wartości, do którego zaliczyć można przedsiębiorstwa i jego składniki oraz nieruchomości.

cena - ilość pewnego dobra (najczęściej pieniądza), za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją kupić, aby do tego dobra nabyć prawa.

Cena może dotyczyć m.in. towaru lub usługi. Według większości teorii ekonomicznych cena równa się wartości danego dobra. Według szkoły austriackiej wartość nie jest wielkością obiektywną i taka równość nigdy nie zachodzi, gdyż wtedy nigdy nie doszłoby do wymiany (każda strona musi bardziej wartościować to co otrzymuje od tego co daje w zamian). Poniżej inne definicje ceny:

Cena - wstępnie ustalona zapłata za określone świadczenia,

Cena - koszt, który musi być poniesiony w momencie zakupu,

Cena - wyrzeczenie poniesione przez korzystającego w celu otrzymania wartości, którą wyrób lub usługa reprezentuje,

Cena - cokolwiek z czego dana osoba musi zrezygnować w zamian za jednostkę nabywanego dobra,

Cena - pieniężny wyraz wartości.

Wyróżnia się następujące funkcje ceny:

-Informacyjno -która pozwala określić wielkość przychodów ze sprzedaży, a także parametru pobudzającego do określonego działania. Nabywcę ceny informują o ile zmniejszą się jego zasoby pieniężne, jeśli dokona on zakupu. Sprzedającego ceny informują o ile zwiększy się jego przychód, jeśli dokona on sprzedaży.

-Redystrybucyjna -ceny są narzędziem podziału dóbr i usług, oraz przesuwania dochodów od jednych grup społecznych do innych i do budżetu państwa. Państwo również może dokonywać redystrybucji dochodów przy pomocy cen - różnicując obciążenie cen podatkami, ustalając ceny minimalne / maksymalne czy dotując pewne gałęzie gospodarki.

-Stymulacyjna - narzędzie oddziaływania na dostawców i odbiorców - im wyższy jest poziom cen, tym większa jest opłacalność produkcji. Stymuluje to producentów do zwiększania rozmiarów produkcji. Niższy poziom cen zniechęca producentów i powoduje ograniczenia produkcji. Wyższy poziom cen może skłaniać producentów do zwiększenia produkcji a nawet podnoszenia wartości użytkowej wyrobów (jakość, estetyka, funkcjonalność). Zazwyczaj wyższy poziom cen skłania konsumentów do ograniczenia spożycia a niższy stymuluje wzrost spożycia.

Przy pomocy cen państwo może stymulować wzrost spożycia niektórych wyrobów tj. modyfikować strukturę spożycia, a także regulować poziom dochodów realnych w społeczeństwie.

-Agregacyjna - umożliwia sumowanie niedodawanych w sensie fizycznym wielkości

Cena minimalna jest to określona urzędowo cena, poniżej której nie wolno sprzedawać danego dobra

Rodzaje cen:

- producenta

-hurtowe - pośrednia, np. bez marży sklepu

-detaliczne - wliczone są wszystkie elementy kosztów produkcji, marketingu i dystrybucji,

-wolnorynkowe -kształtują się swobodnie, w związku z prawem popytu i podaży,

- równowagi

-urzędowe - inaczej regulowane(ustalane przez organy Państwa)

-sztywne

-minimalne

-maksymalne

-wynikowe

2.10 WŁASNOŚĆ

Własność- zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień , inaczej praw własnościowych jakim dany podmiot dysponuje w stosunku do określonego obiektu czy też rzeczy, zjawisko stopniowalne gdyż można kogoś nazwać właścicielem wyłącznym, pełnym , niepełnym czy współwłaścicielem itp.

Podmiotem własności mogą być zarówno konkretni ludzie (pojedyncze osoby, rodziny, grupy osób) jak i instytucje (przedsiębiorstwa, gminy, państwa).

Wyróżnia się własność: prywatną i publiczną. Do własności publiczne czy też prywatne nie da się zakwalifikować własności spółdzielczej w Polsce zalicza się ją do sektora prywatnego

Własność może występować w różnych formach instytucyjno – prawnych. Własność prywatna może należeć do pojedynczych osób bądź grup(zbiorów) np. spółki (wyróżniamy spółki z.o.o. i spółki z nie ograniczoną odpowiedzialnością. Formą mieszaną są spółki komandytowe w których oprócz wspólników ponoszących zasadniczą i najczęściej nieograniczoną odpowiedzialność za jej zobowiązania występują także wspólnicy z ograniczoną odpowiedzialnością.

Inny podział to: spółki cywilne i handlowe(osobowe, akcyjne i handlowe).Spółka akcyjna zwana w USA często korporacją jest spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w tym sensie ,że odpowiedzialność poszczególnych udziałowców za jej zobowiązania jest ograniczona do wysokości ich udziałów, ale od typowych spółek z o.o. różni się m.in. tym, że rozprowadza (emituje) swoje udziały kapitałowe w formie akcji, czyli papierów wartościowych, których nabywcy (akcjonariusze) dysponują prawem do głosu na walnych zgromadzeniach akcjonariuszy (zazwyczaj proporcjonalnie do liczby posiadanych akcji) oraz prawem do uczestnictwa w podziale części zysków spółki w postaci dywidend.

Ze względu na kryteria społeczno-ekonomiczne do głównych typów własności prywatnej współcześnie można zaliczyć własność kapitalistyczną, drobnotowarową i pracowniczą, a do własności publicznej własność państwową i komunalną (municypalną. Własność kapitalistyczna przybiera różne formy: własność indywidualnego kapitalisty (kapitał własność pojedynczej osoby) odmianą tej własności jest własność pojedynczej rodziny) i kapitalistyczną własność zbiorową(odmianą jest kapitalistyczna własność międzynarodowa – gdy dane przedsiębiorstwo kapitalistyczne należy do osób z różnych krajów

Własność drobnotowarowa- to własność rodzin lub osób prowadzących samodzielnie działalność gospodarczą, nie zatrudniających regularnie pracowników najemnych

Nie zawsze nastawiona na zysk lecz na zaspokojenie własnych potrzeb

Własność pracownicza występuje wtedy, gdy skupiony w danym przedsiębiorstwie zasób kapitału należy do zatrudnionych w nim pracowników. Chodzi tu np. o pracowniczą własność akcji, inaczej akcjonariat pracowniczy.

Własność publiczna czyli komunalna ,państwowa- własność zasobów formalnie należących do państwa(poszczególnych gmin, powiatów, miast itp.

Stosunki własnościowe- czyli stosunki pomiędzy ludźmi w związku z korzystaniem z dóbr i usług

Stosunki ekonomiczne –czyli stosunki powstające między ludźmi w procesie produkcji , konsumpcji, podziału czy wymiany dóbr

Teorie własności:

Property rights (prawa własności) główni twórcy: : A.A. Alchian, H. Demsetz, E.G. Furubotn i S. Pejovich pojawiła się w USA po raz pierwszy w latach (70 XX wieku)?

Ekonomika praw własności podkreśla znaczenie indywidualnych i transferowalnych praw własności dla efektywnej alokacji zasobów w gospodarce. W teorii praw własności przyjęte jest, że prawa własności pozwalają ograniczyć zakres stosunków niewymiennych w gospodarce, czyli takich, które są niekoordynowane przez rynek, co oznacza, że prawa te są sposobem swoistego uwewnętrzniania efektów zewnętrznych.

Określana często mianem „ekonomi głównego nurtu” czy też” teorii tradycyjnej”

Dwie zasady tej teorii:

-zasada wyłączności i zasada swobody transferu. Zasada wyłączności oznacza, że dana jednostka może wyłączyć innych z korzystania z określonego obiektu własności i rozporządzania nim, natomiast zasada swobody transferu, że może im bez przeszkód ten obiekt przekazać.

Teoria praw własności rozróżnia prawa własności szerszym(odnoszące się do wszelkich dóbr włącznie z niematerialnymi) i węższym znaczeniu(odnoszące się do zasobów gospodarczych

W praktyce są one ograniczane przez zwyczaj i normy prawne ustanawiane przez państwo, przez ingerencje administracji w procesy gospodarcze itp. W większym lub mniejszym zakresie

Treść praw własności wpływa na sposób alokacji określonych zasobów ich rozmieszczenie oraz wykorzystanie.

Środkiem, za pośrednictwem, którego prawa własności wpływają w dużym stopniu na alokację zasobów, jest wymiana. Wymiana dóbr to - w świetle teorii praw własności - przede wszystkim wymiana praw własności do nich. Teoria własności, jako pierwsza podjęła kwestie tzw. Kosztów transakcji- czyli kosztów związanych ze zbieraniem informacji, ofert kupna i sprzedaży określeniem pozycji przetargowej itp. Które muszą ponosić podmioty gospodarcze

Ekonomiczna analiza prawa-czyli analiza legislacyjnych rozwiązań na przebieg procesów gospodarczych w różnych okresach, krajach i systemach społeczno- gospodarczych

PODSTAWOWA TEZA TEJ TEORII: system społeczno-gospodarczy oparty na własności prywatnej i zapewniający swobodny transfer praw własności prowadzi do relatywnie (w porównaniu z innymi systemami) najlepszej alokacji zasobów gospodarczych.

2.11 GOSPODARKA NATURALNA A TOWAROWA

Gosp. Naturalna –jest to taka gospodarka która nastawiona jest na zaspokajanie potrzeb producentów ,występuje w różnym zakresie w poszczególnych fazach rozwoju ludzkości. W społeczeństwie pierwotnym była jedną formą gospodarowania. Współcześnie niemal każda struktura gospodarcza jest w mniejszym lub większym stopniu uzależniona od wymiany własnych produktów na produkty innych gospodarek. Współczesny przykład gospodarki zbliżonej do naturalnej to gospodarstwo rolne.

-brak handlu

-wielkości ekonomiczne występują w jednostkach naturalnych

Gospodarka towarowa(rynkowa)- typ gospodarki, który charakteryzuje się tym, że producenci wytwarzają produkty na wymianę, czyli na sprzedaż.

Początki gospodarki rynkowej związane są z rozwojem społecznym: gospodarka podziału pracy, specjalizacją producentów oraz wzrostem własności rynkowo prywatnej. Podział społeczny na grupy i pod grupy społeczno-zawodowe oraz warstwy. Grupy produkcyjne są zarazem grupami dystrybucyjnymi.

Produkt pracy ludzkiej staje się towarem. Aby gospodarka towarowa mogła zaistnieć musi nastąpić społeczny podział pracy oraz ekonomiczne wyodrębnienie się producentów.Proste wymiany towaru na towar uległy z czasem modyfikacji. Pojawił się bowiem powszechny ekwiwalent pełniący funkcję pośrednika wymiany tzn. pieniądz. Transakcje towar za towar uległy przekształceniu w transakcje towar pieniądz towar a raczej w dwa rodzaje odrębnych transakcji czyli towar-pieniądz i pieniądz-towar.

Gospodarka mieszana – taka gospodarka w której oprócz podstawowego mechanizmu napędowego(rozwojowego)istnieje i odgrywa mechanizm wspomagający(korygujący)występuje w krajach kapitalistycznych np. krajach skandynawski, Francji. Podstawowym mechanizmem jest mechanizm rynkowy, a wspomagający i korygujący –ingerencja państwa w proces gospodarczy

3.PODMIOTY GOSPODARKI

PODMIOTEM GOSPODARCZYM – nazywamy każdą formę organizacji , każdego aktywnego uczestnika gry rynkowej podejmującego samodzielne decyzje , kierującego się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem .

3.1 PANSTWO I SEKTOR PUBLICZNY

Sektor publiczny jest częścią gospodarki, która zajmuje się dostarczaniem dóbr i usług dla państwa i obywateli. Jego działalność ma zastosowanie na poziomie państwowym, regionalnym oraz lokalnym. Aktywność sektora publicznego opiera się przede wszystkim na zapewnieniu obywatelom opieki socjalnej, gwarantowaniu bezpieczeństwa narodowego i planowaniu zagospodarowania przestrzeni. Do sektora publicznego zalicza się wszystkie jednostki organizacyjne, w których własność Skarbu Państwa lub samorządu ma udział większy niż 50%.

Do najważniejszych form organizacji sektora publicznego należą:

Instytucje państwowe, finansowane z podatków. Ich działalność jest bezpośrednio koordynowana przez rząd. Zadaniem ich nie jest natomiast przynoszenie dochodu, lecz dostarczanie niezbędnych usług na rzecz rządu i obywateli. Należą do nich wszystkie jednostki państwowe i samorządowe posiadające osobowość prawną.

Przedsiębiorstwa państwowe – różnią się od instytucji państwowych tym, że mają większą samodzielność finansową, i wymaga się od nich działalności zgodnej z kryterium rentowności. Decyzje produkcyjne w tych przedsiębiorstwach nie są bezpośrednio podejmowane przez rząd lecz przez zarząd przedsiębiorstwa (który działa jednakże wedle generalnych wytycznych nakreślonych przez władze). Należą do nich przede wszystkim firmy, które są w całości własnością państwa lub spółki prawa handlowego z większościowym udziałem podmiotu publicznego.

-częściowe podzlecenie – wykonanie danej czynności prywatną firmę, na zlecenie państwa. Jest ono również zaliczane do aktywności sektora publicznego.

-całkowite zakontraktowanie – wynajęcie przez państwo prywatnego przedsiębiorstwa do wykonania określonego zadania. Jest ono traktowane jako współdziałanie sektora publicznego z sektorem prywatnym.

Sektor publiczny wywiera wpływ na cały system funkcjonowania gospodarki narodowej

3.2 ZAGRANICA

Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa mogą dokonywać importu zagranicę. Mogą współpracować z zagranicą.

3.3 GOSPODARSTWA DOMOWE

3.3.1 Funkcje i cele działalności

Cele:

-Konsumpcja

-Optymalizacja spożycia

-Maksymalizacja dochodów

Głównym celem jest: Zaspokajanie własnych potrzeb konsumpcyjnych; indywidualnych i rodzinnych

W ramach gospodarstw domowych realizowane są następujące funkcje:

• ekonomiczne:

-produkcyjna (wytwarzanie dóbr i usług)

-konsumpcyjna (wydatkowanie dochodów oraz spożycie dóbr i usług, zaspokajające potrzeby członków gosp.domowego)

• społeczne:

-oświatowa

-ochrony zdrowia

-wychowawcza

-reprodukcyjna

3.3.2 CZYNNIKI DECYDUJACE O WYDATKACH NA KONSUMPCJE

-dochody

-styl życia, moda, przyzwyczajenia, standard życia

-ilość członków rodziny

-poziom wykształcenia

-stopień i tempo rozwoju gospodarczego(zmian np. wzrostu cen)

3.3.3 Gospodarstwa domowe, jako nabywcy dóbr i usług

Gospodarstwa domowe (konsumenci)

KONSUMENT, a lepiej powiedzieć jedno lub wieloosobowo gospodarstwo domowe jest podmiotem systemu społeczno-gospodarczego. Jego funkcjonowanie związane jest z zaspokajaniem potrzeb, tj. stanów odczuwania braku, pożądania czegoś, albo wymagania powodzenia w pewnym działaniu. Większość swoich potrzeb konsumenci zaspokajają za pomocą produktów, w których posiadanie wchodzą na drodze ich zakupu, czyli w wyniku realizacji transakcji wymiennych

Konsument mając określony dochód musi rozdzielić go między dane dobra i usługi tak, aby osiągnąć największe zadowolenie z ich użytkowania. Kieruje się przy tym czterema zasadami tj.
1) Zachowuje się racjonalnie - tzn., że większe zadowolenie sprawia mu większa ilość dóbr niż mniejsza.
2) Uwzględnia w wyborach preferencje - tzn. wie jakiego dodatkowego zadowolenia dostarczą mu kolejne jednostki różnych dóbr.
3) Zdaje sobie sprawę z ograniczeń budżetowych - uzależnionych od dochodów.
4) Swoboda wyboru ograniczona jest również - przez ceny, które konsument płaci przy zakupie dóbr i usług.

To konsumenci, nabywcy, przez dokonywanie wyborów określają wielkość i strukturę podaży. Możemy więc mówić o rynku nabywcy.

Bogata oferta rynkowa i konkurencja między producentami ~zwalają na dokonanie wyboru zgodnie z preferencjami nabywcy. Jedynie ograniczenie budżetowe wyznacza ramy wyboru poziomu i struktury konsumpcji.

Inaczej jest w gospodarce centralnie planowanej. Dochody są warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym kształtowania poziomu i struktury konsumpcji nabywcy.

3.3.4 Gospodarstwa domowe jako dostawcy siły roboczej

Bezrobocie osłabia gospodarstwa domowe, gdy występuje ono, jako sprzedawca pracy. W gospodarce centralnie planowej praca była zagwarantowana w konstytucji mechanizm gospodarki niedoborów powodowały, że gospodarka wchłaniała wszystkie oferty pracy zgłaszane przez gospodarstwa domowe. Dodatkowe dochody nie mogły zostać wykorzystane do nabycia większej ilości dóbr konsumpcyjnych ani towaru na czarnym rynku.

Tzw. Ustawy antypasożytnicze czyniły prace nie tylko prawem, ale i obowiązkiem.

3.4 PRZEDSIĘBIORSTWO

3.4.1 ISTOTA I FUNKCJE PRZEDSIĘBIORSTWA

PRZEDSIĘBIORSTWO- jest wyodrębnioną pod względem ekonomicznym jednostką prowadzącą działalność produkcyjną, handlową lub usługową w celach zarobkowych i na własną odpowiedzialność

ISOTĄ PRZEDSIĘBIORSTWA JEST:

- osiągnięcie jak największych zysków finansowych

Funkcje przedsiębiorstwa:

-podażowa (produkcyjna) wytwarzanie dóbr i usług oraz kierowania ich na rynek

-społeczna (ogniwo życia społecznego) miejsce gdzie kształtują się różne nawyki pracy jak np. gospodarność , różnorodne stosunki między ludzkie , konflikty

Do funkcji społecznej zalicza, się także oddziaływanie przedsiębiorstwa w skali regionu, na którym się znajduje. Tworzy się bowiem miejsca pracy, przyczyniając się do zmniejszenia lokalnego bezrobocia. Można także przez tą funkcje szkodzić środowisku np. wyrzucając odpady w miejsca nie odpowiednie lub spalając , hałas

-popytowa (tworzy popyt produkcyjny i konsumpcyjny)

W gospodarce rynkowej działalność przedsiębiorstw i ich kondycja ekonomiczna i społeczna przesądzają o kondycji społeczno-gospodarczej kraju.

Funkcje rozwoju społeczno-gospodarczego

3.4.2 CELE DZIAŁANIA

-produkcja

-sprzedaż

-udział w rynku

-zysk

3.4.3 RODZAJE

KRYTERIUM KLAFIKACYJNYM PRZEDSIĘBIORSTW MOGĄ BYĆ:

-formy własności

-pozycje rynkowe

-wielkość przedsiębiorstw

-rodzaj prowadzonej działalności

Kryterium własności dzieli przedsiębiorstwa na:

-prywatne(spółdzielcze, spółki, przedsiębiorstwa będące własnością pracowników)

-publiczne ( komunalne, państwowe)

W przedsiębiorstwa prywatnych często właściciel jest kierownikiem

Ze względu na wielkość:

-duże

-małe

-średnie

Ze względu na prowadzoną działalność:
- przemysłowa
-budowlana
-rolnicza
-transportowa
-ubezpieczeniowa
- handlowa
- bankowa

Najbardziej rozpowszechnioną formą własności przedsiębiorstw są spółki.

Spółka – jest to zrzeszenie osób lub kapitału w celu prowadzenia działalności gospodarczej

Wyróżnia się spółki:

3.4.4 Majątek, fundusze i wynik finansowy

Warunkiem rozpoczęcia działalności przedsiębiorstwa jest posiadanie kapitału, bazy materialnej.

Źródłem pochodzenia majątku są kapitały (fundusze) własne, włożone przez założycieli przedsiębiorstwa i pomnażane z zysku, oraz kapitały obce, najczęściej kredyty bankowe, pożyczki, zobowiązania wobec kontrahentów. Fundusze obce określane są jako pasywa

Oprócz kapitału potrzebne do utworzenia przedsiębiorstwa jest:

-zaangażowanie osobiste

-wiedza i doświadczenie

-pracowitość

-przedsiębiorczość

-zdolność do podejmowania ryzyka

Zwykle efektywne przedsiębiorstwa prywatne w rozwiniętej gospodarce przynoszą zyski jednak niektóre bankrutują i przynoszą straty.

