Klasyfikacja kosztów jakości
Sprawdzenie, czy produkt lub usługa spełniają oczekiwania klientów, wymaga pomiaru kosztów jakości. W celu uproszczenia koszty te mogą być zakwalifikowane jako „koszty zgodności” i „koszty niezgodności”.
Koszty zgodności obejmują takie pozycje, jak:
indoktrynacja.
szkolenie,
weryfikacja,
zatwierdzenie,
testowanie,
obsługa,
audyt.
Koszty niezgodności obejmują:
odpady,
powtórne wykonanie,
naprawy gwarancyjne,
zwroty,
reklamacje i ich obsługa.
Inną powszechną metodą klasyfikacji kosztów jest metoda dzielenia kosztów na:
Koszty zapobiegania, które są podstawowymi kosztami, zorientowanymi na spełnienie wymagań klienta przez pierwszą i wszystkie następne jednostki produktu wytworzone bez wad. Zawierają się w nich zazwyczaj koszty weryfikacji projektu, szkolenia, planowania jakości, przeglądu sprzedawców, dostawców i podwykonawców, analizy procesu i pokrewnych działań zapobiegawczych.
Koszty oceny, które są kosztami powstającymi w wyniku oceny stopnia spełnienia wszystkich wymagań klienta. Są to na ogół koszty kontroli produktu, testów laboratoryjnych, kontroli sprzedawców, testów w trakcie produkcji oraz wewnętrzna i zewnętrzna weryfikacja projektu.
Koszty awarii wewnętrznej, które są kosztami powiązanymi z awarią procesu i niezaspokojeniem potrzeb klienta, gdy produkt znajduje się we władaniu organizacji.
Koszty awarii zewnętrznej, które są kosztami powiązanymi z odkryciem przez klienta nie spełnionych wymagań. Koszty te obejmują takie pozycje, jak zwroty, bonifikaty i reakcje, oszacowanie zażaleń klienta, kontrola u klienta i przyjazdy klienta w celu zaspokojenia roszczeń, a także niezbędne czynności korygujące.
Zatem na koszty jakości składają się dwa ich typy;
koszt dostosowania jakości do potrzeb i oczekiwań klienta równy sumie kosztu prewencji i kosztu oczekiwań jakości,
koszt niedostosowania jakości, wynikający z nieperfekcyjności wytwarzania i jej skutków zewnętrznych (niewydolności), który składa się z wewnętrznego kosztu niewydolności oraz zewnętrznego kosztu niewydolności.
Rozbudowana klasyfikację kosztów jakości podają Barfield, Raiborn i Kinney.
Koszty dostosowania i niedostosowania jakości:
Koszty prewencji
|
Koszty oszacowań
|
Wewnętrzne koszty niedostosowania
|
Zewnętrzne koszty niedostosowania
|
Także współczesna metoda kompleksowego zarządzania jakością TQM prezentuje podział kosztów jakości. W kosztach jakości TQM wyróżnia następujące aspekty:
Koszty prewencji ponoszone przez firmę na szkolenie pracowników, wdrażanie procedur TQM i inne koszty związane z zapobieganiem powstawania defektów.
Koszty pomiarów i oceny jakości związane z aparaturą pomiarową i czasem pracy poświeconym na prowadzenie pomiarów i kontroli.
Koszty usterek wykrytych wewnątrz firmy związane ze zmarnowanym czasem pracy i materiałami.
Koszty usterek wykrytych przez klientów związane ze zmarnowanym czasem pracy, materiałami, serwisem gwarancyjnym, dodatkowym transportem, kosztami transakcji itp.
Koszty utraconych możliwości (spadek sprzedaży, utrata rynku) związane z utratą reputacji, utratą lojalności klienta, a w związku z tym utratą możliwości sprzedaży kolejnych partii towaru czy usługi. Utrata rynku na rzecz konkurentów. Relatywny wzrost kosztów promocji (koszt pozyskania nowego klienta jest większy od kosztu utrzymania stałego nabywcy).
Koszty jakości można podzielić także z punktu widzenia czynników, które je wywołały. Czynniki te mogą być zależne lub niezależne od przedsiębiorstwa (schemat 2.3).
Koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo dobrowolnie, z myślą o po-prawie jakości. Jedyną skuteczną drogą do osiągnięcia sukcesu jest doskonalenie jakości przez zapobieganie wadom i brakom. Nakłady na prewencję i ocenę poziomu jakości powinny być stałym elementem planów jakości firmy. Decyzja o poniesieniu tych kosztów powinna być podejmowana świadomie, z głębokim przekonaniem o jej słuszności.
Koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo niejako pod przymusem, ponieważ są konsekwencją złego funkcjonowania systemu zapewniania jakości-Ich redukcja to kwestia ustanowienia przez kierownictwo funduszy, które byłyby wydatkowane na zapobieganie brakom. Przedsiębiorstwo jest w stanie usunąć tę negatywnie wpływającą na jego image grupę kosztów. Decyzja taka jest świadectwem dojrzałości w zapewnianiu jakości w firmie, która nie chce i nie może pogodzić się z faktem „wypuszczania” na rynek wybrakowanych produktów.