Niektóre przedsięwzięcia potrzebują dużych nakładów kapitału, dlatego przedsiębiorstwa łączą się.

Z uwagi na rolę ekonomiczną spełnianą przez majątek w procesie gospodarczym dzieli się go na dwie zasadnicze grupy:

– majątek trwały (aktywa trwałe), np. maszyny , urządzenia do produkcji, patenty, rozwiązania służą przez długi czas do wyrobu wielu produktów, zużywają się stopniowo i powoli tracą wartość użytkową

– majątek obrotowy (aktywa obrotowe) np., paliwo i energia, produkcja w toku, wyroby gotowe, przedmioty nietrwałe, środki pieniężne ( gotówka w kasie i na koncie w banku, czeki obce ) oraz środki pieniężne w rozrachunkach ( należności pieniężne, które przypadają przedsiębiorstwu od jego kontrahentów.

Każdy element majątku przedsiębiorstwa ma określone źródło finansowań. Suma wszystkich aktywów musi równać się sumie pasywów, czyli źródeł i finansowania.

Prowadzenie działalności produkcyjnej, handlowej lub usługowej wiąże się z określonymi kosztami. Ważnym elementem rachunkowości przedsiębiorstw jest ewidencja kosztów i obliczenie wyniku finansowego.

Wśród podstawowych składników kosztów produkcji ( a więc odnoszących się do przedsiębiorstwa produkcyjnego ) trzeba wymienić:
- koszty wynikające ze stopniowego zużywania się środków trwałych, zwane amortyzacją
- wartość materiałów zużytych w produkcji
- wartość zużytej energii
- wynagrodzenia pracowników i inne koszty związane z zatrudnieniem pracowników ( ubezpieczenia, koszty działalności socjalno-bytowej itp.)
- usługi obce ( transportowe, bankowe itp.)

Zysk całkowity- stanowi nadwyżkę ze sprzedaży nad kosztami całkowitymi związanymi z ich uzyskaniem

Utarg całkowity (UC) można przedstawić jako iloczyn sprzedanych produktów Q i ich ceny (c)

UC=Q*c

Wynik finansowy

Aby obliczyć fundusze własne przedsiębiorstwa, należy od ogólnych sumy aktywów przedsiębiorstwa odjąć fundusze obce, (czyli zobowiązania przedsiębiorstwa wobec banków, dostawców, budżetu państwa i innych podmiotów gospodarczych

BILANS PRZEDSIĘBIORSTWA

-zestawienie wszystkich elementów majątku przedsiębiorstwa i źródeł ich pochodzenia, sporządzone na określony dzień i w określonej formie nazywamy bilansem przedsiębiorstwa

4.SYSTEMY GOSPODARCZE

Samuelson i W.D. Nordhaus, autorzy znanego podręcznika ekonomii, określają system gospodarczy jako taki układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, de

terminuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze, a w ostateczności rozstrzyga kwestie co, jak i dla kogo ma być produkowane

4.1Gospodarka globalna a Gospodarka Narodowa

Gospodarka Globalna -światowa. Współcześnie oznacza nie tylko wymianę i współpracę między poszczególnymi krajami, ale również system gospodarczych i instytucjonalnych powiązań, częściowo niezależnych od poszczególnych gospodarek narodowych. Widocznymi tendencjami w gospodarce globalnej są m.in.: procesy integracji regionalnej (Unia Europejska, NAFTA, APEC, LAFTA i inne), otwartość rynków, wielopłaszczyznowość współpracy, rozwój międzynarodowych organizacji gospodarczych i form konsultacji (Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, GATT, OECD, Grupa Siedmiu i inne) i tworzenie nowych, jak Światowa Organizacja Handlu.

Jednym z najistotniejszych zagadnień gospodarki globalnej są systemy finansowe i walutowe, w wysokim stopniu wzajemnie uzależnione, co jest widoczne w sytuacji zadłużenia czy kryzysów finansowych. Charakterystyczną cechą i podstawowym problemem gospodarki globalnej są potężne różnice w rozwoju regionalnym, wyrażające się w podziale państw na biedne Południe i bogatą Północ.

Istota gospodarki światowej:
1. Gospodarka światowa i międzynarodowe współzależności (np. od zasobów ropy, rozwój technologiczny) [Arabia Saudyjska posiada dużo ropy której Polska nie posiada]
2. Rozwój procesów globalizacji
3. Cechy współczesnej globalnej gospodarki światowej
[nierówny podział zasobów, zachłanność, różnice kulturowe i religijne, terroryzm, rozwój technologiczny – te problemy mogą być rozwiązane poprzez równomierny podział zasobów na świecie]
4. Zagrożenia globalnej gospodarki światowej
[zagrożenia zakończenia zasobów energetycznych, ekologia – ocieplenia i choroby kolonizacyjne, krachy giełdowe, upadek banków, terroryzm – walka o władze, różnice kulturowe i religijne, poziom życia]

GOSPODARKA NARODOWA

Podsystemem wyodrębnionym z większego systemu jakim jest społeczeństwa. Składa się z określonych elementów wzajemnie zależnych od siebie np. gałęzi przemysłu, rolnictwa. Zależności ma ją charakter sprężeń zwrotnych, łańcuch oddziaływań przyczynowo-skutkowych. Struktura gospodarcza- est to układ elementów gospodarki oraz zespół występujących między nimi relacji. W ten sposób opisywana jest struktura produkcji, zatrudnienia czy majątku trwałego, ale także jej efektywność.

Jedną z cech charakteryzujących gospodarkę narodową jest struktura zatrudnienie. Mamy trzy sektory zatrudnienia:

I-zatrudnionych w leśnictwie, rybołówstwie, rolnictwie

II-przemysł oraz budownictwo

III-zatrudnieni w usługach

4.2 GOSPODARKA OTWARTA A ZAMKNIĘTA

GOSPODARKA OTWARTA

Makroekonomia gospodarki otwartej bada gospodarkę, w której ważną role odgrywają transakcje z zagranicą

– to nie tylko import towarów z kraju zagranicę, ale także otwarcie rynku krajowego na eksport

- międzynarodowy podział pracy

Oprócz wywierania wpływu na produkcję i konsumpcję, przedsiębiorczość i konkurencję równowagę i wzrost gospodarczy, otwarcie sie gospodarki wpływa także na pozostałe warunki i przejawy życia społeczeństw.

GOSPODARKA ZAMKNIĘTA

Gospodarka zamknięta to gospodarka, która nie utrzymuje stosunków gospodarczych z zagranicą. W gospodarce zamkniętej produkt krajowy brutto, jest to wartość wyprodukowanych w ciągu roku oraz kupionych przez konsumentów i inwestorów dóbr finalnych, powiększona o wydatki państwa. Nie istnieją import i eksport, a zatem nie są one uwzględniane w PKB, jak w przypadku gospodarki otwartej. W takich warunkach PKB nie różni się wielkością od produktu narodowego brutto, PNB, i od produktu narodowego netto, PNN, liczonego czy to w cenach czynników produkcji, czy w cenach rynkowych.

Autarkia, czyli pełna samowystarczalność.

4.3 GOSPODARKA RYNKOWA I JEJ ODMIANY

Podstawowym regulatorem i koordynatorem procesów gospodarczych jest w niej rynek

Gospodarka rynkowa charakteryzuje się dwiema zasadniczymi cechami:

(1) dominacją prywatnej własności czynników produkcji oraz

(2) rynkową alokacją zasobów gospodarczych.

Gospodarka rynkowa, system gospodarczy, w którym alokacja zasobów czynników wytwórczych (pracy, ziemi i kapitału) pomiędzy alternatywne możliwości ich wykorzystania (dziedziny wytwarzania, konkretne produkty), a także podział wytworzonych produktów pomiędzy poszczególne jednostki dokonuje się głównie za pośrednictwem rynku, przy niewielkim wpływie państwa .

Gospodarka rynkowa utrwala i pogłębia nie równości w podziale żywności podobnie jak w podziale całego bogactwa

Charakteryzuje się :

-wolnością gospodarczą,

-interesem własnym(egoizmem)różnych podmiotów gospodarczych,

-własnością prywatną, konkurencją,

-znacznym udziałem państwa w gospodarowaniu a zwłaszcza w podziale wytworzonych dóbr

-Oparta jest na pieniądzu

Warunki istnienia dojrzałego rynku:

*dominacja własności prywatnej i swoboda w zakresie transferu prywatnych praw własności (im szerszy zakres własności publicznej i im mniejsza swoboda transferu praw własności, tym większe ograniczenia dla rynku);

- swoboda prowadzenia działalności gospodarczej (im większe administracyjne ograniczenia, reglamentacje i regulacje w takich dziedzinach, jak: produkcja, usługi oraz obrót produktami i czynnikami produkcji, tym mniejsze szanse na wykształcenie się rozwiniętego rynku produktów i usług);

- istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek, takich jak: komisja papierów wartościowych, giełdy, banki, instytucje powiernicze, firmy doradztwa prawnego i inwestycyjnego, instytucje ubezpieczeniowe oraz firmy maklerskie, bez których trudno sobie wyobrazić np. rozwój

rynku dóbr inwestycyjnych oraz rynku papierów wartościowych;

- integralność rynku, czyli wzajemne uzależnienie się od siebie poszczególnych segmentów rynku, np. rynku dóbr fizycznych i rynku finansowego, rynku produktów i rynku usług czynników produkcji, rynku pieniężnego i rynku walutowego (niedorozwój jednych rynków negatywnie rzutuje na funkcjonowanie i rozwój pozostałych rynków)

Istotne zalety; są to m.in.:

- tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych,

- efektywny system motywacyjny,

- duża innowacyjność gospodarki,

- dyscyplina finansowa przedsiębiorstw, związana z konkurencją i zasadą samofinansowania działalności gospodarczej,

- tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej, - duża elastyczność gospodarki,

- dobre zaopatrzenie sklepów.

Ma ona także wiele wad

Wyróżniamy trzy typy gospodarki rynkowej:

**neoliberalna

Zmniejszenie roli państwa jego ingerencji w gospodarkę w mechanizm rynkowy

Stymulacja popytu

Tworzenie warunków sprzyjających wzrostowi podażu i aktywności wytwórców

**społeczna gospodarka rynkowa-możliwość i konieczność pogodzenia twardej logiki zasad liberalnej gospodarki rynkowej, swobodnego działania jej mechanizmów z zabezpieczeniem określonego poziomu świadczeń socjalnych i zapewnieniem w ten sposób spokoju społecznego. Odrzuca się jednak zarówno własność państwową, jak i ingerowanie państwa w funkcjonowanie mechanizmów rynkowych. Teoretyczne źródła społecznej gospodarki rynkowej tkwią w tzw. ordoliberalizmie.

**- Socjaldemokratyczna (interwencjonistyczna) gospodarka rynkowa.
Jej podstawą jest przyjęcie założenia tkwiącego w tzw. ekonomii dobrobytu, iż korzyści społeczne wynikające z pewnego ograniczenia wolności gospodarczej będą większe niż straty. W praktyce państwa realizujące ten model gospodarki rynkowej mają bardzo wysoką stopę redystrybucji budżetowej, ogromne długi publiczne, nadmierne świadczenia socjalne, wysokie obciążenia fiskalne przedsiębiorstw. Powoduje to ogólnie spadek stopy inwestycji i wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie spadek konkurencyjności danej gospodarki. W sferze społecznej model ten powoduje demoralizację części społeczeństwa, tzw. kulturę bezrobocia, spadek aktywności i kreatywności.

4.4 GOSPODARKA CENTRALNIE KIEROWANA:

-zasoby są własnością państwa i samorządów terytorialnych

-alokacja zasobów określana jest planem centralnym rządu

podział rezultatów produkcji miał być dokonywany według kryterium potrzeb

-w latach 1918-1989 dwa warianty(odmiany)tego systemu

*socjalizm planowy -zasoby były własnością państwa, ich alokacja odbywała się

zgodnie z centralnym planem państwa

*socjalizm rynkowy- zasoby były własnością państwa lub w dyspozycji realnej

samorządów i innych podmiotów gospodarczych; alokację zasobów determinował w

pewnym stopniu mechanizm rynkowy (b. Jugosławia, Węgry i Polska, a dziś także Chiny)

-w latach 1949-1989 w Europie system nakazowo- rozdzielczy polegający na stosowaniu przez administracje centralną rozkazów i nakazów, rynek rolno-spożywczy był

opanowany przez państwowy monopol skupu i działania scentralizowanego aparatu spółdzielczego.

-Popyt na rynku zapewnia dodruk pieniądza, przed hiperinflacją "chronią" centralne ustalone ceny. Powoduje to że zamiast hiperinflacji są kolejki w sklepach wynikające z nierównowagi na rynku.

5.ROLA PANSTWA W GOSPODARCE

5.1 Interewencjonalizm a liberalizm

Interwencjonizm państwowy

-nurt interwencjonalistyczny był reakcją na niedoskonałość rynku

- Nacisk na dodatni bilans handlowy, czemu najlepiej służył eksport wyrobów przemysłowych, wymagał rozbudowy przemysłu krajowego

(rozwoju stosowania metod przemysłowych), czyli konieczna była industrializacja kraju. To z kolei zakładało ingerencję państwa w sprawy gospodarcze. Państwo ówczesne popierało rozwój prywatnych przedsiębiorstw, zakładało własne przedsiębiorstwa (np. fabryki w Sevres i Gobelin we Francji). Również w Polsce już w XVI wieku1 powstały manufaktury. Sprowadzano wykwalifikowanych pracowników, ułatwiano komunikację; państwo ograniczało utrudnienia w handlowe wewnątrzkrajowym. Wszystkie te formy działalności państwa razem wzięte tworzyły zarys ówczesnego pojęcia interwencjonalizmu państwowego.

Zgodnie z założeniami neoliberalizmu, głoszące, że państwo powinno zapewnić

1) warunki bezpieczeństwa i porządku publicznego, a resztę zostawić twórczej

inicjatywie przedsiębiorców;

2) głoszące potrzebę ingerencji państwa w sprawy gospodarcze w celu

wyeliminowania samodestrukcyjnych tendencji nieograniczonej konkurencji oraz

stworzenie systemu bezpieczeństwa socjalnego.

-walka z inflacją

Współczesne kierunki liberalne charakteryzuje przede wszystkim głęboka wiara w system prywatnej przedsiębiorczości i wolny, konkurencyjny rynek oraz niechęć do rozszerzania ekonomicznych funkcji państwa

5.2 Uzasadnienie interwencjonizmu państwa w gospodarkę:

Podstawowym zadaniem państwa, a więc rządu, w gospodarce rynkowej jest przede wszystkim stworzenie warunków do realizacji wzrostu gospodarczego kraju oraz wzmocnienie jego pozycji w systemie gospodarki światowej. W tej sytuacji państwo pełni funkcje interwencyjne w zakresie polityki gospodarczej.

5.2.1 Dobro publiczne

Dobra publiczne to dobra, które mogą być konsumowane jednocześnie przez wielu konsumentów, bez uszczerbku dla żadnego z nich.

Według P.A Samuelsona dobrami publicznym są te dobra które posiadają następujące cechy charakterystyczne:

- pełnią funkcję użyteczności dla poszczególnych osób

-nikt nie jest wyłączony z ich użytkowania

-mogą być użytkowane przez wiele podmiotów gospodarczych

-dostarczane przez państwo odpłatnie lub nie odpłatnie

5.2.2 Efekty zewnętrzne.

To konsekwencje działalności ekonomicznej podmiotów gospodarczych, które wpływają na sytuację innych osób, a nie są ujęte w cenach.

Mogą mieć charakter negatywny - np. zanieczyszczenia niszczące środowisko, lub pozytywny - jak np. zapylanie przez pszczoły kwiatów na drzewach w pobliskim sadzie.

W przypadku efektów pozytywnych zainteresowane podmioty najczęściej same są w stanie się dogadać, natomiast w przypadku efektów negatywnych interwencja państwa (np. nakładająca kary za zanieczyszczanie środowiska) zazwyczaj jest konieczna

5.2.3 Niedoskonała konkurencja

-Przedsiębiorstwa działające w warunkach konkurencji doskonałej ma ją do czynienia z poziomą krzywą popytu (gdyż jest ono biorcą cen)

-Przedsiębiorstwo działające w warunkach konkurencji niedoskonałej napotyka opadającą krzywą popytu na swój produkt Musi ono pogodzić się z tym iż popyt na jego wyroby maleje wraz ze wzrostem cen a cena zależy od ilości wytworzonych i oferowanych do sprzedaży wyrobów.

5.2.4 Niedoskonała informacja

Pojęcie to oznacza sytuację w której jedna ze stron posiada więcej informacji, niż druga. Może tak być w sytuacji, gdy klient nie jest w stanie w pełni ocenić jakości towaru przez co dokonuje nietrafnych zakupów (np. przypadku zakupu używanych samochodów). Drugim ważnym polem w ,którym ujawnia się asymetria informacji są ubezpieczania - wiąże się z pokusą nadużycia oznaczającą w tej sytuacji, że ubezpieczony swoim działaniem (lub brakiem działania) zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia od którego jest ubezpieczony. Państwo może interweniować odpowiednimi regulacjami bądź wprowadzeniem publicznych systemów zabezpieczeń społecznych (opinie na temat adekwatności tych ostatnich działań są jednak podzielone).

5.2.5 Fluktuacje gospodarcze

Występowanie takich zjawisk, jak duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych oraz inflacja, prowadzą do destabilizacji gospodarki, niepewności i marnotrawstwa zasobów gospodarczych. Państwo, dysponując wieloma środkami oddziaływania na gospodarkę, może podejmować różnego typu działania stabilizacyjne, ogranicza natężenie tego typu zjawisk oraz ich negatywne skutki ekonomiczne i społeczne

5.3 Zawodność państwa

Zawodność państwa w ekonomii jest analogią zawodności rynku na polu sektora publicznego i występuje w sytuacji, gdy alokacja dóbr lub zasobów dokonywana przez władze publiczne jest nieefektywna. Zagadnieniem tym po raz pierwszy zajęto się na polu teorii wyboru publicznego a rozwinęli je przedstawiciele nowej ekonomii instytucjonalnej oraz ekonomii kosztów transakcyjnych. Jej występowanie jest często używanym argumentem na rzecz deregulacji.

Zawodność państwa nie jest związana z nieefektywnością zastosowania konktetnego rozwiązania, ale z systemową niezdolnością władz publicznych do wprowadzenia ekonomicznie efektywnego rozwiązania problemu w określonych okolicznościach. Należy podkreślić, że dotyczy to nie tylko problemów związanych z zawodnością rynku. Efektywność ekonomiczna przyjmuje różne definicje na polu zagadnienia zawodności państwa. Najczęściej wykorzystywane z nich to optimum Pareta oraz kryterium Kaldora-Hicksa.

Mechanizm powstawania nieefektywności ekonomicznej polega na wpływie regulacji na rachunek ekonomiczny podmiotów gospodarczych

5.4 Regulacja i Deregulacja

Regulacja rozumiana jako sposób budowania ładu społecznego stanowi jeden z elementarnych mechanizmów jakiegokolwiek życia zbiorowego, jest nieuchronną koniecznością przekształcania amorficznego zbioru jednostek w zbiorowość, której członkowie są zdolni do kooperacji. Nie ma żadnych szans na znalezienie takiej dziedziny życia zbiorowego, która nie byłaby w jakimś stopniu poddana regulacji.

Np. Regulacje cenowe dotyczą wielu obszarów życia i są powodowane różnymi motywacjami ustawodawcy. Przede wszystkim ceny reguluje się „z przyczyn społecznych”, bowiem regulacje te dotyczą towarów pierwszej potrzeby jak leki, przejazdy komunikacji miejskiej, opłat za wodę, ścieki oraz energię. Ceny reguluje się również w celu uzyskania częściowej kontroli nad całym rynkiem danych towarów  i  usług, dotyczy to cen usług telekomunikacyjnych, energii oraz przewozów lotniczych i niektórych produktów rolnych. Sposobów na porządkowanie cen polski ustawodawca zna kilka: począwszy na zatwierdzaniu  cenników (gaz, prąd, woda i ścieki) po ustalanie cen określonych towarów za pomocą rozporządzeń (leki, ustawa o cenach).

Deregulacja - zmniejszenie oddziaływania państwa na ekonomiczną sferę kraju, czyli przede wszystkim na rynek, poprzez brak ingerencji w ustalanie cen oraz jakości dóbr i usług. Usuwanie ograniczeń działalności gospodarczej. Jedno z głównych założeń neoliberalnej polityki ekonomicznej,

Jest to także znoszenie regulacji prawnych na linii pracownik-pracodawca poprzez znoszenie lub obniżanie płacy minimalnej. Deregulacja wiąże się ściśle z procesem liberalizacji gospodarki, a często i prywatyzacji. Polskim przykładem może być tu zniesienie zakazu posiadania zagranicznych kont bankowych przez polskich obywateli, co znacznie ułatwiło swobodę przepływu kapitału.

Ważniejsze argumenty przeciw aktywnej roli państwa w gospodarce wiązane są m.in. z takimi czynnikami jak:

- pojawianie się stanów nierównowagi na rynku (niedoborów lub nadwyżek) w wyniku regulacji państwowych, zwłaszcza wtedy, gdy te regulacje rzutują bezpośrednio lub pośrednio na ceny produktów i usług

- zniekształcone informacje - im większy zakres państwowych regulacji, tym bardziej zniekształcone, mniej obiektywne są informacje;

- zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego wywołana biurokratyzacją i usztywnieniem procesów decyzyjnych - im większy rozrost biurokracji państwowej i zasięg ingerowania w gospodarkę, tym mniejsza elastyczność systemu;

- wysokie koszty interwencjonalizmu państwowego przy równocześnie niewielkiej skuteczności wielu działań;

- osłabienie bodźców związanych z rynkiem;

- niereprezentatywność państwa (rządu) - funkcjonariusze państwa mogą działać przede wszystkim w interesie własnym, a nie w interesie obywateli; - ograniczanie wolności jednostki i hamowanie oddolnej inicjatywy

5.5 Ekonomiczne funkcje państwa:

-alokacyjna- funkcja państwa polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. Ogólnie biorąc w gospodarce rynkowej chodzi przede wszystkim o ochronę własności prywatnej oraz o wspomaganie i uzupełnianie, a w pewnych sytuacjach także o korygowanie lub zastępowanie mechanizmu rynkowego. Alokacja – jest to podział i przeniesienie ograniczonych zasobów między różne dziedziny zastosowania. Alokacja odbywa się przy pomocy mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy nie zapewnia racjonalnej alokacji bez ingerencji Państwa. Struktura produkcji nie odpowiadała w pełni zapotrzebowaniu społeczeństwa. Prywatyzacja – zmiana formy własności z państwowej na prywatną

- Funkcja redystrybucyjna-polega przede wszystkim na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych nieakceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami.

Państwo przejmuje część dochodów i poprzez transfery pieniężne przekazuje je tym osobom, które mają niskie dochody.

Głównymi instrumentami realizacji tej funkcji są: system podatkowy, wydatki budżetowe, składki na ubezpieczenia społeczne oraz systemy różnego typu opłat i cen.

Głównymi formami pomocy ze strony państwa są więc różnego typu świadczenia pieniężne (transfery), w tym:

dofinansowywane przez państwo (emerytury i renty, zasiłki inwalidzkie i chorobowe, zasiłki dla bezrobotnych), w całości finansowane przed państwo (zasiłki dla osób o niskich dochodach, dodatki rodzinne, dodatki mieszkaniowe)

• świadczenia w naturze (powszechna służba zdrowia i oświata)

Negatywne zjawiska:

wszystkie zjawiska trzeba finansować (poziom tych świadczeń będzie wysoki).

sposób realizacji funkcji redystrybucyjnej prowadzi często do sprzeczności między tzw. sprawiedliwością społeczną a efektywnością ekonomiczną,

• źle skonstruowany oraz zbyt rozbudowany system ubezpieczeń i świadczeń socjalnych podcina system motywacji do pracy i wywołuje problemy z jego dalszym finansowaniem, same świadczenia niejednokrotnie nie trafiają do tych, którzy ich najbardziej potrzebują.

• sztywne płatności – pewna część budżetu jest przypisana na określone cele.

 

Funkcja stabilizacyjna – polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę przez realizację głównie takich celów jak: osiągniecie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia, stabilizację rynku pieniężnego (aby stopa% kredytu nie była zbyt wysoka), możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji. Są to najważniejsze cele makroekonomicznej polityki państwa.

Istnieją dwa zasadnicze rodzaje polityki makroekonomicznej państwa: polityka fiskalna (manipulowanie poziomem podatków i wydatków państwa) i polityka monetarna (manipulowanie przez bank centralny stopą wzrostu podaży pieniądza)

Polityka podatkowa powinna zwalniać od podatku, uwzględniać ulgi. Podatki nadmiernie zmniejszają możliwość wydatków domowych, wpływają na inwestycje, potencjalną produkcję i zatrudnienie. Fiskalizm – wysoki poziom podatku.

Polityka regulacji cen i płac – aby ceny nie wpływały na obniżenie popytu na towary. Wydatki Państwowe G stwarzają określony popyt na produkt społeczny, na jego wytworzenie, wpływają na wielkość konsumpcji zbiorowej.

Z kolei zmiany w podaży pieniądza wpływają na zmiany stóp %, a pośrednia na inwestycje, budownictwo mieszkaniowe oraz eksport i import

6.TEORIA WYBORU KONSUMENTA

Gospodarstwo domowe spełnia dwie funkcje: konsumpcyjną i produkcyjną

Teoria wyboru konsumenta – sformułowana na polu mikroekonomii teoria, która przy pomocy narzędzi matematycznych opisuje zachowania indywidualnych konsumentów na rynku oraz wyjaśniania działanie mechanizmu rynkowego w zakresie dystrybucji dóbr i kształtowania cen

Współczesne środki do zaspokajania potrzeb uzyskiwane są poza gospodarstwem. Są to przede wszystkim dochody ze sprzedaży pracy oraz dochody z własności pozostałych czynników produkcyjnych czyli kapitału i ziemi.

Potrzeby konsumenta zwane są też popytem potencjalnym.

6.1 UŻYTECZNOŚĆ:

UŻYTECZNOŚĆ to suma zadowolenia, jaką daje konsumentowi posiadanie danego dobra.

Pierwszą teorię użyteczności sformułował niemiecki ekonomista Gossen. Wprowadził on pojęcie użyteczności jako Gossena subiektywnej przyjemności, satysfakcji czy zadowolenia wynikającego z konsumowania dóbr. Określone dobro jest użyteczne, jeśli ma zdolność zaspokajania potrzeb. Użyteczność ma wiec charakter subiektywny — satysfakcja (użyteczność) związana z konsumpcją danego dobra przez poszczególnych konsumentów będzie różna, co wynika z uwarunkowań psychologicznych i socjologicznych oraz przyjętego systemu wartości.

W badaniach nad teorią użyteczności sformułowano dwa prawa:

I-prawo Gossena (prawo malejącej użyteczności krańcowej) Prawo malejącej użyteczności krańcowej polega na tym, że wraz ze wzrostem konsumowanej ilości dobra, jego krańcowa użyteczność ma tendencję do zmniejszania się.

II-prawo Gossena (prawo wyrównywania się użyteczności krańcowej) konsument maksymalizuje satysfakcję z dóbr

Użyteczność krańcową można więc wyrazić następująco:

U K = dU/ dy„

gdzie: UK — użyteczność krańcowa,

dU — zmiana użyteczności całkowitej (pochodna) spowodowana zmianą ilości konsumowanego dobra

dy— zmiana ilości konsumowanego dobra

Celem działalności gospodarstwa domowego jest maksymalizacja użyteczności(satysfakcji) czerpanej ze spożycia koszyka dóbr (które można nabyć przy danym dochodzie nominalnym i danych cenach) oraz czasu wolnego.

Dobro jest tym bardziej użyteczniejsze czym intensywniej , bardziej zaspokaja nasze potrzeby. Człowiek z reguły dąży przede wszystkim do zaspokojenia najbardziej intensywnych potrzeb, jak wyżywienie, odzież, mieszkanie, jego wyposażenie itp. Dopiero po ich zaspokojeniu pojawiają się potrzeby wyższego rzędu związane z komfortem życia, kulturą, rozrywką itp. Hierarchia potrzeb bywa, więc różna.

Gospodarstwo domowe dokonuje:

-wyboru struktury konsumpcji bieżącej-przedmiotem wyboru są liczne dobra. Konsument daje wyraz swoim gustom ,preferencją poprzez wybór.

-wyboru ilości czasu pracy i wolnego

-optymalizacja konsumpcji w czasie, czyli podejmuje decyzje o wielkości oszczędności

6.2 KRZYWE OBJETOSCI:

Zadowolenie konsumenta może mieć różny poziom, dlatego też można wykreślić nieskończoną liczbę krzywych obojętności - powstaje wówczas mapa obojętności.

Krzywa obojętności - to zbiór takich kombinacji dóbr i usług, które sprawiają konsumentowi jednakowe zadowolenie, czyli dostarczają mu takiej samej użyteczności całkowitej.

Krzywe obojętności konsumenta maja cztery podstawowe cechy:
· mają nachylenie ujemne
· nie mogą się przecinać
· są wypukłe w stosunku do początku układu współrzędnych
· jest ich nieskończenie wiele

6.3 OGRANICZENIE BUDŻETOWE

Ograniczenie budżetowe - dochód konsumenta i ceny poszczególnych dóbr, traktowane łącznie, wyznaczają ograniczenie budżetowe danego konsumenta.

Ograniczenia budżetowe opisują różne koszyki (kombinacje ilościowe) dóbr dostępne dla konsumenta. To, jakie kombinacje są dostępne dla konsumenta, zależy od:

-wysokości jego dochodu

-cen poszczególnych dóbr

Np. Student, który swój tygodniowy budżet – 50 zł ,może wydać na posiłki albo na kino. Jeden obiad kosztuje 5, a jeden bilet do kina 10. Jakie kombinacje posiłków i filmów może zafundować sobie student? Nie chodząc w ogóle do kina może zjeść 10 posiłków, a nie jedząc posiłków, może kupić 5 biletów do kina => wiele innych kombinacji. Wszystkie dostępne kombinacje nazywamy ograniczeniami budżetowym.

Ograniczenie budżetowe wskazuje maksymalna ilość jednego dobra, którą możemy kupić przy określonej nabywanej ilości drugiego dobra.

Wielkość dochodu jest głównym obok cen czynnikiem wpływającym na konsumpcji w gospodarstwie domowym, pozostający w ścisłym związku z cenami dóbr

Podejmując decyzje gospodarcze podmiot kieruje się:

·        wysokością płac

·        wysokością cen

·        wysokością procentu

·        wysokością renty

·        wysokością podatku

·        wysokością dywidendy

·        tradycją

·        nawykami

·        upodobaniami

Jeżeli rośnie dochód to rośnie popyt.

6.4 RÓWNOWAGA KONSUMENTA

Równowaga konsumenta występuje wtedy, gdy stosunek cen dwóch nabywanych przez niego dóbr równa się krańcowej stopie substytucji. Najkorzystniejszą (optymalną) sytuacją, w jakiej może znaleźć się kons

ument, dokonujący wyboru danych dóbr. Mówiąc o sytuacji optymalnej mamy oczywiście na myśli korzyści konsumenta - jest to więc najwyższy z możliwych poziom zadowolenia. W modelu tym zakłada się racjonalne działanie konsumenta, to znaczy dążenie do jak najlepszego wykorzystania dochodów.

6.5 Efekt substytucyjny i dochodowy

Efekt substytucyjny - spowodowany jest zmianą ceny jednego z dóbr należących do koszyka dóbr konsumenta i polega na dostosowaniu popytu do tej zmiany: konsumenci Q. odchodzą od dobra X, którego względna cena wzrosła, zastępując je innymi dobrami, których cena w porównaniu do ceny dobra X pozostała stała lub spadła (D.Begg

Gdy mamy do czynienia tylko z dwoma dobrami, są one z konieczności względem siebie substytutami, a więc efekt substytucyjny będzie jednoznaczny (cena X rośnie, spada popyt na X, rośnie popyt na Y). Gdy dóbr w koszyku konsumenta jest więcej, efekt substytucyjny spowoduje także spadek popytu na dobra komplementarne względem dobra, które podrożało, np.: gdy wzrośnie cena tytoniu, spowoduje to spadek popytu nie tylko na sam tytoń, ale także na fajki, gdy znacząco wzrośnie cena paliw (benzyny i oleju napędowego), można się spodziewać spadku popytu na nie oraz na pojazdy silnikowe.

Efekt dochodowy - związany jest ze wzrostem lub spadkiem dochodu. Wzrost / spadek ten może się wiązać zarówno ze zwykłym zmniejszeniem dochodu do dyspozycji, jak i ze wzrostem cen(y). Gdy rozważamy dobra zwykłe (normalne), każdy spadek dochodu spowoduje spadek popytu na oba dobra. W przypadku dóbr niższego rzędu, efekt dochodowy działa w odwrotnym kierunku. Generalnie wzrost dochodu spowoduje wzrost ogólnego popytu zgłaszanego przez konsumenta, a spadek dochodu - spadek popytu.

7.TEORIA PRODUKCJI , TEORIA WYBORU PRODUCENTA

7.1 Teoria produkcji

Proces produkcji – jest to proces transformacji czynników wytwórczych na produkty gotowe (dobra konsumpcyjne lub czynniki wytwórcze w następnym procesie producji)

Teoria produkcji jest analizą relacji, jakie występują między nakładem czynników produkcji a osiąganym z tego nakładu produktem. Teoria produkcji zajmuje się rzeczową analizą procesów wytwórczych, przez produkcję rozumiemy przy tym dostosowywanie i przekształcanie dóbr przyrody (nakładów, czynników produkcji) w inne dobra (produkty, dobra finalne).W procesie wytwórczym wykorzystuje się czynniki produkcji, do których tradycyjnie zalicza się pracę, ziemię, kapitał (rozumiany tutaj jako maszyny, urządzenia, materiały a nie kapitał finansowy) oraz kapitał ludzki (wiedza, umiejętności). Należy pamiętać, że w zasadzie decyzje produkcyjne dotyczą nie tyle zakupu danego czynnika produkcji, co raczej jego usług (zatrudniając pracownika płacimy nie za jego osobę, ale świadczone przez niego usługi). Ponieważ zasób czynników produkcji jest ograniczony (w naturalny sposób) w stosunku do potrzeb pojawia się problem wyboru, tzn. takiego zastosowania czynników produkcji, by efekt był najkorzystniejszy (by alokacja była efektywna).

Funkcja produkcji

Q= f (F1*F2…..)

Q- wielkość produkcji

F- czynniki produkcji

Najważniejsze założenia teorii produkcji:

- Istnieje granica dodatkowej produkcji, którą można uzyskać zwiększając ilości jednego

nakładu, podczas gdy inne pozostają stałe

-Możliwa jest komplementarność, ale i substytucja wykorzystania nakładów czynników produkcji

- W przypadku wyborów produkcyjnych duże znaczenie ma długość okresu – w krótkim okresie przedsiębiorstwo napotyka na ograniczenia związane z niemożnością zmia ny wielkości określonych nakładów.

7.2 Rodzaje kosztów produkcji

Koszty produkcji są elementem podejmowania decyzji racjonalnych decyzji przez producenta. Na ustalone w wyniku dokonanego wyboru ekonomicznego efekty, musi on ponieść określone nakłady, gdyż koszty produkcji obejmują zużycie posiadanych zasobów (praca, materiały, maszyny i urządzenia). Ograniczona ilość zasobów ekonomicznych sprawia,że zużywając je na dany efekt gospodarczy traci możliwość wykorzystania ich na inne cele i uzyskania zeń korzyści. Podejmując decyzję uzyskania jednych dóbr traci możliwość zdobycia innych dóbr (zasada ekonomii subiektywnej). Kosztem zużycia zasobów w dany sposób jest wartość tego co z tych zasobów można było by wytworzyć gdyby zostały one użyte w najlepszy alternatywny sposób. Koszt wyprodukowania danego towaru jest to wartość tego czego trzeba się wyrzec aby wytworzyć dane dobro. Te tracone korzyści nazywa się kosztami alternatywnymi. Z ograniczoności zasobów ekonomicznych wynika konieczność ciągłej analizy korzyści oraz kosztów.

Zaznaczyć należy, że nie każdy wydatek jest kosztem oraz nie każdy koszt jest wydatkiem. Każdy koszt pociąga jednak za sobą wydatek dokonany w przeszłości, aktualnym czasie lub w przyszłości.

RODZAJE KOSZTÓW:

-koszty prywatne i społeczne- Producent wytwarzający cement ponosi koszty związane z zakupem surowca, maszyn, energii, siły roboczej, itp. są to prywatne (indywidualne) koszty producenta, jeżeli podczas produkcji cementu producent wpływa na zdrowie mieszkańców (muszą iść do lekarza, potrzeba więcej zieleni) - to są to koszty społeczne

-Koszty księgowe (explicite, jawne) są to koszty odzwierciedlone w ewidencji księgowej obejmujące zarówno rzeczywiste wydatki pieniężne jak i niepieniężne – amortyzację.

-Koszty ukryte (implicite) – koszty faktycznie nieponoszone przez przedsiębiorstwo, które mogłoby one ponosić, gdyby wykorzystano go w innym możliwym zastosowaniu (koszt alternatywny).

-Koszt ekonomiczny to suma kosztów jawnych i ukrytych powiększona o tzw. zysk normalny -czyli minimalna wielkość zysku skłaniającą producenta do pozostania w branży.

-koszty alternatywne-Obok faktycznych kosztów wytwarzania dóbr producent ponosi także koszty alternatywne, związane z utratą korzyści zastosowania danych zasobów w innej działalności gospodarczej.

Zysk ekonomiczny- zysk czysty, różnica między przychodami z działalności a kosztami ekonomicznymi

7.3 Pojęcie analizy kosztów i Krótkookresowa analiza kosztów produkcji

Analiza kosztów to istotny fragment analizy ekonomiczno- finansowej przedsiębiorstwa. Analiza, wykorzystując właściwe sobie metody i techniki badań analitycznych powinna odpowiedzieć na pytania:

- Jakie są podstawowe tendencje kształtowania się kosztów działalności przedsiębiorstwa?

- Czy wyznaczone zadania w zakresie kosztów zostały osiągnięte?

- Czy poziom kosztów i tendencje zmian tego poziomu stwarzają warunki wzrostu konkurencyjności produktów przedsiębiorstwa?

- Czy przedsiębiorstwo w bliższej i dalszej perspektywie ma szanse dalszej redukcji kosztów?

Krótkookresowa analiza to taki okres , gdzie przynajmniej jeden czynnik produkcji jest stały ( np. czynnik technologii ) i niezmienny .Czynnik technologiczny w krótkim okresie nie jest możliwy do zmiany , zmienia się on tylko w długim okresie .Dlatego inaczej dany czynnik wygląda w analizie krótkookresowej , a inaczej w długookresowej . W każdym przedsiębiorstwie dokonuje się obu na raz .Przy podejmowaniu decyzji dotyczących rozmiarów produkcji przedsiębiorstwa w krótkim okresie istotną rolę odgrywa podział kosztów na stałe i zmienne. Inne ważne koszty to: całkowite, przeciętne, krańcowe.

Swoboda działania przedsiębiorstwa krótkim okresie jest ograniczona przez aktualnie posiadane zasoby czynników produkcji (występowanie kosztów stałych). Aby zmaksymalizować zysk, może ono jedynie w ograniczonym zakresie zmienić posiadany majątek produkcyjny, wielkość i strukturę zatrudnienia lub proporcje, w jakich zużywa poszczególne surowce. Taka sytuacja decyzyjna jest typowa dla krótkiego okresu i dlatego rozwiązanie zadania maksymalizacji zysku z ograniczeniami na czynniki produkcji utożsamia się z wyznaczeniem strategii krótkookresowej przedsiębiorstwa

Rodzaje kosztów w krótkim czasie:

-koszt stały całkowity KSC- koszt ponoszony przez przedsiębiorstwo nie zależnie o wielkości produkcji. Występuje nawet gdy produkcja równa jest 0

-koszt stały przeciętny KSP- określa wielkość całkowitego kosztu stałego poniesionego na jednostkę wytworzonego produktu

KSP= KSC/Q

-koszt zmienny całkowity- to koszt związany z wykorzystaniem w produkcji czynników zmiennych

-koszt zmienny przeciętny KZP= KSP/Q

-kosz całkowity KC- suma kosztów całkowitych stałych i kosztów zmiennych całkowitych

KC= KSC+ KZC

-koszt całkowity przeciętny KCP- to koszt który wskazuje jaka wielkość kosztów całkowitych przypada na jednostkę wyrobu

KCP= KC/Q

-koszt marginalny KM - to zmiana kosztu całkowitego wynikającego ze zmiany wielkości produkcji na daną jednostkę

7.4 Długotrwała analiza kosztów produkcji

Przedsiębiorstwo ma nieograniczoną swobodę ustalania wielkości i struktury zaangażowanych czynników produkcji, może dowolnie zmieniać wielkość zatrudnienia, wszystkich czynników wytwórczych. Wszystkie czynniki traktowane są jako zmienne. Taka sytuacja jest możliwa jedynie w długim okresie, w którym można rozbudować w dowolny sposób potencjał produkcyjny (np. korzystając z kredytów). Dlatego problem maksymalizacji zysku przedsiębiorstwa przy braku ograniczeń na czynniki produkcji jest problemem wyznaczania strategii długookresowej.