Koszty jakości można także sklasyfikować według kryterium miejsca ich powstania. Mogą one powstawać przed produkcją, w jej trakcie, po produkcji, i to zarówno w przedsiębiorstwie, jak i u klienta.
Klasyfikacji kosztów jakości dużo miejsca poświęca także norma ISQ 9004, która dzieli je na:
operacyjne koszty jakości.
koszty zewnętrznego zapewniania jakości.
Pełna klasyfikacje kosztów jakości według norm ISO 9004 przedstawia schemat 2.5
Według normy ISO koszty jakości dzielą się, jak poniżej.
Operacyjne koszty jakości - koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo na osiągnięcie i zapewnienie przyjętych i określonych poziomów jako
Obejmują one:
koszty zapobiegania i oceny:
koszty zapobiegania (prewencji) są kosztami działań mających na celu zapobieganie uszkodzeniom czy brakom,
koszty oceny (lub inwestowania) są kosztami badań i kontroli prowadzonych w celu sprawdzenia, czy określona jakość wyrobów jest utrzymywana.
koszty uszkodzeń (lub strat, niezgodności):
koszty niezgodności przed dostawą (braki wewnętrzne) są kosztami wynikającymi z niespełnienia przez wyrób lub usługę wymagań jakościowych przed dostarczeniem do odbiorcy.
koszty niezgodności po dostawie (braki zewnętrzne) są kosztami wynikającymi z niespełnienia przez wyrób lub usługę wymagań jakościowych po dostarczeniu do odbiorcy.
Koszty oceny są kosztami towarzyszącymi ocenie nabywanych materia-łów, szacowaniu zdolności procesów, działań międzyoperacyjnych, produktów i usług co do możliwości spełniania standardowych wymagań. Pozycje tej grupy zaliczane są do kosztów zależnych i niezależnych od przedsiębiorstwa, tzn.. że część z nich można uniknąć, lecz pozostałe wydają się kosztami nie do uniknięcia. Dotyczą one następujących kosztów:
weryfikacji - sprawdzenia jakości dostarczonych materiałów, organizacji działających i nowo uruchamianych procesów, produkcji zakończonej i w toku w odniesieniu do wymagań klienta,
audytów jakości - sprawdzenia, czy działanie systemu jest satysfakcjonujące.
sprzętu kontrolnego - wyskakiwania i utrzymania w pożądanym stanie całości przyrządów i urządzeń używanych do oceny.
skalowania dostawców - oceny i akceptacji wszystkich produkowanych przez dostawców usług i produktów.
Działania dotyczące oszacowań i oceny znajdują swe odbicie w tzw. kosztach sprawdzenia, czy coś jest dobre.
Wewnętrzne koszty wad są kosztami pojawiającymi się. kiedy wady produktów sięgają zaprojektowanego poziomu jakości i są zauważane przed wysłaniem do miejsca odbioru przez klienta. Są to przede wszystkim koszty złego sterowania procesem produkcyjnym, przy czym nic należy zapominać o istotnych elementach tych kosztów, jakimi są np. niepożądana fluktuacja kadr. nieefektywne szkolenie, nadmierne zapasy i zalegle należności. Do kosztów tych zaliczamy:
koszty złomu - czyli produkt, którego naprawa jest niemożliwa, nie na-dający się do jakiegokolwiek użycia czy sprzedaży,
koszty poprawek, przeróbek - naprawa wadliwych produktów,
koszty ponownej kontroli - sprawdzenie wyrobów poprawionych,
koszty przeklasyfikowania - wyrób, który jest zdatny do użytku, lecz nic spełnia wymagań specyfikacji klienta, może być sprzedany jako „II klasa jakości” po niższej cenie,
koszty odpadów - skutek błędnego działania, zlej organizacji, stosowania nieodpowiednich materiałów.
koszty analizy błędów - konieczne działanie mające na celu ustalenie przy-czyn wewnętrznych wad produktów.
Zewnętrzne koszty wad pojawiają się, kiedy wady produktów czy usług sięgają zaprojektowanego poziomu jakości i nic są identyfikowane przed dostarczeniem wyrobu do klienta. Ta grupa kosztów łącznic z kosztami braków wewnętrznych jest uznawana za możliwą do uniknięcia, ponieważ ich występowanie uzależnione jest od czynników zewnętrznych. Określane są one jako grupy kosztów egzogenicznych zawierających następujące elementy:
koszty naprawy i serwisu - obsługa w obszarze zwrotów,
koszty gwarancji - wybrakowane produkty wymieniane są na podstawie umowy gwarancyjnej,
koszty skarg i reklamacji - koszty dodatkowej pracy przy przyjmowaniu uwag i obsługi reklamujących klientów,
koszty zwrotów - przewóz, obsługa, badanie wybrakowanych (odrzuconych) produktów i usług, włączając koszty transportu,
koszty obciążeń - wyroki sądowe, odszkodowania spowodowane brakiem odpowiedniego poziomu jakości wyrobów (w skład kosztów obciążeń wchodzą także koszty zmiany warunków kontraktu),
koszty straty dobrej reputacji przedsiębiorstwa - wpływ na renomę i image, które bezpośrednio godzą w perspektywy sprzedaży.