W długim okresie przedsiębiorstwo podejmuje wiele decyzji. Do najważniejszych należą decyzje dotyczące skali prowadzenia działalności gospodarczej, lokalizacji oraz wyboru produkcji.

7.5 Równowaga producenta- optimum producenta poszukiwanie optymalnej kombinacji czynników produkcji

Firma (max zysk) będzie dążyła do wyboru czynników produkcji, które pozwolą uzyskać odpowiedni poziom produkcji przy możliwie najniższych nakładach produkcji.

jest to stan równowagi w którym ostatnia jednostka pieniężna wydana na zakup czynnika pracy daje taką samą wielkość produkcji jak ostatnia jednostka pieniężna wydana na zakup czynnika kapitału. ( izokoszta musi być styczną do izokwanty. W punkcie optimum producenta przyrost produkcji czynnika pracy i kapitału równy jest stosunkowi cen jednostkowych obu czynników.

7.6 Równowaga Nasha

Równowaga Nasha jest to profil strategii teorii gier, w którym strategia każdego z graczy jest optymalna, przyjmując wybór jego oponentów za ustalony. Poszukuje się takich strategii działania każdej strony dla których przy założeniu wyboru drugiej strony nie pragnie ona dokonywania zmiany swoich planów. W równowadze żaden z graczy nie ma powodów jednostronnie odstępować od strategii równowagi. W tym sensie równowaga jest stabilna.

Przykładem mogą być dwa przedsiębiorstwa A i B. Przedsiębiorstwo B przyjęło strategię dużej produkcji, to najlepszym rozwiązaniem dla przedsiębiorstwa A jest również wariant dużej produkcji. Wybierając dużą produkcję przedsiębiorstwo A osiąga zysk 1. Jeżeli zdecyduje się na małą produkcję, to zysk wyniesie 0. Przyjmijmy, że firma B decyduje się na strategię małej produkcji. Dla przedsiębiorstwa A lepszym rozwiązaniem jest znowu wysoki poziom produkcji, bo przynosi mu to zysk równy 3, podczas gdy niewielka produkcja oznacza zysk jedynie w wysokości 2. Przedsiębiorstwo A ma zatem strategię dominującą. Niezależnie od tego jaką strategię wybierze przedsiębiorstwo B, przedsiębiorstwo A osiąga lepsze wyniki, kiedy wybiera strategię dużej produkcji.

Oba przedsiębiorstwa mogłyby osiągnąć lepsze wyniki (zysk równy 2), gdyby zmówiły się, utworzyły kartel i ograniczyły produkcję. Jednak żadna z firm nie może sobie pozwolić na ryzyko zmniejszenia produkcji. Przyjmijmy, że czyni tak przedsiębiorstwo A. Wówczas przedsiębiorstwo B powiększy produkcję osiągając zysk równy 3, a przedsiębiorstwo A odpadnie z gry, osiągając zysk równy 0.

Zmiana tej sytuacji jest możliwa tylko jeżeli uczestnicy gry podejmą zobowiązanie samoograniczające. Podpisując umowę o utrzymywaniu niskiego poziomu produkcji będą w stanie osiągnąć wynik - po 2. Bez porozumienia żaden gracz nie może ograniczyć produkcji, bo drugi natychmiast ją zwiększy. Wiążące zobowiązanie samoograniczające umożliwia obu graczom zmniejszenie produkcji i w rezultacie osiągnięcie większego zysku.

Istotnym jest, aby mieć świadomość, że w rzeczywistości gra powtarza się wielokrotnie, a przedsiębiorstwa każdego dnia podejmują istotne decyzje. Aby uniknąć sytuacji niedotrzymywania obietnicy przez którąkolwiek ze stron, strony stosują strategię karania. Przedsiębiorstwa składają wzajemnie deklarację, że jeżeli jedno z nich nie dotrzyma obietnicy o małej produkcji, to drugie natychmiast zwiększa produkcję. Jeżeli jedna ze stron spróbuje oszukać, osiągając krótkotrwałą - przejściową korzyść za cenę trwałej redukcji zysków, może więc dojść do wniosku, ze to jej się nie opłaca. Groźba zastosowania strategii kary ma sens jeżeli ma pokrycie

Równowaga Nasha może być nieefektywna w sensie tzw. optimum Pareta co oznacza że istnieją w grze inne możliwe rozwiązania które mogą polepszyć sytuację określonych jednostek ale niestety kosztem pozostałych.(dylemat więźnia)

8.ANALIZA RYNKU

8.1 Pojęcie rynku, jego rodzaje i funkcje

RYNEK – ( podstawowy mechanizm gospodarki rynkowej)

1. Miejsce na,którym dokonuje się wymiana

2. Całokształt procesów odbywających się między jego uczestnikami czyli podmiotami gospodarczymi .

3. Na rynku zachodzą transakcje – proces gdzie spotykają się dwie strony .

KRYTERIUM PODZIAŁÓW RYNKU:

-według przedmiotu obrotu: rynek dóbr i usług konsumpcyjnych oraz rynek czynników produkcyjnych(kapitału, ziemi, pracy)

-według zasięgu gospodarczego: rynki lokalne, regionalne, krajowe, międzynarodowe, światowe

-w zależności od sytuacji rynkowej: rynek sprzedawcy i nabywcy

- według stopnia legalności : legalne( białe), półlegalne (szare) występują wtedy gdy przepisy prawa są nie skutecznie egzekwowane, nielegalne(czarne) takie transakcje ścigane są przez prawo np. handel narkotykami

-w zależności od stopnia jednorodności przedmiotu transakcji: rynek homogeniczny(jednorodny)np. rynek pszenicy, ropy , rynek heterogeniczny np. rynek pracy

-w zależności od stopnia wyrównywania się cen: rynek doskonały i niedoskonały

Funkcje rynku;

1. Wycena dóbr.

2. Jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych.

3. Pozwala ustanowić stan równowagi gospodarczej.

4. Dostarcza informacji o stopniu rzadkości dóbr odbywa się

5. Weryfikant społecznej przydatności produkcji i służy jako mechanizm dostosowywania produkcji do potrzeb.

6. Niezbędny warunek wykorzystania zasobów gospodarczych

7. Udziela odpowiedzi na pytanie, co i dla kogo produkować

8.2 Popyt i czynniki kształtujące popyt

Popyt- zapotrzebowanie na dany towar, za który nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego celu odpowiednim dochodem pieniężnym. Zdarza się, że ludzie wykazują chęć pragnienie czy też potrzebę nabycia danego towaru bez możliwości finansowych realizacji tego pragnienia. Wtedy mamy do czynienia z tzw. Popytem potencjalnym.

Pojęcie popyt kryje w sobie pewne dwuznaczności:

-wielkość popytu –jest to gotowość zakupu określonej ilości towaru po danej cenie

-tabela popytu – ukazuje ona jakie ilości towaru są gotowi ludzie zakupić po rozmaitych cenach przy danym dochodzie

-funkcję popytu- wykres przedstawiający dane tabeli popytu

Wyróżniamy popyt:

-potencjalny

-efektywny

W zależności od motywacji nabywców popyt możemy podzielić na trzy kategorie:

-funkcjonalny- wynika z cech jakościowych danego dobra

-nie funkcjonalny-wynika z oddziaływania tzw. czynników zewnętrznych na użyteczność

-spekulacyjny

Determinanty popytu; czynniki wpływające na wielkość popytu na dane dobro.

1. Cenowe;

   • Cena i oczekiwania co do jej zmiany w przyszłości

2. Determinanty bez cenowe;

   • Przeciętne dochody ludności i oczekiwania co do ich zmian w przyszłości

   • Ceny innych dóbr (substycyjnych i implementarnych) i oczekiwanie co do ich zmian w przyszłości.

   • Gusty, upodobania, moda i preferencje konsumentów.

   • Stopy procentowe (dotyczą głównie popytu na dobra trwałe).

   • Liczba gospodarstw domowych (przy analizie przestrzennej popytu i długoterminowej popytu).

Prawo popytu:

Wartość popytu zmienia się w przeciwnym kierunku w stosunku do zmian cen ( ceteris Paribus)

Wyjątki:

-paradoks Giffena – dotyczy tylko dóbr podstawowych niezbędnych do zaspokojenia potrzeb . Rosnącej cenie odpowiada rosnący popyt

-paradoks Veblena ( efekt prestiżowy)- niektóre gospodarstwa domowe nabywają tym większą ilość danego dobra, im jest ono droższe; demonstrując w ten sposób swoje możliwości konsumpcyjne. Wzrost ceny przy wysokich dochodach może być powodem zakupów w celu dowartościowania siebie

-efekt snoba- niektóre gospodarstwa domowe mniej cenią te dobra, które konsumują inni, nabywają mniej lub wcale nie kupują

-efekt owczego pędu- pewne gospodarstwa domowe cenią pewne dobra tym wyżej i więcej ich nabywają , im bardziej je cenią i więcej nabywają inne gospodarstwa domowe

8.3 Podaż i czynniki kształtujące podaż

Podaż- (ang. supply) to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku (ceteris paribus).

Determinanty podaży;

• Ceny dobra

• Ceny czynników produkcji – pracy, podatków pośrednich.

• Ceny produktów alternatywnych względem danych

• Substydia (dotacje)

• Liczba producentów

• Stawki ubezpieczeniowe

• Doskonalenie metod produkcji

• Warunki atmosferyczne

• Stopień fiskalizmu państwowego

Typowa krzywa podaży

Funkcja podaży wyraża zależność ilości danego dobra oferowanej na sprzedaż na danym rynku i w danym czasie od ceny danego dane go dobra i od innych czynników, które nazywa się czynnikami nie cenowymi.

Pod wpływem czynników niecelowych następuje zmiana podaży czyli ukształtowanie się nowych ilości dóbr oferowanych na sprzedaż przy różnych Cenach. Jej wyrazem jest przesunięcie krzywej podaży (w prawo w dół jeżeli przy danej cenie następuje wzrost podaży ; w lewo, w górę jeżeli przy danej cenie następuje spadek podaży

PRAWO PODAŻY

W miarę wzrostu ceny ilości danego dobra oferowana sprzedaż rośnie i odwrotnie- w miarę spadku ceny oferta sprzedaży zmniejsza się

8.4 Zależność między popytem a ceną

Zależność między popytem a ceną jest na ogół zależnością odwrotną. Wzrost ceny powoduje spadek popytu, spadek ceny powoduje wzrost popytu

8.5.Zależność między podażem a ceną

Pod wpływem czynników niecelowych następuje zmiana podaży czyli ukształtowanie się nowych ilości dóbr oferowanych na sprzedaż przy różnych Cenach. Jej wyrazem jest przesunięcie krzywej podaży

(w prawo w dół jeżeli przy danej cenie następuje wzrost podaży ; w lewo, w górę jeżeli przy danej cenie następuje spadek podaży

Podaż i cena zmieniają się w jednakowym kierunku. Wzrost ceny powoduje ceteris paribus wzrost podaży, spadek ceny - zmniejszenie podaży

8.7 Cena równowagi a cena maksymalna i minimalna

Cena równowagi (P_E)- cena równoważąca popyt z podażą

Cena wyznaczana przez punkt przecięcia się krzywej popytu i podaży. Jest to cena, po której ilość dobra, którą chcą kupić nabywcy równa jest ilości tego dobra, którą chcą sprzedać sprzedawcy. Przy tej cenie nie pojawiają się na rynku ani nadwyżki ani nie dobory i wszystkie transakcje mogą być realizowane.

• CENA RÓWNOWAGI = rozmiar zapotrzebowania = ilość oferowana

= cena równoważąca rynek produktu. Brak nadwyżki popyt i nadwyżki podaży

Nadwyżka konsumenta – pieniężna miara satysfakcji z konsumpcji. Wyraża się różnicą między wydatkami poniesionymi przez konsumenta na zakup określonej ilości dobra X po obowiązującej cenie rynkowej P a wydatkami, jakie byłby on w tym celu skłonny ponieść

Nadwyżka producenta – różnica między przychodem uzyskanym ze sprzedaży określonej ilości dobra X po obowiązującej cenie rynkowej P a przychodem koniecznym do skłonienia producenta do dostarczenia tej ilości dobra X.

Cena maksymalna to cena urzędowa, powyżej której nie mogą być zawierane transakcje na dane dobro. Skutkiem wprowadzenia ceny maksymalnej może być niedobór rynkowy. Cena maksymalna jest na ogół niższa od ceny równowagi rynkowej.
Wprowadzana jest tylko w nielicznych przypadkach, gdy według decydentów wymaga tego ważny interes społeczny (np. ceny mieszkań komunalnych dla najbiedniejszych rodzin). Często jest przedmiotem kontrowersji. Cena maksymalna ma chronić interes konsumenta. Cena maksymalna regulowana przez państwo towarzyszy jej nie dobór podaży w stosunku do popytu.

Ustanowienie ceny maksymalnej jest skuteczne, gdy jest ona niższa od ceny równowagi rynkowej (zmniejsza wielkość podaży i prowadzi do nadwyżki popytu), chyba, że państwo zasili podaż dostarczając dodatkowe ilości żądanego dobra

Cena minimalna o cena urzędowa, poniżej której nie wolno sprzedawać danego towaru. Ustalenie ceny minimalnej następuje na wniosek producentów; jest ona zawsze wyższa od ceny równowagi. Wprowadzenie ceny minimalnej wymaga równoczesnego przeciwdziałania zmniejszeniu popytu na rynku
- określenie cen minimalnych (ochrona producentów lub dostawców)

płaca minimalna ( podniesienie stawki płacy dla zatrudnionych > obniżenie popytu na pracę i wielkość zatrudnienia – nadwyżka podaży

Ustanowienie ceny minimalnej jest skuteczne, gdy jest ona wyższa od ceny równowagi rynkowej (zmniejsza wielkość popytu i prowadzi do nadwyżki podaży), chyba, że państwo zasili popyt sektora publicznego swoim popytem

(państwo kupuje nadwyżkę podaży – zadowala konsumentów i dostawców

Wzór na cenę minimalną to:

S = c+(f/v), gdzie

s - minimalna cena jednostkowa

c - jednostkowy koszt sprzedaży

v - produkcja

f - jednostkowe koszty stałe dla całej produkcji

Szczególnym przykładem ceny minimalnej jest płaca minimalna (płaca- cena pracy),

8.6.Równowaga rynku

Równowaga rynkowa jest to taka sytuacja na rynku danego dobra w której wielkość popytu równa jest wielkości podaży. Nie występuje tendencja do zmiany cen ilości oferowanej i ilości nabywanej.Rynek na którym występuje stan równowagi jest rynkiem stabilnym. W przeciwnym wypadku mówimy o rynku niestabilnym.

Kształtowanie równowagi rynkowej-Mechanizm rynkowy działa w ten sposób, że jakakolwiek nierównowaga uruchamia szereg określonych reakcji nabywców i sprzedawców, które przywracają równowagę między popytem, podażą i ceną.

S-krzywa podaży

D-krzywa popytu

P- cena

Q- ilość dobra

E-punkt równowagi

PE-cena równowagi

8.8 Elastyczność popytu

Elastyczność cenowa popytu – ukazuje sposób reagowania popytu na zmianę ceny.

-jest miarą procentowej zmiany popytu w stosunku do procentowej zmiany czynnika wpływającego na popyt

Wyróżniamy:

Popyt doskonale elastyczny

e_p>1 popyt elastyczny

e_p=1 popyt proporcjonalny (el. Jednostkowa)

e_p<1 popyt nieelastyczny

e_p =0 popyt sztywny

Współczynniki elastyczności cenowej popytu:

-informuje o sile reakcji konsumenta na zmieniające się ceny towarów

Wysoka elastyczność e_p>1 zmiana popytu jest większa o zmiany ceny

Jednostkowa elastyczność cenowa e_p=1 zmiana popytu proporcjonalna do zmiany ceny

Niska elastyczność e_p<1 zmiana popytu mniejsza od zmiany ceny

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WARTOŚĆ ELASTYCZNOŚCI CENOWEJ POPYTU:

-stopień substytucyjności dobra - im więcej substytutów danego dobra tym popyt jest bardziej elastyczny;

- rodzaj dóbr - popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny niż na dobra luksusowe;

-udział wydatków na dane dobro w wydatkach globalnych konsumenta (znaczenie dobra dla konsumenta)

- popyt na dobro o dużym udziale w budżecie jest stosunkowo elastyczny;

-poziom ceny towaru - im wyższy poziom ceny, tym elastyczność jest większa;

-czas – w długim okresie popyt staje się bardziej elastyczny.

Mieszana elastyczność popytu:

-Miara względnej wielkości popytu na dobro x pod wpływem względnej zmiany ceny dobra y. Dodatnia elastyczność mieszana oznacza na ogół że rozpatrywane dobra są substytutami a ujemna że dane dobra są wzajemnie komplementarne. Wzór na elastyczność mieszaną:

gdzie:

• E_dx(py) -mieszana elastyczność popytu,

• - procentowa zmiana popytu na dobro (usługę) x,

• - procentowa zmiana ceny dobra (usługi) y.

Dochodowa elastyczność popytu:

gdzie:

• E_dx(py) - mieszana elastyczność popytu

• - procentowa zmiana popytu na dobro (usługę) x,

• - procentowa zmiana ceny dobra (usługi)

8.9 Elastyczność podaży

Podaż zmienia się w tym samym kierunku co cena, a więc przy wzroście ceny podaż rośnie, natomiast przy spadku ceny podaż maleje, toteż współczynniki cenowej elastyczności podaży przyjmują wartości dodatnie.

Cenowa elastyczność podaży określa, o ile procent zmieni się podaż danego dobra, gdy jego cena zmieni się o jeden procent. Współczynniki cenowej elastyczności podaży zmieniają się w granicach od zera do nieskończoności

ELASTYCZNOŚĆ CENOWA PODAŻY ZALEŻY OD:

• rodzaju towaru, charakter towaru (dzieła sztuki, bogactwa naturalne, ziemia itp. charakteryzują się doskonałą nieelastycznością) – np. trwałość oraz możliwość gromadzenia produktów,

• horyzontu czasowego - w bardzo krótkim okresie podaż jest stała, więc elastyczność wynosi 0, długim okresie elastyczność podaży jest stosunkowo duża,

• struktury i poziomu kosztów poszczególnych producentów.

Jednostkowa elastyczność podaży

9.STRUKTURY RYNKOWE

Struktury rynkowe- to formy (modele) rynków pojedynczych produktów lub pokrewnych ich grup kształtujące się w wyniku walki, konkurencji lub umowy producentów.

9.1 Konkurencja doskonała

Rynek doskonale konkurencyjny – rynek, na którym sprzedający i kupujący uznają, ze ich decyzje nie wpływają na poziom ceny rynkowej. Konkurencja doskonała jest możliwa tylko przy nieujemnym nachyleniu długookresowej krzywej podaży

Konkurencja doskonała istnieje wtedy, gdy:

- gdy na rynku występuje duża liczba kupujących i sprzedających

- istnieje doskonała mobilność czynników produkcji, swobodny ich przepływ pomiędzy poszczególnymi gałęziami produkcji oraz swoboda zakładania nowych przedsiębiorstw

-oferowane do sprzedaży towary są jednorodne (ma ją jednakowe lub zbliżone cechy użytkowe)

-kupujący i sprzedający ma ją doskonałą znajomość rynku, czyli dysponują pełną informacją o rynku.

Wśród dodatkowych założeń, jakie się wymienia, znajdują się:

• Brak interwencji państwa - oznacza, że wyłącznie mechanizm rynkowy ma wpływ na relacje między kupującymi a sprzedającymi, w tym na cenę;

• Zerowe koszty transakcji - podmioty nie ponoszą dodatkowych kosztów związanych z zawarciem umowy kupna sprzedaży, jak np. uprzednie rozeznanie rynku.

• Produkt posiada bliskie substytuty - dzięki temu nabywcy mogą łatwo zastąpić produkt innym, gdyby jego podaż była niewystarczająca.

Możemy powiedzieć że przedsiębiorstwo działający w doskonałej konkurencji maksymalizuje zysk całkowity przy rozmiarach produkcji wyznaczonych przez punkt zrównania się kosztu krańcowego z utargiem końcowym który jest równy cenie.

9.2 Konkurencja nie doskonała

Konkurencja niedoskonała charakteryzuje się tym, że dane przedsiębiorstwo reprezentuje tak dużą część całkowitej podaży, że jego wejście na rynek lub wyjście z niego powoduje obniżenie lub podniesienie ceny rynkowej. W wyniku tego przedsiębiorstwo staje przed alternatywą: obniżyć cenę i sprzedać więcej czy podnieść cenę i sprzedać mniej. Przy niedoskonałej konkurencji działają dwie przeciwstawne siły: z jednej strony utarg maleje w wyniku spadku ceny, po której zwiększona ilość towaru może zostać sprzedana; z drugiej zaś utarg wzrasta, ponieważ obniżenie ceny zwiększa popyt, czyli stwarza możliwość sprzedaży większej ilości towaru

Przedsiębiorstwo działające w warunkach konkurencji niedoskonałej napotyka opadającą krzywą popytu na swój produkt

Minimalna efektywna skala produkcji – wielkość produkcji przy której krzywa długookresowych kosztów przeciętnych ekonomicznych przestaje opadać.

9.3 Konkurencja monopolistyczna –monopolistict competiotion

Konkurencja monopolistyczna

-forma konkurencji niedoskonałej

- wielu sprzedających i kupujących

- produkty zróżnicowane

-bliskie substytuty produktów

-swoboda wejścia i wyjścia z rynku

-firmy osiągają równowagę przy zerowym zysku ekonomicznym

-założenie doskonałej informacji o rynku

-konkurencja cenowa i poza cenowa

4. Oligopol

Oligopol jest forma niedoskonałej konkurencji charakteryzuje się:

• Nie wielka liczba sprzedających i wielu kupujących

• Produkty jednorodne(oligopol homogeniczny) lub zróżnicowane (oligopol heterogeniczny)

• Konkurencja między sobą , współzależność czyli każde przedsiębiorstwo musi przewidywać reakcję konkurentów

• Ograniczony dostęp do rynku

• Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami ekonomicznymi i technologicznym

• Pełna informacja o rynku

• Ograniczona skłonność do częstej zmiany cen

Oligopol jest więc strukturą rynku charakteryzującą się małą liczbą firm o dużej sile rynkowej, mających duży wpływ na podaż i ceny ale równocześnie konkurujących ze sobą. Każda firma musi brać pod uwagę działania innych firm. Decyzje firm oligopolistycznych są zdeterminowane reakcjami i zachowaniami ich rywali. Firmy oligopolistyczne stoją przez różnymi dylematami: czy przyjąć strategie współdziałania , porozumieć się i współpracować razem? czy też walczyć?

Porozumienia mogą być jawne i legalne powstają wówczas kartele określające reguły działania różnych firm oligopolistycznych np. określające rozmiary produkcji lub nie legalne i tajne (często określane jako zmowy)

Strategie cenowe lidera

-strategia nie dopuszczania na rynek nowych firm( wyznacza wtedy cenę na poziomie nie zapewniającym jednostkowego ekonomicznego zysku mniejszym firmom , pragnącym wejść do branży)

-strategię wyeliminowania z branży mniejszych producentów (wyznacza wtedy cenę na poziomie nie pokrywającym kosztu stałego)

Obie wymagają obniżenia ceny przez lidera.

Konkurencja oligopolistyczna może występować w formie:

-konkurencji cenowej

-konkurencji nie cenowej

W oligopolu może występować lider i satelita .Satelita podejmuje decyzje o ilości produkcji i ocenie na podstawie decyzji drugiej firmy a lider narzuca swoje decyzje innym uczestnikom.

Koncepcja załamanej krzywej popytu

-żadna firma nie jest skłonna zmienić ceny w obawie przed reakcjami rywali

-cena może być stałą przy różnych kosztach marginalnych których krzywe mieszczą się w obszarze nie ciągłości linii przychodu marginalnego

9.5 Monopol i monopson

Monopol to struktura rynkowa charakteryzująca się:

• występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy lub producenta danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców;

• występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. ustawodawstwo, patenty, koszty itp.);

• unikatowością produktu monopolu (nie posiada on dobrego lub bliskiego substytutu).

Monopol może mieć charakter:

• państwowy - kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.);

• wymuszony - kiedy jeden z producentów towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują;

• naturalny - wynikający z natury dostarczanej usługi/towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje żelazne, dostarczanie prądu elektrycznego i gazu, telekomunikacja itp.).

W przypadku monopolów naturalnych i wymuszonych w wielu krajach świata tworzone jest specjalne prawodawstwo które reguluje zmonopolizowany rynek, w sposób sztuczny tworząc na nim warunki do powstania i rozwoju konkurencji.

Monopson to taka forma rynku, na którym istnieje tylko jeden odbiorca (przedsiębiorstwo pośredniczące w handlu) oraz wielu dostawców pewnego towaru lub usługi. Monopsonami są zazwyczaj firmy państwowe, np. kupujące ropę naftową, gaz ziemny lub usługi zdrowotne. Przedsiębiorstwo mające taką pozycję dąży do zakupu po zaniżonych cenach podczas negocjacji z dostawcami.

9.6 Kartel, syndyk , trust

Kartel

-powstaje w celu ograniczenia konkurencji między przedsiębiorstwami należącymi do branży

-porozumienia przedsiębiorstw dotyczą zwykle poziomu cen, rozmiarów produkcji i rynków zbytu

-uczestnicy muszą mieć do siebie pełne zaufanie

-zysk monopolowy dzieli się zwykle proporcjonalnie do ustalonych kontygentów produkcji między uczestnikami

-zwykle ma krótkotrwały charakter

Najsłynniejszy kartel to OPEC organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową

Negatywne cechy karteli można ująć następująco:

1) nie sprzyjają obniżaniu cen

2) ograniczają konkurencję

3) ograniczają samodzielność uczestników rynku

4) wprowadzają restrykcje w stosunku do podmiotów nie będących partnerami porozumień monopolistycznych

5) stanowią zagrożenie interesu publicznego.

Tworzenie karteli pomiędzy przedsiębiorstwami jest nielegalne w Unii Europejskiej oraz w Stanach Zjednoczonych, jak również w wielu innych państwach świata.

Syndyk

-organizacja przedsiębiorstw zbliżona do kartelu

-główna różnica polega na tym że powstaje wspólne biuro handlowe zrzeszonych firm,które zajmuje się zbytem towarów i prowadzi w ich interesie politykę cen

-zadaniem syndyku jest określanie globalnych rozmiarów produkcji oraz wyznaczenie limitów produkcji dla firm wchodzących w jego skład

-związek samodzielnych przedsiębiorstw

-w przypadku konfliktów może być rozwiązany

Trust

-jest to forma monopolu, w którym przedsiębiorstwa tworzą oligopol, powstająca na drodze łączenia się samodzielnych dotąd przedsiębiorstw tej samej branży. Dotychczasowi ich właściciele stają się udziałowcami powstającego trustu, na którego czele stoi zarząd kierujący produkcją i zbytem, wyznaczający ceny, określający podział zysków.

-zrzeszone w nim przedsiębiorstwa tracą osobowość prawną i niezależność ekonomiczną

-trust powstaje w wyniku łączenia przez przedsiębiorstwa swoich kapitałów i poddaniu się wspólnemu kierownictwu lub opanowaniu jednego przedsiębiorstwa przez inne

-trustem zarządza rada wykonawcza

-zyski przedsiębiorstwa płyną do wspólnej kasy a następnie dzielone proporcjonalnie do posiadanych udziałów

10.PRODUKT KRAJOWY BRUTTO, DOCHÓD NARODOWY , PRODUKT SPOŁECZNY

10.1 Reprodukcja

Proces gospodarowania w społeczeństwie, proces produkcji musi mieć charakter ciągły. Aby tę ciągłość utrzymać trzeba odtworzyć, czyli reprodukować wszystkie warunki materialne, niezbędne dla zapewnienia tej ciągłości. Reprodukcja polega na odtworzeniu wszystkich warunków niezbędnych dla zachowania ciągłości procesów produkcyjnych w społeczeństwie. Oznacza to konieczność przekształcania części produktów .

Niezbędne jest więc zawsze wytwarzanie takich produktów, jak:

• trwałe środki produkcji w celu zastąpienia zużytych budynków, maszyn, urządzeń, narzędzi, elementów infrastruktury ekonomicznej i społecznej oraz obrotowe środki produkcji w celu zastąpienia zużytych przedmiotów pracy, w tym materiałów, surowców, półfabrykatów, energii;

• środki konsumpcji niezbędne do odtworzenia zużytej siły roboczej i odnowy konsumpcji właścicieli środków produkcji.

Odtwarzane są też stosunki społeczne, w których odbywa się proces. W każdym procesie reprodukcji niezbędne jest zachowanie odpowiednich proporcji między poszczególnymi rodzajami produktów. Rozróżnia się trzy rodzaje reprodukcji — prostą, rozszerzoną i zwężoną'.

10.2 Wartość globalna, PKB i dochód narodowy

Wartość globalna, to wartość dóbr materialnych oraz usług wytworzonych kraju w ciągu roku.

• wartość globalna (WG) – która jest sumą wartości ogółu dóbr i usług (materialnych i niematerialnych) wytworzonych w gospodarce narodowej w ciągu roku. Składa się ona z wartości przeniesionej i wartości dodanej. Wartość przeniesiona obejmuje nabyte i zużyte w produkcji surowce, materiały, półprodukty, paliwo, energię itp. Natomiast wartość dodana jest sumą nowo wytworzonej wartości we wszystkich przedsiębiorstwach. Jeżeli doliczymy do niej amortyzację, to wówczas – jest to wartość dodana brutto.

Produkt globalny jest sumą wartości wszystkich dóbr i usług materialnych globalny wytworzonych w ciągu roku w danej gospodarce

Produkt krajowy brutto (PKB) – jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

Produkt narodowy brutto (PNB) – Dochód narodowy zaś to suma dóbr i usług nowo wytworzonych w danym roku w gospodarce narodowej. Ustala się ją sumując produkcję czystą, czyli wartość dodaną (value added) poszczególnych działów gospodarki narodowej. Dochód narodowy jest mniejszy od PKN o sumę podatków pośrednich, tj. wszelkiego typu podatków obrotowych łącznie z podatkiem od wartości dodanej i podatków specjalnych .

-miernik całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą. Dochody netto są różnicą między dochodami otrzymanymi z tytułu własności za granicą a dochodami wypłacanymi z tytułu własności cudzoziemcom.

Jeżeli odpływ dochodów otrzymywanych z tytułu usług czynników produkcji będących własnością kapitału zagranicznego jest większy niż przypływ dochodów z tytułu posiadanych czynników produkcji za granicą, wówczas PKB > PNB i odwrotnie.

Słabe strony PNB:

• nie uwzględnia kosztów amortyzacji

• problem „podwójnego liczenia”

• powstawanie efektów zewnętrznych

• szara strefa

Metody obliczania PNB i PKB Gross Domestic Product GDP

PNB jako strumień dóbr (produktów finalnych) – PNB można zmierzyć sumując łączny strumień wydatków na zakupy konsumpcyjne w ciągu roku. Do zakupów konsumpcyjnych zalicza się dobra i usługi liczone w cenach rynkowych (ponieważ ceny rynkowe odzwierciedlają relatywną wartość produktu).

PNB = C + I + G PKB = C + I + G – Ti PKB – Tb + Bt = S + C

C konsumpcja;

I inwestycje brutto (inwestycje krajowe + eksport - import) – przyrost kapitału w danym społeczeństwie z pominięciem wydatków z tytułu zużycia kapitału (amortyzacja);

G wydatki rządowe na dobra i usługi z wyłączeniem płatności transferowych;

Ti podatki pośrednie

Tb podatki bezpośrednie

Bt wydatki transferowe

S oszczędności

PNB jako strumień dochodów – PNB można zmierzyć sumując dochody czynników wytwórczych (płac, procentów, rent i zysków) będących równocześnie kosztami wytworzenia dóbr końcowych w danym społeczeństwie. Zysk w tym przypadku definiuje się jako koszt rezydualny. Podatki bezpośrednie i pośrednie traktuje się jako składniki kosztów wytworzenia produktu finalnego.

PNB = (płace, procenty, renty, zyski bez dóbr pośrednich) + (pośrednie podatki przedsiębiorstw) + (amortyzacja)

Metoda wartości dodanej – aby uniknąć podwójnego liczenia, uważamy żeby do produktu narodowego brutto włączać tylko dobra finalne, opuszczając dobra pośrednie, kupowane od innych przedsiębiorstw, które zostaną wliczone do PNB na podstawie ich własnych rozliczeń.

Wartość dodana – różnica między utargiem danego przedsiębiorstwa a dokonywanymi przez nie zakupami materiałów i usług od innych przedsiębiorstw. Do produktu narodowego brutto nie zalicz się płatności transferowych, które wchodzą w skład budżetu państwa.

Płatności transferowe – wypłata kapitału bez oczekiwania, że zostanie wyświadczona za nie określona usługa np.: emerytury, zasiłki

10.3 Struktura produktu krajowego brutto i dochodu narodowego

Produkt krajowy brutto i dochód narodowy jest wytwarzany i dzielony w gospodarce narodowej, która składa się z działów wytwarzających produkty i świadczących usługi. Proces tworzenia i podziału PKB i dochodu narodowego przedstawia się za pomocą bilansu nakładów i wyników produkcji Bilans zwanego w literaturze bilansem strukturalnym.

10.4. Podział Dochodu Narodowego PNB

Wyróżnia się trzy rodzaje podziału dochodu narodowego:

• podział pierwotny- polega "na podziale nowo wytworzonej wartości między pracowników przedsiębiorstwa w postaci wynagrodzeń i na akumulację finansową przedsiębiorstwa." (S. Marciniak 2005, s. 356) Dokonuje się on w miejscu wytworzenia dochodu narodowego, np. w przedsiębiorstwie. W wyniku tego podziału pracownicy otrzymują pensje, a przedsiębiorstwo zysk.

• podział wtórny- "dochody pierwotne pracowników i przesiębiorstw podlegają, za pośrednictwem rynku i budżetu państwa, dalszemu podziałowi, kóry nazywa się podziałem wtórnym dochodu narodowego." (S. Marciniak 2005, s. 357) Podział ten dokonuje się poprzez system cen i system podatkowy, dzięki zakupom dóbr i usług. W wyniku tego podziału powstają dochody właścicieli przedsiębiorstw i punktów usługowych, dochody państwa oraz pracowników sfery nieprodukcyjnej. Ten rodzaj podziału dochodu narodowego jest związany z koniecznością finansowania zadań gospodarczych i społecznych państwa.

• podział ostateczny- wyraża proces jego podziału na konsumpcję i akumulację. Do tego podziału dochodzi przez podział pierwotny i wtorny, czyli przez redystrybucję wynagrodzeń, podatków czy kredytów, tak, aby dochód narodowy mógł przyjąć postać dóbr finalnych. Podział ten polega na konkretnym zużytkowaniu dochodu, czyli konsumpcji i akumulacji, która jest, na przykład zużywana na przyrost rezerw i zapasów w gospodarce.

Produkt krajowy brutto i dochód narodowy jest wytwarzany i dzielony w gospodarce narodowej, która składa się z działów wytwarzających produkty i świadczących usługi. Proces tworzenia i podziału PKB i dochodu narodowego przedstawia się za pomocą bilansu nakładów i wyników produkcji Bilans zwanego w literaturze bilansem strukturalnym.

10.5 Wady i zalety kategorii dochodu narodowego

Zalety:

-sumowanie wszystkich wydatków i dochodów obywateli, co jest podstawą polityki gospodarczej i społecznej rządu

-dodatkowa rozbudowa potencjału produkcyjnego

  Wady:

-agregat dochodu narodowego nie wartościuje poszczególnych składników

-nie rejestruje pracy „zrób to sam”

-brak wiarygodnych , terminowych i łatwo dostępnych informacji o tworzeniu i podziale dochodu narodowego dezorientuje politykę gospodarczą państwa i może skłaniać do błędnych decyzji opartych na życzeniach a nie na realnych faktach

-nie ujmuje zniszczenia środowiska (dlatego też Samuelson i Northans zaproponowali dobrobyt ekonomiczny netto)

-nie zawiera on informacji o rzeczywistych proporcjach podziału dochodów w danej społeczności

 

10.6 Inne mierniki dobrobytu, czynniki

Inne główne czynniki wpływające na dobrobyt to:

1. Ogólna efektywność systemu społeczno-gospodarczego w danym kraju (wielkość i struktura dostarczanej produkcji oraz usług, stopień wykorzystania czynników produkcji i skala marnotrawstwa, wysokość rozporządzalnych dochodów osobistych ludności i ogólny poziom cen produktów i usług, jakość życia, w tym czas pracy i czas wolny, warunki pracy i wypoczynku, stopień zanieczyszczenia środowiska naturalnego itd.).

2. Efektywność rynku pracy (wielkość bezrobocia i sprawny system informacji o miejscach pracy, zróżnicowanie zarobków, świadczenia dostarczane pracownikom przez pracodawców w przypadku choroby, wypadku, przejścia na emeryturę itp.).

3. Prywatne ubezpieczenia oraz zasoby majątkowe i oszczędności.

4. Dobrowolna działalność dobroczynna osób prywatnych i instytucji (pomagających innym ludziom bezpośrednio lub pośrednio - przez wspieranie instytucji dobroczynnych).Ważne znaczenie ma sam sposób dostarczania pomocy przez państwo. Może on być bardzo zróżnicowany, państwo może być np. głównym organizatorem pomocy, a niekoniecznie głównym producentem środków przeznaczonych na pomoc.6. Rola państwa w procesie transformacji gospodarki polskiej

11. SPÓR O TEORIE RÓWNOWAGI OGÓLNEJ

11.1 Ogólny model zagregowanej popytu i podaży

Równowaga makroekonomiczna- zrównoważenie popytu globalnego z podażą globalną przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych

Agregatowa podaż (AS) – to łączna ilość towarów, jaką producenci decydują się wytworzyć przy danych warunkach i dostarczyć do sprzedaży. Zagregowana podaż zależy przede wszystkim od: zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania, od ogólnego poziomu cen towarów oraz od koszów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu dóbr.

O ile wzrośnie produkcja w reakcji na wzrost poziomu cen, zależeć będzie od następujących czynników:

• dostępności niewykorzystanych zasobów,

• łatwości, z jaką mogą one być włączone do produkcji w momencie wzrostu cen,

• skali iluzji pieniężnej,

• płac roboczych.

Krzywa zagregowanej podaży, która odzwierciedla powyższe zmienne, może mieć różne nachylenie (strome lub łagodne) w czasie poszczególnych faz cyklu koniunkturalnego.

Popyt zagregowany (AD) jest to związek, funkcja lub krzywa wyrażająca. Zagregowany zależność między ogólnym poziomem cen produktów i usług (dóbr), a całkowitym popytem na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne nabywane przez gospodarstwa domowe, firmy, rząd i zagranicę. Zależność tę zapisujemy wzorem:

AD = C + I + G + X, gdzie:

AD — zagregowany popyt (aggregale demand)

C — konsumpcja, czyli wydatki gospodarstw domowych (spożycie realne spada, gdy rosną ceny )

Zagregowany popyt AD wyraża odwrotną zależność między poziomem cen a realnym PKB.