Wewnętrzne i zewnętrzne braki produkcji to tzw. koszty złej roboty.
Koszty zapobiegania są związane z projektowaniem, wprowadzaniem i utrzymywaniem systemu jakości, jak i odpowiednim poziomem stanu technicznego narzędzi i urządzeń. Koszty zapobiegania są planowane i ponoszone przed rozpoczęciem produkcji. Wszystkie składowe tej grupy kosztów są niezależne od czynników zewnętrznych, a jedynie zależne od przedsiębiorstwa. Należą do nich następujące koszty:
spełnienia wymagań dotyczących produktu lub usługi - określanie wymagań jakościowych i ustalanie zgodnych z nimi specyfikacji co do dostarczanych materiałów i procesów produkcji w toku. gotowych produktów i usług.
planowania produkcji - wykreowanie i utrzymywanie ochrony, jaką daje system jakości,
koszty wyposażeń do badań - planowanie i zakup wyposażenia używanego podczas badań
szkolenie - zaplanowanie, przygotowanie i kontynuacja programów szkoleń dla operatorów, brygadzistów i kierowników,
koszty różne - biurowe, podróże, zaopatrzenia, komunikacji i inne towarzyszące podstawowej działalności kierownictwa związanej z jakością
Całkowite koszty jakości i ich podział pomiędzy kategorie zapobiega oceny, wewnętrznych i zewnętrznych wad zmieniają się znacząco w zależności od gałęzi przemysłu lub specyfiki danego przedsiębiorstwa.
J. Juran, czołowy przedstawiciel nauki zarządzania jakością, twierdzi, iż współczesne kierownictwo zdaje się zauważać jedynie „wierzchołek góry lodowej” kosztów jakości. Na dowód tego zaprezentował tzw. górę lodową kosztów jakości, co też można uznać za ich klasyfikacje.
Koszty jakości nic są pojęciem jednoznacznie klasyfikowanym, a najczęściej prezentowane koncepcje wyodrębniają trzy podstawowe ich grupy. Są to:
koszty zapobiegania powstawaniu nieudanej produkcji (prewencyjne),
koszty oceny i kontroli jakości wyrobów,
straty na brakach.
Do kosztów jakości zaliczyć należy również, według przyjętych zasad w Ośrodku Badania Jakości Wyrobów Przemysłowych ZETOM, potwierdzonych w praktyce przez prowadzące rachunek kosztów jakości przedsiębiorca resortu przemysłu, dodatkowe koszty i straty z tytułu niewłaściwej jakości produkcji.
Koszty działalności zapobiegawczej obejmują nakłady związane z osią. ganieni postulowanego poziomu jakości wyrobów nowych i modernizowanych. Koszty ponoszone są przez przedsiębiorstwo w ramach podejmowanej działalności w celu podniesienia poziomu jakości produkowanych wyrobów oraz. zmniejszenia strat na brakach wewnętrznych, reklamacji, napraw przedsprzedaży i gwarancyjnych. Do kosztów działalności zapobiegawczej zalicza się;
koszty planowania jakości nowych i zmodernizowanych wyrobów,
koszty poprawy jakości produkowanych wyrobów,
koszty zapewnienia wymaganej jakości surowców, materiałów i półfabrykatów pochodzących z zakupów (dostaw kooperacyjnych),
koszty planowania kontroli i kierowania jakością,
koszty specjalistycznych środków kontroli,
koszty szkolenia w dziedzinie jakości,
koszty realizacji programów motywacyjno-propagandowych na rzecz ja-kości,
koszty badań porównawczych,
koszty działań zapobiegawczych wynikających ze sfery użytkowania wyrobów,
inne koszty działalności zapobiegawczej.
Koszty oceny jakości obejmują nakłady ponoszone przez przedsiębiorstwo związane z działalnością mającą na celu ocenę oraz kontrolę jakości wykonania wyrobów gotowych, podzespołów, zespołów i usług wykonywanych w ramach podstawowej działalności produkcyjnej zakładu, jak również ocenę jakości dostaw materiałów, półfabrykatów i usług otrzymywanych z zewnątrz. Do kosztów oceny i kontroli jakości zalicza się:
koszty oceny dostaw (koszty odbioru jakościowego dostaw),
koszty ocen jakościowych własnych półfabrykatów,
koszty odbiorów jakościowych wyrobów gotowych,
koszty użytkowanych narzędzi i przyrządów pomiarowych.
koszty sprawności technicznej urządzeń kontrolno-pomiarowych,
koszty prób i badań laboratoryjnych.
koszty uzyskania państwowych znaków jakości „O”, „1”. znaków bezpieczeństwa oraz świadectw kwalifikacji jakości.
Braki to wyroby gotowe lub półfabrykaty doprowadzone do określonej fazy wykonania, których jakość nic odpowiada ustalonym dla nich warunkom technicznym lub warunkom zamówienia.
Koszty zewnętrznego zapewniania jakości - koszty związane z prezentacji i dowodami wymaganymi przez odbiorców jako obiektywne wykazanie jakości.