Jeżeli poziom cen obniża się od P2 do P,, to całkowity popyt zgłaszany przez gospodarstwa domowe, inwestorów, rząd i zagranicę wzrasta z F do Y2. Wraz z obniżką cen wzrastają realne zasoby pieniądza, choć nominalne są niezmienione. Realny wzrost podaży pieniądza sprzyja obniżce stóp oprocentowania w gospodarce i tym samym zwiększa popyt inwestycyjny i konsumpcyjny. Jeżeli ceny

rosną, to podaż pieniądza w ujęciu realnym obniża się, rosną stopy procentowe, spadają inwestycje, produkcja i popyt globalny, a konsumenci kupują mniej dóbr

Nachylenie krzywej zagregowanego popytu zależy od czterech czynników:

1) stopnia zmian stóp procentowych w reakcji na zmiany realnej podaży pieniądza,

2) stopnia zmian wydatków inwestycyjnych w reakcji na zmianę stopy procentowej,

3) stopnia zmian wydatków konsumpcyjnych w reakcji na zmiany realnej zamożności ludności,

4) stopnia zmiany transakcyjnego popytu na pieniądz w związku ze zmianą dochodu narodowego

11.2 Neoklasyczny model równowagi

Wszystkie podmioty gospodarujące (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe ) są racjonalne i zmierzają do maksymalizacji swoich zysków lub użyteczności

-Wszystkie rynki są doskonale konkurencyjne ceny i płace doskonale elastyczne

-Wszystkie podmioty mają doskonałą znajomość warunków rynkowych i cen przed przystąpieniem do wymiany (wiedza)

-Wymiana następuje, gdy na wszystkich rynkach zostały u ustalone ceny przy, których następuje oczyszczenie rynku

-Oczekiwania podmiotów są stabilne

-długotrwała analiza

-wytworzony w gospodarce produkt jest równy produktowi potencjalnemu

-równowaga makroekonomiczna ustalana jest natychmiastowo poprzez dostosowanie giętkich cen i płac

-pionowa krzywa podaży

Równowaga na podstawowych rynkach:

-na rynku produktów Na rynku kształtuje się cena równowagi, która równoważy popyt z podażą

-na rynku pracy Na rynku pracy kształtuje się taki poziom płacy realnej, który zapewnia równowagę między popytem na pracę i podażą pracy (pełne wykorzystanie siły roboczej, bezrobocie naturalne) - przypomnienie z poprzednich wykładów: 8 oraz 13)

-na rynku kredytowym

WNIOSKI

-neutralność pieniądza

-szkodliwość interwencjonalizmu państwowego

-doktryna leseferyzmu, czyli ograniczonej roli państwa w gospodarce

(rynki zawsze powracają do równowagi-oczyszczają się)

3 Składowe modelu neoklasycznego:

-prawo rynków Say’a

-ilościowa teoria pieniądza

-klasyczna teoria wyznaczania zatrudnienia i produkcji

11.3 Model keynesowski( ujęcie popytowe, krótkookresowe)

Podstawowe założenia teorii Keynesa:

1. W analizie ekonomicznej Keynes preferował podejście makroekonomiczne zamiast skupiania uwagi na elementarnych podmiotach gospodarowania.

Keynes wprowadził pojęcie tzw. bezrobocia przymusowego, wynikającego z niedostatku popytu globalnego w gospodarce.

1. Keynes preferował w ekonomii analizę przyczynowo – skutkową.

2. Za ważniejsze w analizie ekonomicznej uważał przyjmowanie krótkich okresów.

3. Popyt a nie podaż jest przyczyną występowania szeregu zjawisk ekonomicznych.

5)Keynes podkreślał, że wszelkie decyzje gospodarcze podejmowane są w warunkach niepewności. Ludzie w swoich przewidywaniach poza rachunkiem prawdopodobieństwa posługują się splotem czynników psycho. – społecznych (skłonności)

Aktywna polityka fiskalna, niepełny efekt wypierania

Aktywna polityka pieniężna i efekt tłumienia

Rola państwa: konieczność interwencji państwa zmierzającej do wzrostu popytu globalnego, bardziej skuteczna jest polityka monetarna niż fiskalna

11.3.1 Krytyka modelu neoklasycznego

Kluczową różnicą między modelem klasycznym a Keynesowskim było twierdzenie Keynesa, że ceny i płace są „lepkie” (sztywne, mało wrażliwe)

11.3.2 Inwestycje a oszczędności

Gospodarstwa domowe mogą swoje dochody przeznaczyć na wydatki konsumpcyjne (C) lub na oszczędności (S)

Y = C + S

Gospodarstwa domowe podejmując decyzje o wysokości wydatków konsumpcyjnych decydują jednocześnie o wysokości oszczędności.

Oszczędności możemy określić jako część dochodu, której gospodarstwa domowe nie wydały na bieżącą konsumpcję. Z tego określenie wynika, że pomiędzy dochodem a oszczędnościami istnieje funkcjonalna zależność, którą możemy określić jako funkcję oszczędności. Możemy ją bezpośrednio wyprowadzić z funkcji konsumpcyjnej.

Podstawowe czynniki determinujące wysokość oszczędności:

-wysokość dochodów gospodarstwa domowego

-wysokość nagromadzonego majątku

11.3.3 Mnożnik inwestycyjny

-Keynes wyprowadził mnożnik inwestycyjny 14 (Ki), który oznacza, że gdy następuje wzrost globalnych inwestycji, wówczas dochód zwiększa się o wielkość k razy większą od wzrostu inwestycji.

- tłumaczy relacje pomiędzy wzrostem nakładów inwestycyjnych a wzrostem produkcji

11.3.4 Funkcja konsumpcji

Gospodarstwa domowe dokonują zakupów różnorodnych produktów konsumpcyjnych. Funkcja konsumpcji wyraża związek pomiędzy zamierzoną wielkością konsumpcji a dochodem do dyspozycji. Pozwala ona określić poziom zamierzonej konsumpcji przy każdej wielkości dochodu.

Symbolicznie możemy ją zapisać w następujący sposób:

C = a + b * Yd

gdzie: C – wydatki na konsumpcję; a – wielkość konsumpcji niezależna od dochodu; b –współczynnik do konsumpcji; Yd – dochód dyspozycyjny konsumentów.

Parametr „a” jest to popyt autonomiczny, a więc taki popyt, który jest niezależny od wielkości dochodu.

Wyróżniamy 3 hipotezy dotyczące wpływu dochodów na wielkość wydatków konsumpcyjnych:

1. hipoteza dochodu absolutnego wysunięta prze J. Keynesa – zgodnie z tą hipotezą wysokość wydatków konsumpcyjnych zależy od wielkość bieżących dochodów gospodarstwa do mowego

• dochody wzrastają =>wydatki konsumpcyjne rosną, ale ich udział w dochodzie jest coraz mniejszy

2. hipoteza dochodu relatywnego – zgodnie z ta hipotezą wielkość wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych zależy w dużym stopniu od poziomu życia ich znajomych.

• dochody gospodarstw domowych zmniejszają się w porównaniu do dochodów znajomych => gospodarstwo domowe stara się utrzymać konsumpcję na poziomie konsumpcji swoich znajomych

• dochody (relatywne i absolutne) gospodarstwa domowego zwiększają się => gospodarstwo domowe w niewielkim stopniu zwiększa swoje wydatki konsumpcyjne

3. hipoteza dochodu permanentnego M.Friedman - zgodnie z ta hipotezą wielkość wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych zależy od wysokości dochodu permanentnego, tzn. od przeciętnego dochodu jaki dane gospodarstwo domowe spodziewa się uzyskać w ciągu swojego życia oraz posiadanego majątku

• realna wartość nagromadzonego majątku rośnie =>rosną wydatki konsumpcyjne

• realna wartość nagromadzonego majątku spada =>maleją wydatki konsumpcyjne

11.3.5 Funkcja inwestycji

Drugim elementem globalnego popytu jest popyt inwestycyjny / zamierzony przez przedsiębiorstwa powiększeni dóbr. Rozmiary popytu inwestycyjnego zależą od : przewidywalnego popytu na określone wyroby oraz od wysokości stopy procentowej . Natomiast nie ma żadnego związku między bieżącym poziomem produkcji a popytem inwestycyjnym . W związku z tym popyt jest wielkością niezależną od rozmiarów dochodu.

12.WZROST I ROZWÓJ GOSPODARCZY

12.1 Pojęcie wzrostu gospodarczego i rozwoju gospodarczego

Wzrost gospodarczy- to proces powiększania podstawowych wielkości makroekonomicznych w gospodarce a w szczególności powiększanie produkcji w skali całej gospodarki.

- jest to stałe zwiększenie zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi.

Rozwój gospodarczy- - długofalowy proces przemian dokonujących się w gospodarce. Obejmuje zarówno zmiany ilościowe, dotyczące wzrostu produkcji, zatrudnienia, inwestycji, rozmiarów funkcjonującego kapitału, dochodów, spożycia i innych wielkości ekonomicznych charakteryzujących gospodarkę od strony ilościowej (wzrost gospodarczy), jak również towarzyszące im zmiany o charakterze jakościowym (zmiany organizacji społeczeństwa).

Korzyścią ze wzrostu gospodarczego i rozwoju gospodarczego jest zwiększenie standardu życia, zwiększenie produkcji, lepsza sytuacja socjalna oraz większe bezpieczeństwo publiczne.

Stopa wzrostu produkcji- jest to stosunek przyrostu produkcji między tymi okresami do produkcji w okresie wyjściowym

12.2 Rodzaje wzrostu gospodarczego

* ekspansywny wzrost gosp. osiągany przez zwiększenie zasobów np. wzięcie pod uprawę nowych areałów ziemi

*intensywny wzrost gosp. osiągany przez zwiększenie efektywności zasobów np. zwiększenie wydajności z  1 ha

Można wyróżnić 3 rodzaje wzrostu gospodarczego ze względu na tempo:

-równomierny

-przyspieszony

- malejący- charakteryzuje się zmniejszeniem w kolejnych okresach tempa wzrostu PKB. Ten wzrost charakteryzuje się tym, że współczynnik kapitałochłonności jest z reguły stały, stopa inwestycji maleje. Jednocześnie istnieje nacisk pracowników na ochronę dotychczasowego poziomu konsumpcji (płac), co z kolei jest przyczyną zwiększania się stopy konsumpcji

12.3Czynniki wzrostu

Proces wzrostu gospodarczego uzależniony jest od czynników ekonomicznych, politycznych, kulturowych, demograficznych i przyrodniczych. Do najważniejszych należą:

-kapitał ludzki

-ziemia i surowce – odnawialne i nieodnawialne

-postęp techniczny

-inwestycje – powiększanie kapitału rzeczowego

-nakłady pracy i jej wydajność

-postęp organizacyjny

-nauka

-czynniki rynkowe, np. rozwój rynków finansowych

-polityka gospodarcza państwa -stabilność polityczna

12.4 Podstawowe modele wzrostu

Modele wzrostu gospodarczego - to uproszczone schematy ukazujące podstawowe zależności miedzy czynnikami wzrostu, abstrahujące od szczegółów i wpływu czynników drugorzędnych, a uwzględniające przede wszystkim podstawowe związki przyczynowo-skutkowe zachodzące w procesie wzrostu gospodarczego.

Matematyczne ujęcia modelowe

1. Model Michała Kaleckiego – model wzrostu dochodu narodowego

,

gdzie:

- przyrost dochodu narodowego

- stopa inwestycji /udział inwestycji w dochodzie narodowym/

- współczynnik kapitałochłonności technologicznej – określa jaki nakład inwestycyjny jest potrzebny do osiągnięcia jednostki zdolności produkcyjnej w nowych obiektach.

- potencjalna efektywność jednej złotówki zainwestowanej w obiektach produkcyjnych – ile „wyciągniemy” produkcji z jednej złotówki

- parametr amortyzacji – oznacza jak zmieni się tempo wzrostu pod wpływem wycofania z produkcji bądź zmniejszania się fizycznych zdolności produkcyjnych części aparatu wytwórczego – wycofujemy z powodu zużycia lub przestojów /maszyny zepsute lub przestarzałe ekonomicznie i technicznie/

- określa jaka część przyrostu dochodu narodowego jest efektem usprawnień pozainwestycyjnych, np. postęp organizacyjny, lepsze metody pracy.

Brak w tym modelu powiązań z zagranicą i wielu innych.

1. Model R. Harroda – model wzrostu gospodarczego

zapis jako stopy:

lub /po podzieleniu i pomnożeniu przez /:

stąd:

gdzie:

- tempo wzrostu dochodu narodowego

- udział oszczędności w dochodzie narodowym, który wyraża stałą przeciętną i

krańcową skłonność do oszczędzania

- krańcowy współczynnik kapitałochłonności produkcji mierzony wielkością nakładu inwestycyjnego na jednostkę przyrostu dochodu narodowego.

Równanie wzrostu Harrod zapisał w następującej postaci:

Naturalna stopa wzrostu gospodarczego - uwzględnia zmiany w sile roboczej:

,

gdzie:

- miara potencjalnej możliwości w zakresie wzrostu gospodarczego

- stopa wzrostu podaży siły roboczej

- tempo wzrostu wydajności

Gwarantowana stopa wzrostu gospodarczego - wzrost dochodu narodowego przy pełnym wykorzystaniu istniejących zdolności produkcyjnych w gospodarce:

Równość trzech stóp wzrostu wyraża stan równowagi dynamicznej.

12.5Bariery wzrostu

BARIERY WZROSTU GOSPODARCZEGO
To różnego typu ograniczenia i przeszkody występujące w procesach wzrostu gospodarczego w jakimś okresie czasu, które mają charakter obiektywny, są dość trwałe i trudne do przezwyciężenia, tym samym hamują wzrost gospodarczy.

W literaturze ekonomicznej wymienia się najczęściej następujące bariery wzrostu gospodarczego:
-Instytucjonalną- należy rozumieć nieprzystosowanie całokształtu instytucji państwa do sterowania i oddziaływania na procesy rozwoju i wzrostu gospodarczego. Przejawem tego rodzaju bariery może być np. przestarzałe ustawodawstwo gospodarcze, ograniczające aktywność podmiotów gospodarczych, nadmiernie rozbudowany i niesprawny aparat biurokratyczny państwa, zbyt duża centralizacja decyzji na szczeblu makroekonomicznym. Przykładem jest niesprawność i słabość systemu bankowego kraju, niedorozwój instytucji gromadzenia informacji niezbędnych do sterowania gospodarką i podejmowania decyzji na różnych szczeblach gospodarowania.

- Strukturalną- jest wynikiem historycznie ukształtowanej struktury gospodarki narodowej, utrudniającej start i proces rozwoju i wzrostu gospodarczego. Jej przejawem jest m.in. niedorozwój gałęzi produkcyjnych dobra inwestycyjne

- Konsumpcyjną- to zależność między stopą akumulacji w gospodarce narodowej a stopą konsumpcji. Przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego oznacza konieczność zwiększenia stopy akumulacji w gospodarce narodowej, co oznacza względnie bądź nawet absolutnie zmniejszenie poziomu spożycia. Reakcje społeczne na tego rodzaju zjawisko mogą uniemożliwić urzeczywistnienie zamiaru zwiększenia stopy wzrostu gospodarczego. W tej sytuacji niezmiernie ważnym zagadnieniem dla kształtowania stopy wzrostu jest określenie tego minimum stopy wzrostu konsumpcji społecznej, które nie powinno być naruszane. Oznacza to, że maksymalna stopa akumulacji w gospodarce wyznaczana jest przez minimalną stopę konsumpcji, która nie powinna być przekraczana.

-Siły roboczej- brak siły roboczej niezbędnej dla rozpoczęcia procesu wzrostu lub jego kontynuacji.

- Surowcową-wiąże się z dostępnością do zasobów do zasobów bogactw naturalnych i ich wykorzystaniem.

-Żywnościową

-Bariera handlu zagranicznego jest rezultatem występowania innych barier w procesie wzrostu gospodarczego. Oznacza ona, że dla dokonania niezbędnego dla gospodarki importu konieczne jest rozwijanie niezbędnego eksportu. Eksport służy, więc jako metoda zdobycia środków dla sfinansowania importu brakujących i niezbędnych dla kontynuowania wzrostu gospodarczego surowców, półfabrykatów, maszyn, urządzeń. Gospodarka narodowa nie dysponująca zasobami, które muszą być w tym celu eksportowane – nie może się dynamicznie rozwijać. Bariera ta może ulec zaostrzeniu, jeżeli dla danego kraju pogorszą się warunki wymiany międzynarodowej, a więc gdy pogorszą się relacje cen towarów eksportowanych do cen towarów importowanych.

- Technologiczną- jest ograniczeniem mającym swoje źródło w poziomie osiągniętego postępu naukowo – technicznego

-Ekologiczną

Teoria zrównoważonego wzrostu:

Dążyć do takiej gospodarki, by były zaspokajane potrzeby generacji bieżącejale nie kosztem generacji przyszłych (sustainable development)

13.WAHANIA KONIUNKTURALNE

13.1 Rodzaje i przyczyny wahań gospodarczych

Rodzaje wahań aktywności gospodarczej

1. Wahania cykliczne- powtarzające się ze względną regularnością zmiany aktywności gospodarczej, wyrażające się fluktuacjach wokół trendu

2. Wahania sezonowe- zmiany aktywności gospodarczej występujące w ciągu określonego okresu (np. w tych samych porach roku)

3. Wahania przypadkowe – spowodowane jednorazowymi zdarzeniami o charakterze losowym

Przyczyny wahań gospodarczych:

-zmiany w rozmiarach inwestycji (Zmiany poziomu działalności inwestycyjnej oddziaływują na poziom zatrudnienia, produkcji i dochodów w całej gospodarce narodowej.

-Zmiany w inwestycjach spowodowane są zmianą w kapitale

13.2 Klasyczny cykl koniunkturalny

Trend inaczej tendencja rozwojowa produkcji to wygładzona ścieżka obrazująca rozwój produkcji w długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.

Cyklem koniunkturalnym nazywamy krótkookresowe odchylenia produkcji, aktywności gospodarczej od jej trendu. Polega na wahaniach produkcji, zatrudnienia, aktywności gospodarczej wokół długookresowych trendów.

Wahania koniunkturalne charakteryzują się następującymi cechami:

• obejmują swym zasięgiem całą gospodarkę

• mają charakter krótko – a przede wszystkim średniookresowy

• powtarzają się ze względną regularnością – wahania te są wynikiem samo wzmacniających się mechanizmów wewnętrznych, występujących w gospodarce.

*Wyróżnia się 4 fazy cyklu:

-faza kryzysu- cechuje się nadprodukcją, czyli przewagą podaży w porównaniu z popytem. Następuje spadek produkcji krajowej; wskutek załamania się popytu pojawia się nadprodukcja towarów; przedsiębiorstwa zmniejszają ceny towarów lub ograniczają tempo ich wzrostu; spadają zyski przedsiębiorstwa i płace zatrudnionych; maleje wpływ budżetu państwa z podatków od zysków i płac; przedsiębiorstwa nadal ograniczają produkcję, likwidacja nadgodzin, zmniejszenie czasu pracy, redukcja zatrudnienia;

pojawienie się bezrobocia; spada popyt na dobra inwestycyjne i konsumpcyjne, czyli ograniczenie inwestycji, niskie płace i zyski co powoduje ograniczenie cen towarów i zmniejszenie produkcji; słabe przedsiębiorstwa bankrutują, następuje selekcja w gospodarce; spadek rentowności firm skłania właścicieli do sprzedaży akcji; pojawia się deficyt w budżecie państwa, czyli mniejsze wpływy podatkowe a większe wydatki na cele socjalne dla bezrobotnych i ubogich.

-faza depresji(zastoju) - charakteryzuje się względna stabilizacją gospodarki na obniżonym poziomie– utrzymywanie się produktu krajowego na niskim poziomie, popyt stabilizuje się a spadek produktu krajowego osiąga dno, wzrost liczby bezrobotnych wywołuje spadek płac, co daje przedsiębiorcom podstawę do obniżenia cen

-faza ożywienia – cechuje się wzrostem poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej. wzrost produkcji; zaczyna powoli rosnąć popyt globalny; pojawia się dodatkowy popyt w sektorach prywatnym, publicznym, przedsiębiorstwa zwiększają produkcję; rosną zyski przedsiębiorstw oraz płace pracowników w skutek czego zwiększa się zatrudnienie; rośnie popyt konsumpcyjny i inwestycyjny; powstają nowe firmy; rosną płace;

zwiększający się popyt stymuluje wzrost cen; maleje publiczny deficyt budżetowy, rosną wpływy podatkowe budżetu a maleją wydatki na pomoc społeczną.

-faza rozkwitu- dalszy ożywienie .Stabilizacja produkcji na najwyższym poziomie;

wzrost PKB osiąga swój szczyt i produkcja stabilizuje się na wysokim (potencjalnym) poziomie; bezrobocie występuje na poziomie naturalnym; gospodarka trafia na ograniczenia podażowe; zasoby czynników produkcji w danym czasie są ograniczone i społeczeństwo ze względów technicznych nie jest w stanie wytworzyć więcej dóbr niż produkt potencjalny

Między poszczególnymi fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, co oznacza ,że mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w następnej fazie. Przebieg cykli jest nieregularny, różnią się one między sobą długością poszczególnych faz oraz amplitudą wahań.

13.3 Metody interwencji

Interwencjonizm państwowy:

- interwencjonizm antykryzysowy podejmowanie działań w celu łagodzenia skutków zaistniałego już kryzysu

- interwencjonizm antycykliczny rozszerzenie interwencji na wszystkie fazy cyklu; przeciwdziałanie bieżącym wahaniom koniunktury, zwłaszcza poziomu zatrudnienia

Tzw. polityka antycykliczna- to polityka przeciwdziałania nadmiernym wahaniom tempa wzrostu PKB wywołanym przez cykle koniunkturalne

Do bezpośrednich celów polityki antycyklicznej państwa należą:

-zapewnienie równowagi między popytem efektywnym a podażą;

-zapobieganie skutkom kumulacyjnych procesów gospodarczych (niedopuszczenie do gwałtownych wahań gospodarki narodowej);

-oddziaływanie na zrównoważenie tempa wzrostu i wewnętrznych proporcji podaży czynników produkcji.

Głównie oddziaływanie za pomocą polityki fiskalnej i pieniężnej

-prowadzenie stymulacyjnej polityki fiskalnej , następuje zmniejszenie dochodów budżetu( jako skutek obniżenia stopy podatkowej)a wzrost wydatków przez co zwiększa się deficyt budżetowy. Prowadzi to do zwiększenia wydatków konsumpcyjnych i produkcyjnych przez co zwiększa się zatrudnienie towarzyszy temu też wzrost cen

-hamowanie koniunktury-rząd dąży do zwiększenia budżetu i ograniczenia wydatków co przyczynia się do zmniejszenia konsumpcji i inwestycji. W rezultacie obniża się poziom zatrudnienia i produkcji oraz zmniejsza się tempo wzrostu cen

We współczesnym państwie jest wiele możliwości oddziaływania na koniunkturę gospodarczą. Do automatycznych stabilizatorów koniunktury gospodarczej zaliczamy:

-wzrost zatrudnienia w sektorze usług (powoduje, że w okresie załamań gospodarczych zatrudnienie w gospodarce narodowej oraz dochody nie spadają tak gwałtownie);

-wzrost usług nieprodukcyjnych (dochody ludności nie spadają równolegle do spadku produkcji);

-system ubezpieczeń społecznych (częściowo rekompensuje spadek dochodów z pracy);

-system podatkowy (stabilizujące działanie na dochody działa stabilizująco na popyt efektywny podmiotów gospodarczych);

-gospodarcze zachowanie oligopoli:

-duża zdolność do samofinansowania uniezależnia w pewnym stopniu ich działalność inwestycyjną i eksploatacyjną od wahań gospodarki,

-aktywna polityka wobec popytu na rynku (nowe produkty, nowe modele istniejących produktów, akcje reklamowe) uniezależnia w jakimś stopniu popyt efektywny od wahań produkcji społecznej,

-polityka promocji nowych produktów jest bodźcem do rozwoju badań naukowych, na które wydatki ponoszone są niezależnie od koniunktury gospodarczej i wpływają stabilizująco na aktywność gospodarczą kraju,

14.PIENIĄDZ, RYNEK PIENIĘŻNY, BANKOWOŚĆ

14.1 Pojęcie i funkcje pieniądza

*PIENIĄDZ-powszechnie akceptowany w danym kraju środek płatniczy za określone dobra lub wywiązujemy się nim z zobowiązań np. spłata długu. Jest to środek wymiany

*FUNKCJE PIENIĄDZA:

-miernik wartości,

-środek wymiany(CYRKULACJI) dóbr i usług

-środek tezauryzacji (gromadzenia pieniędzy) można go wykorzystać w przyszłości do zakupu

-środek płatniczy

-miernik odroczonych płatności (inaczej funkcja jednostki rozrachunkowej)

*Pieniądz może być wykorzystywany, jako środek wymiany przy spełnieniu następujących warunków:

-musi być powszechnie akceptowany

-musi być łatwo przenośny

-musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki, aby można było dokonywać transakcji o małej i dużej wartości

-musi być trudny do podrobienia

Pełni też funkcję jednostki obrachunkowej, w której wyrażane są ceny towarów

Wartość jednostki pieniądza określa państwo wprowadzając tak zwana skale cen, czyli ustalając nazwę podstawowej jednostki pieniężnej i sposób jego dzielenia na mniejsze jednostki pieniężne.

Nie symetryczność przychodów i wydatków-polega tym ,że przedsiębiorstwa muszą gromadzić rezerwy finansowe aby zapewnić ciągłość procesów gospodarczych

14.2 RODZAJE PIENIĄDZA

Podział na:

-bezgotówkowy: weksle, czeki, bony ,karty kredytowe, akcje , obligacje itp.

-gotówkowy(banknoty i monety)

-międzynarodowy

-symboliczny - jest to pieniądz którego wartość czyli siła nabywcza, znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż pieniądz zastosowaniach

Pieniądz papierowy –jest to znak wartości nie wymienialnej na złoto i niemający wartości substancjonalnej .Jest on symbolem wartości ,któremu państwo nadało kurs przymusowy. Właściwość środka cyrkulacji i środka płatniczego, płacenie nim podatków oraz świadczeń na rzecz Skarbu Państwa

Pieniądz bezgotówkowy –jest to środek wymiany którego podstawą jest wierzytelność przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej(z książki Begga)

14.3 POPYT NA PIENIĄDZ I PODAŻ NA PIENIĄDZ

*Popyt na pieniądz- jest to ilość zapotrzebowania na pieniądz zgłaszanego przez podmioty gospodarcze

Wiąże się głownie z obsługą procesu cyrkulacji dóbr, prowadzonych przez podmioty gospodarcze rachunkiem ekonomicznym związanym z realizacją pewnych płatności, zobowiązań, operacji np. zmianą jednych aktywów na inne

*Wielkość popytu na pieniądz zależy od:

-wielkości produkcji różnych dóbr

-liczby zawieranych transakcji

-przeciętnych cen produktów i usług

( wzrost cen powoduje zapotrzebowanie na większą ilość pieniądza)

-nominalnej i realnej stopy oprocentowania środków pieniężnych

-kosztu posiadania pieniądza

-kosztów zmiany jednych aktywów na inne

Wzrost dochodu narodowego i dochodów osobistych podmiotów gospodarczych powoduje zwiększenie transakcyjnego popytu na pieniądz, ponieważ z wyższymi dochodami wiążą się większe zakupy, do których sfinansowania potrzebne są większe kwoty pieniężne.

*Podaż pieniądza-to ilość pieniądza wprowadzanego do obiegu podlega regulacji państwowej

Państwo ma istotny wpływ na podaż pieniądza m.in. za pomocą Banku centralnego oraz różnych agent i instytucji rządowych na wielkość emisji pieniądza, formę w jakich jest emitowany oraz na cele dzięki którym emisją zamierza osiągnąć

Podaż pieniądza = złoto w obiegu + złoto zdeponowane

*Podaż na pieniądz nie zależy od stopy procentowej.!

M= m_m* B_m

M-podaż pieniądza

M_m-mnożnik pieniądza

B_m- baza monetarna

Im większa baza monetarna i mnożnik pieniądza tym większa podaż pieniądza.

*14.4 RÓWNANIE OBIEGU PIENIĄDZA –równanie Fishnera

M*V=P*Q

GDZIE:

M-ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym

V-szybkość obiegu pieniądza

P- przeciętny poziom cen towarów i usług

Q- liczba transakcji zawartych w danym okresie

Zgodnie z tym równaniem podaż pieniądza niema wpływu np. wpływu na stopę realną stopę oprocentowania i realną produkcję.

Gdy zasoby pieniądza zmniejszą się bez zmiany prędkości obiegu, to musi nastąpić spadek poziomu cen lub wielkości produkcji. Zazwyczaj w takim przypadku następuje obniżka poziomu cen, gdyż mniejsza ilość pieniądza powoduje spadek popytu, co wywołuje konkurencję między producentami, prowadzącą do obniżki cen. Jeżeli wraz ze spadkiem cen nie ulegną obniżce koszty produkcji, w tym płace, wystąpi bezrobocie, którego wielkość zależna będzie od tego, o ile i jak szybko zmniejszone zostaną zasoby pieniądza i w jakim tempie obniżą się ceny

14.5 KREACJA PIENIĄDZA

W dwustopniowym systemie bankowym krążą dwa rodzaje pieniądza:

-Gotówkowy pieniądz banku centralnego

-bankowy pieniądz(kreowany przez banki handlowe)

Aby banki mogły spełniać swoje funkcje muszą posiadać określone aktywa, majątek.

Majątek banku składa się z aktywów i pasywów, między którymi musi istnieć równowaga. Aktywa są to składniki majątku banku, natomiast pasywa to zobowiązania będące źródłem finansowania aktywów. Składnikami aktywów banku handlowego są: gotówka i depozyty na żądanie w banku centralnym i w innych bankach, służące do zapewnienia ciągłości wypłat gotówkowych, krótkoterminowe papiery wartościowe np. weksle

Udzielając kredytów banki muszą utrzymywać określoną część swoich rezerw w postaci gotówki lub innych płynnych aktywów.

Bank centralny określa minimalną stopę rezerw obowiązkowych tzn. minimalny stosunek rezerw gotówkowych do wkładów (depozytów) w bankach komercyjnych.

14.6 BANK CENTRALNY I POLITYKA PIENIĘŻNA

BANK CENTRALNY-zwany też bankiem emisyjnym lub bankiem banków ma pozycję nadrzędną wobec innych banków wpływa na ich działalność jest odpowiedzialny za prowadzenie polityki pieniężnej państwa.

Pełni następujące funkcje:

-posiada monopol na emisje pieniądza gotówkowego

-pełni funkcje banku banków tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, udziela im pożyczek, reguluje rezerwy tych banków

-jest Bankiem Państwowym tzn. prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa, utrzymuje rezerwy państwowe

-stabilizuje rynki finansowe

-współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce

Zależności między bankiem centralnym a rządem przyjmują jeden z dwóch wariantów:

1.Bank Centralny jest niezależny od rządu i cele swojej działalności ustala bez porozumienia z rządem. Podstawowym jego celem jest utrzymywanie stabilności cen. Najbardziej nie zależnymi od rządu bankami na świecie są bank: niemiecki, szwajcarski i amerykański

2.Bank Centralny jest zależny od rządu. Rząd określa politykę pieniężną banku pozostawiając mu wykonanie zadań. Np. banki w : Francji, Anglii, Hiszpanii

Najważniejsze narzędzia wykorzystywane przez bank centralny do kontrolowania podażu pieniądza należy:

-zmiany stop rezerw obowiązkowych

-zmiany stopy redyskontowej

-operacje otwartego rynku

Bank centralny w Polsce jest nim Narodowy Bank Polski, który wykonuje jednocześnie trzy funkcje:

• banku centralnego

• banku emisyjnego tj. banku uprawnionego do wprowadzenia pieniędzy do obiegu

• banku, banków tzn. NBP udziela kredytów bankom komercyjnym, są to kredyty refinansowane ich stopa w dużym stopniu kształtuje oprocentowanie kredytów udzielanych przez banki komercyjne.

NBP sprawuje nadzór nad wszystkimi bankami w Polsce, współdziała w kształtowaniu polityki gospodarczej i pieniężno – kredytowej państwa, dąży do umocnienia pieniądza polskiego.

NBP jest całkowicie samodzielny podlega jedynie sejmowi. Na czele NBP stoi prezes NBP powołany przez sejm na wniosek prezesa rady ministrów.

Do zadań NBP należy:

• nadzór nad realizacją polityki pieniężno – kredytowej uchwalnonej przez sejm

• emisja pieniądza

• ustalanie wzorów i nominałów banknotów i monet oraz zasad wymiany pieniędzy

• wykonanie obsługi bankowej budżetu państwa, kredytowanie budżetu

• ustalanie form i zasad udzielania kredytu refinansowego bankom oraz udzielanie tego kredytu

• określanie wysokości oraz gromadzenie rezerw obowiązkowych innych banków

• opracowanie założeń polityki pieniężno – kredytowej państwa i po opinii rady ministrów przedstawienie go sejmowi

• współudział w opracowaniu planu bilansu płatniczego

• organizowanie i regulowanie wielkości gotówkowego obiegu pieniędza

POLITYKA MONETARNA BANKU CENTRALNEGO

a) zwiększenie ogólnej podaży pieniądza przez bank centralny spowoduje wzrost dochodów ludności i wzrost popytu, niezależnie od poziomu cen (tego typu akcja banku centralnego będzie skuteczna tylko wtedy, gdy nie spowoduje wzrostu ogólnego poziomu cen),

b) wzrost (wysokości) stopy procentowej spowoduje wzrost kosztów kredytów (firmy niechętnie będą zaciągać kredyty, gdyż trudniej będzie im je spłacać, tym samym popyt na dobra inwestycyjne będzie mniejszy niż w przypadku niższego oprocentowania kredytów).

15.INFLACJA

15.1 Pojęcie i jej rodzaje

Inflacja-proces ogólnego wzrostu podaży pieniądza a co za tym idzie wzrost cen

RODZAJE INFLACJI:

Według kryterium tempa:

-pełzająca – do 5% w skali roku; nie wpływa ujemnie na gospodarkę

-krocząca – 5-10% w skali rok

-galopująca – do 150% w skali roku

-hiperinflacja – powyżej 150% w skali roku

1. Inflacja podażowa (kosztowa) - rosną koszty produkcji. Przyczyny:

   • wzrost cen surowców i materiałów - kiedy zmniejsza się ich podaż

   • wzrost cen surowców i materiałów (na rynkach światowych) jest czynnikiem zewnętrznym ,

   • wzrost oprocentowania kredytów

   • wzrost cła

   • podatki

   • charakter polityczny: częste zmiany rządu,, skłonność polityków do ulegania naciskom społecznym na wzrost wydatków.

   • Inflacja strukturalna - kiedy się zmienia struktura produkcji np.: ziemniaki zastępujemy frytkami lub chipsami.

   • Inflacja dochodowa - źródłem jest walka o podział dochodów między różne grupy społeczne, które są uprzywilejowane, chciałyby umocnić swoją pozycję kosztem innych, każda grupa chroni swoją pozycję.

   • Inflacja ukryta - trwała nadwyżka popytu nad ograniczoną podażą dóbr i usług przy względnie stałym i administracyjnie regulowanym poziomie cen rynkowych.(występowała głównie w krajach komunistycznych) Skutki tej inflacji to głęboka nierównowaga na rynku, upokarzające kolejki, kupowanie na zapas, spekulacja, nieuprzejma obsługa, przekupstwo nadmierne zużycia energii, materiałów, paliwa; nielegalne zaopatrzenia.

GŁÓWNE TEORIE INFLACJI:

-Monetarna(neoilościowa)

Założenia:

– gospodarka funkcjonuje na poziomie produkcji potencjalnej

– zwyczaje płatnicze są w krótkim okresie stałe, czyli V=constans

Fisher równanie wymiany towarowej: M*V_m=P*Y gdzie M-ilość pieniądza w obiegu , V_m- szybkość obiegu pieniądza, P- poziom cen towarów, Y- realny dochód narodowy, określający rozmiar dokonywanych transakcji towarowych.

Monetaryści przyjmują że popyt na pieniądz jest dość stabilny, podaż pieniądza ma charakter egzogenicznych w stosunku do gospodarki i znajduje się pod kontrola banku centralnego(monetaryści twierdza ze bank centralny jest w stanie kontrolować wielkość podaży pieniądza i w ten sposób wpływać na procesy gospodarcze

-kosztowa- przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji niezależnych od agregatowego popytu na towary

Wyróżniamy rożne typy inflacji kosztowej:

*inflacja płacowa

*inflacje wywołana przez zyski

*wywołana przez ceny dóbr importowanych

*inflacje wywołana przez podatki, gdy wzrost podatków przerzucany jest na ceny

-popytowa-osadzona w teorii keyenesistowskiej nurtu teoretycznego

Popytowe kształtowanie dochodu narodowego

16.2 SKUTKI INFLACJI

NEGATYWNE SKUTKI INFLACJ:

-redystrubucja dochodów

-niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym

-zniekształcenie informacyjne funkcji cen

-wzrost niepewności osłabienie aktywności gospodarczej

-wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej

skutkiem procesów inflacyjnych może być:
• spadek siły nabywczej pieniądza (czyli jego deprecjacja), a w ślad za tym również ograniczenie jego funkcji;
• podejmowanie błędnych i nieefektywnych decyzji lokat kapitałowych;
• nieprawidłowa redystrybucja dochodów i majątku (mogąca spowodować niezadowolenie społeczne);
• wzrost stopy procentowej kredytów i oszczędności;
• erozja realnego poziomu opodatkowania;
• strata dla oczekującego na zapłatę i zysk dla odraczającego spłatę należności;
• wzrost kosztów produkcji oraz mniejsze od założonych zyski;
• ucieczka w wartości rzeczowe, prowadząca do nieprawidłowej alokacji kapitału;
• nieprawidłowa decyzja inwestycyjna, której konsekwencją są nieskończone inwestycje i zamrożenie kapitału, prowadzące nawet do bankructwa przedsiębiorstwa;
• nieuzasadnione zakupy przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe;
• powstrzymywanie się od sprzedaży dóbr przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe.

Korzyści z inflacji mają ludzie, którzy:

-przewidując wzrost cen kupują wcześniej po relatywnie niskich cenach i sprzedają później po cenach wyższych,

-zaciągają kredyty hipoteczne w okresie inflacji i spłacają je w pieniądzach mających mniejszą siłę nabywczą - takie zjawisko nazywa się premią inflacyjną.

Korzyści z inflacji ma również rząd, który dodrukowuje pieniądze i powiększa budżet przez zwiększenie podatków. Jednak wskutek tego zostaje naruszona równowaga między popytem a podażą, wzmaga się tempo inflacji i zubożenie społeczeństwa

16. 3 PRZYCZYNY INFLACJI:

Do najważniejszych możemy zaliczyć:

• niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy)

• przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo)

• ingerencję państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.

• wadliwą strukturę gospodarki

• wzrost cen podstawowych surowców energetycznych (powoduje to wzrost kosztów produkcji i wzrostu cen)

• import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji , a co za tym idzie wzrost cen)

• długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem)

• recesją gospodarczą (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji)

• monopolizację gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę

16.BEZROBOCIE

16. 1 ZASOBY SIŁY ROBOCZEJ-obejmują zarówno wszystkich zatrudnionych jak i osoby chcące podjąć i będące w stanie podjąć prace

Ogół zasobów ludzi zdolnych do pracy w gospodarce (zasoby siły roboczej), można podzielić na:

1. czynnych zawodowo („aktywni zawodowo”). Czynni zawodowo to ludzie pracujący (zatrudnieni);

2. biernych zawodowo. Bierni zawodowo to wszyscy ci (poza czynnymi zawodowo), którzy mogliby pracować, ale nie pracują i nie poszukują pracy. Są nimi matki wychowujące dzieci oraz studenci. Są to ludzie, którzy w każdej chwili mogą wejść na rynek pracy i powiększyć siłę roboczą.

16.2 POJĘCIE I RODZAJE BEZROBOCIA

Bezrobocie-to stan , w którym liczba osób w wieku produkcyjnym zdolnych i gotowych do pracy jest większa od liczby miejsc pracy w gospodarce. Do siły roboczej zaliczamy te osoby w wieku produkcyjnym, które gotowe są podjąć prace oraz są zdolne do pracy.

Stosunek liczby aktywnych zawodowo siły roboczej (Sr)do liczby ludności w wieku produkcyjnym (Lp) nazywamy współczynnikiem aktywności zawodowej (a _z):

a_z =Sr/ Lp

Nie wszystkie osoby należące do zasobów siły roboczej pracują. Ci którzy pracują wykonują prace najemna bądź pracują na własny rachunek, tworzą gr. zatrudnionych(Z)ci którzy nie pracują tworzą grupę bezrobotnych (B)

Sr= Z+ B

Stopa bezrobocia-odsetek siły roboczej, który niema pracy lecz jest zarejestrowany jako chcący i będący w stanie pracować

Rozmiary bezrobocia zależą od 3 czynników:

-rozmiarów zatrudnienia

-współczynnika aktywności zawodowej

-liczby ludności w wieku produkcyjnym

Wskaźnik stopy bezrobocia-to wskaźnik, który wyraża stosunek osób bezrobotnych do zasobów siły roboczej

Wskaźnik ten b można zapisać

b= B/S_r*100%

gdzie:

S_r-siła robocza

b- wskaźnik stopy bezrobocia

B- grupa bezrobotnych

Naturalna stopa bezrobocia- jest to stopa bezrobocia występująca wówczas, gdy rynek pracy znajduje się w równowadze

RODZAJE BEZROBOCIA:

-Bezrobocie frykcyjne – jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; ludzie zmieniają zawód, pracę, przenoszą się do innej miejscowości i pozostają krótko na rynku pracy. To bezrobocie występuje w każdej gospodarce, także w warunkach pełnego zatrudnienia. Jest ono korzystne dla gospodarki, gdyż umożliwia znalezienie w krótkim czasie pracowników.

-Bezrobocie koniukturalne lub recesyjne - pojawia się wówczas, gdy następuje spadek popytu, produkcji i aktywności gospodarczej.

-Bezrobocie strukturalne – wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Wynikać może ono z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne. Bezrobocie strukturalne występuje także wówczas, gdy zasoby kapitałowe są niewystarczalne dla zatrudnienia zasobów pracy.

-Bezrobocie technologiczne – wynika z postępu technicznego automatyzacji i mechanizacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się ono, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadzą do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia.

-Bezrobocie sezonowe – jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych.

16. 3 PRZYCZYNY BEZROBOCIA oraz sposoby zwalczania

-Stosowanie maszyn zamiast ludzi,

- restrukturyzacja przemysłu, zmiany w organizacji pracy.

-likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa
· zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi
· ograniczanie produkcji
· brak informacji o miejscach pracy
· brak mobilności
· przeniesienie zakładu do innego rejonu
· niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników
· zmiany w technologii
· wysokie obciążenia fiskalne

Sposoby zwalczania bezrobocia:

Aktywna polityka państwa na rynku pracy

*aktywna polityka makroekonomiczna-polegająca na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych

*Aktywna polityka mikroekonomiczna –ma na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcje bezrobocia w określonych grupach sił roboczej, wśród tych instrumentów można wymienić:

-publiczne programy zatrudnienia

-pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz dla bezrobotnych w celu podjęcia przez nich działalności gospodarczej na własny rachunek

-szkolenia bezrobotnych w celu nabywania przez nich nowych kwalifikacji

-usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biura pracy

-Pasywna polityka państwa polegająca na różnych formach pomocy finansowej najważniejszą formą są zasiłki robocze

-znoszenie barier administracyjnych utrudniających rozwój np. koncesje
-Sterowanie szkolnictwem zawodowym zgodnie z zapotrzebowaniem rynku pracy.
-Polityka fiskalna, np. mniejsze podatki = rozwój firmy = wzrost zatrudnienia.

16.4 SKUTKI BEZROBOCIA

Dzielą się na:

1.Makroekonomiczne

-Straty w zakresie wyprodukowanych dóbr i usług w kraju [niewykorzystywanie czynnika pracy]

-Zwiększenie obciążenia dla budżetu – konieczność wypłacania zasiłków

-Maleją wpływy do budżetu

2.Mikroekonomiczne- skutki dla bezrobotnego i rodziny

-prowadzi do obniżenia dochodów i pogorszenia sytuacji materialnej bezrobotnego i rodziny. Zasiłki są tylko przez określony okres, maleją z upływem czasu

-skutki w sferze psychologiczno – społecznej – praca nie jest tylko źródłem dochodów, ale także środkiem samorealizacji. W pewnych zawodach nawet wysokie zarobki nie powodują stałości kadr. Człowiek pozbawiony pracy czuje się gorszym, zepchnięty na margines.

Skłonności do patologii społecznych:

• skłonności do drogi przestępczej,

• alkoholizm

• narkomania

16. 5 BEZROBOCIE A INFLACJA

Badania wykazały wysoki stopień zależności między wysokością inflacji i bezrobocia. Zjawisko wzajemnej konkurencyjności inflacji i bezrobocia nazywane jest zjawiskiem wymienności. Im wyższa jest stopa bezrobocia tym niższa inflacja i odwrotnie. Jeżeli państwo chce zmniejszyć bezrobocie zwiększa wydatki, ułatwia dostęp do pieniądza, aby umożliwić inwestowanie, a zatem wzrasta inflacja.

Działaniom banku centralnego obniżającym inflację towarzyszy wzrost bezrobocia, a podwyższającym inflację – spadek bezrobocia.

Są to jednak efekty krótkookresowe.

Efekty długookresowe zmian stóp procentowych banku centralnego są inne.

Utrzymywanie przez bank centralny inflacji w celu inflacyjnym sprzyja szybkiemu i zrównoważonemu wzrostowi gospodarczemu. Zwiększają się inwestycje, będące podstawą szybkiego rozwoju, a czynniki produkcji – kapitał i praca – są dobrze wykorzystywane. Ujawniają się wszelkie zalety niskiej i stabilnej inflacji. W takich warunkach wzrasta zatrudnienie i maleje bezrobocie.

W dłuższej perspektywie, działania banku centralnego nakierowane na niską inflację zgodną z celem inflacyjnym, przyczyniają się do spadku bezrobocia.

Prawo Okuna wyraża zależność pomiędzy wielkością zmiany PKB i wielkością zmiany stopy bezrobocia. Ocenia się, że spadek wzrostu PKB powoduje wzrost bezrobocia. Bezrobocie i inflacja łącznie wywołują redystrybucję dochodu narodowego na rzecz warstw lepiej sytuowanych, spadek oszczędności i inwestycji, wzrost różnych form

tezauryzacji, a także spadek wydajności pracy wywołany zmniejszeniem się poziomu płac realnych .

Krzywa Phillipsa to w ekonomii krzywa ilustrująca związek pomiędzy stopą bezrobocia a stopą inflacji, przy założeniu pewnej oczekiwanej stopy inflacji.

Krzywa Philipsa jest wypuka do początku układu współrzędnych. Kształt ten wyjaśnia się tym, że przy wzroście popytu globalnego początkowo istnieje ogromna nadwyżka siła robocza siły roboczej, która może zostać zatrudniona, aby zaspokoić zwiększony popyt, bez potrzeby znacznego podnoszenia płac. Jednak w miarę wyczerpywania się zasobów siły roboczej, przedsiębiorstwa muszą oferować coraz wyższe płace, aby zdobyć potrzebną siłę roboczą. Położenie krzywej Philipsa zależy od poza popytowych czynników wywołujących inflację i bezrobocie, takich jak: bezrobocie frykcyjne i strukturalne oraz inflacja kosztowa, inflacja strukturalna i wywołana kosztami. Jeśli któryś z czynników zmieni się tak, że wzrośnie stopa inflacji lub stopa bezrobocia, to krzywa przesunie się w górę, w prawo.

Dowodzi ona,że wyższej stopie inflacji towarzyszy niższa stopa bezrobocia. Sugeruje to że możemy wybrać niższe bezrobocie za cenę wyższej inflacji lub odwrotnie

Stagflacja oznacza występowanie wysokiej inflacji i dużego bezrobocia .Często spowodowana jest ona przez ujemny szok podażowy.

17.BUDŻET I POLITYKA FISKALNA PAŃSTWA

17.1 Pojęcie i funkcje budżetu

Budżetem państwa:

-jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody nie podatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych. Termin „budżet” pochodzi z łacińskiego bulga, oznaczającego skórzany mieszek przeznaczony do zbierania dochodów.

Po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym.

FUNKCJE BUDŻETU:

-FISKALNA –polegająca na gromadzeniu dochodów budżetowych pochodzących głównie z podatków

-STYMULACYJNA-polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie społeczne i gospodarcze.Za pomocą odpowiednio skonfigurowanych systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych. W sferze życia społ. Polityka fiskalna może np. hamować lub pobudzać przyrost naturalny.

-redystrybucyjna-umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego. Realizacje funkcji redystrybucyjne umożliwia system podatkowy oraz wydatki budżetowe dokonywane głównie w postaci transferów, czyli świadczeń pieniężnych np. zasiłki, renty

-alokacyjna-umożliwia dokonywanie zmian struktury wytworzonego dochodu narodowego

-kontrolna

-kredytowa

Realizacja tych funkcji możliwa jest dzięki kształtowanemu przez państwo systemowi podatkowemu

Budżet państwa składa się z dodatków oraz wydatków centralnych władz państwowych(budżet centralny), władz lokalnych(budżet lokalny) i ubezpieczeń społecznych.

17. 2 Polityka budżetowa(fiskalna) oraz jej zasady

Polityka budżetowa opiera się na określonych zasadach umożliwiających władzy wykonawczej prowadzenie polityki finansowej państwa, a władzy ustawodawczej oddziaływanie na jej zakres i formy oraz sprawowanie kontroli nad działalnością rządu.

Zasady polityki budżetowej:

-zasada rocznego budżetowania-plan dochodów i wydatków obejmuje okres jednego roku(przy czym rok budżetowy nie musi obejmować roku kalendarzowego)|

-zasada zupełności-budżet obejmuje wydatki i dochody państwa(żadna dziedzina działalności finansowej nie może być pominięta lub wyłączona z planu budżetowego)

-zasada jedności-budżet powinien tworzyć jedną całość tzn., że wszystkie dochody i wydatki muszą być zestawione w jedną całość

-zasada jawności-budżet musi być podany do publicznej wiadomości(dotyczy to tworzenia, uchwala lania, wykonania i kontroli)

-zasada równowagi budżetowej-polega na tym, aby dochody z podatków i innych źródeł finansowych powinny być wystarczające do pokrycia wydatków

Zasady polityki budżetowej można przyrównać do dekalogu. Podobnie jak dekalog dają wskazówki, jak postępować i czego nie należy robić. Równocześnie powszechnie wiadomo, że w praktyce często nie są w pełni przestrzegane.

Źródłami dochodów budżetowych państwa są:

-podatki

-cła

-opłaty skarbowe, sądowe i inne

-dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw

17. 3 DEFICYT BUDŻETOWY I DŁUG PUBLICZNY

Deficyt budżetowy-można określić, jako nadwyżkę wydatków państwa nad jego dochodami

Jeżeli w budżecie państwa występuje deficyt to oznacza, że wydaje ono więcej niż powinno

Deficyt budżetowy= G- NT

Gdzie:

G- wydatki państwa na dobra i usługi

NT- podatki netto

Wyróżnia się deficyt:

-rzeczywisty – różnica między deficytem strukturalnych a koniunkturalnym

-strukturalny – zakładany już w momencie planowania budżetu

-koniunkturalny – ukształtowany pasywnie (tzn. bez możliwości wpływu rządu) przez stan cyklu koniunkturalnego

Nadwyżka budżetowa-nadwyżka wpływów podatkowych i innych dochodów budżetu państwa nad wydatkami

DŁUG PUBLICZNY-jest finansowym zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych form działalności w wyniku, których państwo płaci odszkodowanie np. wywłaszczenie mienia na zasadach odpłatności, orzeczenia sądu. Biorąc pod uwagę źródła zaciągania długu można mówić o długu publicznym krajowym i zagranicznym. Krajowymi wierzycielami długu publicznego mogą być osoby fizyczne oraz przedsiębiorstwa, w tym banki i różne instytucje finansowe. Następstwem wewnętrznego zadłużenia jest redystrybucja dochodu narodowego w obrębie danego społeczeństwa. Dług publiczny reprezentuje żądania jednych członków społeczeństwa wobec innych. O realnym ciężarze i korzyściach tej redystrybucji decyduje rozłożenie obligacji i pożyczek państwowych między różne grupy społeczeństwa oraz struktura podatków. Wzrastające koszty obsługi długu publicznego obciążają płatników podatków. Natomiast korzyści w postaci odsetek od udzielonych pożyczek uzyskują głównie instytucje finansowe, w których obecnie skoncentrowana jest poważna część długu publicznego. Prowadzi to do przesunięcia bogactwa społecznego z grup gospodarczo i politycznie słabszych do silniejszych. Efekty, jakie społeczeństwo uzyskuje z tytułu zadłużenia zagranicznego W poważnym stopniu zależą od sposobu wykorzystania pożyczek. Jeżeli pożyczki przeznaczone są na inwestycje, które umożliwiają wzrost dochodu narodowego oraz efektywny eksport, to istnieją realne szanse na unowocześnienie gospodarki i szybką spłatę kredytów. Natomiast, jeżeli pożyczki zostaną wykorzystane na nieefektywne programy inwestycyjne lub na cele konsumpcyjne, ciężar długu spada na społeczeństwo.

17.4 WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA

Można wyodrębnić 3 grupy wydatków państwa:

-wydatki związane z pełnieniem tradycyjnych funkcji państwa takich jak: obrona narodowa, administracja czy wymiar sprawiedliwości itp.

-wydatki z wiązane z realizacja celów społecznych(np. oświata, kultura, zdrowie)

-wydatki związane z pełnieniem funkcji interwencyjnych w gospodarce np. oddziaływanie na instraftrukture, inwestycje produkcyjne

Także na obsługę długu publicznego.

17.5 PODATKI- POJĘCIE I RODZAJE

Podatek – przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne przekazane przez podatnika na rzecz budżetu państwa, miasta lub gminy

Najważniejsze źródła finansowania budżetu państwa stanowią podatki

Ulgi podatkowe mogą tworzyć preferencje dla pewnych rodzajów działalności (rolniczej, intelektualnej) oraz sposobów wydatkowania dochodów (budowa domu, zakup mieszkania i jego wyposażenia, zakup akcji i obligacji).

Rodzaje podatków według przedmiotu opodatkowania:

-podatki dochodowe-pobierane od dochodów osobistych ludności np. od wynagrodzenia za pracę, renty emerytury oraz od dochodów osób prawnych np. przedsiębiorstw

-podatki konsumpcyjne-podatki nakładane na dobra i usługi przedmiotem obrotu np. podatek VAT, cło niekiedy zaliczana jest także akcyza

-podatki majątkowe-płacone o posiadanego majątku(kapitału) lub od przenoszenia od praw majątkowych np. od spadku

Podział ze względu na podmiot pobierający:

-centralne

-lokalne

-często stosowany jest podział na podatki ze względu na źródła pokrycia: pośrednie (nakładane na wydatki) wliczone są one w cenę nabywanego produktu czy usługi i bezpośrednie (nakładane na dochody i majątek)

Obciążenia podatkowe mogą być naliczane:

-progresywnie-gdy osoby o większych dochodach obciążone są większą stopą oprocentowania podatkowego np. podatek od dochodów osobistych ludności

-degresywnie- polega na tym, że wraz ze wzrostem dochodów stopa oprocentowania podatku maleje

- proporcjonalnie – gdy wszyscy podatnicy płacą taki sam procent dochodów( obowiązuje jedna stopa procentowa np. zwykle podatek od osób prawnych jest naliczany w ten sposób

Najwyższą pozycje zajmuje w krajach rozwiniętych podatek VAT, czyli podatek od dóbr i usług

Ważnym źródłem dochodów budżetowych jest podatek od dochodów osobistych ludności PIT

Dochód podlegający opodatkowaniu ustala się odejmując od łącznej sumy przychodów wydatki związane z uzyskaniem dochodów

Wspólne cechą polityki podatkowej krajów wysoko rozwiniętych jest niski udział podatków od dochodów przedsiębiorstw w dochodach budżetu państwa.

Laffer- krzywa Laffera w swojej koncepcji oparł się na założeniu, że istnieje związek pomiędzy wysokość stawki podatkowej a wielkością wpływów podatkowych do budżetu federalnego. Dalszy tok rozumowania oparł na następujących obserwacjach:

-przy stawce opodatkowania równej t = 0% podatnicy nie płacą żadnych podatków, zatem budżet państwa nie odnotowuje żadnych przychodów z podatków,

-gdy stawka opodatkowania osiągnie t = 100%, przychody znów są zerowe,

-musi istnieć zatem stawka podatkowa, w której wpływy podatkowe są maksymalne (tzw. punkt nasycenia),

-chociaż nie można dokładnie określić przebiegu krzywej pomiędzy punktami dla stawki t = 0% i t = 100% przechodzącej przez punkt t*, to można przyjąć, że można wyznaczyć dwa punkty reprezentujące różne stawki podatkowe, przy których wpływy podatkowe będą identyczne (za wyjątkiem stawki t*).

-ponieważ, zgodnie z teorią Laffera, kolejne wzrosty stawek opodatkowania powodują coraz mniejsze przyrosty przychodów podatkowych, aż do momentu, w którym dalszy wzrost stawek będzie skutkował obniżeniem całkowitej wartości przychodów z tytułu podatków, przebieg krzywej zależności pomiędzy wysokością stawek podatkowych a wpływami podatkowymi wyglądać będzie jak na rysunku

Adam Smith wskazał cztery cechy na, których powinien opierać się idealny system podatkowy:

-podatki powinny być sprawiedliwe i nie powinny przekraczać możliwości podatnika,

-wysokość podatków powinna być określona odgórnie

-sposób i warunki płatności powinny być wygodne dla płatnika

-koszty poboru podatku powinny być niskie

17.6 AKTYWNA I PASYWNA POLITYKA PANSTWA

Polityka fiskalna – decyzje rządu odnośnie podatków i wydatków; działalność państwa polegająca na wykorzystywaniu narzędzi pieniężnych do osiągania określonych celów (powodowania zmian w gospodarce; w produkcji, inwestycjach, eksporcie, zatrudnieniu). Podmiotem polityki finansowej jest państwo.

Instrumenty polityki fiskalnej:

-stopy podatkowe

-wydatki budżetu państwa łącznie z transferami

Istotą aktywnej polityki pasywnej- świadomy interwencjonalizm państwowy

-jest to podejmowanie takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze

-czyli zwiększaniu lub zmniejszaniu wydatków budżetowych na konkretne cele; dokonywaniu zmian w systemie opodatkowania czy zmian dotyczących subwencjonowania przedsiębiorstw. Aktywna polityka polega na interwencjonalizmie. Słabością aktywnej polityki fiskalnej jest to ,iż korygowanie działania instrumentów wymaga zmian legislacyjnych w programach budżetowych

Istotną słabością aktywnej polityki fiskalnej jest to, iż decyzje dotyczące korygowania działania instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych w programach budżetowych. Prowadzi to do opóźnień w działaniu instrumentów polityki fiskalnej. Opóźnienia te wynikają z czasu niezbędnego do sformułowania, akceptacji i wdrożenia pakietu środków polityki interwencyjnej. Można wyodrębnić cztery rodzaje opóźnień:

1) diagnostyczne, związane z potrzebą dokonania oceny zmian zachodzących w gospodarce, zebrania niezbędnych informacji statystycznych i ich przetworzenia;

2) decyzyjne, wynikające z czasu potrzebnego do dokonania wyboru narzędzi, które powinny być zastosowane i przeprowadzenia zmian legislacyjnych;

3) wdrożeniowe, ze względu na czas niezbędny do praktycznego zastosowania przyjętego pakietu środków polityki gospodarczej;

4) związane z reakcją podmiotów gospodarczych na wprowadzone narzędzia interwencyjne.

Duże opóźnienia w stosowaniu narzędzi fiskalnych mogą wpływać nie tylko na osłabienie skuteczności polityki interwencyjnej, lecz także podważać jej sens - w trakcie opóźnienia sytuacja gospodarcza może się zmienić.

Istota polityki pasywnej polega na wykorzystywaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury, czyli takich instrumentów, które samoczynnie, bez ingerencji państwa, wpływają na zmiany poziomu dochodu narodowego i inne wielkości ekonomiczne (np. popyt, zatrudnienie).

Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów koniunktury zaliczyć należy:

- podatki od dochodów ludności,

- podatki od przedsiębiorstw,

- podatki pośrednie (nakładane na artykuły konsumpcyjne),

- zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych,

- programy pomocy dla rolnictwa (subwencje, polityka gwarantowanych produktów rolnych).

(Podatki te hamują spadek ogólnego popytu ludności i przeciwdziałają presji inflacyjnej.) Instrumenty te mają za zadanie utrzymywać dotychczasową sytuacje gospodarczą, a więc nie zapewniają warunków zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

- polega na wykorzystaniu właściwej niektórym instrumentów wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznej

Skutkiem działania automatycznych stabilizatorów koniunktury jest tendencja do powstawania deficytu budżetowego w okresach recesji (duże wydatki budżetowe na tworzenie dodatkowego popytu i niskie dochody budżetowe) oraz nadwyżek budżetowych w okresach ożywienia gospodarczego (zwiększone dochody budżetowe przy równoczesnym ograniczeniu wydatków transferowych.

Bibliografia opracowania/ wykorzystałam m.in.:

http://www.newtrader.pl

http://www.nbportal.pl/pl/np/zbiory-wiedzy

http://mfiles.pl

S. Marciniak “Mikroekonomia i makroekonomia”

D. Begg “Makroekonomia – IV część”

R .Milewski, E. Kwiatkowski „Podstawy Ekonomi”

E. Skawińska „Wybrane problemy ekonomii” Wyd. Politechniki Poznańskiej